幼年時,父母被(bei)仇家殺害,自己(ji)因(yin)躲在鄰(lin)村(cun)得以幸免。
1574年(nian)(nian)(萬歷二年(nian)(nian)),年(nian)(nian)僅十(shi)三歲手刃仇人,后前往嘉(jia)木瑚寨(今遼寧撫順境內)投奔(ben)姑(gu)父穆通阿,并與表兄哈思(si)護相處甚(shen)歡。
1580年(萬歷八(ba)年),不顧姑(gu)(gu)姑(gu)(gu)的反對(dui),隨努爾哈赤離去。
1583年(nian)(萬(wan)歷十一年(nian)),努(nu)爾哈赤起(qi)兵討伐尼(ni)堪(kan)外蘭(lan),額亦(yi)都隨軍奪取圖倫城、色克濟城、舒勒克布占城。額亦(yi)都驍勇善戰(zhan),能開十石強弓,經常以(yi)少(shao)勝(sheng)多,努(nu)爾哈赤對(dui)他(ta)日見(jian)親信。
1587年(nian)(萬歷十五(wu)年(nian)),額亦都率軍(jun)攻(gong)打巴爾(er)(er)達(da)城。戰后,努爾(er)(er)哈赤授(shou)他巴圖(tu)魯稱號。不久,在對薩克察的戰役中,率軍(jun)連下克尼瑪蘭城、章(zhang)家城、索爾(er)(er)瑚寨。
1593年(nian)(萬歷二十(shi)一年(nian)),葉(xie)赫(he)、烏拉(la)、哈(ha)(ha)達等九(jiu)部聯軍進犯建(jian)州,攻打(da)黑(hei)濟格城。努爾哈(ha)(ha)赤親自在古勒山(shan)陳兵(bing)抵御,并命額亦(yi)都(dou)率百(bai)騎(qi)挑戰。額亦(yi)都(dou)力(li)斬(zhan)九(jiu)人,擊退敵軍,生(sheng)擒葉(xie)赫(he)貝(bei)勒布寨,趁勝奪取(qu)諾賽寨、兆佳村。不久,與噶蓋、安費揚古攻破(po)佛多和山(shan),斬(zhan)殺搜(sou)穩塞克什。
1599年(萬歷二十七年),隨努爾哈赤平定哈達部。
1607年(nian)(萬(wan)歷三十(shi)五年(nian)),隨貝勒巴雅喇征(zheng)討東海女真渥(wo)集部,奪(duo)取席黑(hei)、俄漠和(he)蘇(su)魯、佛訥赫拖克索(suo)等(deng)三路,不久又隨軍滅亡(wang)輝發部。
1610年(nian)(萬歷(li)三十(shi)(shi)八年(nian)),奉命安撫(fu)渥集部(bu)的(de)那木都魯、綏分、寧(ning)古塔、尼瑪察四路(lu),招降康古禮等(deng)十(shi)(shi)九人(ren),不久又趁(chen)勝奪取(qu)雅攬路(lu)。
1611年(nian)(萬歷三十(shi)九年(nian)),與何和(he)禮、扈爾漢征伐渥集部虎爾哈(ha)路,攻克札庫塔城。
1613年(nian)(萬歷四十一年(nian)),隨(sui)平烏達部。
1615年(萬(wan)歷四十三年),努爾哈赤創建八旗(qi),額亦都(dou)隸屬于鑲黃旗(qi)。
1616年(后(hou)金(jin)(jin)天命元年),努爾(er)哈赤自(zi)稱汗(han)王,建(jian)立(li)后(hou)金(jin)(jin),任命額亦都、費英東、何和禮、扈爾(er)漢、安(an)費揚(yang)古(gu)為五大(da)臣,同聽(ting)國政。
1617年(nian)(天命二年(nian)),與安費揚古攻打明(ming)朝(chao),奪取馬(ma)根(gen)單、花豹沖、三岔兒等堡壘。
1619年(nian)(天命四年(nian)),明(ming)朝遼(liao)東經略楊鎬分兵(bing)進犯后金,代善等四大貝勒率軍(jun)(jun)抵御,兵(bing)至太蘭岡(gang)。后隨(sui)努爾哈(ha)赤大敗明(ming)軍(jun)(jun)杜松部(bu)。不久,額亦都作為前鋒,先(xian)后在尚間崖(ya)、阿布達里岡(gang)擊敗明(ming)軍(jun)(jun)馬(ma)林部(bu)、劉綎(ting)部(bu)。
額亦都屢隨努爾哈(ha)赤征(zheng)戰,未嘗敗績,每(mei)次受到封賞,都分給有功(gong)將(jiang)士,從不(bu)獨占。努爾哈(ha)赤對(dui)他非常優厚,先后將(jiang)自己的族妹、女兒嫁給他。
后來,努爾哈赤封(feng)額亦都(dou)為左翼總兵官(guan)、一等大臣,還將他的部屬分為三個世(shi)管牛錄,安(an)置在鑲黃(huang)旗、正白旗之下。
1621年(nian)(天命六年(nian)),額亦都在沈陽(yang)病逝,終年(nian)六十。
1627年(天聰(cong)元(yuan)年),清太(tai)宗追封額亦都為弘毅(yi)公。
1636年(nian)(崇(chong)德元年(nian))天聰十(shi)年(nian)四月十(shi)一日(ri),皇(huang)太極率諸(zhu)貝勒大(da)臣齋(zhai)戒三(san)日(ri),以十(shi)一日(ri)乙酉,建(jian)(jian)國(guo)號曰(yue):大(da)清,改(gai)元崇(chong)德,肇建(jian)(jian)太廟(miao)于(yu)盛京,大(da)祀天地禮。
1636年(nian)(崇德元(yuan)年(nian))天聰(cong)十年(nian)四月(yue)十二日,皇太(tai)極將額亦都和費英(ying)東兩人的靈位安放在清(qing)太(tai)祖神位之左右(you),享(xiang)配太(tai)廟,深受當時的王公大臣尊崇和禮遇。
1654年(順治十一年),順治帝命人為(wei)額亦都立(li)碑(bei),并親自(zi)撰寫碑(bei)文,表彰額亦都的功勞。
順治帝(di):忠勇忘身(shen),有始(shi)有卒,開拓(tuo)疆土,厥(jue)積(ji)懋焉。
道光帝:弱(ruo)冠從龍(long)早,雄才翊運生。聯繩麾眾士,斷矢拔堅城。所向原無敵,先登(deng)莫與爭。天題旌(jing)勇敢,鐘鼎勒勛(xun)名(ming)。
趙(zhao)爾(er)巽:國初置五大(da)臣以理(li)政(zheng)聽訟,有征伐則(ze)帥師以出,蓋(gai)實兼將帥之重焉。額(e)亦都歸太祖(zu)最早(zao),巍然(ran)元從,戰(zhan)閥亦最多。費(fei)英東(dong)尤以忠讜著,歷朝(chao)褒許,稱佐命第一。何(he)和禮、安費(fei)揚古、扈爾(er)漢后先奔走,共(gong)成篳路藍縷之烈,積三十年,輔成大(da)業(ye),功施(shi)爛然(ran)。太祖(zu)建號后,諸子(zi)皆長且才,故五大(da)臣沒而四大(da)貝(bei)勒執政(zheng)。他塔喇(la)希(xi)福祖(zu)羅(luo)屯(tun),傳言列五大(da)臣,或初闕員時嘗簡補(bu)歟?草昧(mei)傳聞,蓋(gai)不可深(shen)考矣。
《欽(qin)定(ding)八旗通志/卷(juan)首之(zhi)五》(鈕祜祿(lu)氏)為我滿洲大族,而額亦都(dou)巴圖(tu)魯乃太祖、太宗朝開國元(yuan)勛。
《皇清開國(guo)方略(lve)/卷七(qi)》…左(zuo)翼總兵官額亦(yi)都卒(zu)。額亦(yi)都每遇攻城略(lve)地奮勇爭先多立功績,初賜號巴(ba)圖魯,后擢為一(yi)等大臣(chen),與費英東等并輔國(guo)政。至(zhi)是卒(zu)。太祖親臨其墓(mu),慟哭(ku)者三乃(nai)還(huan)。
《欽(qin)定盛京通志/卷七十五》安費(fei)(fei)揚(yang)古(gu)性(xing)貞(zhen)亮有勇略,與額亦都等俱為開(kai)國功臣(chen)之首。《卷六十八》歲(sui)癸丑從征烏拉?其城,費(fei)(fei)英東…尋命(ming)與何和禮、額亦都、扈(hu)爾漢、安費(fei)(fei)揚(yang)古(gu)為五大臣(chen),佐理(li)國事。