脈(mo)(mo)(mo)學(xue)著作,西晉·王叔和撰(zhuan)于公元3世紀,10卷。集漢以(yi)前脈(mo)(mo)(mo)學(xue)之(zhi)大成,選錄《內經》《難經》《傷(shang)寒論》《金(jin)匱要(yao)略》及扁(bian)鵲(que)、華佗等(deng)有(you)關脈(mo)(mo)(mo)學(xue)之(zhi)論說(shuo),闡析脈(mo)(mo)(mo)理、脈(mo)(mo)(mo)法,結合臨(lin)床實(shi)際,詳辨脈(mo)(mo)(mo)象及其(qi)(qi)主(zhu)病。《脈(mo)(mo)(mo)經》系(xi)我國現存較早的脈(mo)(mo)(mo)學(xue)專書(shu),首次系(xi)統歸納了24種(zhong)脈(mo)(mo)(mo)象,對其(qi)(qi)性(xing)狀作出具體描(miao)述(shu),初步肯定(ding)了有(you)關三部脈(mo)(mo)(mo)的定(ding)位(wei)診斷,為后世脈(mo)(mo)(mo)學(xue)發展奠定(ding)基礎,并有(you)指導(dao)臨(lin)床實(shi)踐之(zhi)意義。同時《脈(mo)(mo)(mo)經》還保存了大量古代中(zhong)醫文獻(xian)資料。
《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經》卷(juan)(juan)(juan)一載醫論15篇(pian),將人體脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)歸納(na)為24種(zhong),于每一脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)性(xing)狀均(jun)有明確描(miao)述,并(bing)舉相似之(zhi)脈(mo)(mo)(mo)(mo),分八組排列比較。以下各篇(pian),脈(mo)(mo)(mo)(mo)理與脈(mo)(mo)(mo)(mo)法(fa)互闡(chan),備述診脈(mo)(mo)(mo)(mo)時間、診脈(mo)(mo)(mo)(mo)部(bu)(bu)位、辨陰(yin)陽脈(mo)(mo)(mo)(mo)大法(fa)及疾病(bing)(bing)(bing)將瘥(chai)、難愈之(zhi)脈(mo)(mo)(mo)(mo)候。卷(juan)(juan)(juan)2~3共有醫論9篇(pian),論“關(guan)前”“關(guan)后”“關(guan)上(shang)”三(san)關(guan)及人迎、神門、氣(qi)口等部(bu)(bu)位脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)變(bian)化(hua)、所主(zhu)(zhu)臟腑(fu)經絡病(bing)(bing)(bing)變(bian);寸、關(guan)、尺各部(bu)(bu)脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)所主(zhu)(zhu)病(bing)(bing)(bing)證及其治療;奇經八脈(mo)(mo)(mo)(mo)之(zhi)脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)主(zhu)(zhu)病(bing)(bing)(bing);臟腑(fu)平脈(mo)(mo)(mo)(mo)、病(bing)(bing)(bing)脈(mo)(mo)(mo)(mo)及死(si)(si)脈(mo)(mo)(mo)(mo)。卷(juan)(juan)(juan)4醫論8篇(pian),凡舉三(san)部(bu)(bu)九候脈(mo)(mo)(mo)(mo)證與40余種(zhong)雜病(bing)(bing)(bing)脈(mo)(mo)(mo)(mo)候。并(bing)論四(si)時相反脈(mo)(mo)(mo)(mo)證、百病(bing)(bing)(bing)死(si)(si)生之(zhi)脈(mo)(mo)(mo)(mo)。卷(juan)(juan)(juan)5收(shou)扁(bian)鵲、張仲景、華佗有關(guan)診法(fa)醫論5篇(pian)。卷(juan)(juan)(juan)6為五臟六腑(fu)病(bing)(bing)(bing)證,共11篇(pian)。卷(juan)(juan)(juan)7~9分49篇(pian)討論脈(mo)(mo)(mo)(mo)證、治療,包括傷(shang)寒(han)、雜病(bing)(bing)(bing)、婦兒(er)病(bing)(bing)(bing)證。卷(juan)(juan)(juan)十為《手(shou)檢圖三(san)十一部(bu)(bu)》。
王叔(shu)和(he)在《脈(mo)經(jing)(jing)·序》中說:“脈(mo)理(li)精微(wei),其(qi)體(ti)難辨,弦緊(jin)浮芤,展轉(zhuan)相類,在心(xin)易了,指下難明。謂沉為伏,則(ze)方治永乖;以緩為遲,則(ze)危殆立至。”但當時尚(shang)無一(yi)本脈(mo)學書(shu)(shu)籍(ji)供醫者研讀(du),《內經(jing)(jing)》《難經(jing)(jing)》等書(shu)(shu),文義(yi)深奧,多(duo)數人不(bu)能理(li)解,更(geng)談(tan)不(bu)上(shang)正確運用(yong),致使(shi)“微(wei)疴成膏肓之(zhi)變,滯固絕振起之(zhi)望(wang)”(《脈(mo)經(jing)(jing)·序》)。王叔(shu)和(he)利用(yong)擔任太醫令的(de)機會(hui),博覽群書(shu)(shu),苦心(xin)鉆研,總結(jie)《內經(jing)(jing)》《難經(jing)(jing)》以來逮于(yu)扁鵲(que)、華佗、仲景等經(jing)(jing)論要旨,旁及古代有關說脈(mo)之(zhi)篇(pian),并(bing)結(jie)合自己(ji)的(de)臨(lin)床實踐,著成《脈(mo)經(jing)(jing)》十卷,九(jiu)十七(qi)篇(pian),首次對(dui)中醫脈(mo)學從理(li)論到臨(lin)床運用(yong)作了較全面(mian)、系統的(de)論述。
王(wang)叔和(he),西晉醫學家。名熙,高平(ping)(今屬山東)人(ren)。生(sheng)于東漢建安十五年(nian)(nian),即(ji)公(gong)元210年(nian)(nian)。他“性沉靜(jing),好(hao)著(zhu)述”,曾為(wei)太醫令。著(zhu)有《脈經》,總結了漢以前有關(guan)脈學之(zhi)(zhi)(zhi)成就,系現存我國最早脈學專書(shu)。另(ling)對(dui)漢代張(zhang)仲景(jing)《傷(shang)寒雜(za)病(bing)論》一書(shu)進行(xing)整理,該(gai)書(shu)因(yin)戰亂而散佚零亂,幾(ji)至失傳。王(wang)氏重新加(jia)以編(bian)次(ci),將《傷(shang)寒雜(za)病(bing)論》析為(wei)《傷(shang)寒論》與(yu)《金匱要略》,始于王(wang)氏,使之(zhi)(zhi)(zhi)不可湮沒。后世雖有人(ren)對(dui)他的(de)整理加(jia)以非議(yi),但多數人(ren)認為(wei)其(qi)功不可沒,張(zhang)仲景(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)學借王(wang)氏之(zhi)(zhi)(zhi)編(bian)修整理才得以保存下(xia)來。另(ling)著(zhu)有《論病(bing)》六卷(juan),未見(jian)傳世。
脈(mo)理精微(wei),其(qi)體難辨(bian)。弦緊(jin)浮芤(kou),展轉相(xiang)類(lei)。在心易了,指下難明。謂沉為(wei)伏,則(ze)方治永乖(guai);以(yi)(yi)(yi)緩(huan)為(wei)遲,則(ze)危殆立至(zhi)。況(kuang)有數候俱見(jian),異(yi)病(bing)同脈(mo)者乎!夫醫藥(yao)為(wei)用,性命所(suo)(suo)系。和鵲至(zhi)妙(miao),猶(you)或加思(si);仲景明審,亦候形(xing)證,一毫(hao)有疑,則(ze)考校以(yi)(yi)(yi)求(qiu)驗。故傷寒有承氣之戒,嘔噦發下焦之問。而遺文(wen)遠旨,代(dai)寡能(neng)用,舊(jiu)經秘(mi)述,奧而不(bu)售,遂令末學,昧(mei)于原本(ben),互(hu)茲偏見(jian),各(ge)逞(cheng)己能(neng)。致微(wei)疴(ke)成膏肓之變(bian),滯固絕振起之望,良有以(yi)(yi)(yi)也。今撰集(ji)岐伯以(yi)(yi)(yi)來,逮(dai)于華(hua)佗,經論要訣,合(he)為(wei)十卷(juan)。百病(bing)根源,各(ge)以(yi)(yi)(yi)類(lei)例(li)相(xiang)從,聲色證候,靡不(bu)該備。其(qi)王(wang)、阮、傅、戴、吳、葛、呂、張(zhang),所(suo)(suo)傳異(yi)同,咸悉載錄。誠(cheng)能(neng)留心研窮,究(jiu)其(qi)微(wei)賾,則(ze)可以(yi)(yi)(yi)比蹤古賢,代(dai)無(wu)夭(yao)橫(heng)矣。
晉太醫令王叔和撰
北宋(song)(song)熙寧元(yuan)(yuan)年(1086)校正醫(yi)(yi)(yi)書(shu)局(ju)曾刊(kan)行(xing)《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》初刊(kan)大(da)(da)字本(ben)(ben)(ben)(ben),其后紹(shao)圣三(san)年(1096),國子(zi)監(jian)又(you)(you)刊(kan)行(xing)了(le)小(xiao)字本(ben)(ben)(ben)(ben)。到了(le)南宋(song)(song),又(you)(you)有(you)多種版本(ben)(ben)(ben)(ben),既知者有(you)福建(jian)建(jian)陽書(shu)坊刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)、廣西(xi)(xi)漕司刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben),以及太醫(yi)(yi)(yi)院何(he)大(da)(da)任刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)其他未詳(xiang)本(ben)(ben)(ben)(ben),但以上版本(ben)(ben)(ben)(ben)均已失傳。所(suo)幸(xing)元(yuan)(yuan)代(dai)泰(tai)定四年(1327),河南龍(long)興道儒(ru)學(xue)重刊(kan)了(le)《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》廣西(xi)(xi)漕司本(ben)(ben)(ben)(ben)。此(ci)后,又(you)(you)有(you)何(he)大(da)(da)任本(ben)(ben)(ben)(ben)《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》的(de)(de)影(ying)(ying)(ying)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)復(fu)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)出現。從而(er)形成了(le)所(suo)謂何(he)大(da)(da)任本(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)龍(long)興本(ben)(ben)(ben)(ben)兩大(da)(da)系統。約在(zai)明代(dai)嘉靖(jing)年間,有(you)一種佚名氏(shi)(shi)影(ying)(ying)(ying)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben),是(shi)現存唯(wei)一接近宋(song)(song)版《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》原(yuan)貌(mao)的(de)(de)刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)。其他如萬歷(li)時(shi)吳勉(mian)學(xue)刊(kan)的(de)(de)《古今醫(yi)(yi)(yi)統正脈(mo)(mo)(mo)(mo)全書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)、天(tian)啟時(shi)繆希雍氏(shi)(shi)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben),以及清代(dai)嘉慶(qing)年間阮(ruan)元(yuan)(yuan)《宛委別藏》中(zhong)的(de)(de)影(ying)(ying)(ying)抄(chao)本(ben)(ben)(ben)(ben)等,均屬(shu)何(he)大(da)(da)任系統的(de)(de)影(ying)(ying)(ying)宋(song)(song)本(ben)(ben)(ben)(ben)。在(zai)元(yuan)(yuan)龍(long)興道本(ben)(ben)(ben)(ben)《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》之(zhi)后,據以刊(kan)印的(de)(de)有(you)明成化十七年(1474)的(de)(de)畢玉氏(shi)(shi)刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)萬歷(li)三(san)年(1575)袁表氏(shi)(shi)刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)。后者又(you)(you)衍(yan)為(wei)明天(tian)啟時(shi)的(de)(de)沈(shen)際(ji)飛(fei)氏(shi)(shi)刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben),以及清嘉慶(qing)時(shi)的(de)(de)沈(shen)禮意《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)真本(ben)(ben)(ben)(ben)》和(he)道光間的(de)(de)張柏刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)。在(zai)同治時(shi),尚(shang)有(you)姜(jiang)國伊氏(shi)(shi)的(de)(de)《姜(jiang)氏(shi)(shi)醫(yi)(yi)(yi)學(xue)叢(cong)書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)。此(ci)外(wai),在(zai)道光年間有(you)錢熙祚氏(shi)(shi)校刻(ke)的(de)(de)《守(shou)山閣叢(cong)書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)黃鋐(hong)刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)。在(zai)1911年又(you)(you)有(you)《周氏(shi)(shi)醫(yi)(yi)(yi)學(xue)叢(cong)書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)。近世通行(xing)的(de)(de)《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》刊(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben),有(you)《中(zhong)國醫(yi)(yi)(yi)學(xue)大(da)(da)成》本(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)人(ren)民衛生(sheng)出版社本(ben)(ben)(ben)(ben)。
北宋(song)熙寧元年(1086),校正醫書局根據《脈經》的不同早期傳本,除其(qi)重復,補其(qi)脫漏,并將(jiang)原書篇次依據內容類別而做(zuo)了一(yi)定的改動,仍分為(wei)10卷,共97篇。
《脈(mo)經》為現(xian)存(cun)最(zui)早(zao)之脈(mo)學專書,為后世脈(mo)學發(fa)展奠定了(le)基礎,同時(shi)保(bao)存(cun)了(le)大(da)量古代中醫文(wen)獻資料(liao)。