歷史記載
該墓約(yue)營造于東(dong)漢末年(nian)(nian),距(ju)今已有1,700多年(nian)(nian)。墓南北長8.7米(mi),東(dong)西(xi)寬7.55米(mi)。分前(qian)、中、后三個(ge)主室(shi),均(jun)在一中軸線(xian)上;東(dong)西(xi)兩(liang)面(mian)各有側室(shi),東(dong)三室(shi)、西(xi)三室(shi),共八室(shi)。墓由280塊石(shi)材砌成,其(qi)中畫像石(shi)42塊,畫像72幅(fu),總(zong)面(mian)積442.27平方米(mi)。畫像內容有攻戰(zhan)、祭(ji)祀、出行、宴享、樂舞百戰(zhan)、歷(li)史故事、神(shen)話人(ren)(ren)物、奇禽異獸等,內容廣泛。畫面(mian)刻工精(jing)麗(li)、線(xian)條(tiao)纖(xian)勁流暢,是兩(liang)漢雕刻繪畫藝術(shu)中的珍品。從中可以考證東(dong)漢末年(nian)(nian)的社會經濟狀況、階級矛盾、典章制度、風俗人(ren)(ren)情(qing)、建筑發展(zhan)、繪畫風格(ge)、宗教哲學思想等。
北(bei)寨漢墓(mu)畫(hua)像石在(zai)(zai)中(zhong)國(guo)(guo)考古領域內(nei)具有重(zhong)要的地(di)位(wei),中(zhong)國(guo)(guo)中(zhong)學歷史教科書中(zhong)的許多插(cha)圖(tu)均(jun)來(lai)自于(yu)此。沂(yi)(yi)南(nan)縣在(zai)(zai)墓(mu)址修(xiu)建了北(bei)寨漢畫(hua)像石墓(mu)博物館(guan),已(yi)正式對游(you)人開放(fang)。 在(zai)(zai)北(bei)寨漢墓(mu)的基礎上修(xiu)建了北(bei)寨漢墓(mu)博物館(guan)。北(bei)寨漢墓(mu)博物館(guan)是(shi)全(quan)國(guo)(guo)重(zhong)點文物保護單位(wei),位(wei)于(yu)沂(yi)(yi)南(nan)縣城西三公(gong)里(li)的北(bei)寨村,距京(jing)滬高速沂(yi)(yi)南(nan)縣出口23公(gong)里(li),距臨沂(yi)(yi)市(shi)57公(gong)里(li)。屬全(quan)國(guo)(guo)重(zhong)點文化遺產。該(gai)館(guan)1994年由沂(yi)(yi)南(nan)縣人民政府籌資建設,1996年4月(yue)正式對社會開放(fang)。
墓主介紹
《山東漢(han)(han)畫(hua)(hua)像石(shi)精(jing)粹·沂南卷》載:“墓(mu)(mu)分前(qian)室(shi)(shi)(shi)、中室(shi)(shi)(shi)、后室(shi)(shi)(shi)和側室(shi)(shi)(shi),總(zong)面(mian)積88.2平方米(mi)。共(gong)用石(shi)材(cai)280塊(kuai),其(qi)中畫(hua)(hua)像石(shi)42塊(kuai),畫(hua)(hua)像73幅,容積為326.34立方米(mi)。”該墓(mu)(mu)坐(zuo)北朝(chao)南,全部(bu)用預(yu)制(zhi)石(shi)材(cai)筑(zhu)成(cheng),建筑(zhu)考究,氣(qi)勢雄偉,是(shi)漢(han)(han)代畫(hua)(hua)像石(shi)墓(mu)(mu)的(de)代表。其(qi)畫(hua)(hua)像線(xian)條簡練流(liu)暢(chang),構(gou)圖疏密合(he)理(li),雕刻細膩精(jing)美。畫(hua)(hua)像內(nei)容豐(feng)富,題材(cai)廣泛,從(cong)社(she)會生(sheng)(sheng)活(huo)、生(sheng)(sheng)產,到鬼神(shen)崇拜,故事皆有形象而生(sheng)(sheng)動(dong)的(de)刻畫(hua)(hua),是(shi)漢(han)(han)代社(she)會的(de)一幅縮影。此墓(mu)(mu)一經(jing)發掘(jue),便轟動(dong)了(le)學術界。有關畫(hua)(hua)像并登上(shang)了(le)歷史(shi)教科(ke)書(shu),其(qi)墓(mu)(mu)室(shi)(shi)(shi)畫(hua)(hua)像內(nei)容,作(zuo)為理(li)論和社(she)會學的(de)嶄新成(cheng)果引起人們(men)(men)的(de)研究興趣。40多年來,它在歷史(shi)、考古等方面(mian)的(de)價值(zhi),越來越受到人們(men)(men)的(de)重視。
關于北寨墓(mu)(mu)的建造(zao)年代(dai),《沂南(nan)北寨漢(han)畫(hua)像石(shi)墓(mu)(mu)簡介》:“沂南(nan)北寨漢(han)畫(hua)像石(shi)墓(mu)(mu)因歷史上多次被盜,墓(mu)(mu)主何人已很難考證。墓(mu)(mu)的建造(zao)時間,大致(zhi)為(wei)東漢(han)末,公元193年以前”。
然而,此墓(mu)建造年代(dai)為東(dong)漢末(mo)之說,僅從(cong)“雕刻(ke)技法(fa)以(yi)鏟地(di)凸(tu)面線刻(ke)為主,配(pei)合(he)浮(fu)雕、高浮(fu)雕和陰線刻(ke),無疑屬東(dong)漢晚(wan)(wan)期的雕刻(ke)技法(fa)”。這一單(dan)線即認定為東(dong)漢晚(wan)(wan)期墓(mu)葬,顯(xian)然過(guo)于簡(jian)單(dan),認同也過(guo)于武斷。
根(gen)據《后漢(han)書》以及《資(zi)治通鑒(jian)》等(deng)書記載,考證沂南北寨畫像石墓(mu)為東(dong)漢(han)初(chu)期建(jian)(jian)(jian)武(wu)三年(nian)與(yu)建(jian)(jian)(jian)武(wu)六年(nian)光武(wu)帝(di)劉秀所封的陽都侯(hou)和不其(qi)侯(hou)伏湛(zhan)之墓(mu),建(jian)(jian)(jian)墓(mu)時(shi)間(jian)當(dang)在(zai)建(jian)(jian)(jian)武(wu)三年(nian)與(yu)建(jian)(jian)(jian)武(wu)十三年(nian)之間(jian),伏湛(zhan)是(shi)被光武(wu)帝(di)唯一一位受到兩次封侯(hou)的人物。因為在(zai)這短短的三五年(nian)間(jian),他經歷了由(you)大(da)司(si)徒遭貶徙遷(qian)封國(guo)(guo)的一段歷史,而后又在(zai)封國(guo)(guo)逗留了整(zheng)(zheng)整(zheng)(zheng)十年(nian)時(shi)間(jian),無論從時(shi)間(jian)上還是(shi)從事件上,完全有精力(li)(li)和能力(li)(li)在(zai)瑯(lang)琊(ya)國(guo)(guo)來(lai)建(jian)(jian)(jian)造這種(zhong)適用(yong)美觀(guan)的精美墓(mu)室。
據《中國(guo)宰相全傳(chuan)》漢(han)之卷東漢(han)陳述:伏湛(zhan)(zhan)(?一37年(nian))字惠公,瑯(lang)琊(ya)東武人(ren),其父(fu)伏理屬當世名儒,以詩(shi)授(shou)(shou)漢(han)成帝(di),作高密太傅(fu)。伏湛(zhan)(zhan)性情孝(xiao)友,年(nian)少開始(shi)傳(chuan)授(shou)(shou)父(fu)業(ye),教授(shou)(shou)幾(ji)百人(ren)。西漢(han)成帝(di)時,任博士弟(di)子,更始(shi)年(nian)(24年(nian))擔任平原太守。當時倉(cang)卒起兵,天(tian)下驚擾,而伏湛(zhan)(zhan)獨(du)自妄然,教授(shou)(shou)不止(zhi),對妻子說:“夫一谷不登,國(guo)君徹膳(shan),今(jin)民皆饑,奈何獨(du)飽?”于(yu)是共食糠糲,把自己的(de)奉祿賑濟給鄉里,來客有百余家。
25年,劉秀即(ji)位,建立(li)東漢(han),他(ta)知道伏湛是名儒舊臣(chen),想讓他(ta)擔任(ren)內職,征拜尚書,讓他(ta)典定舊制(zhi)。當時大司徒鄧禹西征關中(zhong),光武帝(di)根(gen)據伏湛的才能任(ren)命為宰相,拜為司直,行大司徒事。皇帝(di)每次(ci)出(chu)征,總是留他(ta)鎮守(shou),總攝群司。
建武三年(27)伏湛代(dai)替鄧禹擔任大司徒,光(guang)武帝準(zhun)備親自征(zheng)討,伏湛上疏言明皇(huang)上親征(zheng)的利(li)弊得失。劉(liu)秀看完(wan)奏折(zhe),不再親征(zheng)。徐異卿等一(yi)萬多人(ren)占(zhan)據富(fu)平,連攻不下,只說:“愿降司徒伏公”皇(huang)帝知道青(qing)、徐等地都相(xiang)信伏湛,派他到平原(yuan),徐異卿等人(ren)即日歸降,護送伏湛至洛陽。
伏湛在理政中,以禮樂作為首要的條件。冬天,劉秀征討張步,留伏湛居守。當時蒸祭高廟;而河南尹、司隸校尉在廟中爭論,伏湛沒有舉(ju)奏,當(dang)場免(mian)職(zhi)。
建武(wu)六年(30)伏(fu)(fu)湛(zhan)徙(xi)封(feng)不(bu)其侯(hou),邑(yi)三千六百戶,他回到(dao)封(feng)國。后(hou)來,南陽太守杜詩上(shang)疏舉薦伏(fu)(fu)湛(zhan)說“原大司(si)徒陽都(dou)侯(hou)伏(fu)(fu)湛(zhan),自(zi)行束(shu)修,訖無毀玷,篤信好學,守死善道,經為(wei)人師,行為(wei)儀表。前在河內(nei)朝歌(ge)及居平原,吏人畏愛,則而家之(zhi)(zhi)。遭時(shi)反(fan)覆;不(bu)離兵兇,秉節(jie)持重(zhong),有不(bu)可(ke)奪之(zhi)(zhi)志(zhi)(zhi)。陛下除知其能,顯以宰相之(zhi)(zhi)重(zhong),眾賢百姓,仰望德義。微過斥退(tui),久不(bu)復用,有識(shi)所惜,儒士痛心,臣竊傷之(zhi)(zhi)。湛(zhan)容貌(mao)堂堂,國之(zhi)(zhi)光(guang)暉;智(zhi)略謀慮,朝之(zhi)(zhi)淵藪。髫發厲志(zhi)(zhi),白首不(bu)衰。實(shi)足以先后(hou)五室,名足以光(guang)示遠(yuan)人”。
建武(wu)十三年(37)夏;皇帝詔命尚(shang)書擇(ze)拜吏日,伏湛沒來得及到(dao)任,因聚會(hui)中(zhong)暑,病逝(shi)。賜秘(mi)器(qi),皇帝親自吊祠,派使者送(song)喪。
伏湛病(bing)死(si)在(zai)上(shang)任途(tu)中(zhong),正(zheng)迎合了(le)沂(yi)南漢(han)畫像(xiang)石北(bei)寨漢(han)墓中(zhong)無(wu)墓門(men)的(de)(de)(de)這一天(tian)然(ran)巧(qiao)合,試(shi)想,墓室為何無(wu)紀年又(you)為何無(wu)墓志(zhi),顯而(er)易見,由(you)于事情發(fa)生突然(ran)變故(gu),墓主不幸客死(si)途(tu)中(zhong)所致。由(you)此也不排除這是伏湛衣冠冢的(de)(de)(de)可(ke)能性。至于在(zai)今城陽伏湛遭貶后的(de)(de)(de)不其之城建有(you)墓地之說,只有(you)《城子村志(zhi)》記(ji)載,村后墨水河南岸(an)1964年前(qian)曾有(you)6—10m的(de)(de)(de)“伏湛墓”,因無(wu)發(fa)掘,不足為憑。
再從繪(hui)畫(hua)(hua)與雕刻的(de)藝術角度(du)來(lai)看(kan),西漢以(yi)(yi)來(lai),裝飾性的(de)壁畫(hua)(hua)非常流行(xing),宮(gong)殿邸舍到(dao)(dao)處都(dou)有壁畫(hua)(hua),宮(gong)殿壁畫(hua)(hua)題材,大抵如《魯(lu)靈光殿賦》所說,“圖畫(hua)(hua)天地(di),品(pin)類(lei)群生,雜物(wu)奇怪,山(shan)神海靈。”以(yi)(yi)這類(lei)人物(wu)鬼(gui)神入(ru)畫(hua)(hua),其目的(de)在于“惡以(yi)(yi)誡世,善以(yi)(yi)示后(hou)。”東(dong)漢畫(hua)(hua)工(gong)種(zhong)類(lei)更多,鄧后(hou)詔(zhao)令中,曾提到(dao)(dao)畫(hua)(hua)工(gong)三(san)十九種(zhong)。
漢(han)代墳墓壁(bi)(bi)畫,保存到現在的為數不少,其(qi)中以平陸、望都、遼(liao)陽等處的東漢(han)彩色(se)壁(bi)(bi)畫,藝(yi)術價(jia)值較高(gao)。這些壁(bi)(bi)畫的線條剛(gang)勁有力,
色彩濃濃有度;畫面的立體感很強。壁畫內容多為人物與馬、飲宴祭祀等。東漢時期,官僚地主常用石材修建墳墓或祠堂,在石材畫像上施以陰線和陰線雕刻。
但是,這些高超的漢代雕刻技法并沒有明確(que)的年代界(jie)定(ding),因此對于該墓主(zhu)人屬東(dong)漢晚期的考證也有失準(zhun)線。伏湛不(bu)但是位高權重的文官(guan)還是能征(zheng)善(shan)戰的將軍,從《資治通鑒》卷四十一(yi)(漢紀三(san)(san)十三(san)(san))記(ji)載:三(san)(san)月(yue),以(yi)司直(zhi)伏湛為大(da)司徒(tu)。率耿龕、蓋迂擊青犢于軹西,大(da)破降之。
由此可(ke)見(jian),北寨漢(han)墓(mu)的(de)畫(hua)像(xiang)石刻中的(de)朝儀、宴飲(yin)、舞樂、狩獵(lie)、戰爭等畫(hua)像(xiang),有人(ren)(ren)提出(chu)可(ke)能反映(ying)了(le)墓(mu)主人(ren)(ren)生前的(de)生活畫(hua)面,并(bing)有同胡人(ren)(ren)作戰的(de)經歷(li)這一點,自(zi)然就不奇(qi)怪(guai)了(le)。
另外,還有周圍特別是(shi)磚石(shi)結構的二(er)號(hao)墓(mu),其(qi)布局規(gui)模也(ye)可作為輔助(zhu)考證資料,伏湛生有二(er)子,伏隆,伏翕,尤其(qi)是(shi)伏隆,據《漢書》
記載:時張步兄弟各擁強兵,據有齊地,拜隆為太中大夫,持節使青徐二州,招降郡國。隆移檄告曰:“乃者,猾臣王莽,殺帝盜位。宗室(shi)興兵,除(chu)亂(luan)誅莽,故骨下(xia)(xia)推立(li)圣(sheng)公(gong),以(yi)主宗廟。而(er)任用(yong)賊臣,殺戮賢(xian)良,三王(wang)作亂(luan),盜(dao)賊從(cong)橫(heng),忤逆天(tian)(tian)心(xin),卒為(wei)赤眉所害(hai)。皇(huang)天(tian)(tian)佑漢,圣(sheng)哲應(ying)期,陛下(xia)(xia)神武奮發,以(yi)少制(zhi)觥。故尋、邑以(yi)百萬之(zhi)軍,潰散于(yu)昆陽,王(wang)郎以(yi)全趙之(zhi)師,土崩于(yu)邯鄲,大肜、高胡望旗消靡,鐵脛、五校莫不(bu)(bu)摧破。梁王(wang)劉(liu)永(yong)(yong)(yong)(yong),幸以(yi)宗室(shi)屬籍,爵為(wei)侯(hou)王(wang),不(bu)(bu)知厭足,自求禍(huo)棄,遂封(feng)(feng)爵牧(mu)(mu)守,造為(wei)詐逆。今虎(hu)牙大將軍屯營十(shi)萬,已拔睢(sui)陽,劉(liu)永(yong)(yong)(yong)(yong)奔進,家已族矣(yi)。此(ci)諸君所聞(wen)也。不(bu)(bu)先自圖,所悔何及?”青、徐盜(dao)得此(ci)惶怖,獲索賊右師郎等六校實時(shi)皆降。張步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)遣(qian)使(shi)隨隆(long)(long),詣(yi)闕(que)上(shang)(shang)書(shu),獻鰒魚。其(qi)(qi)冬,拜隆(long)(long)光(guang)祿大夫,復使(shi)于(yu)步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu),并與(yu)(yu)新除(chu)青州(zhou)牧(mu)(mu)守及都尉(wei)俱東(dong),詔隆(long)(long)輒拜令長(chang)以(yi)下(xia)(xia)。隆(long)(long)招懷(huai)綏(sui)緝,我來(lai)降附。帝嘉其(qi)(qi)功,比之(zhi)酈生(sheng).即拜步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)為(wei)東(dong)萊(lai)太守,而(er)劉(liu)永(yong)(yong)(yong)(yong)亦(yi)復遣(qian)使(shi)立(li)步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)為(wei)齊王(wang)。步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)貪受王(wang)爵,豫未(wei)決。隆(long)(long)曉(xiao)譬曰(yue)(yue):“高祖與(yu)(yu)天(tian)(tian)下(xia)(xia)約,非劉(liu)氏不(bu)(bu)王(wang),今可(ke)得為(wei)十(shi)萬戶侯(hou)耳。”步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)欲留隆(long)(long)與(yu)(yu)共(gong)守二州(zhou),隆(long)(long)不(bu)(bu)聽(ting),求得反(fan)命,步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)遂執隆(long)(long)布受永(yong)(yong)(yong)(yong)封(feng)(feng)。隆(long)(long)遣(qian)閑(xian)使(shi)上(shang)(shang)書(shu)曰(yue)(yue):“臣隆(long)(long)奉(feng)使(shi)無狀(zhuang),受執兇逆,雖在困(kun)口,授命不(bu)(bu)顧。又(you)吏(li)人知步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)反(fan)畔,心(xin)不(bu)(bu)附之(zhi),愿(yuan)以(yi)時(shi)進兵,無以(yi)臣隆(long)(long)為(wei)念。臣隆(long)(long)得生(sheng)到(dao)闕(que)廷(ting),受誅有司,此(ci)其(qi)(qi)大愿(yuan);若令沒身寇手,以(yi)父母昆弟(di)長(chang)累陛下(xia)(xia)。陛下(xia)(xia)與(yu)(yu)皇(huang)后、太子永(yong)(yong)(yong)(yong)享萬國(guo),與(yu)(yu)天(tian)(tian)無極(ji)。”帝得隆(long)(long)奏(zou),召父湛流涕以(yi)示之(zhi)曰(yue)(yue):“隆(long)(long)可(ke)謂有蘇武之(zhi)節。恨不(bu)(bu)且(qie)許而(er)遽求還也!”其(qi)(qi)后步(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)遂殺之(zhi),時(shi)人莫不(bu)(bu)憐(lian)哀焉。
通過(guo)上述文字記載可(ke)(ke)(ke)以看出,伏隆被(bei)張步殺后(hou),也可(ke)(ke)(ke)能葬于此,由此可(ke)(ke)(ke)以推斷(duan),北寨漢(han)墓(mu)群極有可(ke)(ke)(ke)能屬伏家墓(mu)地,這一(yi)點有待于進一(yi)步考證。
從廣義上(shang)講,當時(即東(dong)漢)的(de)(de)瑯琊北至(zhi)(zhi)青(qing)州(zhou)南(nan)到(dao)徐州(zhou),西到(dao)兗州(zhou)東(dong)至(zhi)(zhi)膠州(zhou),四州(zhou)之(zhi)(zhi)內統稱瑯琊,通過(guo)徐異卿等(deng)人(ren)“愿(yuan)降司(si)徒伏(fu)(fu)公”這一點上(shang)看,伏(fu)(fu)湛父子在瑯琊享(xiang)有盛名,特別(bie)是(shi)(shi)(shi)在青(qing)州(zhou)、徐州(zhou)這一帶很得民(min)眾擁戴,據此(ci),可(ke)以說(shuo)建武(wu)三年(nian),因河南(nan)尹、司(si)隸校尉于(yu)(yu)(yu)廟中爭論,他沒舉(ju)奏,當時被(bei)免后,徙封不(bu)(bu)(bu)其(qi)(qi)侯,食(shi)邑三千六百戶(hu),遣就(jiu)(jiu)國。但有二點值(zhi)得考慮:一是(shi)(shi)(shi)在此(ci)之(zhi)(zhi)前(qian),他就(jiu)(jiu)被(bei)封為(wei)陽都侯,二是(shi)(shi)(shi)徙移(yi)到(dao)了不(bu)(bu)(bu)其(qi)(qi)城(cheng),這個“徙”字(zi)足以說(shuo)明,他是(shi)(shi)(shi)被(bei)迫無(wu)奈的(de)(de)情況下才回到(dao)不(bu)(bu)(bu)其(qi)(qi)城(cheng)的(de)(de),而在建武(wu)三年(nian)到(dao)建武(wu)十三年(nian)的(de)(de)這十年(nian)中,他“公廉愛下,好(hao)惡分明,累世儒學,互持名信(xin),經(jing)明行修,通達國政(zheng),尤宜近(jin)待,納言(yan)左右”縱(zong)觀墓(mu)室之(zhi)(zhi)規模,身居宰(zai)相之(zhi)(zhi)位的(de)(de)伏(fu)(fu)湛以最初被(bei)封為(wei)陽都侯必按制就(jiu)(jiu)封地(di),倍(bei)他“在朝數載”,歸于(yu)(yu)(yu)封地(di)陽都,雖死于(yu)(yu)(yu)上(shang)任途中,且(qie)他又在封地(di)倍(bei)受民(min)眾之(zhi)(zhi)擁載,因此(ci)說(shuo)此(ci)墓(mu)主為(wei)伏(fu)(fu)湛(一號(hao)墓(mu))無(wu)疑,至(zhi)(zhi)于(yu)(yu)(yu)是(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)他的(de)(de)衣冠冢(zhong)這已經(jing)不(bu)(bu)(bu)重要了。
據該(gai)墓(mu)發(fa)掘報告得知,當(dang)時墓(mu)內多次被盜(dao),但怎么盜(dao),也(ye)不(bu)會將墓(mu)門盜(dao)走,棺槨(guo)盡無,可(ke)推斷實(shi)屬(shu)當(dang)時之(zhi)景狀(zhuang)所致。
特別值得一(yi)提的是,伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)湛(zhan)次子伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)翕繼(ji)承(cheng)侯爵,依次為伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)光、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)晨、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)無忌、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)質、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)完(wan)(wan)、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)典襲(xi)爵,共8代。建(jian)安十九(jiu)年(nian)(214)十一(yi)月丁卯,曹操命尚令華欲帶兵入洛(luo)陽皇宮,抄弒皇后伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)壽(伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)完(wan)(wan)之女)及其(qi)二兒,又殺伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)氏家(jia)(jia)族(zu)百(bai)余口,不(bu)其(qi)侯國廢。從(cong)(cong)伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)湛(zhan)去世(shi)到(dao)不(bu)其(qi)侯國廢除,其(qi)間(jian)經過了近200年(nian)的歷史發(fa)展,伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)氏家(jia)(jia)族(zu)早已遍(bian)及各(ge)地,以(yi)至于后來被人(ren)們稱道(dao)的伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)氏雕刻巨匠(jiang)得以(yi)傳世(shi)。至宋代時,在(zai)(zai)雕塑(su)藝術領(ling)域久負(fu)盛(sheng)名,并(bing)有四川大足宋代石刻多處(chu)像龕上(shang)都鐫有雕工(gong)的名字(zi),諸如伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)元(yuan)俊、子伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)世(shi)能(neng)、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)之信、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)小三、伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)小八等(deng),并(bing)在(zai)(zai)雕塑(su)作品(pin)中(zhong)刻上(shang)自(zi)己的頭銜,可見(jian)他們是以(yi)雕刻世(shi)家(jia)(jia)的身(shen)份在(zai)(zai)官方(fang)和手工(gong)業機構(gou)中(zhong)任職,上(shang)述種種,足以(yi)讓(rang)人(ren)聯(lian)想起北寨(zhai)漢(han)墓室(shi)中(zhong)的雕刻與畫像技藝,這其(qi)中(zhong)是不(bu)是屬(shu)于世(shi)襲(xi)傳承(cheng)與發(fa)展的必然結果,前(qian)后有沒有關聯(lian),伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)氏后人(ren)由仕途步于藝壇,其(qi)中(zhong)源淵(yuan)能(neng)否從(cong)(cong)伏(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)氏家(jia)(jia)譜等(deng)血脈(mo)中(zhong)理(li)出頭緒,有待于進一(yi)步研(yan)究(jiu)考證。
“考(kao)古資料(liao)加文獻(xian)論證(zheng)(zheng)沂南北寨畫(hua)(hua)像(xiang)石(shi)(shi)墓(mu)(mu)墓(mu)(mu)主是(shi)(shi)(shi)科學有據(ju)的。”至于(yu)有人(ren)考(kao)證(zheng)(zheng)是(shi)(shi)(shi)諸(zhu)(zhu)葛亮之父(fu)諸(zhu)(zhu)葛圭和獻(xian)帝所(suo)封的陽都侯劉邈(miao)之墓(mu)(mu),證(zheng)(zheng)據(ju)不足。一是(shi)(shi)(shi)“諸(zhu)(zhu)葛亮的父(fu)親諸(zhu)(zhu)葛圭曾經(jing)任泰山郡郡丞,但很早就(jiu)死于(yu)黃巾起義(yi)的戰亂(luan)中”,且周圍其(qi)(qi)他墓(mu)(mu)室更無關聯(lian);二是(shi)(shi)(shi)劉邈(miao)之兄長容在興平(ping)二年(nian)(195年(nian))去世(shi),就(jiu)其(qi)(qi)兄弟相繼離世(shi)的時間;對應畫(hua)(hua)像(xiang)石(shi)(shi)雕刻(ke)技法(fa)分析,如果說(shuo)(shuo)臨沂的白莊墓(mu)(mu)墓(mu)(mu)主是(shi)(shi)(shi)瑯琊(ya)王(wang)容的話(hua),就(jiu)其(qi)(qi)規模和雕刻(ke)畫(hua)(hua)像(xiang)之精巧(qiao)之比較,弟不能蓋(gai)其(qi)(qi)兄,且劉邈(miao)無建樹,因(yin)此說(shuo)(shuo),墓(mu)(mu)主是(shi)(shi)(shi)諸(zhu)(zhu)葛圭或劉邈(miao)之說(shuo)(shuo),過于(yu)牽強(qiang)附會(hui),實無證(zheng)(zheng)據(ju)。
分類
北寨漢墓博物(wu)館(guan)是在北寨墓群基(ji)礎上(shang)修(xiu)建的一(yi)(yi)座專(zhuan)題性博物(wu)館(guan),所有建筑(zhu)外(wai)形(xing),集仿古與園林風格于(yu)一(yi)(yi)體(ti),均屬(shu)東漢時期的建筑(zhu)。主要向人(ren)們展(zhan)示漢代墓群葬文(wen)化(hua)及出土遺物(wu),傳播優秀歷(li)史(shi)文(wen)化(hua)。館(guan)內(nei)設有一(yi)(yi)號墓保(bao)護(hu)房(fang)、二(er)號墓保(bao)護(hu)房(fang)、畫像石拓片陳(chen)列(lie)室(shi)、畫像石廊、接待室(shi)等。大門前有大型停車場(chang)。
北寨墓(mu)群一號墓(mu)系大型畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)石墓(mu)。此墓(mu)墓(mu)室結構(gou)復雜(za)、嚴(yan)謹,由前、中(zhong)、后三個(ge)主(zhu)室和四個(ge)耳室及一個(ge)東后側室組成(cheng),占(zhan)地面積88.2平方米,用280塊(kuai)預制石材(cai)筑(zhu)(zhu)成(cheng),其(qi)中(zhong)畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)石42塊(kuai),畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)73幅(fu),畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)面積44.2平方米。畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)石主(zhu)要內(nei)容有:攻占(zhan)圖(tu)(tu)(tu)、祭祀圖(tu)(tu)(tu)、雛形圖(tu)(tu)(tu)、豐收宴享圖(tu)(tu)(tu)和樂舞百戲圖(tu)(tu)(tu)等。畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)雕(diao)刻細(xi)膩,技法多樣,氣魄雄渾(hun),是漢(han)畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)石藝(yi)術(shu)發展興盛時期具有代表性的(de)佳作(zuo),該(gai)畫(hua)(hua)像(xiang)(xiang)(xiang)石墓(mu)也是漢(han)代民間匠(jiang)師(shi)創(chuang)作(zuo)的(de)集建筑(zhu)(zhu)、繪畫(hua)(hua)、雕(diao)刻藝(yi)術(shu)于一體的(de)杰(jie)出作(zuo)品(pin)。
二號墓(mu)系(xi)大型磚石結構多室墓(mu),此墓(mu)位于一號墓(mu)的(de)南面偏東,兩墓(mu)相距20米。墓(mu)葬(zang)布局于一號墓(mu)基(ji)本相同,也由(you)墓(mu)道、墓(mu)門(men)和前、中、后主室及東三側室、西側室組成。出土文(wen)物87件(jian),其(qi)中五(wu)龍戲珠三足硯和銅(tong)女傭彌足珍(zhen)貴,系(xi)國家一級(ji)文(wen)物。
石像
北寨(zhai)墓群畫(hua)(hua)像石墓畫(hua)(hua)像之(zhi)豐(feng)富完(wan)美、雕(diao)刻(ke)之(zhi)精細、技法之(zhi)技巧,足以(yi)代(dai)表當時(shi)繪畫(hua)(hua)和雕(diao)刻(ke)藝(yi)術的最高成(cheng)就,成(cheng)為(wei)(wei)中國(guo)漢代(dai)藝(yi)術發展的一個里程(cheng)碑。是(shi)中國(guo)現(xian)已發現(xian)、保存較為(wei)(wei)完(wan)美的,為(wei)(wei)中外學者高度關注的一座漢畫(hua)(hua)像石墓。該墓作為(wei)(wei)一詞(ci)條,已收(shou)(shou)入《辭海(hai)》、《中國(guo)大百(bai)科(ke)全書》中,同(tong)時(shi),有多幅畫(hua)(hua)像被《中國(guo)歷史》教(jiao)科(ke)書收(shou)(shou)錄,《世界美術史》、《中國(guo)美術史》、《中國(guo)建筑史》等也曾分門別類地作過介紹。