生平經歷
早年經歷
司(si)馬衷(zhong)生于曹(cao)魏甘(gan)露(lu)四年(nian)(259年(nian))。泰始(shi)三(san)年(nian)(267年(nian))正月(yue)丁卯日,司(si)馬衷(zhong)被立為皇太子,時年(nian)九(jiu)歲。
泰始(shi)八年(272年)二月辛卯日,司馬衷奉晉武帝命娶賈充的女兒賈南風為(wei)太子妃,賈南風當時十五歲,年長司馬衷兩歲。
盛年登基
太(tai)(tai)(tai)熙元年(nian)(nian)(nian)(290年(nian)(nian)(nian))四月(yue)二十(shi)日(ri)(ri),晉(jin)(jin)武帝去世,皇(huang)(huang)太(tai)(tai)(tai)子司馬(ma)衷即位,是為(wei)(wei)晉(jin)(jin)惠帝,大(da)赦,改年(nian)(nian)(nian)號為(wei)(wei)永(yong)熙。尊繼母皇(huang)(huang)后楊芷(zhi)(楊艷(yan)的堂妹)為(wei)(wei)皇(huang)(huang)太(tai)(tai)(tai)后,立妃賈南風為(wei)(wei)皇(huang)(huang)后。同(tong)年(nian)(nian)(nian)五月(yue)十(shi)三日(ri)(ri),葬晉(jin)(jin)武帝于峻陽陵(ling)(今河南省偃師南蔡莊北(bei))。五月(yue)十(shi)八(ba)日(ri)(ri),增(zeng)加天下(xia)官(guan)位一級,參(can)與晉(jin)(jin)武帝喪事的增(zeng)加二級,免除(chu)百姓租稅一年(nian)(nian)(nian),二千石以(yi)上的官(guan)員都封為(wei)(wei)關中(zhong)(zhong)侯(hou)。以(yi)太(tai)(tai)(tai)尉(wei)楊駿為(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)傅,輔佐朝政。八(ba)月(yue)二十(shi)六日(ri)(ri),立子廣陵(ling)王司馬(ma)遹為(wei)(wei)皇(huang)(huang)太(tai)(tai)(tai)子,以(yi)中(zhong)(zhong)書監何劭為(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)子太(tai)(tai)(tai)師,吏部尚(shang)書王戎為(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)子太(tai)(tai)(tai)傅,衛將軍楊濟為(wei)(wei)太(tai)(tai)(tai)子太(tai)(tai)(tai)保。派(pai)遣南中(zhong)(zhong)郎將石崇、射聲校尉(wei)胡奕、長水校尉(wei)趙俊、揚烈將軍趙歡將屯(tun)兵四出。后在291年(nian)(nian)(nian)正月(yue)改元為(wei)(wei)永(yong)平(ping)。
八王之亂
司馬衷(zhong)當政后非常信(xin)任他(ta)的(de)皇后賈南風。因此(ci)賈氏專權(quan),甚至假造司馬衷(zhong)的(de)詔書。永(yong)平元年(nian)(291年(nian)),迫害皇太(tai)后,廢其太(tai)后位,殺(sha)大(da)臣如太(tai)宰(zai)司馬亮。同年(nian)又(you)殺(sha)皇太(tai)后于金墉城。八王之亂自此(ci)開始。
元(yuan)康(kang)四年(nian)(294年(nian))和元(yuan)康(kang)六年(nian)(296年(nian))匈奴和其他民族反(fan)叛,氐人齊萬年(nian)稱帝,一直到元(yuan)康(kang)九年(nian)(299年(nian))這次(ci)反(fan)叛才被消滅。
元康九年(299年),賈(jia)(jia)南(nan)風(feng)開始迫害(hai)太(tai)(tai)子(zi)遹,首先廢他(ta)的(de)太(tai)(tai)子(zi)地位。次年殺太(tai)(tai)子(zi)。這個舉(ju)動成為(wei)許多反對賈(jia)(jia)后專政的(de)皇(huang)族開始行動的(de)起點。趙王司馬倫假造詔書(shu)廢殺賈(jia)(jia)后,殺大臣如司空張華(hua)等(deng),自領(ling)相國位,恢復原太(tai)(tai)子(zi)的(de)地位,立(li)故(gu)太(tai)(tai)子(zi)之子(zi)司馬臧為(wei)皇(huang)太(tai)(tai)孫(sun)。
永康元(yuan)年(300年)八月,淮南王司馬(ma)允舉兵討伐司馬(ma)倫,兵敗被殺。同年十二月,益州(zhou)刺史趙廞(xin)協同從中原逃到四川的流民(min)在(zai)成(cheng)都造反。
永(yong)寧元年(nian)(301年(nian)),司(si)馬(ma)(ma)(ma)倫(lun)篡位,自立(li)為(wei)皇(huang)(huang)帝,司(si)馬(ma)(ma)(ma)衷被(bei)奉為(wei)太上(shang)皇(huang)(huang),太孫司(si)馬(ma)(ma)(ma)臧被(bei)殺。三(san)月(yue),齊王司(si)馬(ma)(ma)(ma)冏(jiong)起兵(bing)反司(si)馬(ma)(ma)(ma)倫(lun),受到成都(dou)王司(si)馬(ma)(ma)(ma)穎、河間王司(si)馬(ma)(ma)(ma)颙、常山王司(si)馬(ma)(ma)(ma)乂(yi)等的(de)支持(chi)。司(si)馬(ma)(ma)(ma)倫(lun)兵(bing)敗(bai)。淮陵王司(si)馬(ma)(ma)(ma)漼(cui)殺司(si)馬(ma)(ma)(ma)倫(lun)的(de)黨(dang)羽,驅逐司(si)馬(ma)(ma)(ma)倫(lun),引(yin)司(si)馬(ma)(ma)(ma)衷復(fu)位。司(si)馬(ma)(ma)(ma)倫(lun)被(bei)殺。五月(yue),立(li)襄陽王司(si)馬(ma)(ma)(ma)尚為(wei)皇(huang)(huang)太孫,并以羊獻(xian)容(rong)為(wei)皇(huang)(huang)后。六(liu)月(yue),東萊王司(si)馬(ma)(ma)(ma)蕤謀推(tui)翻司(si)馬(ma)(ma)(ma)冏(jiong)的(de)專(zhuan)權,事漏被(bei)廢。十(shi)二月(yue),李特開始在四川反晉,這是成漢的(de)起點。
太(tai)安元年(nian)(302年(nian)),初皇太(tai)孫(sun)司(si)(si)馬尚夭(yao)折(zhe),司(si)(si)馬覃(tan)被(bei)立為(wei)太(tai)子。五月,李特(te)在四川擊敗了司(si)(si)馬颙派去討伐他的軍隊,殺廣漢太(tai)守張微,自立為(wei)大將(jiang)軍。
十二月(yue),司(si)(si)馬(ma)穎、司(si)(si)馬(ma)颙、新野王司(si)(si)馬(ma)歆和范陽王司(si)(si)馬(ma)虓在洛陽聚會反司(si)(si)馬(ma)冏的專政。司(si)(si)馬(ma)乂乘(cheng)機殺司(si)(si)馬(ma)冏,成為朝內(nei)的權臣(chen)。
太安二年(303年)三月(yue)(yue),李(li)(li)特在攻成(cheng)都(dou)時被殺,但四月(yue)(yue)他的(de)(de)(de)(de)兒子李(li)(li)雄就占領了(le)(le)成(cheng)都(dou),到(dao)年末(mo),李(li)(li)雄幾乎(hu)占領了(le)(le)整個四川盆地。五月(yue)(yue)張昌、丘沈反(fan),建國漢(han),殺司馬(ma)歆。八月(yue)(yue),司馬(ma)穎和司馬(ma)颙討伐司馬(ma)乂(yi)。十月(yue)(yue),司馬(ma)颙的(de)(de)(de)(de)軍(jun)隊(dui)攻入長安,在此(ci)后的(de)(de)(de)(de)洗劫(jie)中上(shang)萬人(ren)死亡(wang)。此(ci)后兩軍(jun)在長安城外對陣,連十三歲的(de)(de)(de)(de)少年都(dou)被征軍(jun),同時兩軍(jun)都(dou)征募(mu)匈奴(nu)等的(de)(de)(de)(de)軍(jun)隊(dui)。最后司馬(ma)乂(yi)兵敗被殺。司馬(ma)颙成(cheng)為晉朝舉足輕重的(de)(de)(de)(de)人(ren)物。
永安元年(nian)(nian)(304年(nian)(nian)),初司(si)(si)馬(ma)(ma)衷感到受到司(si)(si)馬(ma)(ma)颙的威脅越來越大(da),因此下密詔(zhao)給劉沈和(he)皇(huang)甫重攻(gong)司(si)(si)馬(ma)(ma)颙,但(dan)沒有成功。司(si)(si)馬(ma)(ma)颙的軍隊在洛陽大(da)肆搶劫(jie)。二月(yue)廢皇(huang)后羊(yang)氏,廢皇(huang)太子(zi)司(si)(si)馬(ma)(ma)覃(tan),立司(si)(si)馬(ma)(ma)穎為皇(huang)太弟。司(si)(si)馬(ma)(ma)穎和(he)司(si)(si)馬(ma)(ma)颙專政(zheng)。但(dan)六(liu)月(yue)京城又發生(sheng)政(zheng)變,司(si)(si)馬(ma)(ma)穎被逐,羊(yang)氏復位為皇(huang)后,司(si)(si)馬(ma)(ma)覃(tan)復位為太子(zi)。
七月(yue),司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷(zhong)率(lv)軍討伐司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying),在蕩陰被司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)的軍隊戰敗,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷(zhong)面部中(zhong)傷,身中(zhong)三箭,被司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)俘虜。羊氏和司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)覃再次被廢(fei)。八月(yue),司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)被安北將(jiang)軍王(wang)浚戰敗,他挾持司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷(zhong)逃亡到洛陽。一路(lu)上只有粗米為飯(fan)。十一月(yue),司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷(zhong)又(you)被司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙(yong)的將(jiang)軍張(zhang)方劫(jie)持到長安,張(zhang)方的軍隊搶劫(jie)皇宮,將(jiang)皇宮內的寶藏洗(xi)劫(jie)一空。到年末(mo)司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙(yong)再次在長安一攬大權,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)越成為太傅。同年李雄在成都稱成都王(wang),成漢建國,劉淵(yuan)自稱漢王(wang),建立前趙(zhao)。
永興二年(305年),司(si)馬颙和(he)張(zhang)方的(de)軍隊(dui)、司(si)馬穎的(de)軍隊(dui)、司(si)馬越(yue)(yue)的(de)軍隊(dui)和(he)范陽(yang)王司(si)馬虓的(de)軍隊(dui)在(zai)中原混戰(zhan),基本上中央政府已經不(bu)存在(zai),中國邊緣(yuan)的(de)地區紛紛獨立(li)。到永興二年(305年)末,司(si)馬越(yue)(yue)戰(zhan)勝,司(si)馬颙殺(sha)張(zhang)方向(xiang)司(si)馬越(yue)(yue)請和(he),但無效。
光(guang)熙元年(306年),司馬越手下的鮮(xian)卑軍隊攻入長安,大肆搶劫,二萬多人(ren)被(bei)殺(sha)。九月,司馬穎被(bei)俘(fu),后(hou)被(bei)殺(sha)。八王之亂(luan)終。
突然去世
光熙元年(nian)十一月十七日(ri)(307年(nian)1月8日(ri))夜里(li),司(si)(si)馬(ma)衷在洛陽顯陽殿(dian)駕崩,終年(nian)48歲,相傳被東(dong)海(hai)王司(si)(si)馬(ma)越毒殺,死后被安葬于太陽陵(ling)(今河南洛陽),謚(shi)號孝惠皇帝(di),他的(de)弟弟司(si)(si)馬(ma)熾(284年(nian)-313年(nian))即(ji)位,改元永嘉,即(ji)晉懷帝(di)。
歷史評價
張(zhang)泓(hong):“太子不學。”
《晉書》史臣(chen)曰:“不(bu)才之(zhi)(zhi)子(zi),則天稱大,權(quan)非帝出,政邇(er)宵人。褒姒(si)共(gong)叔帶并興(xing),襄(xiang)后(hou)與犬戎(rong)俱運。昔(xi)者(zhe)(zhe)(zhe),丹朱不(bu)肖,赧(nan)王逃責,相彼兇德,事關休咎,方乎土梗,以墜其(qi)情(qing)。溽暑之(zhi)(zhi)氣將闌,淫蛙之(zhi)(zhi)音罕記,乃彰(zhang)蚩笑,用符顛隕。豈(qi)(qi)通才俊彥猶形于前代(dai),增淫助虐(nve)獨擅于當今(jin)者(zhe)(zhe)(zhe)歟?物號忠良,于茲拔本,人稱襖孽,自此疏源(yuan)。長(chang)樂不(bu)祥,承華非命(ming),生靈(ling)版蕩,社稷(ji)丘墟(xu)。古者(zhe)(zhe)(zhe)敗國(guo)亡身(shen),分鑣共(gong)軫,不(bu)有亂(luan)常,則多庸暗(an)。豈(qi)(qi)明(ming)神喪(sang)其(qi)精魄,武皇不(bu)知其(qi)子(zi)也!”贊(zan)曰:“惠皇居(ju)尊(zun),臨(lin)朝聽言。厥體斯昧,其(qi)情(qing)則昏。高臺望子(zi),長(chang)夜奚(xi)冤。金墉(yong)毀(hui)冕(mian),湯陰釋胄,及爾皆亡,滔天來遘。”
胡(hu)三省:“孰謂(wei)帝(di)為戇愚哉!”
王(wang)夫之:“惠帝(di)之愚,古(gu)今無(wu)匹,國因以亡。”
軼事典故
作弊解題
司(si)(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)從小(xiao)智商低下,司(si)(si)馬(ma)炎對此很(hen)發(fa)愁,擔心(xin)司(si)(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)會丟了祖宗(zong)開(kai)創的(de)(de)家業。有(you)一次(ci),司(si)(si)馬(ma)炎為了測驗一下司(si)(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)的(de)(de)思維(wei)能(neng)力,特意出了幾道問(wen)題考他,并(bing)限(xian)他三天之(zhi)內交卷(juan)。司(si)(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)拿到題目(mu)以后,不懂作答。他的(de)(de)妻(qi)子賈南風(feng)是個很(hen)聰(cong)明的(de)(de)人,有(you)見及此,便立刻請來(lai)幾位有(you)學問(wen)的(de)(de)老(lao)先生為司(si)(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)解答難題。
司馬(ma)(ma)炎看(kan)了答卷后(hou),以為兒(er)子(zi)的(de)思維還是很清(qing)楚的(de),也就放(fang)心(xin)了。可是司馬(ma)(ma)炎一死,司馬(ma)(ma)衷即(ji)位,遇事要他(ta)自己定策,就鬧出了不少笑話。
官私蛤蟆
有一(yi)年夏天,司(si)馬(ma)衷(zhong)與隨(sui)從(cong)(cong)到(dao)華林園去玩。他(ta)們走到(dao)一(yi)個池塘邊,聽(ting)見里面(mian)傳(chuan)出咕咕的青蛙叫(jiao)聲。司(si)馬(ma)衷(zhong)覺得(de)很(hen)奇怪,于是便問(wen)隨(sui)從(cong)(cong)這(zhe)些咕呱亂叫(jiao)的東(dong)西,是為官(guan)或是為私(si)的?隨(sui)從(cong)(cong)就(jiu)說:“在(zai)官(guan)家里叫(jiao)的,就(jiu)是官(guan)家的;若在(zai)私(si)家里叫(jiao)的,就(jiu)是私(si)人的。”
何不食肉糜
又有(you)一年鬧災荒,老百(bai)姓沒飯吃,到(dao)處都有(you)餓死的(de)人(ren)。有(you)人(ren)把情況報(bao)告(gao)給司馬(ma)衷(zhong),但司馬(ma)衷(zhong)卻對(dui)報(bao)告(gao)人(ren)說:“沒有(you)飯吃,他們為什么不(bu)吃肉粥(zhou)(zhou)呢?”報(bao)告(gao)的(de)人(ren)聽了(le),哭笑不(bu)得(de),災民(min)們連飯都吃不(bu)上,哪里來肉粥(zhou)(zhou)呢?由此可見司馬(ma)衷(zhong)是(shi)如何(he)的(de)愚蠢糊涂(tu)。
嵇侍中血
永(yong)興元年(304年),晉軍在(zai)蕩陰(yin)戰敗(bai),惠帝臉部受傷,中(zhong)三箭,百官(guan)及侍(shi)衛(wei)人員都紛紛潰逃,只有嵇(ji)紹(shao)莊(zhuang)重地(di)端正冠帶,挺身保衛(wei)天(tian)子(zi),司馬(ma)(ma)(ma)穎(ying)的(de)(de)軍士把(ba)嵇(ji)紹(shao)按在(zai)馬(ma)(ma)(ma)車前(qian)的(de)(de)直木上。司馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)說:“這是忠(zhong)臣,不要殺他!”軍士回答(da)道:“奉(feng)皇太弟(di)(司馬(ma)(ma)(ma)穎(ying))的(de)(de)命(ming)令,只是不傷害(hai)陛(bi)下一(yi)人而已!”于是殺害(hai)嵇(ji)紹(shao),血(xue)濺到司馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)的(de)(de)衣服(fu)上,司馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)為他的(de)(de)死哀痛悲(bei)嘆。等(deng)到戰事(shi)平息,侍(shi)從要浣洗御衣,司馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)說:“這是嵇(ji)侍(shi)中(zhong)的(de)(de)血(xue),不要洗去。”