生平經歷
早年經歷
司(si)馬(ma)(ma)紹(shao)幼年聰明(ming),受到(dao)父親(qin)司(si)馬(ma)(ma)睿特殊的(de)寵愛(ai)。永嘉元年(307年),司(si)馬(ma)(ma)紹(shao)隨父親(qin)司(si)馬(ma)(ma)睿一同移(yi)鎮建(jian)業(后改(gai)建(jian)康,今江蘇南京)。
建興元年(nian)(313年(nian)),晉愍帝司馬(ma)(ma)鄴(ye)繼位,升任司馬(ma)(ma)睿為左丞相,司馬(ma)(ma)紹拜任為東中(zhong)郎將(jiang),鎮守(shou)廣(guang)陵(ling)。
建武元年(nian)(317年(nian))三月初九日(ri),司馬(ma)睿(rui)即(ji)晉王位。四(si)月初四(si)日(ri),司馬(ma)睿(rui)立司馬(ma)紹(shao)為晉王太(tai)子。
太(tai)興(xing)元年(318年)三月(yue)初十(shi)(shi)日,司馬睿即位稱帝(di),是為晉元帝(di)。三月(yue)二十(shi)(shi)四日,晉元帝(di)立司馬紹為皇太(tai)子。
司馬紹性(xing)情極為孝順,有文才(cai)武略,敬賢愛(ai)客,喜(xi)好文章(zhang)辭藻。當(dang)時的(de)(de)名臣,從王(wang)導(dao)、庾亮(liang)到溫嶠、桓彝、阮放等,都被親近看重。曾經(jing)與大(da)臣們(men)辯論圣人真(zhen)假(jia)之意,王(wang)導(dao)等人的(de)(de)意見也不能(neng)使(shi)司馬紹屈從。又好習武藝(yi),善于安撫將士。當(dang)時江東人才(cai)濟濟,遠近都歸心于司馬紹。
王(wang)敦(dun)之亂時,王(wang)室六軍(jun)潰敗,司馬(ma)(ma)紹(shao)欲率將士與叛(pan)軍(jun)決(jue)戰,登上車子將要出發,中庶子溫嶠堅決(jue)諫阻,抽劍斬斷馬(ma)(ma)套(tao)繩,這才作罷。
王敦平素認(ren)為(wei)司馬紹神(shen)武(wu)有(you)明略,為(wei)朝野人(ren)氏(shi)所欽(qin)佩(pei)信賴,打算用不(bu)孝(xiao)的(de)罪名廢(fei)黜(chu)他。于是(shi)(shi)(shi)大(da)會百官,當眾問溫(wen)嶠(jiao):“皇(huang)太子(zi)(zi)有(you)什(shen)么功(gong)德值得(de)稱道(dao)(dao)?”聲(sheng)色俱厲,定要使溫(wen)嶠(jiao)說出(chu)廢(fei)太子(zi)(zi)的(de)話。溫(wen)嶠(jiao)回答說:“探討高(gao)深的(de)治國之道(dao)(dao),使國家(jia)長(chang)治久安(an),這不(bu)是(shi)(shi)(shi)見識短淺的(de)人(ren)所能(neng)認(ren)識的(de)。從禮的(de)角(jiao)度看,這就是(shi)(shi)(shi)孝(xiao)。”大(da)臣們都(dou)認(ren)為(wei)溫(wen)嶠(jiao)的(de)意(yi)見是(shi)(shi)(shi)正確的(de),王敦的(de)陰謀(mou)遂被阻止。
登基
永(yong)昌元(yuan)年(nian)(nian)(322年(nian)(nian))閏十(shi)一月(yue)初(chu)十(shi)日,司(si)馬(ma)(ma)睿(rui)去(qu)世,閏十(shi)一月(yue)十(shi)一日,皇太子司(si)馬(ma)(ma)紹(shao)即皇帝(di)位,大(da)赦天下,是為晉明帝(di),尊生母荀氏為建安郡君。太寧元(yuan)年(nian)(nian)(323年(nian)(nian))二月(yue),司(si)馬(ma)(ma)紹(shao)將父親(qin)晉元(yuan)帝(di)安葬在建平陵(ling)。六月(yue)初(chu)六日,司(si)馬(ma)(ma)紹(shao)立妃庾文君為皇后。
王(wang)敦(dun)雖于永昌元年(nian)(322年(nian))就(jiu)回到武(wu)昌遙控(kong)朝廷,但因為圖謀(mou)篡位,于太寧元年(nian)(323年(nian))暗示(shi)要朝廷征召(zhao)自己入朝,司(si)馬(ma)紹(shao)于是(shi)以手詔征召(zhao)王(wang)敦(dun)。同(tong)年(nian),王(wang)允之(zhi)乘酒宴(yan)而(er)知道王(wang)敦(dun)的圖謀(mou),于是(shi)回京告訴其父王(wang)舒,王(wang)舒于是(shi)與王(wang)導一同(tong)報告晉(jin)明帝,得以早作防備(bei)。
及后(hou),司(si)馬紹積(ji)極(ji)準備京師建康的(de)防護,最終(zhong)于(yu)當年七月成功擊敗(bai)王敦派來進攻的(de)軍隊,平(ping)定了(le)王敦之亂。王敦之亂被平(ping)定后(hou),司(si)馬紹下令不再問(wen)罪于(yu)王敦一(yi)眾官(guan)屬(shu),又分(fen)別以應詹(zhan)為(wei)江州刺史、劉遐為(wei)徐州刺史、陶侃為(wei)荊州刺史、王舒為(wei)湘州刺史,重(zhong)整各(ge)州形(xing)勢,消除王敦以王氏(shi)宗族各(ge)領諸(zhu)州以凌(ling)弱帝室的(de)失衡情(qing)形(xing)。
去世
太(tai)寧三年(nian)(nian)(325年(nian)(nian))三月初(chu)二(er)(er)日(ri)(ri),司(si)馬(ma)紹立長(chang)子(zi)(zi)司(si)馬(ma)衍(yan)為皇太(tai)子(zi)(zi)。閏八(ba)月十(shi)九日(ri)(ri)(10月12日(ri)(ri)),司(si)馬(ma)紹健康狀況不(bu)佳,召太(tai)宰、西陽王(wang)司(si)馬(ma)羕,司(si)徒王(wang)導,尚(shang)書令卞壺,車騎將(jiang)軍(jun)郗鑒(jian),護軍(jun)將(jiang)軍(jun)庾亮,領軍(jun)將(jiang)軍(jun)陸(lu)曄,丹(dan)楊尹(yin)溫嶠,一起(qi)接受遺詔,輔助皇太(tai)子(zi)(zi)司(si)馬(ma)衍(yan)。閏八(ba)月二(er)(er)十(shi)五日(ri)(ri)(10月18日(ri)(ri)),司(si)馬(ma)紹病逝(shi)于(yu)東堂,享年(nian)(nian)二(er)(er)十(shi)七(qi)歲。閏八(ba)月二(er)(er)十(shi)六日(ri)(ri)(10月19日(ri)(ri)),皇太(tai)子(zi)(zi)司(si)馬(ma)衍(yan)即皇帝(di)位,是為晉成(cheng)帝(di),為父親(qin)司(si)馬(ma)紹上謚號為明(ming)皇帝(di),廟號肅(su)祖(《資治(zhi)通鑒(jian)》作肅(su)宗)。九月十(shi)一日(ri)(ri),司(si)馬(ma)衍(yan)將(jiang)司(si)馬(ma)紹按葬于(yu)武(wu)平陵。
為政舉措
司馬紹聰明敏捷能隨機斷(duan)事(shi)(shi),尤其明白事(shi)(shi)理(li)。在(zai)位期間兵亂(luan)連年(nian),饑(ji)荒(huang)不斷(duan),死于(yu)饑(ji)荒(huang)戰亂(luan)瘟疫(yi)者過人口之半(ban),國(guo)家空虛(xu)社會凋敝(bi)十分嚴重,國(guo)事(shi)(shi)極端艱(jian)難。又(you)值王敦挾兵威(wei)而震(zhen)懾人主,將欲竊奪神器。司馬紹虛(xu)與周旋(xuan),養成其惡,以(yi)(yi)弱制(zhi)強,潛心謀劃(hua),當機獨斷(duan),肅清大(da)兇。又(you)調(diao)整荊、湘等四(si)州將領,以(yi)(yi)分散長江上游地方(fang)勢力,撥亂(luan)反正,加強根本而削弱枝葉(xie),雖在(zai)位時間短(duan)暫,但(dan)對安(an)定國(guo)家大(da)局的(de)影響(xiang)很是深遠。
東晉自建(jian)國(guo)以來,北方(fang)僑姓(xing)(xing)士族與南方(fang)吳姓(xing)(xing)士族之間(jian)的矛(mao)盾一直很尖(jian)銳,吳姓(xing)(xing)士族往往受到(dao)排擠與壓制(zhi)。明帝為(wei)(wei)了穩(wen)定(ding)東晉政權,臨(lin)終前一個月,還下詔(zhao)說:“吳時將相(xiang)名賢(xian)之胄(zhou),有(you)能纂修家訓,又忠孝仁義,靜(jing)己守真,不聞于時者,州郡中(zhong)正亟以名聞,勿有(you)所遺。”力圖(tu)調解這個矛(mao)盾,以期打破宗(zong)族界限,為(wei)(wei)國(guo)家選拔人才。在(zai)臨(lin)終遺言中(zhong),他要諸臣為(wei)(wei)自己治喪(sang)時“務從簡約”,不得奢侈。
歷史評價
曹毗《晉(jin)江左宗廟歌》之六:“明明肅祖,闡弘帝胙。英風(feng)夙(su)發,清暉載(zai)路。奸逆縱忒(te),罔式皇度。躬振(zhen)朱(zhu)旗,遂豁天(tian)步。宏(hong)猷淵塞,高羅云布(bu)。品物咸寧,洪基永固。”
南朝齊(qi)·謝(xie)赫《古(gu)畫品錄》:“雖略于(yu)形色,頗得神氣。筆跡超越,亦(yi)有(you)奇觀。”
唐·房(fang)玄齡等(deng)《晉書》:“帝聰明有機(ji)斷,尤精物理(li)。于時兵兇歲饑(ji),死(si)疫過半,虛弊既甚,事極艱虞。屬王敦挾震(zhen)主之(zhi)威,將移神器。帝騎(qi)驅遵(zun)養(yang),以弱制(zhi)強(qiang),潛謀獨斷,廓清大(da)昆。改授荊、湘等(deng)四(si)州,以分上流(liu)之(zhi)勢(shi),撥亂反正,強(qiang)本弱枝。雖(sui)享(xiang)國日淺,而規模弘遠矣(yi)。”
清·王夫之(zhi)《讀通鑒(jian)論》:“明帝不夭,中原其(qi)復矣乎!天假五胡以(yi)亂中夏,氣數之(zhi)窮(qiong)也(ye),帝乃早(zao)世!王敦之(zhi)橫,元(yuan)帝惴惴而崩,帝以(yi)幼沖當多(duo)難,舉動偉(wei)然出人意(yi)表,可不謂神武哉?”