生平經歷
司(si)馬衍(yan)本(ben)人也是書(shu)(shu)法(fa)名家。據(ju)有關資(zi)料:(司(si)馬衍(yan))工書(shu)(shu)。草書(shu)(shu)勁(jing)力(li)外爽,古風內含。《法(fa)書(shu)(shu)要錄》一書(shu)(shu)記載:成(cheng)帝(di)則生(sheng)知草意,穎(ying)悟(wu)通諳(an)。光(guang)使畏魄,青疑(yi)過藍(lan)。勁(jing)力(li)外爽,古風內含。若(ruo)云開(kai)而乍睹旭日,泉落而懸歸碧潭。
早年經歷
司馬(ma)衍(yan),字世根(gen),生于太(tai)興四年(321年),是晉明帝司馬(ma)紹的長(chang)子,母為明穆皇后庾文君。太(tai)寧三年(325年)三月初二日(ri),司馬(ma)衍(yan)被(bei)立為皇太(tai)子。
登基
太(tai)寧三(san)年(nian)(nian)(325年(nian)(nian))閏八月(yue)二十(shi)(shi)五日,晉明帝(di)去世。閏八月(yue)二十(shi)(shi)六日,皇(huang)太(tai)子(zi)司(si)馬(ma)衍即皇(huang)帝(di)位,是為晉成帝(di),尊奉母(mu)親皇(huang)后(hou)庾(yu)文君(jun)為皇(huang)太(tai)后(hou)。司(si)馬(ma)衍即位時,年(nian)(nian)僅五歲,由于司(si)馬(ma)衍年(nian)(nian)幼(you),所以(yi)由其母(mu)皇(huang)太(tai)后(hou)庾(yu)文君(jun)臨朝聽政。司(si)徒(tu)王(wang)導錄尚書事,與中(zhong)書令庾(yu)亮共(gong)同參輔朝政。任命撫軍(jun)將軍(jun)、南(nan)頓王(wang)司(si)馬(ma)宗為驃騎將軍(jun),領軍(jun)將軍(jun)、汝南(nan)王(wang)司(si)馬(ma)祐為衛將軍(jun)。九月(yue)十(shi)(shi)一日,將晉明帝(di)安葬在(zai)武平陵。
去世
咸康八年(342年)六月初(chu)(chu)五日(ri),晉(jin)成(cheng)帝(di)(di)身體不適,下詔讓他的弟弟司徒、瑯琊王司馬岳繼承(cheng)帝(di)(di)位。六月初(chu)(chu)六日(ri),命武陵(ling)王司馬晞、會稽王司馬昱、中(zhong)書監庾冰、中(zhong)書令何(he)充(chong)、尚書令諸葛恢(hui)一并接受遺(yi)詔,輔佐(zuo)司馬岳。六月初(chu)(chu)七日(ri),晉(jin)成(cheng)帝(di)(di)在西堂駕崩,享年二(er)十二(er)歲,謚(shi)號(hao)成(cheng)皇帝(di)(di),廟號(hao)顯宗,葬于(yu)興平(ping)陵(ling)。
為政舉措
頒布詔令
司馬衍即(ji)位(wei)時因其年(nian)幼(you)故由(you)(you)母親庾(yu)太(tai)后(hou)(hou)輔政;庾(yu)太(tai)后(hou)(hou)死后(hou)(hou)由(you)(you)王導與庾(yu)亮(liang)輔政。司馬衍在(zai)位(wei)期(qi)間,任用外(wai)戚庾(yu)亮(liang)執政,試圖排(pai)斥王導勢力,振作東(dong)晉(jin)王室。但庾(yu)亮(liang)疑忌大臣(chen),任意(yi)殺逐(zhu)重要官員,引起(qi)統(tong)治集團內部沖突(tu)。咸(xian)(xian)和二年(nian)(327年(nian)),歷陽(yang)鎮(zhen)將(jiang)蘇峻、壽春鎮(zhen)將(jiang)祖約以殺庾(yu)亮(liang)為(wei)名,起(qi)兵叛(pan)亂,攻入建康。后(hou)(hou)被陶侃、溫(wen)嶠起(qi)兵平定(ding),王導再次(ci)出(chu)山(shan)執政,東(dong)晉(jin)王朝又一次(ci)轉危為(wei)安。晉(jin)成帝(di)在(zai)位(wei)期(qi)間曾經(jing)命令(ling)庾(yu)亮(liang)北伐,但是敗于石虎。咸(xian)(xian)康二年(nian)(336年(nian)),晉(jin)成帝(di)頒布壬辰詔書,禁止(zhi)豪族(zu)將(jiang)領將(jiang)山(shan)川大澤私(si)有化;咸(xian)(xian)康七(qi)年(nian)(341年(nian)),又以土斷方式將(jiang)自江北遷來的世族(zu)編入戶籍。
政治業績
《晉書(shu)》記(ji)載,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衍(yan)自幼(you)聰明(ming)伶俐(li),明(ming)于事理,說話很(hen)到位(wei),一副小(xiao)(xiao)大(da)人的(de)樣子。叛將蘇峻囚(qiu)禁并苛待司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衍(yan)時,司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衍(yan)既不畏懼,也(ye)不猥瑣,而是泰然(ran)(ran)處之(zhi)(zhi),埋頭讀書(shu),表現出(chu)智者風度。司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衍(yan)6歲時,發(fa)生了蘇峻之(zhi)(zhi)亂,當年五(wu)馬(ma)(ma)(ma)渡江之(zhi)(zhi)一的(de)南頓王(wang)司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)宗(zong)被(bei)殺(sha),他一點(dian)都不知道。等(deng)(deng)到蘇峻之(zhi)(zhi)亂平息后(hou),他問舅(jiu)舅(jiu)庾(yu)(yu)(yu)亮(liang):“往(wang)常那位(wei)白頭公(司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)宗(zong)一頭白發(fa))何在?”庾(yu)(yu)(yu)亮(liang)奏道:“司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)宗(zong)謀反伏誅”。司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衍(yan)很(hen)傷心(xin),哭著說道:“舅(jiu)舅(jiu)說誰做賊,便(bian)殺(sha)之(zhi)(zhi),如果人說舅(jiu)舅(jiu)做賊,我(wo)又該如何?”庾(yu)(yu)(yu)亮(liang)一聽,嚇得臉色大(da)變,無言(yan)以答。庾(yu)(yu)(yu)亮(liang)之(zhi)(zhi)弟(di)庾(yu)(yu)(yu)懌送酒給江州刺史(shi)王(wang)允之(zhi)(zhi),王(wang)允之(zhi)(zhi)試(shi)著讓狗先喝(he)了一點(dian),那狗便(bian)立即倒(dao)在地(di)上死(si)去。王(wang)允之(zhi)(zhi)嚇得不輕,趕緊上表報告小(xiao)(xiao)皇帝。司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衍(yan)聽說后(hou)怒不可(ke)遏地(di)說:“大(da)舅(jiu)已(yi)亂天下,小(xiao)(xiao)舅(jiu)復(fu)欲爾(er)邪?”(小(xiao)(xiao)舅(jiu)也(ye)要學著來嗎?)(《晉書(shu)》)庾(yu)(yu)(yu)懌聞言(yan),驚懼不已(yi),不久便(bian)自殺(sha)身(shen)亡。可(ke)見司(si)(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衍(yan)從小(xiao)(xiao)就(jiu)不簡單。譯(yi)文(wen):庾(yu)(yu)(yu)懌知道后(hou),為保(bao)全(quan)庾(yu)(yu)(yu)家喝(he)毒藥死(si)了。可(ke)惜他自幼(you)被(bei)舅(jiu)家把持,沒(mei)機會管(guan)理朝(chao)政(zheng)。等(deng)(deng)長大(da)些,很(hen)有心(xin)于政(zheng)事。為人儉省,曾想在后(hou)院蓋個(ge)射(she)箭(jian)練習室,算后(hou)要用四(si)十金(jin),就(jiu)說太費錢(qian)了沒(mei)蓋。雖然(ran)(ran)雄武氣度不及父親,但恭儉的(de)品(pin)德,倒(dao)足以追溯先賢了。
晉成(cheng)帝司(si)馬衍年幼時(shi)繼(ji)位,不(bu)能(neng)親自處理政務。等到年歲漸大,頗(po)有勤儉的(de)(de)德行。司(si)馬衍在位期間詔(zhao)舉賢良,勸課農桑,政權趨(qu)于(yu)穩固。在東晉奢侈浮華之風歷久并(bing)且盛行之時(shi),他作(zuo)為皇帝卻能(neng)力(li)倡簡樸、節儉,還帶(dai)頭實行,應該說是很(hen)不(bu)容易的(de)(de)。可惜,他是一個短壽的(de)(de)皇帝。
司(si)馬(ma)衍本人也是(shi)書法名家。據有關資料(liao):(司(si)馬(ma)衍)工書。草書勁力外爽,古風(feng)內含。《法書要錄》一書記載(zai):成帝則生(sheng)知(zhi)草意,穎悟通(tong)諳。光使畏(wei)魄,青疑過藍。勁力外爽,古風(feng)內含。若云(yun)開而乍睹旭日,泉(quan)落而懸歸碧(bi)潭。
咸康八年(nian)(342年(nian))5月,成(cheng)(cheng)帝司(si)(si)(si)馬(ma)衍身體不適。6月初五,病情加重(zhong)。當(dang)時(shi),成(cheng)(cheng)帝的兩個兒(er)子司(si)(si)(si)馬(ma)丕和(he)司(si)(si)(si)馬(ma)奕(yi)年(nian)幼(you),尚(shang)在(zai)襁褓之中。于(yu)是庾(yu)冰(bing)(庾(yu)亮弟(di))請求(qiu)讓(rang)(rang)成(cheng)(cheng)帝的同母兄弟(di)、瑯邪王(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)岳(yue)為皇位(wei)繼(ji)承人(ren),成(cheng)(cheng)帝同意了。成(cheng)(cheng)帝下(xia)詔(zhao),讓(rang)(rang)司(si)(si)(si)馬(ma)岳(yue)為皇位(wei)繼(ji)承人(ren),并讓(rang)(rang)自己的兒(er)子司(si)(si)(si)馬(ma)奕(yi)承襲(xi)瑯邪哀王(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)安(an)國的封號。初七,庾(yu)冰(bing)、何充以及武(wu)陵王(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)唏、會稽王(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)昱(yu)、尚(shang)書令諸葛(ge)恢同時(shi)受任(ren)顧(gu)命國政。初八,成(cheng)(cheng)帝駕(jia)崩于(yu)建康宮中西堂。時(shi)年(nian)22歲,在(zai)位(wei)18年(nian)。廟號顯宗,謚號成(cheng)(cheng)帝。葬興平(ping)陵(南京雞籠(long)山之陽)。
初九(jiu),瑯(lang)邪王司(si)馬(ma)岳即帝位,大赦(she)天下(xia)。14日,封成(cheng)帝兒子司(si)馬(ma)丕(pi)為(wei)瑯(lang)邪王,司(si)馬(ma)奕為(wei)東海王。康帝司(si)馬(ma)岳居喪不言,把(ba)朝政(zheng)委(wei)交給庾(yu)冰(bing)和何充。
平蘇峻亂
咸和二年(nian)(327)十月,庾(yu)亮不顧臣僚勸(quan)阻(zu),強行征召歷陽內史蘇(su)峻(jun)(jun)(jun)到(dao)中央任大司(si)農(nong),借以削奪其兵(bing)權(quan),消除朝廷隱患。蘇(su)峻(jun)(jun)(jun)不從,遂(sui)聯(lian)合豫州刺史祖約共同起(qi)兵(bing)討伐庾(yu)亮,一(yi)場新的動亂爆(bao)發了。蘇(su)峻(jun)(jun)(jun)兵(bing)強馬壯,武器精良,在(zai)祖約的配(pei)合下(xia)(xia)(xia),很快揮兵(bing)至建康(kang)城(cheng)(cheng)下(xia)(xia)(xia),官(guan)軍連連敗績。庾(yu)亮丟盔棄甲,撇下(xia)(xia)(xia)當皇太后的妹妹和外甥(sheng)小(xiao)皇帝(di),匆忙(mang)帶著三個(ge)弟弟狼狽(bei)出逃尋陽投(tou)奔溫嶠。次年(nian)二月,建康(kang)失守,百官(guan)奔散,殿省蕭(xiao)然(ran),留下(xia)(xia)(xia)護衛小(xiao)皇帝(di)的只有王(wang)導(dao)(dao)、陸曄等少數幾個(ge)大臣。蘇(su)峻(jun)(jun)(jun)勒兵(bing)入宮,王(wang)導(dao)(dao)抱(bao)著小(xiao)皇帝(di)坐(zuo)在(zai)御座上(shang),侍中褚、鐘雅及右衛將軍劉超(chao)等待立左右,顯得(de)正(zheng)氣(qi)凜然(ran),叛軍不敢上(shang)殿。蘇(su)峻(jun)(jun)(jun)自封驃騎將軍、錄尚書(shu)事,專(zhuan)斷朝政,濫(lan)署百官(guan),毆(ou)打大臣,裸剝(bo)士女(nv),為(wei)所(suo)欲為(wei),以王(wang)導(dao)(dao)德高望重(zhong),仍然(ran)讓(rang)他官(guan)居原職(zhi)而排在(zai)自己前(qian)面。叛將路永、匡術勸(quan)殺盡王(wang)導(dao)(dao)等大臣,蘇(su)峻(jun)(jun)(jun)敬重(zhong)王(wang)導(dao)(dao),沒有同意。蘇(su)峻(jun)(jun)(jun)又(you)逼迫成(cheng)帝(di)遷居石頭(tou)城(cheng)(cheng),軟禁在(zai)一(yi)間倉屋里,還(huan)天(tian)天(tian)跑來高聲叫(jiao)罵,罵盡各種(zhong)丑話。王(wang)導(dao)(dao)開始害怕起(qi)來,擔心大禍臨頭(tou),這(zhe)時(shi)也顧不得(de)小(xiao)皇帝(di)了,匆忙(mang)帶著兩個(ge)兒子(zi)逃到(dao)了城(cheng)(cheng)外的白(bai)石。直到(dao)叛亂平息,王(wang)導(dao)(dao)才(cai)回到(dao)石頭(tou)城(cheng)(cheng),并讓(rang)手下(xia)(xia)(xia)人把(ba)(ba)元帝(di)給他的節拿來,陶(tao)侃(kan)揶揄地說,“蘇(su)武節似乎不是這(zhe)個(ge)樣子(zi)!”王(wang)導(dao)(dao)羞愧滿(man)面,無地自容,慌(huang)忙(mang)令人把(ba)(ba)節收起(qi)。
蘇(su)峻之亂歷時(shi)一(yi)年零四(si)個(ge)月,給建康城帶來(lai)極大的(de)破壞(huai);士(shi)民逃(tao)散,百業停廢、宗廟宮(gong)室(shi)化為灰塵。面對調(diao)敝殘破的(de)景象,不(bu)少人(ren)(ren)建議另(ling)遷(qian)新都(dou)(dou)。溫嶠提出遷(qian)都(dou)(dou)豫章,三吳豪(hao)強(qiang)請求遷(qian)都(dou)(dou)會(hui)稽(ji),眾(zhong)說紛壇,莫知(zhi)所從。王(wang)(wang)導(dao)力(li)排眾(zhong)議,堅持(chi)說,“建康,古之金(jin)陵,帝(di)王(wang)(wang)故里,孫仲謀、劉(liu)(liu)玄(xuan)德{劉(liu)(liu)備}都(dou)(dou)說‘建康王(wang)(wang)者之宅’。古代帝(di)王(wang)(wang)不(bu)因豐儉而遷(qian)都(dou)(dou),如能以(yi)(yi)農業為根本,節省用(yong)度,何必擔心(xin)凋敝!倘若不(bu)重視農業,即便樂土(tu)也(ye)會(hui)變成廢墟。而且北(bei)寇常常騷擾,鉆我們的(de)空子,一(yi)旦(dan)示之以(yi)(yi)弱,逃(tao)竄(cuan)到(dao)蠻越(yue)之地,敵人(ren)(ren)就會(hui)趁虛而入(ru),遷(qian)都(dou)(dou)恐怕不(bu)是好(hao)辦(ban)法。現今應特別強(qiang)調(diao)鎮(zhen)之以(yi)(yi)靜,眾(zhong)人(ren)(ren)的(de)情緒自然(ran)就安定了。”大家見他說得在(zai)理,就不(bu)再(zai)提遷(qian)都(dou)(dou)之事(shi)了。
歷史評價
《晉書》:“肆(si)虐滔(tao)天(tian),豈伊朝夕。若(ruo)乃詳刑不(bu)怨,庶(shu)情猶仰,又可以見(jian)逆順之(zhi)(zhi)機(ji)焉。成帝因削弱之(zhi)(zhi)資,守(shou)江(jiang)淮之(zhi)(zhi)地,政(zheng)出(chu)渭(wei)陽,聲乖(guai)威服。兇徒既縱,神器阽危,京(jing)華元敖之(zhi)(zhi)資,宮(gong)室類咸(xian)陽之(zhi)(zhi)火。桀犬吠(fei)堯。封狐嗣(si)亂,方(fang)諸后(hou)羿,曷若(ruo)斯之(zhi)(zhi)甚也(ye)。反我皇駕(jia),不(bu)有晉文(wen)之(zhi)(zhi)師(shi),系于苞桑,且賴陶公之(zhi)(zhi)力。古(gu)之(zhi)(zhi)侯服,不(bu)幸臣家,天(tian)子宣游(you),則避宮(gong)北(bei)面,聞諸遺策,用為恒(heng)范。顯宗于王導之(zhi)(zhi)門,斂衣前(qian)拜,豈魯公受(shou)玉之(zhi)(zhi)卑乎!帝亦克(ke)儉于躬,庶(shu)能激(ji)揚流弊者(zhe)也(ye)。”
《晉書》:“惟皇夙表(biao),余(yu)舅為毗。勤于(yu)致寇(kou),拙于(yu)行師。火(huo)及君屋,兵纏帝帷。石(shi)頭之駕,海內含悲(bei)。康后天資,居(ju)哀禮(li)縟。墜典方興,降(jiang)齡奚促。”
史書記載
《晉(jin)書·卷七·帝紀(ji)第七》
《資治通鑒·晉(jin)紀》