生平經歷
幼龍潛淵
劉(liu)病(bing)已為(wei)史皇(huang)孫劉(liu)進之子,號皇(huang)曾孫,出(chu)生(sheng)數月(yue),即(ji)逢巫蠱之禍。
在此之(zhi)前,征和(he)(he)二(er)年(前91年)正月(yue),丞(cheng)相公孫賀之(zhi)子(zi)公孫敬聲被誣告為巫(wu)蠱咒(zhou)漢武帝(di)、與陽石(shi)公主(zhu)奸,公孫賀父子(zi)下(xia)獄死(si);閏四月(yue),諸邑公主(zhu)與陽石(shi)公主(zhu)、衛青長子(zi)衛伉皆(jie)坐誅。隨(sui)后(hou)武帝(di)行幸(xing)甘泉(quan)宮(gong),卻病于此處(chu)。江(jiang)充因此作奸,言(yan)武帝(di)病于巫(wu)蠱。得(de)(de)知武帝(di)生(sheng)病,皇后(hou)和(he)(he)太子(zi)的家吏數次前去甘泉(quan)問安,卻皆(jie)不得(de)(de)見。七月(yue),漢武帝(di)命江(jiang)充為使者治巫(wu)蠱,巫(wu)蠱之(zhi)禍正式爆發。
江充(chong)與太(tai)子劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)據有(you)隙,遂陷害(hai)(hai)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)據,并與案道侯韓說、宦官(guan)(guan)蘇文等四人(ren)誣(wu)陷劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)據謀反。劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)據為(wei)自(zi)保,起(qi)兵反抗。終因兵力不(bu)敵,庚寅日(ri)(ri)兵敗,攜兩幼子出(chu)奔 。同日(ri)(ri),皇(huang)后衛子夫自(zi)盡。劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)據長(chang)子劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)進為(wei)安置僅出(chu)生月余的(de)(de)兒子劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)病已,而未隨其父(fu)亡走。八月辛亥日(ri)(ri),太(tai)子劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)據拒絕被捕,自(zi)經(jing)而死,兩位小皇(huang)孫遇害(hai)(hai)。同時,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)病已的(de)(de)祖母史良娣、父(fu)親劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)進、母親王翁須和姑(gu)姑(gu)(皇(huang)女(nv)孫)皆(jie)在(zai)長(chang)安遇害(hai)(hai)。太(tai)子皇(huang)孫的(de)(de)姬妾(家人(ren)子)和門客皆(jie)被處死。唯獨襁褓中的(de)(de)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)病已逃過一死,被收系(xi)郡(jun)國在(zai)長(chang)安的(de)(de)府邸中臨時設置的(de)(de)官(guan)(guan)獄里。
天子之氣
巫蠱之(zhi)禍案發后,丙吉(ji)(邴吉(ji))以原(yuan)來廷(ting)尉監(jian)的(de)(de)身份被征召到京城長(chang)安,武帝(di)詔令丙吉(ji)到郡邸獄追查(cha)巫蠱的(de)(de)事。丙吉(ji)心里知道(dao)衛(wei)太子的(de)(de)罪過并無真正事實,于(yu)是(shi)更(geng)為皇曾(ceng)孫無辜(gu)收(shou)監(jian)難過,便(bian)讓(rang)忠厚謹慎的(de)(de)女囚胡組、郭(guo)征卿住在寬(kuan)敞干凈的(de)(de)房間哺(bu)育劉病已,私給其(qi)衣食,看待甚有恩德。
后(hou)元二年(前(qian)87年)春二月,劉病已尚不(bu)滿五(wu)歲(sui)。漢武(wu)(wu)(wu)帝病重(zhong),往(wang)來于長楊宮(gong)、五(wu)柞宮(gong)之間,望氣者(zhe)說(shuo)(shuo)長安監獄(yu)有天(tian)(tian)子氣,漢武(wu)(wu)(wu)帝便(bian)派遣內謁者(zhe)令郭穣,把長安二十六官獄(yu)中的(de)(de)(de)(de)犯(fan)人抄錄清楚,不(bu)分罪過(guo)輕(qing)重(zhong)一律殺掉。郭穣夜晚來到丙(bing)吉(ji)(ji)所在的(de)(de)(de)(de)官獄(yu),丙(bing)吉(ji)(ji)緊閉大門,說(shuo)(shuo)道:“皇曾孫(sun)在此。普(pu)通人都不(bu)能無辜被殺,何(he)況皇上(shang)的(de)(de)(de)(de)親曾孫(sun)呢(ni)!”邴吉(ji)(ji)一直守到天(tian)(tian)亮也不(bu)許郭穣進(jin)入,郭穣只好回去報(bao)告漢武(wu)(wu)(wu)帝,并趁機彈劾丙(bing)吉(ji)(ji)。或許此時方知(zhi)自(zi)己有曾孫(sun)在世的(de)(de)(de)(de)漢武(wu)(wu)(wu)帝也醒悟過(guo)來,說(shuo)(shuo):“這是上(shang)天(tian)(tian)讓(rang)這樣做的(de)(de)(de)(de)吧。”因而大赦(she)天(tian)(tian)下(xia)。郡邸獄(yu)諸犯(fan)也因武(wu)(wu)(wu)帝的(de)(de)(de)(de)大赦(she)和邴吉(ji)(ji)的(de)(de)(de)(de)堅持而得以(yi)出獄(yu)。
丙(bing)(bing)吉因(yin)此(ci)對(dui)守丞(cheng)誰(shui)如(ru)說,皇(huang)孫(sun)(sun)不(bu)(bu)應當再(zai)在官(guan)獄(yu)里了(le)(le),讓誰(shui)如(ru)以官(guan)府文書形式寫信(xin)給(gei)京兆(zhao)(zhao)尹(后(hou)元二年京兆(zhao)(zhao)尹無人擔(dan)任,此(ci)處應為屬(shu)官(guan)),同時(shi)把皇(huang)孫(sun)(sun)和胡(hu)(hu)組一起送到(dao)京兆(zhao)(zhao)尹治所,京兆(zhao)(zhao)尹不(bu)(bu)敢(gan)接(jie)受(shou),又送了(le)(le)回(hui)(hui)來。大赦(she)僅幾(ji)日后(hou)武(wu)帝駕崩;第二天漢(han)昭帝即位。劉病已的(de)保姆(mu)胡(hu)(hu)組雇(gu)期滿該(gai)回(hui)(hui)家(jia)時(shi),曾孫(sun)(sun)戀戀不(bu)(bu)舍,丙(bing)(bing)吉于是便用自己的(de)錢雇(gu)傭胡(hu)(hu)組,讓她留(liu)下來和郭征卿一起撫養了(le)(le)皇(huang)孫(sun)(sun)幾(ji)個月(yue),才讓她回(hui)(hui)家(jia)。針對(dui)劉病已衣食待遇,邴吉找到(dao)掌管掖庭府藏(zang)的(de)官(guan)吏少內(nei)嗇夫,少內(nei)嗇夫對(dui)丙(bing)(bing)吉說:“想給(gei)皇(huang)孫(sun)(sun)上等供給(gei),但沒(mei)有詔令,沒(mei)辦法。”當時(shi)丙(bing)(bing)吉能夠吃到(dao)米和肉,便每(mei)月(yue)拿了(le)(le)自己的(de)俸(feng)祿供給(gei)皇(huang)孫(sun)(sun)。
而后丙(bing)吉將劉病已送到其外家——祖母(mu)史(shi)(shi)良娣家里(li),把他(ta)交給(gei)史(shi)(shi)良娣的兄長(chang)史(shi)(shi)恭撫(fu)養(yang)。史(shi)(shi)恭的母(mu)親貞君年歲已老,看到這孩子(zi)孤(gu)苦零(ling)仃(ding),心里(li)非常(chang)難過,就親自照看劉病已。
后(hou)來丙吉(ji)升為大將軍長史,霍光十(shi)分看重(zhong)他,丙吉(ji)入朝做了光祿大夫給事(shi)中。
遍游三輔
后元(yuan)二年(nian)(nian)(前87年(nian)(nian))二月(yue)丁卯,武帝崩,臨終前留下兩道遺(yi)詔,一道為霍(huo)光、上(shang)(shang)官(guan)桀、金日(ri)磾封(feng)侯;另一道將劉病已(yi)收養于掖庭(ting),并令(ling)宗正將劉病已(yi)錄入(ru)皇家宗譜(pu)。漢昭帝始元(yuan)二年(nian)(nian)(前85年(nian)(nian)),霍(huo)光等遵遺(yi)詔受(shou)封(feng)為侯。劉病已(yi)亦從史家搬出,被養育于掖庭(ting),其宗室(shi)地位得到(dao)法律上(shang)(shang)的承認。
此時(shi)掖庭(ting)令張賀因曾是(shi)劉(liu)(liu)據的(de)(de)家吏,懷念劉(liu)(liu)據的(de)(de)舊恩,同(tong)情(qing)劉(liu)(liu)病(bing)(bing)(bing)已(yi)(yi)(yi)(yi)(yi),就對劉(liu)(liu)病(bing)(bing)(bing)已(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)體貼入(ru)微, 用私(si)人(ren)的(de)(de)錢(qian)供給劉(liu)(liu)病(bing)(bing)(bing)已(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)讀書。待劉(liu)(liu)病(bing)(bing)(bing)已(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)年長,張賀多次向其弟張安(an)世(shi)(shi)稱贊(zan)曾孫材美,并想把孫女(nv)嫁給劉(liu)(liu)病(bing)(bing)(bing)已(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)。當時(shi)是(shi)元鳳(feng)四年,昭(zhao)帝剛剛加冠;張安(an)世(shi)(shi)任右將軍,與霍光共同(tong)輔佐昭(zhao)帝;張安(an)世(shi)(shi)的(de)(de)小兒(er)子張彭祖(zu)又(you)與劉(liu)(liu)病(bing)(bing)(bing)已(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)同(tong)席(xi)研讀經書,二人(ren)關系極好。張安(an)世(shi)(shi)認為少主(zhu)(漢昭(zhao)帝)在位,不應稱贊(zan)劉(liu)(liu)病(bing)(bing)(bing)已(yi)(yi)(yi)(yi)(yi),怒斥張賀,張賀于是(shi)作罷。
而(er)暴(bao)室(shi)嗇夫許(xu)(xu)廣漢之女許(xu)(xu)平君,年十四五歲(sui),本應是(shi)內(nei)者(zhe)令歐侯氏(shi)的兒媳,該出嫁時歐侯氏(shi)的兒子卻死了。她(ta)的母(mu)親為她(ta)求(qiu)人(ren)(ren)占卜(bu),說她(ta)將(jiang)會大貴,張(zhang)賀聽聞,便以自己家財(cai)為聘禮,為劉病(bing)已(yi)操(cao)辦(ban)婚禮,娶許(xu)(xu)平君為妻。劉許(xu)(xu)二人(ren)(ren)生子劉奭。劉病(bing)已(yi)依靠許(xu)(xu)廣漢兄(xiong)弟及祖(zu)母(mu)家史氏(shi)。
劉(liu)病已(yi)少時向(xiang)東海(hai)人澓(fu)中(zhong)(zhong)翁學習(xi)《詩經》,他高(gao)材好學,但也喜歡(huan)游俠,斗(dou)雞(ji)走馬,廣為交結。他雖養于掖庭(ting),卻常(chang)常(chang)出(chu)行(xing)宮外(wai)。他屢次在(zai)長(chang)安(an)諸陵、三輔之間游歷(li),常(chang)流連于蓮勺縣(xian)的(de)鹽池一(yi)帶(dai),尤其喜歡(huan)跑到(dao)其祖父劉(liu)據(ju)博望苑以南的(de)杜縣(xian)、鄠縣(xian)一(yi)帶(dai)地(di)方,去光顧杜、鄠兩縣(xian)之間的(de)下杜城。他從這(zhe)些市井的(de)游嬉當(dang)中(zhong)(zhong)深切體會(hui)了民間疾(ji)苦,也因此學會(hui)辨別閭里奸邪,探(tan)查(cha)吏治得失(shi)。
《漢書·宣(xuan)帝紀》里(li)(li)說他身(shen)有(you)“異相”,遍身(shen)上下甚至(zhi)腳(jiao)底都長(chang)著長(chang)毛。劉病已婚(hun)后住在未央、長(chang)樂兩宮之間的尚冠里(li)(li)時(shi),臥過之處不時(shi)有(you)光明(ming)散發出來。他每次到賣餅的店鋪里(li)(li)去買餅,被(bei)他光顧的店鋪立刻生意火爆,他自己也不知道(dao)原因。民(min)間有(you)人把他描繪成能帶來好運的財神爺。
登基為帝
元(yuan)平元(yuan)年(nian)(前74年(nian))四月癸(gui)未(wei)日,漢昭(zhao)帝無嗣駕崩。大將軍霍(huo)光遣邴吉等迎立昌邑王劉賀(he)為(wei)(wei)帝。但劉賀(he)“荒(huang)淫(yin)無行(xing),失(shi)帝王禮宜,亂(luan)漢制(zhi)度(du)”,即位(wei)僅十(shi)余日時,霍(huo)光已(yi)與張(zhang)安世謀劃廢之(zhi);最后劉賀(he)只(zhi)做了二十(shi)七天皇帝,于(yu)六月癸(gui)已(yi)日,被以霍(huo)光為(wei)(wei)首的大臣(chen)廢黜(chu)。
由霍(huo)光屬吏升任為(wei)(wei)太(tai)仆的(de)(de)(de)杜延(yan)年(nian),他(ta)的(de)(de)(de)兒子杜佗素與劉(liu)(liu)病(bing)已相(xiang)友(you)善,杜延(yan)年(nian)知劉(liu)(liu)病(bing)已德美,勸霍(huo)光、張安世立其為(wei)(wei)帝(di)。邴吉奏記霍(huo)光說(shuo),“我私下(xia)(xia)里訪聽老百(bai)姓的(de)(de)(de)議論,辨察他(ta)們(men)說(shuo)的(de)(de)(de)事情(qing),了解到(dao)到(dao)現在(zai)為(wei)(wei)官的(de)(de)(de)那(nei)些宗室諸侯,在(zai)民間(jian)都(dou)沒(mei)有(you)什么(me)名聲。而(er)遵奉武帝(di)遺詔所(suo)供養的(de)(de)(de)名叫(jiao)病(bing)已的(de)(de)(de)武帝(di)的(de)(de)(de)曾孫,現在(zai)居(ju)住(zhu)在(zai)宮(gong)庭外的(de)(de)(de)外家中,我以前讓他(ta)居(ju)住(zhu)在(zai)郡官邸時見到(dao)他(ta)還很年(nian)少(shao),到(dao)現在(zai)他(ta)已十(shi)八九歲,精通經術,有(you)很高的(de)(de)(de)才能(neng),行(xing)止安閑而(er)氣(qi)節操守平和,希望將軍仔(zi)細認真地商議此事,并參(can)考占卜的(de)(de)(de)結果,如不便一(yi)下(xia)(xia)使(shi)他(ta)顯貴,可以先讓他(ta)入(ru)宮(gong)服(fu)侍皇太(tai)后(上(shang)官太(tai)后),使(shi)天下(xia)(xia)人明白地知曉他(ta)的(de)(de)(de)好處,然后再決(jue)定重大決(jue)策,天下(xia)(xia)人將很幸運感激!”
秋七(qi)月,霍光奏議說: “禮制,人重(zhong)(zhong)視血統關系所以(yi)尊(zun)重(zhong)(zhong)自(zi)己的祖先(xian),尊(zun)重(zhong)(zhong)祖先(xian)就會敬奉祖宗(zong)的事業。昭(zhao)(zhao)帝(di)無嗣,應選(xuan)擇支子(zi)孫(sun)賢德的為繼承(cheng)(cheng)人。武(wu)帝(di)曾孫(sun)名病已, 有詔令由掖庭進行照管。至(zhi)今已十八歲(sui)。從(cong)師學習《詩(shi)》《論語》《孝經》,操行節(jie)儉、 慈(ci)仁而愛人,可以(yi)作昭(zhao)(zhao)帝(di)的繼承(cheng)(cheng)人,奉承(cheng)(cheng)祖宗(zong)大(da)業,統馭天下臣民(min)。”上官(guan)太后表示(shi)同意。派宗(zong)正劉德到(dao)曾孫(sun)尚(shang)冠(guan)里住處(chu),浣洗(xi)、 賜(si)御府衣冠(guan),太仆用軨獵車奉迎曾孫(sun),先(xian)到(dao)宗(zong)正府齋戒行禮。
七(qi)月庚申日,劉(liu)病(bing)已(yi)進入(ru)未央宮,朝見皇(huang)太后, 先(xian)封為陽武侯,隨即群(qun)臣奉上璽、綬,劉(liu)病(bing)已(yi)即皇(huang)帝(di)位,謁高廟,是為漢宣帝(di)。九月,大赦天(tian)下。十一(yi)月壬(ren)子(zi)日,立許(xu)平君為皇(huang)后,賜吏民金錢。上官太后由(you)未央宮搬至長(chang)樂(le)宮。
文治武功
本始(shi)元年(前73年)正月(yue),招募郡國(guo)吏民資產在一百萬以(yi)上的遷移到昭(zhao)帝(di)墓(mu)地(di)平(ping)陵。大(da)將軍霍光(guang)向宣帝(di)叩請還政于君(jun),宣帝(di)謙讓再(zai)三(san),仍委霍光(guang)以(yi)大(da)任,并(bing)對群(qun)臣論功行賞(shang)。五(wu)月(yue),鳳凰聚(ju)集于膠東(dong)郡、千(qian)乘郡,赦天(tian)下。六月(yue),為其曾(ceng)祖母衛子(zi)夫、祖父劉(liu)據、祖母史(shi)良(liang)娣、父親劉(liu)進(jin)、母親王翁須議謚(shi)號(hao),設置墓(mu)地(di)園邑。
本始二年(前72年)春天,漢宣帝以(yi)水衡錢修建(jian)平陵,遷移百姓到此起(qi)住宅。六月,為漢武帝立(li)廟。秋,發兵助烏孫軍隊擊匈奴。
本始三年(nian)(前71年(nian))正月癸亥日,皇后許平君去(qu)世。五月收兵,校(xiao)尉常惠率領(ling)烏孫(sun)軍(jun)隊大勝匈(xiong)奴。
本始四(si)年(nian)(前70年(nian))正月,下(xia)詔減(jian)少宮廷饌膳、屠工和樂工,使其(qi)參加農業,官員都要(yao)上(shang)報捐助(zhu)谷物數字(zi),輸入長安倉,以(yi)幫(bang)助(zhu)朝廷賑貸(dai)貧(pin)民。三月乙卯(mao)日,立霍成君為皇后,赦天下(xia)。
地節二年(nian)(前68年(nian))三月(yue),霍(huo)光(guang)病逝,漢(han)(han)宣帝(di)(di)與(yu)上官(guan)太(tai)后親自臨喪,并按皇(huang)帝(di)(di)規格(ge)的(de)溫(wen)明厚(hou)葬霍(huo)光(guang)。四月(yue),漢(han)(han)宣帝(di)(di)開始親政(zheng),因(yin)思念霍(huo)光(guang)的(de)功德,就委任霍(huo)光(guang)侄孫樂平侯霍(huo)山(shan)領尚(shang)書(shu)事(shi)總(zong)攬(lan)朝政(zheng),而令群臣還要常向皇(huang)帝(di)(di)報告工作,以(yi)便皇(huang)帝(di)(di)掌握下情(qing)。宣帝(di)(di)五天一聽(ting)事(shi),從丞相以(yi)下各署(shu)奉職奏事(shi),以(yi)敷陳其(qi)情(qing)況與(yu)措(cuo)施,考試其(qi)政(zheng)績與(yu)能力,朝廷機(ji)構由此完備周密,人員配置得當。上下同(tong)心同(tong)德,沒有茍且偷安之意。
地(di)節三年(nian)(前67年(nian))四月,立皇(huang)子劉(liu)奭(shi)為(wei)皇(huang)太(tai)子,大赦(she)(she)天下。封太(tai)子外祖父許廣漢為(wei)平(ping)恩侯。地(di)節四年(nian)(前66年(nian))七月,平(ping)定霍(huo)氏謀反,對被霍(huo)氏所蒙蔽(bi)裹(guo)脅而沒(mei)有具體犯罪事實的一(yi)般(ban)參與者一(yi)律赦(she)(she)免。八月已酉日(ri),廢黜霍(huo)皇(huang)后。九(jiu)月,宣帝問民疾苦(ku),降(jiang)低鹽價。
元康元年(前65年)春天,以(yi)杜(du)(du)東原上為(wei)初(chu)陵,更名杜(du)(du)縣為(wei)杜(du)(du)陵。五月,為(wei)父親劉(liu)進立皇考(kao)廟,增加其寢園(yuan)奉明園(yuan)戶(hu)口為(wei)奉明縣。免除漢高(gao)祖功臣絳侯(hou)周勃等一百三十六家的嫡(di)長(chang)子孫(sun)的賦(fu)役, 讓(rang)他們以(yi)此來供奉家廟祭(ji)祀, 世世不得間斷(duan)。
元康二(er)(er)年(前64年)二(er)(er)月乙丑日,立婕妤王氏(shi)為(wei)皇后(邛成太后)。五月,為(wei)讓百姓避諱更容易(yi),改名劉詢,之前因觸諱而犯(fan)罪的(de)人全部赦免。
元康三年(前(qian)63年),因鳳凰多次(ci)棲集(ji)于(yu)泰山,賜天下以金、爵(jue)、牛、酒、帛。三月,封故昌邑(yi)王(wang)劉賀為海(hai)昏侯。后封皇子劉欽為淮陽王(wang)。
元康四(si)年(前(qian)62年)正月,派遣(qian)太中大夫(fu)強等人(ren)巡(xun)行于天下,慰問鰥(guan)寡,覽觀風俗民情(qing), 察看吏治得失,發(fa)現與舉(ju)薦品學兼優的人(ren)。三(san)月,詔賜天下吏民以爵、牛、酒、帛。連年豐收,每石(shi)谷五錢。
神(shen)爵(jue)元年(前61年)三月,再賜天下吏民以爵(jue)、牛、酒(jiu)、帛,振貸的錢物免收(shou),宣帝所經之(zhi)地不(bu)出田(tian)租。西羌反叛,漢(han)宣帝征集(ji)兵馬,四(si)月,派后將(jiang)軍趙(zhao)充(chong)國、強弩將(jiang)軍許延(yan)壽(shou)攻打西羌。
神爵二年(前60年)五月(yue),西羌降(jiang)服,置金城(cheng)安(an)置歸順(shun)的羌人。同年于烏壘城(cheng)設西域都護府控制西域各(ge)國。秋季,匈(xiong)奴(nu)日逐王(wang)先賢(xian)撣(dan)領人眾萬余來降(jiang)。冬(dong)季,匈(xiong)奴(nu)單于派遣名王(wang)來漢朝獻,祝賀正月(yue),開始和親。
神爵(jue)三年(前59年)春,建(jian)樂游(you)苑。神爵(jue)四(si)年(前58年)五月,匈奴單于派(pai)遣他的弟弟呼留(liu)若王勝之到(dao)長安朝(chao)見劉詢。
五鳳元年(前57 年),皇(huang)太子(zi)劉奭(shi)行冠禮(li),上官太后賜(si)群(qun)臣及其(qi)夫人以(yi)帛,賜(si)列侯嗣子(zi)以(yi)爵。
五鳳(feng)二年(前56年)八月(yue),取消禁(jin)止百姓婚姻禮宴的政令。十二月(yue),匈奴呼遬累(lei)單于(yu)率眾來降于(yu)漢,朝(chao)廷封(feng)之為列侯。
五鳳四(si)年(nian)(nian)(前54年(nian)(nian))正月,廣陵王劉胥有(you)罪自殺。匈奴單于稱臣(chen), 遣弟谷蠡王入(ru)侍朝廷(ting)。由于邊塞不受(shou)侵(qin)擾,減少(shao)戍(shu)卒百(bai)分之二十。設常平(ping)(ping)倉供應軍需并平(ping)(ping)衡糧價(jia),減少(shao)漕轉。
甘露元年(前53年)正(zheng)月,匈(xiong)奴呼韓(han)邪(xie)單(dan)于派(pai)遣(qian)其子(zi)右賢王(wang)銖婁渠堂入侍朝廷。四月,黃龍出現于新豐。冬(dong),匈(xiong)奴單(dan)于派(pai)遣(qian)其弟左(zuo)賢王(wang)來朝賀。
甘(gan)露二年(前52年)正月,封(feng)皇子(zi)劉囂為定陶王;九(jiu)月,封(feng)皇子(zi)劉宇(yu)為東(dong)平王。冬十(shi)二月,匈奴呼韓邪單于叩求于五原(yuan)塞, 愿奉國(guo)寶朝賀第三年春節。
甘露三年(nian)(前51年(nian))正(zheng)月(yue),匈(xiong)奴(nu)呼韓邪(xie)單(dan)于(yu)稽侯狦(shan)來朝(chao)(chao),朝(chao)(chao)拜時稱藩臣(chen)而(er)不報名。郅支單(dan)于(yu)孤立而(er)遠遁,匈(xiong)奴(nu)從此安定。宣帝(di)賜百(bai)姓(xing)爵二級,并(bing)免除今年(nian)田(tian)租。三月(yue),詔令各儒出講《五經》的同異,設(she)立《易》、《尚書(shu)》、 谷梁《春(chun)秋》博(bo)士。冬(dong)季(ji),烏(wu)孫公主劉解(jie)憂歸國。
黃龍元年(nian)(前49年(nian))春正(zheng)月,宣(xuan)(xuan)帝駕臨甘泉宮,郊祭泰畤(zhi)。匈(xiong)奴呼韓邪單于來朝。二月,宣(xuan)(xuan)帝下(xia)詔整飭基(ji)層(ceng)吏治,要求三(san)公(gong)與御史重視(shi)并仔(zi)細核查計簿,以安百姓(xing)。
病重去世
黃龍(long)元(yuan)年(nian)(前49年(nian))冬,漢宣(xuan)帝得病,十(shi)二月病重,詔命侍中(zhong)、樂陵侯(hou)史高為大(da)司馬兼車(che)騎將(jiang)軍,太子太傅蕭望之(zhi)為前將(jiang)軍光(guang)祿(lu)(lu)勛(xun),少傅周祿(lu)(lu)堪為光(guang)祿(lu)(lu)大(da)夫,共同(tong)輔佐太子。
十二月甲(jia)戌日(ri),劉詢(xun)崩于(yu)未(wei)央宮。在位(wei)25年,享年43歲,謚(shi)號孝(xiao)宣(xuan)皇帝(di)。
十二(er)月癸巳(si)日(ri)(ri),太子劉奭即(ji)位,即(ji)漢元帝,于初元元年(前48年)正月辛丑(chou)日(ri)(ri),葬漢宣帝于杜陵。
東(dong)漢建武十九年(nian)(nian)(43年(nian)(nian))正(zheng)月(yue)十五,劉秀追尊(zun)孝宣皇帝廟號為(wei)中宗。
為政舉措
政治
隱忍蓄勢
從(cong)后元二年(前87年)漢(han)(han)昭(zhao)帝即位(wei)起(qi),至劉賀(he)(史稱(cheng)漢(han)(han)廢帝)在位(wei)短(duan)暫(zan)的27天,再到(dao)漢(han)(han)宣帝劉詢即位(wei)之初,朝政幾(ji)乎全部掌握在霍(huo)光(guang)(guang)手里(li)。霍(huo)光(guang)(guang)把持國家(jia)的權柄,生殺予(yu)奪。昭(zhao)帝時(shi)的廷尉李種、王平(ping),左(zuo)馮(feng)翊賈勝胡以及丞相車千秋的女婿少府徐(xu)仁(ren)都(dou)因(yin)(yin)冒犯霍(huo)光(guang)(guang)的意(yi)旨(zhi)被下獄處死。小戶人家(jia)子弟樂(le)成因(yin)(yin)受霍(huo)光(guang)(guang)寵愛,官至九卿,爵為列侯(hou)。百官以下只事奉霍(huo)光(guang)(guang)的家(jia)奴馮(feng)子都(dou)、王子方等人,根(gen)本不把丞相放在眼里(li)。
此外,霍(huo)光(guang)(guang)的(de)(de)兒(er)子(zi)霍(huo)禹(yu)以及霍(huo)光(guang)(guang)哥哥的(de)(de)孫子(zi)霍(huo)云都(dou)是(shi)中郎將(jiang);霍(huo)云的(de)(de)弟(di)弟(di)霍(huo)山(shan)任奉車都(dou)尉、侍中,掌(zhang)(zhang)握(wo)胡、越兵(bing)權;霍(huo)光(guang)(guang)的(de)(de)兩個女婿分別是(shi)長樂、未央(yang)宮(gong)的(de)(de)衛(wei)尉,掌(zhang)(zhang)管整個皇宮(gong)的(de)(de)警衛(wei);霍(huo)光(guang)(guang)兄弟(di)的(de)(de)女婿及外孫都(dou)有資格參加朝會,擔當(dang)諸曹大夫、騎都(dou)尉、給(gei)事中的(de)(de)官職。霍(huo)氏黨派親族連成(cheng)一體(ti),盤根錯節地占據(ju)了朝廷(ting)。
霍光從漢武帝后元二年(前(qian)87年)至漢昭帝元平元年(前(qian)74年),一直(zhi)總理朝(chao)(chao)政,已成為漢朝(chao)(chao)實際(ji)上(shang)的最高統(tong)治(zhi)者(zhe)。直(zhi)到漢宣帝登基以后,才歸(gui)還朝(chao)(chao)政。
漢宣(xuan)帝在(zai)民間時就(jiu)(jiu)聽說并(bing)知曉(xiao)霍(huo)(huo)氏尊貴強盛日(ri)子長久,心(xin)中并(bing)不認為這是一(yi)件好事。他一(yi)即(ji)位,就(jiu)(jiu)明顯感覺(jue)到了(le)朝廷內部來自霍(huo)(huo)光(guang)(guang)集團的(de)(de)政治(zhi)壓力,在(zai)他登(deng)基之(zhi)日(ri)謁見(jian)高廟時,霍(huo)(huo)光(guang)(guang)陪同他乘(cheng)車(che)前往(wang),他覺(jue)得心(xin)里很(hen)害(hai)怕(pa),如芒刺(ci)在(zai)背。后(hou)來車(che)騎將軍(jun)張(zhang)安(an)世代替霍(huo)(huo)光(guang)(guang)驂乘(cheng),漢宣(xuan)帝就(jiu)(jiu)安(an)逸自在(zai),感到非(fei)(fei)常安(an)全親近。有著豐(feng)富生活(huo)閱歷的(de)(de)漢宣(xuan)帝心(xin)里明白,自己初即(ji)位,僅憑皇帝之(zhi)稱不能與霍(huo)(huo)光(guang)(guang)相抗衡(heng),只有保持最大的(de)(de)克制,逐漸發展自己的(de)(de)勢力,尋求有利時機,才能奪回屬于(yu)自己的(de)(de)最高統治(zhi)權。所以即(ji)位伊始,當霍(huo)(huo)光(guang)(guang)輔政以來首次表(biao)示要還政于(yu)君時,漢宣(xuan)帝回絕了(le),他明確表(biao)示非(fei)(fei)常信任霍(huo)(huo)光(guang)(guang),欣(xin)賞霍(huo)(huo)光(guang)(guang)的(de)(de)才能。請霍(huo)(huo)光(guang)(guang)繼(ji)續主持朝政,并(bing)當眾(zhong)宣(xuan)布,事無大小(xiao),先報請霍(huo)(huo)光(guang)(guang),然后(hou)再奏知他本人。事后(hou)他還專門下詔(zhao)褒獎霍(huo)(huo)光(guang)(guang)的(de)(de)援(yuan)立之(zhi)功,益封七千(qian)戶。每次上朝,漢宣(xuan)帝都給予霍(huo)(huo)光(guang)(guang)以極高的(de)(de)禮遇。
漢宣(xuan)帝的(de)(de)(de)這一系列行為(wei)對于消(xiao)除霍(huo)光對他的(de)(de)(de)猜忌和提防,緩(huan)和朝(chao)廷(ting)內部潛(qian)伏的(de)(de)(de)政(zheng)治危(wei)機,為(wei)他的(de)(de)(de)統治創造良好的(de)(de)(de)政(zheng)治氣氛(fen)起到了(le)極(ji)其(qi)明顯的(de)(de)(de)積極(ji)作(zuo)用,最直接的(de)(de)(de)結(jie)果就(jiu)是免于變(bian)成“昌邑王第二”。
武帝廟樂之爭
漢(han)昭帝末期,匈奴(nu)就派使者到(dao)(dao)烏孫(sun)國(guo),想得到(dao)(dao)和親烏孫(sun)的解憂公(gong)主(zhu),又攻(gong)打烏孫(sun)國(guo),攻(gong)取了車延、惡師等地。公(gong)主(zhu)上(shang)書漢(han)天(tian)子求(qiu)救,漢(han)朝把這(zhe)事下交給公(gong)卿大臣(chen)們商議,沒能決定怎么辦(ban)。這(zhe)時,漢(han)昭帝駕(jia)崩(beng),漢(han)宣帝繼位,烏孫(sun)國(guo)首(shou)領昆彌(mi)又上(shang)書漢(han)天(tian)子,說:“我(wo)們接連被(bei)匈奴(nu)侵(qin)伐削弱,我(wo)愿(yuan)意把國(guo)中(zhong)一(yi)半的精(jing)兵共有五萬人馬都(dou)拿(na)出來,盡(jin)全力反擊匈奴(nu),希望漢(han)天(tian)子派兵,救救公(gong)主(zhu)!”
本始二年(前72年)五(wu)月,即位兩年的(de)(de)(de)(de)漢宣帝(di)(di)下了(le)一道全面(mian)頌揚他的(de)(de)(de)(de)曾祖父漢武(wu)帝(di)(di)的(de)(de)(de)(de)詔書,其中(zhong)強調(diao)了(le)孝武(wu)皇帝(di)(di)自己躬行仁(ren)義,而又威武(wu)迅猛(meng),北(bei)上征討匈奴,單(dan)于遠逃;南下平定氐羌、昆明、甌(ou)駱兩越(yue);向東平定菱、貉(he)、朝鮮,開(kai)拓大漢疆土、設立了(le)郡縣(xian),各蠻夷(yi)之國也都臣服,通好的(de)(de)(de)(de)使臣不請自至(zhi),珍貴的(de)(de)(de)(de)貢(gong)物陳列在宗(zong)廟中(zhong)的(de)(de)(de)(de)功(gong)績。
漢宣帝(di)要求公(gong)卿(qing)、博士討論武帝(di)的(de)“尊號”和“廟(miao)樂(le)” ,群臣(chen)莫不贊成。而對于宣帝(di)討伐匈奴的(de)潛在(zai)意(yi)圖(tu),長信少府夏侯勝發表(biao)了(le)驚人的(de)反對意(yi)見:“武帝(di)雖(sui)有攘(rang)四夷廣土斥境(jing)之(zhi)功,然無德澤于民,不宜(yi)為(wei)立廟(miao)樂(le)。”
丞相(xiang)蔡義和御史大(da)夫(fu)田(tian)廣明帶頭聲討夏侯(hou)勝“非議招書,毀(hui)先(xian)帝”的(de)罪(zui)行(xing),定性為“大(da)逆不道(dao)(dao)”;又揭發(fa)丞相(xiang)長史黃霸事(shi)先(xian)知(zhi)道(dao)(dao)夏侯(hou)勝的(de)觀點而沒有舉報(bao),犯有包(bao)庇(bi)慫恿之罪(zui);兩人都(dou)被捕(bu)入獄,直到本始(shi)四年(nian),夏侯(hou)勝被赦而擔任(ren)諫(jian)大(da)夫(fu)、給事(shi)中,黃霸擔任(ren)揚(yang)州剌史。
此后(hou)大臣們很快擬定(ding)方(fang)案:六月庚午日,尊(zun)漢武帝(di)的廟(miao)(miao)(miao)號(hao)為(wei)世(shi)宗廟(miao)(miao)(miao),在(zai)(zai)廟(miao)(miao)(miao)中演(yan)奏《盛(sheng)德》、《文始》、《五行(xing)》舞曲(qu),武帝(di)生前巡行(xing)過的四十九個郡國(guo)都建(jian)立(li)世(shi)宗廟(miao)(miao)(miao),像高祖廟(miao)(miao)(miao)和太宗廟(miao)(miao)(miao)一(yi)(yi)樣。宣帝(di)立(li)即批準,下令(ling)在(zai)(zai)全(quan)國(guo)實行(xing)。為(wei)慶祝這(zhe)一(yi)(yi)重(zhong)大決定(ding),特地給全(quan)國(guo)成年(nian)男子普遍增加一(yi)(yi)級爵位(wei),并賞賜(si)酒肉。
七月,宣帝動員與選派關東輕車銳卒(zu),挑(tiao)選各郡(jun)國位在三百石的(de)(de)強健而諳(an)于騎射的(de)(de)吏員,都從軍西征。命田廣明、趙充國、田順、范明友、韓增為五將軍, 兵(bing)十五萬(wan)騎,校尉(wei)常惠持符節指揮烏孫(sun)兵(bing),出擊匈(xiong)奴。最后俘獲了單(dan)于的(de)(de)父輩及嫂輩、居(ju)次(ci)、名王、犁污(wu)都尉(wei)、千長、將軍以下三萬(wan)九千多人,搶(qiang)得馬、牛、羊、驢、騾、駱駝共(gong)七十多萬(wan)頭,匈(xiong)奴部隊連死帶傷而減(jian)去的(de)(de)人數以及因遠(yuan)途遷徙而死亡的(de)(de)牲(sheng)畜(chu)不可勝數,匈(xiong)奴因此衰敗(bai)損耗。
從(cong)這(zhe)起(qi)事件中,深(shen)究一(yi)(yi)番可(ke)以知(zhi)道(dao), 為(wei)(wei)漢武(wu)帝(di)(di)(di)(di)立廟一(yi)(yi)事確(que)實是(shi)(shi)漢宣帝(di)(di)(di)(di)初(chu)即位時的(de)(de)(de)一(yi)(yi)招(zhao)好棋。根(gen)據(ju)中國古代傳統,立廟是(shi)(shi)“正統”(嫡系(xi)子(zi)孫 )的(de)(de)(de)責任(ren),而主(zhu)(zhu)喪(sang)、主(zhu)(zhu)祭亦是(shi)(shi)宗子(zi)才(cai)能(neng)行(xing)使的(de)(de)(de)權利。所以古代皇帝(di)(di)(di)(di)駕崩后,一(yi)(yi)定要(yao)太子(zi)在(zai)靈柩前即位,然后才(cai)能(neng)主(zhu)(zhu)喪(sang),為(wei)(wei)大(da)行(xing)皇帝(di)(di)(di)(di)發(fa)喪(sang)。宣帝(di)(di)(di)(di)即位時其曾祖父已(yi)去世多年,他不可(ke)能(neng)為(wei)(wei)先(xian)帝(di)(di)(di)(di)主(zhu)(zhu)喪(sang)。但(dan)由于漢昭帝(di)(di)(di)(di)未出(chu)臨武(wu)帝(di)(di)(di)(di)葬禮、又未能(neng)為(wei)(wei)武(wu)帝(di)(di)(di)(di)立廟,因此漢宣帝(di)(di)(di)(di)以為(wei)(wei)武(wu)帝(di)(di)(di)(di)立廟的(de)(de)(de)方式來宣示自己(ji)(ji)才(cai)是(shi)(shi)漢武(wu)帝(di)(di)(di)(di)的(de)(de)(de)嫡系(xi)遺(yi)脈(mo)(衛(wei)太子(zi)劉據(ju)是(shi)(shi)武(wu)帝(di)(di)(di)(di)的(de)(de)(de)宗子(zi)——嫡長(chang)子(zi)),用來與以庶出(chu)少(shao)子(zi)身份即位的(de)(de)(de)昭帝(di)(di)(di)(di)區別開來,顯示自己(ji)(ji)才(cai)是(shi)(shi)繼(ji)承漢武(wu)帝(di)(di)(di)(di)事業和遺(yi)志的(de)(de)(de)正統,自己(ji)(ji)的(de)(de)(de)繼(ji)位是(shi)(shi)天經地義(yi)并(bing)(bing)且完(wan)全合法(fa),具有不容置疑的(de)(de)(de)正當性,并(bing)(bing)借以提高自己(ji)(ji)的(de)(de)(de)個人威信;同時在(zai)以孝治天下的(de)(de)(de)西漢,宣帝(di)(di)(di)(di)此舉也示為(wei)(wei)武(wu)帝(di)(di)(di)(di)盡孝。
而《漢書·郊祀志下(xia)》也因此記(ji)載:宣帝(di)即(ji)位,由武帝(di)正統興,故立(li)三年,尊孝(xiao)武廟為世宗,行(xing)所(suo)巡狩郡國皆立(li)廟。
當(dang)出(chu)現夏侯勝(sheng)反對的(de)局面后,漢(han)宣(xuan)帝(di)(di)順勢將(jiang)其下獄,震(zhen)懾朝臣,進一步樹立了自己的(de)個(ge)人權威;進而肯定漢(han)武帝(di)(di)征(zheng)(zheng)伐四(si)夷的(de)舉(ju)措,得(de)以在(zai)隨后三個(ge)月興兵征(zheng)(zheng)討匈(xiong)奴,揚漢(han)國威。宣(xuan)帝(di)(di)此舉(ju)既表(biao)達(da)了對先帝(di)(di)的(de)孝心,又標(biao)榜了自己的(de)正統嫡系的(de)身份,初步確立了在(zai)朝堂上的(de)威信從而征(zheng)(zheng)伐匈(xiong)奴,真是一舉(ju)而三得(de)。
而(er)由此可(ke)見西漢(han)晚期劉向說漢(han)宣帝“聰(cong)明(ming)遠識,制(zhi)持萬機”在漢(han)文帝之(zhi)上,絕非虛(xu)言。
躬親朝政 平亂定鼎
漢(han)(han)宣(xuan)(xuan)帝即位后(hou)的(de)第六年(nian),也就是地節二年(nian)(前68年(nian)),霍光去世。漢(han)(han)宣(xuan)(xuan)帝與上官太后(hou)親(qin)臨喪禮,以皇帝規格的(de)溫明厚葬(zang)霍光,并(bing)加封霍光的(de)侄孫霍山為(wei)樂(le)平侯(hou),以奉車都尉的(de)官職領尚書事。與此同(tong)時,漢(han)(han)宣(xuan)(xuan)帝認(ren)為(wei)時機已(yi)到,開始(shi)親(qin)理朝政。他重(zhong)用(yong)御史(shi)(shi)大(da)夫(fu)魏相,讓魏相以給事中的(de)身份參與朝中的(de)機密(mi)決策(ce),后(hou)來又(you)提拔魏相為(wei)丞(cheng)相。繼而任命邴吉為(wei)御史(shi)(shi)大(da)夫(fu),又(you)委以他的(de)岳父(fu)平恩(en)侯(hou)許(xu)廣漢(han)(han)以重(zhong)任,逐漸把權力收歸(gui)己手。
漢宣帝(di)深(shen)知,霍(huo)(huo)光雖已去(qu)世,但霍(huo)(huo)家(jia)的(de)(de)親(qin)屬和(he)親(qin)信還(huan)(huan)控制(zhi)著中央政(zheng)府(fu)的(de)(de)各個機要(yao)部門(men),尤其是兵(bing)權還(huan)(huan)掌(zhang)(zhang)(zhang)握(wo)(wo)在(zai)他們(men)手(shou)中,霍(huo)(huo)顯(xian)毒(du)殺許皇后的(de)(de)真相也開始(shi)慢慢泄露出去(qu)。為此(ci),漢宣帝(di)首先(xian)采取(qu)行動(dong),削奪霍(huo)(huo)家(jia)把持的(de)(de)權力。他先(xian)解除了(le)霍(huo)(huo)光兩(liang)女(nv)(nv)婿(xu)(xu)東宮(gong)(長樂宮(gong))、西宮(gong)(未(wei)央宮(gong))衛尉的(de)(de)職(zhi)務,剝(bo)奪了(le)他們(men)掌(zhang)(zhang)(zhang)管的(de)(de)禁衛軍兵(bing)權。又把霍(huo)(huo)光的(de)(de)外(wai)甥女(nv)(nv)婿(xu)(xu)和(he)孫女(nv)(nv)婿(xu)(xu)調離(li)中郎(lang)將和(he)騎都尉的(de)(de)位置并收回官印,讓(rang)自(zi)己的(de)(de)親(qin)信的(de)(de)許、史兩(liang)家(jia)子弟擔(dan)任南北軍和(he)羽林郎(lang)的(de)(de)統帥,最終把兵(bing)權掌(zhang)(zhang)(zhang)握(wo)(wo)在(zai)自(zi)己手(shou)中。之后,他提拔(ba)霍(huo)(huo)光的(de)(de)兒子霍(huo)(huo)禹為大司馬,明升暗降,剝(bo)奪了(le)他掌(zhang)(zhang)(zhang)握(wo)(wo)右將軍屯兵(bing)的(de)(de)實權。還(huan)(huan)對上(shang)書(shu)(shu)(shu)制(zhi)度進(jin)行了(le)改(gai)革,下令(ling)吏民上(shang)書(shu)(shu)(shu),直(zhi)接呈皇帝(di)審(shen)閱(yue),不必(bi)經過尚書(shu)(shu)(shu),群臣百官進(jin)見皇上(shang)可(ke)以(yi)獨(du)自(zi)往來,把霍(huo)(huo)山、霍(huo)(huo)云領尚書(shu)(shu)(shu)事的(de)(de)職(zhi)務架空(kong)起來。通過這一(yi)系列(lie)步驟,霍(huo)(huo)家(jia)掌(zhang)(zhang)(zhang)握(wo)(wo)的(de)(de)實權被(bei)剝(bo)奪殆盡,權力逐漸集中在(zai)漢宣帝(di)的(de)(de)手(shou)中。
面(mian)對漢宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)全面(mian)奪權的(de)(de)(de)行(xing)動(dong),霍(huo)(huo)(huo)(huo)家(jia)集(ji)團內(nei)部先是不(bu)滿,后(hou)來惶恐(kong)不(bu)安。霍(huo)(huo)(huo)(huo)家(jia)人(ren)知(zhi)曉了(le)(le)霍(huo)(huo)(huo)(huo)顯(xian)毒殺(sha)(sha)許(xu)皇后(hou)的(de)(de)(de)真相(xiang)(xiang)后(hou),開始有(you)了(le)(le)邪(xie)謀。霍(huo)(huo)(huo)(huo)云之舅李竟的(de)(de)(de)好(hao)友(you)張(zhang)赦(she)見霍(huo)(huo)(huo)(huo)云家(jia)族岌(ji)岌(ji)可危,建議李竟通過霍(huo)(huo)(huo)(huo)顯(xian)告訴上(shang)官太(tai)后(hou),先殺(sha)(sha)死當權的(de)(de)(de)丞相(xiang)(xiang)魏相(xiang)(xiang)和平恩侯許(xu)廣(guang)漢,進而罷(ba)黜皇帝(di)(di)。長安男子(zi)張(zhang)章告發了(le)(le)這(zhe)件事,宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)就(jiu)把此(ci)事交給(gei)廷尉(wei)處理(li)。執金(jin)吾拘捕(bu)了(le)(le)張(zhang)赦(she)、石夏等(deng)人(ren),宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)看重上(shang)官太(tai)后(hou)的(de)(de)(de)面(mian)子(zi),下(xia)詔(zhao)(zhao)制止,不(bu)準拘捕(bu),未予(yu)深究。霍(huo)(huo)(huo)(huo)山等(deng)人(ren)更(geng)加(jia)恐(kong)慌,害怕(pa)時(shi)間(jian)久了(le)(le)被追查問罪,決定(ding)先動(dong)手。秋七月,霍(huo)(huo)(huo)(huo)氏欲(yu)圖借上(shang)官太(tai)后(hou)之手殺(sha)(sha)死宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)親信、罷(ba)除天子(zi)而立霍(huo)(huo)(huo)(huo)禹為(wei)帝(di)(di),保住他們(men)的(de)(de)(de)既得利(li)益。但叛亂在(zai)嚴陣以待的(de)(de)(de)漢宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)面(mian)前(qian)很快瓦解(jie)了(le)(le)。霍(huo)(huo)(huo)(huo)氏相(xiang)(xiang)約定(ding)的(de)(de)(de)計(ji)劃還沒有(you)實施,宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)就(jiu)任(ren)命霍(huo)(huo)(huo)(huo)云為(wei)玄菟(tu)太(tai)守、太(tai)中(zhong)大(da)夫任(ren)宣(xuan)(xuan)為(wei)代郡太(tai)守。霍(huo)(huo)(huo)(huo)山又因(yin)為(wei)抄(chao)寫宮禁秘書(shu)犯法(fa),霍(huo)(huo)(huo)(huo)顯(xian)為(wei)此(ci)上(shang)書(shu)表示愿獻出城西(xi)宅第和一(yi)千(qian)匹馬來贖霍(huo)(huo)(huo)(huo)山的(de)(de)(de)罪。宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)在(zai)奏書(shu)上(shang)只(zhi)批(pi)復知(zhi)道了(le)(le)。就(jiu)在(zai)這(zhe)時(shi),他們(men)密謀的(de)(de)(de)事被發覺,霍(huo)(huo)(huo)(huo)云、霍(huo)(huo)(huo)(huo)山、范明友(you)自(zi)殺(sha)(sha),顯(xian)、霍(huo)(huo)(huo)(huo)禹、鄧廣(guang)漢等(deng)人(ren)被捕(bu)捉(zhuo)到,霍(huo)(huo)(huo)(huo)禹被腰(yao)斬,顯(xian)及她的(de)(de)(de)幾個女兒兄弟都被處死。與霍(huo)(huo)(huo)(huo)氏相(xiang)(xiang)連的(de)(de)(de)數千(qian)戶人(ren)家(jia)被誅滅(mie)。宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)隨(sui)即下(xia)詔(zhao)(zhao)公開此(ci)事,所(suo)有(you)被霍(huo)(huo)(huo)(huo)氏所(suo)連累(lei)的(de)(de)(de)人(ren),如果事情發生在(zai)丙申(shen)日以前(qian),還沒有(you)發覺報官在(zai)押的(de)(de)(de),一(yi)律赦(she)免。八月已酉日,廢霍(huo)(huo)(huo)(huo)皇后(hou)。在(zai)西(xi)漢朝廷中(zhong)盤(pan)踞了(le)(le)十幾年的(de)(de)(de)霍(huo)(huo)(huo)(huo)家(jia)勢力一(yi)朝覆(fu)滅(mie),漢宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)最終(zhong)確立了(le)(le)他的(de)(de)(de)絕對統(tong)治。
漢(han)宣(xuan)帝徹底清除了(le)霍氏的(de)勢力,可以大刀(dao)闊斧地施(shi)政了(le)。
漢(han)宣帝(di)早年(nian)生活在民(min)間,深(shen)知(zhi)吏(li)(li)(li)治(zhi)好(hao)壞(huai)將直(zhi)接關系到(dao)百(bai)姓的(de)生存發展與社會的(de)和諧穩(wen)定(ding)。他(ta)說“吏(li)(li)(li)不(bu)廉平(ping)則治(zhi)道衰(shuai)”。所以(yi),他(ta)即位后,除親自過(guo)問政(zheng)事,省(sheng)去尚書這(zhe)(zhe)一(yi)中間環節,恢復了(le)漢(han)初(chu)丞相(xiang)既有(you)職(zhi)位又有(you)實權的(de)體制外,還特(te)別(bie)重視(shi)地方長(chang)吏(li)(li)(li)的(de)選拔和考核(he),并下大力氣(qi)整(zheng)飭吏(li)(li)(li)治(zhi)。為(wei)此,劉詢建立(li)了(le)一(yi)套對(dui)官吏(li)(li)(li)的(de)考核(he)與獎(jiang)懲制度(du)。他(ta)多次下詔對(dui)二千石(郡(jun)守級官吏(li)(li)(li)),實行(xing)五日(ri)一(yi)聽事制度(du);并不(bu)定(ding)期派使者巡行(xing)郡(jun)國(guo),對(dui)二千石官員的(de)工作進行(xing)考察(cha)。根據考核(he)結(jie)果,信賞(shang)必罰。他(ta)頒(ban)布詔令(ling)說:“有(you)功不(bu)賞(shang),有(you)罪不(bu)課(ke),雖(sui)唐虞猶不(bu)能化天下。”在他(ta)當政(zheng)時,一(yi)大批(pi)因政(zheng)績突出(chu)的(de)官員受到(dao)了(le)獎(jiang)勵,或(huo)以(yi)璽書勉勵,增秩(zhi)賜金(jin),或(huo)爵關內侯,升任九卿或(huo)三公。對(dui)那些不(bu)稱職(zhi)或(huo)有(you)罪的(de)官吏(li)(li)(li),則嚴懲不(bu)貸。 隨著這(zhe)(zhe)些措施(shi)的(de)推行(xing),一(yi)大批(pi)“良(liang)吏(li)(li)(li)”便逐(zhu)漸造就而成。其中,還有(you)許(xu)多官吏(li)(li)(li)是由低級郡(jun)吏(li)(li)(li)察(cha)廉晉升而來,或(huo)因明(ming)經而被提拔。
整飭吏治,加強考核
漢宣帝時(shi)期,是官吏“久任”制發展到較為完備的時(shi)期。這主要(yao)表現(xian)在兩個(ge)方面:
其一(yi),把官員“久任(ren)”的(de)實施范圍(wei)由中(zhong)央大(da)臣(chen)(chen)擴大(da)到(dao)(dao)高級地方(fang)官員。不僅(jin)侍中(zhong)、尚書(shu)等(deng)參掌朝政的(de)親(qin)信近臣(chen)(chen)得蒙榮(rong)寵,郡太守一(yi)級的(de)高級地方(fang)官也(ye)多(duo)有“久任(ren)”者。 漢代的(de)郡國(guo)介于(yu)中(zhong)央與(yu)縣之間,在中(zhong)央與(yu)地方(fang)的(de)關系(xi)中(zhong),郡國(guo)守相(xiang)起承上啟下的(de)作(zuo)用(yong)。郡國(guo)守相(xiang)的(de)好壞,不僅(jin)關系(xi)到(dao)(dao)一(yi)方(fang)的(de)安寧與(yu)否,也(ye)關系(xi)到(dao)(dao)國(guo)家(jia)的(de)治亂興衰。所以,劉(liu)詢(xun)對郡國(guo)守相(xiang)的(de)選任(ren),十分慎重和嚴格,規定先(xian)由朝中(zhong)大(da)臣(chen)(chen)舉薦,然后擇(ze)日(ri)親(qin)自召見(jian)考核,詢(xun)問治國(guo)安邦之術(shu)。著名循吏龔遂被任(ren)命為渤海太守,就是其中(zhong)一(yi)例。
其二,上(shang)述官(guan)員即便積(ji)有功勞、或有優(you)異表(biao)現應(ying)該升遷,也不輕易提升調動,而是另外(wai)尋求(qiu)對(dui)策,給良吏以物質(zhi)、精神兩(liang)方面的獎勵和褒獎。
對于親(qin)信近臣,“至(zhi)于子孫,終(zhong)不改易。”結果是“樞機(ji)周密(mi),品式備具,上下相(xiang)安,莫有茍且(qie)之意也”。
對(dui)于郡(jun)太守,漢宣帝坦言他們是輔助天子治國理民(min)的關鍵所在(zai),是“吏民(min)之(zhi)本”,如果時(shi)常調動變易就不會被其(qi)屬下(xia)尊重,上下(xia)難以相安;如果實(shi)行“久(jiu)任”制,百姓知其(qi)將長(chang)時(shi)期在(zai)職,就不敢欺罔(wang)上司,自然就會“服從其(qi)教化”。
對治理地方(fang)確有(you)優異政績(ji)的(de)郡太守,漢(han)宣(xuan)(xuan)帝常用的(de)獎(jiang)勵(li)辦法是:頒布璽(xi)書(shu)嘉(jia)獎(jiang)勉勵(li);在(zai)原(yuan)有(you)的(de)薪俸(feng)(feng)基礎(chu)上增加(jia)俸(feng)(feng)祿;賞賜金錢若干;甚至(zhi)拜爵(jue)至(zhi)關(guan)內侯,使之得(de)以享受政治名譽與(yu)經(jing)濟利益。如膠(jiao)東相(xiang)王成(cheng)在(zai)“考績(ji)”中被認(ren)為(wei)安(an)撫了(le)大(da)量流(liu)民,“治有(you)異等(deng)”,就(jiu)得(de)到了(le)明詔褒獎(jiang),并提升其俸(feng)(feng)祿為(wei)“中二千石”,賜爵(jue)關(guan)內侯。另外(wai)一位(wei)名臣(chen)黃(huang)霸(ba),曾經(jing)因(yin)為(wei)有(you)過失而被貶,以八百石的(de)官(guan)秩再度出任潁川(chuan)太守,任職八年,郡中大(da)治。漢(han)宣(xuan)(xuan)帝下詔稱揚,并給(gei)予“賜爵(jue)關(guan)內侯,黃(huang)金百斤,秩中二千石”的(de)額(e)外(wai)獎(jiang)賞。
按照常規,郡太守的俸祿高者為(wei)“二(er)千石(shi)”(低(di)者可至“八百石(shi)”),而王成、黃(huang)霸(ba)實際(ji)享受的“中二(er)千石(shi)”俸祿與朝(chao)廷諸卿(qing)持平。他們的職務(wu)盡管沒有(you)升遷,但是(shi)政績得到肯定,待遇得以改善(shan),利益(yi)得到保障。這(zhe)不僅對當(dang)事人有(you)安(an)撫或激勵作用,而且(qie)可以給(gei)后來人樹立榜樣,結果是(shi)刺激了政風吏(li)治的改善(shan),這(zhe)些循吏(li)或良吏(li)執(zhi)法公平,恩威并施(shi),其統治顯得“合人心(xin)”,“所(suo)居民富,所(suo)去見(jian)(被(bei))恩”,故(gu)而得到時人好(hao)評。 史(shi)稱“是(shi)故(gu)漢世良吏(li),于(yu)是(shi)為(wei)盛,稱中興焉”。
為政寬簡,懲治貪腐
漢宣帝興于民(min)間(jian),知道百姓對官員貪(tan)腐(fu)切齒痛恨,所以他一當政,就(jiu)主張要嚴明執法(fa),懲治不法(fa)官吏(li)和豪強。一些(xie)地位很高(gao)的(de)、腐(fu)朽貪(tan)污的(de)官員都相繼被誅殺。大司農田延年(nian)在(zai)尊立(li)漢宣帝時,作用(yong)(yong)非凡(fan),“以決疑定策”被劉詢封為陽城侯,但因(yin)修(xiu)建昭帝平陵,趁雇傭(yong)牛車運(yun)沙之機,貪(tan)污賬款3000萬而被丞相議(yi)奏(zou)為“不道”罪。宣帝此(ci)時要求用(yong)(yong)自(zi)己的(de)私錢——水衡錢來為昭帝修(xiu)建平陵。幾(ji)天后,使者(zhe)來召田延年(nian)到廷尉處聽(ting)罪。田延年(nian)自(zi)殺。
漢宣帝不僅以(yi)執法嚴(yan)明(ming)著(zhu)稱,還以(yi)為政寬簡聞名。他(ta)在任用(yong)(yong)地方官(guan)(guan)時(shi),除(chu)啟用(yong)(yong)了(le)(le)一些精明(ming)能干(gan)的能吏去(qu)嚴(yan)厲鎮(zhen)壓不法豪強外,還同時(shi)任用(yong)(yong)了(le)(le)一批循(xun)吏去(qu)治(zhi)(zhi)理地方,從(cong)而改變了(le)(le)吏治(zhi)(zhi)苛嚴(yan)和破(po)壞的現(xian)象(xiang),大大緩和了(le)(le)社會矛盾(dun),安定(ding)了(le)(le)政治(zhi)(zhi)局面。由(you)于(yu)他(ta)有過牢(lao)獄之(zhi)災的經歷,所以(yi),對冤獄他(ta)深惡而痛絕之(zhi),提出(chu)要堅決(jue)廢除(chu)苛法,平理冤獄。他(ta)親政后不久,就親自(zi)參加(jia)了(le)(le)一些案件的審理。為從(cong)制度上保證(zheng)執法的嚴(yan)肅(su)性(xing)和公正(zheng)性(xing),地節(jie)三(san)年(nian)(前67年(nian)),還在朝廷(ting)增加(jia)了(le)(le)四(si)名廷(ting)尉(wei)平一官(guan)(guan),專掌刑(xing)獄的評審和復核(he),并設置了(le)(le)治(zhi)(zhi)御史(shi)以(yi)審核(he)廷(ting)尉(wei)量刑(xing)輕重。地節(jie)四(si)年(nian)(前66年(nian)),又下(xia)詔廢除(chu)了(le)(le)首匿連坐法,并下(xia)令赦免(mian)因上書觸犯(fan)他(ta)名諱的人 。五鳳(feng)四(si)年(nian)(前54年(nian)),他(ta)派(pai)24人到全(quan)國各地巡查,平理冤獄,檢舉濫用(yong)(yong)刑(xing)罰(fa)的官(guan)(guan)員。他(ta)還先后多次下(xia)令,大赦天下(xia)。
實行漢家制度
漢(han)元帝為(wei)太(tai)(tai)子時(shi)“柔仁好(hao)(hao)儒(ru),見宣帝所用多文法吏,以(yi)刑名(ming)繩下,大臣楊惲(yun)、蓋(gai)寬饒等坐刺譏(ji)辭語為(wei)罪(zui)而誅,嘗侍燕從(cong)容言:‘陛下持刑太(tai)(tai)深(shen),宜(yi)用儒(ru)生’。宣帝作(zuo)色曰(yue):‘漢(han)家(jia)自有制度(du),本以(yi)霸(ba)王道雜之,奈(nai)何純任德教,用周(zhou)政乎(hu)!且俗儒(ru)不達時(shi)宜(yi),好(hao)(hao)是(shi)古非今(jin),使人(ren)眩于名(ming)實(shi),不知所守,何足委(wei)任!’乃嘆曰(yue):‘亂(luan)我家(jia)者,太(tai)(tai)子也!’”。《漢(han)書》這段記載,為(wei)了解漢(han)代(dai)后期(qi)治國(guo)方針的演變提(ti)供(gong)了很好(hao)(hao)的材(cai)料。
從漢(han)武帝時開始(shi)確立的(de)(de)(de)“霸王道(dao)雜(za)之(zhi)”的(de)(de)(de)“漢(han)家(jia)制(zhi)度”可(ke)以(yi)說(shuo)是一種(zhong)行之(zhi)有效的(de)(de)(de)治(zhi)國方式,漢(han)宣(xuan)(xuan)帝一語道(dao)出了其中要訣。這(zhe)一制(zhi)度從漢(han)宣(xuan)(xuan)帝以(yi)后(hou),始(shi)終為后(hou)世所(suo)稱(cheng)頌和遵循。而(er)且中國古(gu)代(dai)各皇朝的(de)(de)(de)統(tong)(tong)治(zhi)者(zhe)都不同程度地借鑒“漢(han)家(jia)制(zhi)度”的(de)(de)(de)經驗教訓,以(yi)強化(hua)其統(tong)(tong)治(zhi)。
軍事
降服匈奴
自馬邑(yi)之(zhi)謀(前133年(nian))反擊(ji)匈(xiong)奴(nu)(nu)開始,漢(han)(han)朝(chao)歷經(jing)(jing)襲破龍城、河南、高(gao)闕、定襄、河西(xi)等系列會戰,終至漠北之(zhi)戰(前119年(nian))擊(ji)敗(bai)匈(xiong)奴(nu)(nu),從此奠定漢(han)(han)強匈(xiong)弱的格局。但(dan)匈(xiong)奴(nu)(nu)并未臣服,相反經(jing)(jing)過十幾年(nian)的恢復后,聲勢復振,與漢(han)(han)爭斗竟敗(bai)少勝多,漢(han)(han)武后期有(you)趙破奴(nu)(nu)2萬騎(qi)受降城之(zhi)沒、李(li)廣(guang)(guang)利3萬騎(qi)天山被(bei)圍犧牲六七、李(li)陵5千步兵浚稽山敗(bai)沒,甚至最后李(li)廣(guang)(guang)利7萬鐵騎(qi)燕然山全軍覆沒,不過匈(xiong)奴(nu)(nu)慘勝猶(you)敗(bai),內部又(you)有(you)不和,雙(shuang)方實力(li)對比也未轉換。
宣帝(di)即位第(di)二年(nian)(本始二年(nian),前72年(nian)),漢朝(chao)發鐵騎(qi)16萬余兵
馬,分(fen)五路攻(gong)打匈(xiong)奴,這是兩漢(han)400年最大規模的(de)一(yi)(yi)次對外騎兵(bing)出征。同時(shi),派(pai)遣(qian)校尉(wei)常惠(hui)前(qian)往烏(wu)孫(sun)(sun),節(jie)制烏(wu)孫(sun)(sun)騎兵(bing)5萬余,與漢(han)軍東西并進,形(xing)成一(yi)(yi)個巨大的(de)鉗形(xing)攻(gong)勢,夾擊匈(xiong)奴。匈(xiong)奴畏懼漢(han)軍,驚惶西逃恰遇(yu)烏(wu)孫(sun)(sun)兵(bing),一(yi)(yi)場(chang)激戰大敗而(er)歸,常惠(hui)因此封為長羅侯。
第(di)二年(前71年)冬(dong),匈奴再襲(xi)烏(wu)孫,遇大雪,生還(huan)者不(bu)及(ji)十分之一(yi),再加烏(wu)孫、烏(wu)桓與丁(ding)令的(de)乘勢攻擊,國人亡十分之三,畜亡十分之五,國力大為削弱。不(bu)久,漢軍3千(qian)騎擊匈,都(dou)能捕得幾千(qian)匈人而(er)還(huan),匈奴亦(yi)不(bu)敢報(bao)復,而(er)且更向往與漢和不(bu)是戰了。
神(shen)爵二年(nian)(前60年(nian)),統(tong)治西(xi)域的日逐王(wang)先賢撣與新任(ren)單于握衍朐鞮(di)素有矛(mao)盾,關系不(bu)睦,帶著數萬人投降漢朝。日逐王(wang)被封為(wei)歸德侯。甘露三(san)年(nian)(前51年(nian)),呼韓(han)邪單于親往帝(di)都長安,贊(zan)謁稱臣做北藩,“匈奴款塞(sai)、單于來朝”成為(wei)宣帝(di)朝的一(yi)大(da)盛事。
單(dan)于(yu)朝(chao)禮完畢(bi)之(zhi)后,漢朝(chao)派使者引導單(dan)于(yu)先行,住在長平。宣(xuan)帝(di)從甘泉宮(gong)到了(le)池陽宮(gong),登上長平山坡(po),詔令單(dan)于(yu)不要來(lai)拜謁,而左、右當戶(hu)那(nei)些大臣(chen)都被允許列隊參見,還(huan)有(you)各蠻夷(yi)部落的首領王侯有(you)幾萬人,都在渭(wei)橋下夾道(dao)排(pai)列,迎接宣(xuan)帝(di)。宣(xuan)帝(di)登上渭(wei)橋,人們(men)都山呼萬歲。
囊括西域
自張騫之(zhi)后,七十余載漢匈相爭,直(zhi)至匈日逐王(wang)歸(gui)降之(zhi)際,漢宣(xuan)帝神爵二(er)年(nian)(nian),也(ye)就是公(gong)元前60年(nian)(nian),西(xi)域(yu)都護設立,西(xi)域(yu)廣袤地域(yu)正式歸(gui)漢朝管(guan)轄。本始二(er)年(nian)(nian)大捷后常惠(hui)被派再返烏孫,賞賜其(qi)有(you)功人員(yuan)。因龜茲(zi)(西(xi)域(yu)一大國(guo)(guo))曾(ceng)殺(sha)漢屯(tun)田校尉賴丹(dan),回國(guo)(guo)途中,常惠(hui)征調西(xi)域(yu)諸國(guo)(guo)5萬人馬,往(wang)攻(gong)龜茲(zi),迫其(qi)國(guo)(guo)王(wang)謝罪并交出兇手姑翼,即斬殺(sha)之(zhi)。
西域(yu)(yu)歷來(lai)(lai)是漢(han)(han)(han)(han)(han)匈(xiong)的第(di)二(er)戰場(chang)。西域(yu)(yu)本匈(xiong)奴勢力范圍,匈(xiong)奴置僮仆(pu)都尉駐(zhu)扎(zha)在(zai)焉耆一帶,管轄(xia)西域(yu)(yu)諸國。漢(han)(han)(han)(han)(han)武帝(di)(di)通西域(yu)(yu)、敗匈(xiong)奴、伐大宛后,聲威(wei)亦遠(yuan)震此地,漢(han)(han)(han)(han)(han)使(shi)往來(lai)(lai)不絕,并(bing)屯田渠犁。漢(han)(han)(han)(han)(han)匈(xiong)遂在(zai)西域(yu)(yu)形成了拉鋸戰,你來(lai)(lai)我往,此消彼長(chang),情形至為復雜。武帝(di)(di)后期,因擊匈(xiong)失(shi)利和(he)詔罷輪(lun)臺之戍,漢(han)(han)(han)(han)(han)勢有所減弱,昭(zhao)帝(di)(di)時,霍(huo)光遣傅介(jie)子計斬樓蘭王,漢(han)(han)(han)(han)(han)朝對西域(yu)(yu)的影響又有所加強。到了宣(xuan)帝(di)(di)初年,漢(han)(han)(han)(han)(han)匈(xiong)仍(reng)以(yi)天山為界(jie),南為漢(han)(han)(han)(han)(han)朝勢力范圍,北則為匈(xiong)奴。
車(che)師屬于北道(dao),為匈(xiong)奴(nu)控制,對漢(han)朝不敬(jing)。宣帝親政的(de)第一(yi)年(地節二年,前68年),即遣屯田(tian)渠犁的(de)鄭(zheng)吉(ji),發附(fu)近西(xi)域(yu)諸國兵(bing)1萬余及屯田(tian)1500漢(han)兵(bing),往(wang)討(tao)車(che)師,擊(ji)破(po)降服(fu)之。匈(xiong)奴(nu)派(pai)兵(bing)來戰,鄭(zheng)吉(ji)領兵(bing)迎(ying)擊(ji),兩軍遭(zao)遇(yu),匈(xiong)奴(nu)竟害怕退去(qu)。后來,鄭(zheng)吉(ji)派(pai)遣300漢(han)兵(bing)屯駐(zhu)車(che)師。
不久,南道(dao)(dao)的莎車(che)王弟呼屠徵,殺了(le)親漢(han)(han)國王萬年(nian)與(yu)漢(han)(han)使(shi)奚充國,自(zi)(zi)立為王,并(bing)煽動南道(dao)(dao)諸國,叛離漢(han)(han)朝,南道(dao)(dao)因此阻斷不通。當(dang)時鄭吉還(huan)在北道(dao)(dao),恰奉(feng)宣(xuan)帝派遣馮奉(feng)世正(zheng)出使(shi)大(da)宛途中。馮奉(feng)世果斷行動,征發西域諸國兵15000余,進攻(gong)莎車(che),打下了(le)都城,平定了(le)南道(dao)(dao),并(bing)把驚懼自(zi)(zi)殺的呼屠徵首(shou)級,一路傳(chuan)送(song)到(dao)長安。此乃(nai)宣(xuan)帝元康(kang)元年(nian)(前65年(nian))的事。馮奉(feng)世之后(hou)到(dao)了(le)大(da)宛國,國王對他尤(you)其(qi)禮敬,因此還(huan)得到(dao)該國名(ming)馬“象龍”,帶回了(le)長安 。
漢宣帝(di)神爵二年(前(qian)60年),匈奴(nu)日逐王先(xian)賢(xian)撣帶(dai)著數(shu)萬人投降(jiang)漢朝(chao)(chao),宣帝(di)特派(pai)鄭吉(ji),發渠犁、龜茲諸國兵5萬,前(qian)往迎降(jiang),一直護(hu)送至京(jing)師(shi)長安(an),路(lu)上有逃亡者,即斬殺。鄭吉(ji)破車(che)師(shi),降(jiang)日逐王,聲威大震西(xi)域(yu),宣帝(di)乃拜之為(wei)西(xi)域(yu)都護(hu),封安(an)遠侯(hou),兼護(hu)車(che)師(shi)以(yi)西(xi)北道諸國。鄭吉(ji)遂在西(xi)域(yu)中心,設置幕府(fu),修筑烏(wu)壘(lei)城(cheng),距陽關2700余里,統領天山南北,漢朝(chao)(chao)號令(ling)得以(yi)正式頒行于遼(liao)闊西(xi)域(yu)。
西域都護的(de)設置,不僅(jin)是(shi)漢(han)王朝,更是(shi)華夏史上一個劃(hua)時代(dai)的(de)大事件。從此(ci)之后,漢(han)匈(xiong)相斗七(qi)十余年(nian),東自車(che)師(shi)、鄯善,西抵烏孫(sun)、大宛,西域諸國盡歸漢(han)朝版(ban)圖,張騫(qian)之始,鄭(zheng)吉之終,漢(han)武之愿,漢(han)宣實現(xian)。
從此以后,天山南北廣袤之土(tu)、雄闊之地,終(zhong)屬華(hua)夏(xia)之疆、中(zhong)華(hua)之域(yu)。匈奴也更加衰弱,不敢(gan)再(zai)與漢爭鋒西域(yu)。
大破西羌
西陲之羌,盤踞青、隴,民風剽(piao)悍,勇猛好戰,策應匈奴,擾(rao)我邊(bian)疆(jiang)。宣帝遣趙充國討伐(fa),兩年完全平定,因置金城(cheng)屬國安置降羌,也就(jiu)是西域(yu)都護(hu)設立的那一年。
武帝后(hou)期(qi),聚居在(zai)現(xian)今(jin)青海省境內(nei)的(de)羌(qiang)(qiang)族(zu),經常向(xiang)(xiang)內(nei)地侵擾(rao),攻城(cheng)略地。匈(xiong)奴(nu)也想聯合羌(qiang)(qiang)人共同侵擾(rao)漢朝。面對這種(zhong)形(xing)勢,武帝曾提出要斬斷匈(xiong)奴(nu)右臂,指的(de)正(zheng)是這種(zhong)聯合,但派(pai)去(qu)的(de)士兵(bing)也為羌(qiang)(qiang)人所敗。這時,羌(qiang)(qiang)入又逐漸向(xiang)(xiang)湟水以北移動,找尋農民棄耕的(de)地方(fang)去(qu)放牧。同時羌(qiang)(qiang)人各部(bu)(bu)落(luo)也有(you)聯合一致的(de)趨向(xiang)(xiang),郡縣官吏也禁止不了(le)。這時匈(xiong)奴(nu)又想勾(gou)結羌(qiang)(qiang)人,以擴(kuo)大(da)對漢西部(bu)(bu)的(de)侵擾(rao)。漢朝派(pai)往浩窖(今(jin)青海省大(da)通河東岸)的(de)軍隊,被羌(qiang)(qiang)人打(da)敗,損失甚眾。
宣帝期間,光祿大(da)夫(fu)義(yi)渠安(an)國(guo)出(chu)(chu)使到(dao)(dao)了(le)羌(qiang)(qiang)族(zu)(zu)(zu)(zu),羌(qiang)(qiang)先(xian)零(ling)部(bu)落酋(qiu)長(chang)(chang)向(xiang)他(ta)表示要(yao)北(bei)渡湟水,到(dao)(dao)漢(han)(han)民不(bu)(bu)(bu)種(zhong)田(tian)的(de)地方畜牧。義(yi)渠安(an)國(guo)向(xiang)朝(chao)廷報告這(zhe)(zhe)個情況(kuang)。趙(zhao)(zhao)充國(guo)彈(dan)劾義(yi)渠安(an)國(guo)奉使失職。從此以(yi)后(hou),羌(qiang)(qiang)人(ren)依照以(yi)前的(de)話(hua),擅自(zi)渡過(guo)湟水,當地漢(han)(han)朝(chao)的(de)郡縣長(chang)(chang)官不(bu)(bu)(bu)能(neng)禁止(zhi)。元康三年(nian)(nian)(nian)(前63年(nian)(nian)(nian)),先(xian)零(ling)部(bu)落與(yu)各(ge)個羌(qiang)(qiang)族(zu)(zu)(zu)(zu)部(bu)落酋(qiu)長(chang)(chang)二(er)(er)百多人(ren)“解(jie)仇交質”,訂立盟約,打算(suan)共(gong)(gong)同(tong)侵擾漢(han)(han)朝(chao)地區。宣帝知道了(le)這(zhe)(zhe)事(shi),問(wen)趙(zhao)(zhao)充國(guo)如何對策(ce),趙(zhao)(zhao)充國(guo)指出(chu)(chu),羌(qiang)(qiang)人(ren)為患,一是(shi)(shi)羌(qiang)(qiang)族(zu)(zu)(zu)(zu)原來(lai)各(ge)部(bu)落互相攻擊,易于控制,但近幾(ji)年(nian)(nian)(nian)來(lai)他(ta)們“解(jie)仇合約”,共(gong)(gong)同(tong)反(fan)漢(han)(han);二(er)(er)是(shi)(shi)羌(qiang)(qiang)族(zu)(zu)(zu)(zu)與(yu)匈(xiong)奴早(zao)就打算(suan)聯(lian)合;三是(shi)(shi)羌(qiang)(qiang)族(zu)(zu)(zu)(zu)還可能(neng)“結聯(lian)他(ta)種(zhong)”,即與(yu)其(qi)他(ta)種(zhong)族(zu)(zu)(zu)(zu)聯(lian)合。所以(yi)他(ta)提出(chu)(chu)“宜及未然為之(zhi)備”的(de)建議。過(guo)了(le)一個多月,小月氏(shi)部(bu)落的(de)羌(qiang)(qiang)侯狼(lang)何果派人(ren)到(dao)(dao)匈(xiong)奴借兵,打算(suan)攻擊鄯善(shan)、敦煌,以(yi)切斷漢(han)(han)朝(chao)與(yu)西域的(de)通道。趙(zhao)(zhao)充國(guo)估計(ji)事(shi)情不(bu)(bu)(bu)那么簡單,需要(yao)深謀遠慮。他(ta)向(xiang)朝(chao)廷提出(chu)(chu)建議:一是(shi)(shi)加強(qiang)軍事(shi)上的(de)邊防;二(er)(er)是(shi)(shi)離間羌(qiang)(qiang)族(zu)(zu)(zu)(zu)各(ge)部(bu)落而偵探其(qi)預(yu)謀。
神爵元年(前61年)春(chun),漢(han)朝(chao)中央兩府(丞相、御史(shi))又推薦(jian)義(yi)渠安國出使諸羌(qiang),了解其動(dong)向。義(yi)渠安國不懂策略(lve),一到(dao)羌(qiang)部(bu),就召(zhao)集先(xian)零部(bu)落的頭領(ling)三十(shi)多人,以(yi)他(ta)(ta)們都有逆而不順之罪(zui),全部(bu)斬首(shou)。調(diao)兵(bing)鎮壓先(xian)零之民,殺(sha)了一千多人。于(yu)是(shi)羌(qiang)族(zu)各部(bu)及歸(gui)義(yi)羌(qiang)侯(hou)楊(yang)玉等(deng)都很震恐(kong),離開其地,劫掠其他(ta)(ta)小族(zu)部(bu)落,犯(fan)漢(han)邊塞,攻城邑,殺(sha)長吏義(yi)渠安國以(yi)騎都尉身份帶領(ling)三千騎兵(bing)守備羌(qiang)人,被羌(qiang)人所擊,損失(shi)慘重。他(ta)(ta)領(ling)兵(bing)退到(dao)令居(ju),向皇(huang)帝報(bao)告。
漢(han)(han)(han)宣帝意欲起用趙充(chong)(chong)國(guo)平叛,但這時趙充(chong)(chong)國(guo)已七十多歲,漢(han)(han)(han)宣帝就派遣御史大(da)夫丙吉(ji)去(qu)問誰可以為將(jiang),趙充(chong)(chong)國(guo)很自信(xin)地回答(da):“沒(mei)有超過(guo)老(lao)臣的人了(le)。”宣帝又派人去(qu)問:“將(jiang)軍(jun)估計羌虜會怎么樣(yang),應當使用多少人?”趙充(chong)(chong)國(guo)答(da):“百聞不如一見。軍(jun)事(shi)情況難以遙(yao)測(ce),臣希望(wang)(wang)趕到金城(cheng),制定出作戰方案后上奏(zou)。然(ran)而羌戎只是(shi)弱(ruo)小的夷族(zu),違反天意背(bei)叛國(guo)家,不久(jiu)就會滅亡(wang),希望(wang)(wang)陛下把這件事(shi)交給老(lao)臣,不要擔憂。”漢(han)(han)(han)宣帝笑(xiao)著(zhu)答(da)應了(le) 。
于是,趙充(chong)(chong)國(guo)以古稀之齡督(du)兵(bing)西陲。他領騎兵(bing)不滿萬人迅速出(chu)師,巧(qiao)渡黃河,立穩陣腳,作好戰斗(dou)準備。到達湟水(shui)岸(an)邊,羌(qiang)人多(duo)次挑戰,他堅(jian)守不出(chu),只以威信招降罕(han)、開羌(qiang),瓦解羌(qiang)人各(ge)部落聯合(he)抗漢的(de)計劃,欲等羌(qiang)人困頓之時再攻擊(ji)。此時酒(jiu)泉太守辛武(wu)賢上(shang)書請擊(ji)罕(han)、開羌(qiang),趙充(chong)(chong)國(guo)表示(shi)反(fan)對。百官(guan)商討(tao)后都認同辛武(wu)賢,宣帝遂下書責備趙充(chong)(chong)國(guo)。趙充(chong)(chong)國(guo)再次上(shang)書詳陳(chen)利(li)害,建議先(xian)誅先(xian)零,被宣帝采(cai)納。先(xian)零羌(qiang)逃走,死亡被俘者眾,罕(han)羌(qiang)前(qian)來歸順。
神爵(jue)元年(前(qian)61年)秋,宣(xuan)帝(di)(di)賜書趙(zhao)(zhao)(zhao)充(chong)(chong)國(guo)(guo)于十(shi)(shi)二月攻打先(xian)零(ling)羌。趙(zhao)(zhao)(zhao)充(chong)(chong)國(guo)(guo)堅(jian)持上(shang)屯田奏(zou)疏(shu),建議朝廷屯田湟中(今青海(hai)省(sheng)湟水兩岸)作(zuo)為持久之(zhi)計(ji),提出(chu)亦兵亦農,就地籌糧的(de)辦法,可(ke)以“因(yin)田致谷(gu)”、“居(ju)民得并作(zuo)田,不失(shi)農業”、“將士坐得必勝(sheng)之(zhi)道”、“大費既(ji)省(sheng),徭役預息(xi)”等“十(shi)(shi)二便”。趙(zhao)(zhao)(zhao)充(chong)(chong)國(guo)(guo)的(de)奏(zou)書每次(ci)上(shang)報,都要被交給公卿(qing)大臣討論。剛開始贊同(tong)趙(zhao)(zhao)(zhao)充(chong)(chong)國(guo)(guo)計(ji)策的(de)人(ren)有十(shi)(shi)分(fen)之(zhi)三,中期十(shi)(shi)分(fen)之(zhi)五,最(zui)后達到十(shi)(shi)分(fen)之(zhi)八。宣(xuan)帝(di)(di)下詔(zhao)質問先(xian)前(qian)說趙(zhao)(zhao)(zhao)充(chong)(chong)國(guo)(guo)計(ji)策不好(hao)的(de)人(ren),他們(men)都磕頭認錯。最(zui)終宣(xuan)帝(di)(di)同(tong)時采納了(le)趙(zhao)(zhao)(zhao)充(chong)(chong)國(guo)(guo)屯田與辛(xin)武賢(xian)、許(xu)延壽(shou)出(chu)擊(ji)的(de)建議。
神爵元年(前61年)冬,宣帝(di)詔(zhao)令強弩將軍許延壽、破羌(qiang)將軍辛武(wu)賢、中郎將趙(zhao)印出擊(ji)西(xi)羌(qiang),斬(zhan)首(shou)并(bing)降敵(di)共八(ba)千(qian)余人;趙(zhao)充國俘虜五千(qian)余。宣帝(di)詔(zhao)令撤軍,只留下(xia)趙(zhao)充國屯田。
神爵二年(前60年)夏(xia)五月,趙充國奏疏(shu)被許可(ke),整頓(dun)軍隊而返回(hui)。同年秋天(tian),羌(qiang)人(ren)若零(ling)、離留、且種、皃庫一同殺了先零(ling)羌(qiang)的(de)(de)首領(ling)(ling)猶非、楊玉,同其(qi)他首領(ling)(ling)弟澤、陽雕、良(liang)皃、靡忘(wang)一起,率領(ling)(ling)煎(jian)鞏、黃羝部(bu)落的(de)(de)四(si)千(qian)多人(ren)投(tou)降(jiang)了漢(han)朝。漢(han)朝遂設置(zhi)金城屬國來安置(zhi)投(tou)降(jiang)的(de)(de)羌(qiang)人(ren)。西羌(qiang)遂定。
經濟
調整經策,整頓工商
漢昭宣(xuan)時期,以(yi)“輪臺詔令”為(wei)基本依(yi)據(ju),認真(zhen)總(zong)結了漢武帝時期推(tui)行(xing)經濟政(zheng)策(ce)的經驗教訓(xun),大刀闊(kuo)斧地進行(xing)調整政(zheng)策(ce),采取(qu)“與民(min)休息”的政(zheng)策(ce),收到了顯著(zhu)的效果。
漢武(wu)帝(di)時(shi)期工商(shang)業(ye)官(guan)營政(zheng)策(ce)暴露出諸多弊(bi)端(duan),昭(zhao)帝(di)時(shi)期就引起了較大非議。在(zai)(zai)(zai)始元六年(前(qian)81年)召開的鹽鐵(tie)會議上,眾(zhong)臣對這(zhe)(zhe)些(xie)(xie)政(zheng)策(ce)進行(xing)了激烈的批評,導致了“罷郡國榷沽”的結果,但(dan)其他各項仍未罷除。宣帝(di)親(qin)政(zheng)后,繼續整(zheng)頓(dun)這(zhe)(zhe)些(xie)(xie)政(zheng)策(ce),曾于地節四年(前(qian)66年)九月下詔:“吏(li)或營私(si)煩擾,不(bu)顧厥咎,朕(zhen)甚閔(min)(憫)之。鹽,民之食,而賈(jia)咸貴(gui),眾(zhong)庶重困,其減天下鹽賈(jia)。”由(you)此可見,工商(shang)官(guan)營政(zheng)策(ce)在(zai)(zai)(zai)昭(zhao)宣時(shi)期雖然仍在(zai)(zai)(zai)執行(xing),但(dan)經(jing)過整(zheng)頓(dun),這(zhe)(zhe)些(xie)(xie)政(zheng)策(ce)的一些(xie)(xie)弊(bi)端(duan),如官(guan)吏(li)徇(xun)私(si)枉法,貪污腐敗等(deng)問題,在(zai)(zai)(zai)一定時(shi)期內(nei)得到了有(you)(you)效(xiao)抑(yi)制,這(zhe)(zhe)有(you)(you)利于百姓的“休養生息”。
抑制兼并,輕徭薄賦
針對“富者(zhe)田(tian)(tian)(tian)連阡(qian)陌,貧(pin)者(zhe)亡(無)立錐之地(di)”的現(xian)象(xiang),為制(zhi)(zhi)止(zhi)土地(di)兼并,劉詢即位(wei)后,先后三次詔令把“貲(zi)百萬(wan)者(zhe)”的豪(hao)強徙往平陵、杜陵等地(di),而后將其土地(di)或(huo)(huo)充為公(gong)田(tian)(tian)(tian),或(huo)(huo)配給(gei)無地(di)、少(shao)(shao)地(di)的貧(pin)民。還把國(guo)家苑囿或(huo)(huo)郡(jun)國(guo)的公(gong)田(tian)(tian)(tian),借給(gei)少(shao)(shao)地(di)或(huo)(huo)無地(di)的貧(pin)民耕種,使他們盡可能(neng)地(di)擺脫豪(hao)強的控制(zhi)(zhi),重新變為國(guo)家的編(bian)戶(假民公(gong)田(tian)(tian)(tian))。 劉詢繼(ji)續(xu)奉行(xing)了昭帝(di)時期(qi)的輕(qing)徭薄(bo)賦方針。
本始元年(nian)(nian)(nian)(前73年(nian)(nian)(nian)),宣帝即位不久,就免除(chu)了(le)當年(nian)(nian)(nian)租稅(shui)。后又(you)對遭(zao)受(shou)旱災、地震、病疾的(de)地區,免除(chu)三(san)年(nian)(nian)(nian)的(de)租賦(fu)。地節三(san)年(nian)(nian)(nian)(前67年(nian)(nian)(nian)),他下(xia)令(ling)降低一直很高的(de)鹽價,減輕老百姓過重的(de)負(fu)擔。五鳳(feng)三(san)年(nian)(nian)(nian)(前55年(nian)(nian)(nian)),他下(xia)令(ling)減少天下(xia)口錢。甘露二年(nian)(nian)(nian)(前52年(nian)(nian)(nian)),又(you)下(xia)令(ling)減收全(quan)國(guo)(guo)百姓算(suan)賦(fu)錢,1算(suan)減30錢。甘露三(san)年(nian)(nian)(nian)(前51年(nian)(nian)(nian)),又(you)再次詔(zhao)令(ling)免除(chu)當年(nian)(nian)(nian)田租。 在徭役方面,也(ye)盡(jin)量減省。當時(shi),漕運所(suo)消耗(hao)的(de)人力很多,僅從(cong)關東(dong)(dong)向京師(shi)運谷400萬(wan)斛,每年(nian)(nian)(nian)就需(xu)用(yong)6萬(wan)人的(de)勞力。他采納大(da)(da)司(si)農中丞耿壽昌(chang)的(de)建議后,在三(san)輔、弘農、河東(dong)(dong)、上(shang)黨、太原等郡買(mai)糧(liang),供(gong)給(gei)京師(shi)所(suo)用(yong),一下(xia)就減省關東(dong)(dong)多半的(de)漕卒。 在劉詢的(de)大(da)(da)力倡導(dao)下(xia),各(ge)級官吏(li)都(dou)將勸科農桑、發展生(sheng)產(chan)(chan)作為首要政務。劉詢還(huan)派農業(ye)專家蔡葵為“勸農使”,巡視全(quan)國(guo)(guo),指導(dao)農業(ye)生(sheng)產(chan)(chan)。在劉詢統治(zhi)后期(qi),國(guo)(guo)內經濟繁榮,農業(ye)連年(nian)(nian)(nian)豐(feng)收,谷價創造了(le)漢代(dai)的(de)最低價。
設立常平倉
五鳳(feng)四年(前54年)正月(yue),大司(si)農中(zhong)丞耿壽昌便(bian)在向宣帝奏請(qing)在邊(bian)郡(jun)設立常平倉,以供(gong)給北部邊(bian)防之(zhi)需(xu),減省(sheng)轉輸漕(cao)運之(zhi)費。
“常平”源(yuan)于(yu)戰(zhan)國(guo)時(shi)李悝(kui)在(zai)魏(wei)所(suo)行的(de)平糴,即政府(fu)于(yu)豐年購進糧食儲存,以免谷賤傷(shang)農,歉年賣出所(suo)儲糧食以穩定糧價。范(fan)蠡和《管子》也有類似的(de)思想。漢武帝時(shi),桑弘羊發展了上述思想,創(chuang)立平準(zhun)法,依仗政府(fu)掌握(wo)的(de)大量錢帛物(wu)資(zi),在(zai)京(jing)師賤收(shou)貴賣以平抑物(wu)價。
漢宣(xuan)帝即(ji)位之(zhi)前,往年(nian)(nian)漕(cao)運時(shi),輸谷(gu)(gu)四百萬(wan)(wan)(wan)(wan)斛到(dao)京師需(xu)要動用關東漕(cao)卒(zu)六萬(wan)(wan)(wan)(wan)人,耗費(fei)相(xiang)當(dang)驚人。因(yin)此耿(geng)(geng)壽(shou)昌(chang)建議就(jiu)近(jin)購(gou)買三輔及弘(hong)農、河東、上黨、太原諸(zhu)郡(jun)之(zhi)谷(gu)(gu),認為(wei)足以(yi)(yi)滿(man)足京師所需(xu),且可將漕(cao)卒(zu)的(de)(de)(de)員額減省(sheng)一(yi)半;同時(shi)又(you)奏(zou)請將海租(水(shui)產稅)增加三倍。盡(jin)管(guan)早在神爵元(yuan)年(nian)(nian)時(shi),趙充國(guo)就(jiu)已(yi)有(you)趁低(di)價在金城郡(jun)多糴谷(gu)(gu)蓄的(de)(de)(de)建議,但時(shi)隔七年(nian)(nian)之(zhi)后耿(geng)(geng)壽(shou)昌(chang)才將之(zhi)奏(zou)請實施(shi),并將試行的(de)(de)(de)范圍由(you)金城一(yi)郡(jun)擴(kuo)大(da)到(dao)整個(ge)北(bei)邊,這就(jiu)足以(yi)(yi)說明,漢朝(chao)這些年(nian)(nian)來(lai)積(ji)蓄的(de)(de)(de)谷(gu)(gu)物(wu)已(yi)經(jing)豐富到(dao)了足夠(gou)支(zhi)撐這個(ge)龐(pang)大(da)計(ji)(ji)劃的(de)(de)(de)地步(bu);而(er)谷(gu)(gu)價的(de)(de)(de)長期低(di)迷,則(ze)說明實施(shi)這一(yi)計(ji)(ji)劃的(de)(de)(de)內外部條件(jian)到(dao)這時(shi)已(yi)經(jing)完(wan)全(quan)成(cheng)熟(shu)。這兩項條件(jian)的(de)(de)(de)完(wan)備使得(de)常平倉的(de)(de)(de)設立(li)具有(you)了瓜熟(shu)蒂落(luo)、水(shui)到(dao)渠(qu)成(cheng)的(de)(de)(de)意義,一(yi)旦正式施(shi)行,成(cheng)功的(de)(de)(de)希望便有(you)了相(xiang)當(dang)的(de)(de)(de)把握。雖然御史大(da)夫蕭望之(zhi)以(yi)(yi)“陰陽之(zhi)感(gan),物(wu)類相(xiang)應(ying),萬(wan)(wan)(wan)(wan)事盡(jin)然”為(wei)由(you),又(you)認定耿(geng)(geng)壽(shou)昌(chang)之(zhi)舉實乃(nai)“費(fei)錢二(er)萬(wan)(wan)(wan)(wan)萬(wan)(wan)(wan)(wan)余(yu),有(you)動眾之(zhi)功,恐生(sheng)旱氣,民被(bei)其災”,因(yin)而(er)極力反對(dui),宣(xuan)帝仍(reng)然一(yi)一(yi)照準。
耿壽昌的(de)(de)(de)(de)改革方案很快(kuai)收到成效,漕事因而暢(chang)達(da),他(ta)便(bian)又下(xia)令在(zai)邊(bian)郡各地筑造谷倉,于谷價(jia)(jia)(jia)低(di)時加價(jia)(jia)(jia)糴入、價(jia)(jia)(jia)高時則降價(jia)(jia)(jia)糶出,以(yi)平(ping)(ping)抑谷價(jia)(jia)(jia),調劑各邊(bian)郡的(de)(de)(de)(de)谷物供(gong)給,名曰“常(chang)平(ping)(ping)倉”。常(chang)平(ping)(ping)倉的(de)(de)(de)(de)設立,是以(yi)國(guo)(guo)家的(de)(de)(de)(de)財力為后盾、以(yi)改變市場供(gong)應量(liang)的(de)(de)(de)(de)手段來達(da)到穩定谷價(jia)(jia)(jia),調節市場的(de)(de)(de)(de)目的(de)(de)(de)(de)。這樣既能(neng)減輕(qing)過低(di)的(de)(de)(de)(de)谷價(jia)(jia)(jia)對中小農戶的(de)(de)(de)(de)傷害,保護他(ta)們的(de)(de)(de)(de)切身(shen)利益,又使國(guo)(guo)家常(chang)年掌握著一定數量(liang)的(de)(de)(de)(de)糧食儲備(bei),能(neng)夠維(wei)持邊(bian)防(fang)的(de)(de)(de)(de)穩定。百姓得(de)其便(bian)利,國(guo)(guo)家也得(de)以(yi)安定,一舉而兩(liang)得(de)。
漢宣帝時(shi)期設立的(de)(de)(de)“常平(ping)倉(cang)(cang)”作為調(diao)節糧(liang)(liang)價(jia)(jia),儲(chu)糧(liang)(liang)備(bei)荒以供(gong)應官需民(min)食(shi)而設置的(de)(de)(de)糧(liang)(liang)倉(cang)(cang),主要是運用(yong)價(jia)(jia)值(zhi)規律來調(diao)劑(ji)糧(liang)(liang)食(shi)供(gong)應,充(chong)分發揮穩定糧(liang)(liang)食(shi)的(de)(de)(de)市場(chang)價(jia)(jia)值(zhi)的(de)(de)(de)作用(yong)。在(zai)市場(chang)糧(liang)(liang)價(jia)(jia)低的(de)(de)(de)時(shi)候,適當提(ti)高(gao)(gao)糧(liang)(liang)價(jia)(jia)進行(xing)大(da)量收購,不僅使朝廷儲(chu)藏(zang)糧(liang)(liang)食(shi)的(de)(de)(de)大(da)谷倉(cang)(cang)一太(tai)倉(cang)(cang)和(he)甘泉倉(cang)(cang)都充(chong)滿了糧(liang)(liang)食(shi),而且邊(bian)郡地方也,倉(cang)(cang)廩充(chong)盈。在(zai)市場(chang)糧(liang)(liang)價(jia)(jia)高(gao)(gao)的(de)(de)(de)時(shi)候,適當降低價(jia)(jia)格進行(xing)出(chu)售(shou)。這一措施,既避免了“谷賤(jian)傷農”,又防(fang)止了“谷貴傷民(min)”,對平(ping)抑糧(liang)(liang)食(shi)市場(chang)和(he)鞏固(gu)封建政(zheng)權起到了積極作用(yong),還對邊(bian)疆(jiang)的(de)(de)(de)糧(liang)(liang)食(shi)儲(chu)備(bei)產生有利(li)影響,在(zai)一定程度上反(fan)映了人民(min)群眾的(de)(de)(de)利(li)益和(he)愿望。
文化
興盛《谷梁》
漢宣帝帝繼昭帝時期(qi)霍光(guang)主(zhu)持(chi)召開鹽鐵(tie)會議之后,又在(zai)甘露三年(nian)(前(qian)51年(nian)),在(zai)石渠閣(ge)召開了盛(sheng)大的儒家(jia)經(jing)學(xue)會議,講論(lun)“五經(jing)”同異問題。
漢武帝時(shi),尊崇《公羊(yang)》,詔令太(tai)子(zi)(zi)劉據(ju)學《公羊(yang)春(chun)秋(qiu)》,從(cong)此《公羊(yang)》興盛。而劉據(ju)通曉后,又(you)喜(xi)歡《谷(gu)梁傳》而私(si)下學習它。宣帝即位,聽說祖父喜(xi)歡《谷(gu)梁春(chun)秋(qiu)》,問丞相韋賢、長(chang)信少府夏侯(hou)勝和侍(shi)中樂(le)陵侯(hou)史(shi)高,都是魯(lu)(lu)人(ren),說谷(gu)梁子(zi)(zi)本是魯(lu)(lu)學,公羊(yang)氏是齊學,應當興學《谷(gu)梁》。
甘露三(san)年(前51年),漢(han)宣帝召《五經(jing)》名(ming)儒太(tai)子太(tai)傅蕭望之(zhi)等(deng)在殿中大辯論,平均《公羊》、《谷(gu)梁》異同,各自(zi)用經(jing)論處是非。《公羊》多(duo)不被贊(zan)同。蕭望之(zhi)等(deng)十一人各自(zi)用經(jing)義(yi)核對,多(duo)贊(zan)同《谷(gu)梁》。漢(han)宣帝親自(zi)進行審(shen)定,于是設立(li)梁丘《易(yi)》、大小夏侯《尚書》、 谷(gu)梁《春秋》博士。從(cong)此《谷(gu)梁》學大為(wei)興盛。
這種(zhong)現象只有在寬松的(de)政治條(tiao)件下(xia)才(cai)有可能,而且為加強(qiang)思想的(de)進(jin)一(yi)步統一(yi)邁出了重要的(de)一(yi)步。
頒行《史記》
太(tai)史(shi)公(gong)司(si)(si)馬遷(qian)有(you)(you)一個女兒嫁(jia)給楊(yang)(yang)(yang)敞(chang)(chang)。司(si)(si)馬遷(qian)死后,他的(de)(de)《史(shi)記》漸漸流(liu)傳開來。楊(yang)(yang)(yang)敞(chang)(chang)與司(si)(si)馬氏育有(you)(you)二子,大(da)兒子楊(yang)(yang)(yang)忠,小兒子楊(yang)(yang)(yang)惲。楊(yang)(yang)(yang)惲最先看(kan)外祖父寫的(de)(de)《太(tai)史(shi)公(gong)記》,對《春秋》也很(hen)熟悉,因為(wei)(wei)有(you)(you)才能得(de)到人(ren)們(men)的(de)(de)稱贊。楊(yang)(yang)(yang)惲喜歡結交英俊杰出的(de)(de)儒生,名顯(xian)朝廷(ting),被提拔為(wei)(wei)左曹。霍(huo)氏謀(mou)反,楊(yang)(yang)(yang)惲先聽說了,通(tong)過侍中(zhong)金(jin)安上稟告(gao)皇(huang)帝,于是皇(huang)帝召(zhao)見楊(yang)(yang)(yang)惲,讓他稟報霍(huo)氏謀(mou)反的(de)(de)事。霍(huo)氏家(jia)族服(fu)罪被殺,楊(yang)(yang)(yang)惲等五人(ren)因為(wei)(wei)舉告(gao)有(you)(you)功(gong)賜封爵位,楊(yang)(yang)(yang)惲被封為(wei)(wei)為(wei)(wei)平通(tong)侯,遷(qian)升中(zhong)郎將。
楊(yang)惲看(kan)到(dao)此時(shi)朝(chao)政清明,開始陳述司(si)馬遷的著(zhu)作,于(yu)是《史記》得以(yi)公開傳布。
軼事典故
故劍情深
掖庭令張(zhang)賀為劉(liu)病已(yi)和許(xu)(xu)平(ping)君操(cao)辦婚事,二人婚后(hou)(hou)一年生(sheng)子劉(liu)奭(shi)。又過了(le)幾個(ge)月,劉(liu)病已(yi)被(bei)立(li)(li)為皇帝,封許(xu)(xu)平(ping)君為婕妤。這時,大將軍霍(huo)(huo)光的(de)(de)小女兒霍(huo)(huo)成君沒有出嫁,又和上(shang)官太(tai)后(hou)(hou)是(shi)親戚(qi)。大臣(chen)(chen)們(men)提議冊(ce)立(li)(li)皇后(hou)(hou),都(dou)傾向(xiang)于霍(huo)(huo)光的(de)(de)女兒,因此沒有人請立(li)(li)許(xu)(xu)氏。漢(han)宣帝就(jiu)下詔說要尋(xun)求(qiu)自己(ji)貧(pin)賤時的(de)(de)一口舊(jiu)寶劍,大臣(chen)(chen)們(men)明白了(le)漢(han)宣帝的(de)(de)心思,就(jiu)奏請冊(ce)立(li)(li)許(xu)(xu)婕妤為皇后(hou)(hou)。冊(ce)立(li)(li)皇后(hou)(hou)之后(hou)(hou),依照漢(han)家舊(jiu)例,皇后(hou)(hou)的(de)(de)父(fu)親或兄弟應封侯(hou)。霍(huo)(huo)光認(ren)為許(xu)(xu)平(ping)君的(de)(de)父(fu)親許(xu)(xu)廣漢(han)是(shi)受過宮刑的(de)(de)人,不適合(he)封侯(hou)管理侯(hou)國,過了(le)一年多才(cai)封他為昌成君。
故(gu)(gu)劍情深的浪漫(man)典(dian)故(gu)(gu)從此(ci)開始流傳,這是中國歷史(shi)上(shang)一道最浪漫(man)的詔書,一道皇帝對發妻的許諾。
而霍(huo)(huo)光的妻(qi)子(zi)霍(huo)(huo)顯一心想讓(rang)女(nv)兒(er)霍(huo)(huo)成君(jun)作皇后(hou)卻又想不(bu)(bu)出辦法。本始三年(前71年),許(xu)皇后(hou)再(zai)度懷孕(yun),臨(lin)產(chan)(chan)時(shi)生了(le)(le)病(bing)。霍(huo)(huo)顯命(ming)女(nv)醫淳(chun)于(yu)(yu)(yu)(yu)衍(yan)(掖(ye)廷護(hu)衛淳(chun)于(yu)(yu)(yu)(yu)賞的妻(qi)子(zi))在滋補湯藥中投進毒藥,讓(rang)許(xu)平君(jun)生產(chan)(chan)后(hou)服用(yong)。許(xu)皇后(hou)服用(yong)后(hou)不(bu)(bu)久毒發逝世。后(hou)來有人上書,控告那些醫生給皇后(hou)治病(bing)時(shi)無(wu)用(yong),都應該收(shou)系詔(zhao)獄,并彈劾他們不(bu)(bu)道之罪。霍(huo)(huo)顯害怕事情敗露,就把這(zhe)(zhe)件事原原本本地(di)告訴了(le)(le)霍(huo)(huo)光,并且說(shuo):“既(ji)然已(yi)經錯(cuo)辦了(le)(le)這(zhe)(zhe)事,你就想法子(zi)別讓(rang)官吏逼問(wen)淳(chun)于(yu)(yu)(yu)(yu)衍(yan)了(le)(le)。”霍(huo)(huo)光聽后(hou)驚呆了(le)(le),一句(ju)話也說(shuo)不(bu)(bu)出來。然后(hou)他去奏請(qing)皇上,不(bu)(bu)要再(zai)追究淳(chun)于(yu)(yu)(yu)(yu)衍(yan)的責任了(le)(le)。漢宣帝(di)不(bu)(bu)知內情,非(fei)常(chang)悲痛,為許(xu)皇后(hou)起謚曰“恭哀皇后(hou)”,葬于(yu)(yu)(yu)(yu)杜陵南園(也稱少陵)。
霍顯(xian)于(yu)是為(wei)霍成君(jun)做出嫁的(de)衣服(fu),準備進(jin)宮的(de)用具(ju),勸霍光(guang)把女兒(er)送進(jin)宮去,果(guo)然霍成君(jun)被冊立為(wei)皇(huang)后。她(ta)揮金如(ru)土,與許平君(jun)提倡的(de)節儉完全違背。漢(han)宣(xuan)帝(di)很寵(chong)愛(ai)她(ta),霍皇(huang)后獨擅房寵(chong),沒有(you)為(wei)漢(han)宣(xuan)帝(di)生下子嗣。地節二年(前68年)霍光(guang)去世(shi),漢(han)宣(xuan)帝(di)為(wei)他舉行了聲勢浩(hao)大的(de)葬(zang)禮。
地節(jie)(jie)三年(nian)(nian)(前67年(nian)(nian)),漢(han)(han)宣(xuan)帝(di)立許平(ping)君子劉奭為(wei)皇(huang)(huang)(huang)太(tai)子。霍顯惱怒異(yi)常,指使霍成君毒(du)害太(tai)子。霍皇(huang)(huang)(huang)后(hou)(hou)屢次召見(jian)太(tai)子賜給(gei)他食(shi)物,但保姆總是先(xian)去(qu)品嘗,皇(huang)(huang)(huang)后(hou)(hou)暗藏毒(du)藥卻無法使用。后(hou)(hou)來(lai)謀害許皇(huang)(huang)(huang)后(hou)(hou)的事逐漸泄(xie)露出去(qu)。地節(jie)(jie)四年(nian)(nian)(前66年(nian)(nian))七月,霍家設謀叫上官(guan)太(tai)后(hou)(hou)為(wei)宣(xuan)帝(di)外祖母博(bo)平(ping)君設置酒席,把丞相(xiang)魏(wei)相(xiang)、平(ping)恩侯(hou)許廣(guang)漢(han)(han)以下(xia)的官(guan)員召來(lai),讓范明(ming)友(you)、鄧(deng)廣(guang)漢(han)(han)奉太(tai)后(hou)(hou)的制令將這些人拉出去(qu)斬(zhan)首,乘機罷除天(tian)子而立霍禹為(wei)帝(di)。此計(ji)尚未實施便(bian)被(bei)發覺,霍氏盡(jin)誅。
八月,漢宣(xuan)帝(di)廢(fei)黜(chu)霍成(cheng)君(jun),令其(qi)遷(qian)(qian)往上林苑的昭臺宮。十二年(nian)(nian)后的五鳳四年(nian)(nian)(前(qian)54年(nian)(nian))令其(qi)遷(qian)(qian)往云林館,霍成(cheng)君(jun)自殺,葬于藍田縣(xian)昆吾亭東。至此,漢宣(xuan)帝(di)終于為發(fa)妻許平君(jun)報仇。
公孫病已立
元鳳三年(前78年)正月(yue),漢王(wang)朝發生了兩件(jian)(jian)神異事件(jian)(jian):
一(yi)、泰(tai)山、萊(lai)蕪山之南發出(chu)了(le)像是有(you)(you)幾千(qian)人在一(yi)起的(de)喧(xuan)鬧聲。百姓去看,只見有(you)(you)塊(kuai)大石自己豎(shu)了(le)起來(lai)(lai),此石有(you)(you)一(yi)丈(zhang)五尺(chi)高,四十八人合圍那(nei)么粗,入(ru)地有(you)(you)八尺(chi)深,另(ling)有(you)(you)三(san)塊(kuai)石頭(tou)作為(wei)大石的(de)腳。大石豎(shu)起后,有(you)(you)幾千(qian)只白色的(de)烏鴉飛(fei)下來(lai)(lai)聚集在它旁邊(bian)。
二(er)、昌(chang)邑社廟中已經枯死倒地的樹(shu)活了過來。無獨有偶,上林苑管理園(yuan)林的官員發(fa)現,一株枯了許(xu)多年的柳樹(shu)復起,更為奇特的是,這(zhe)樹(shu)上的蟲兒,居(ju)然能把樹(shu)葉(xie)吞食出文字形狀,且讀之成(cheng)句:“公孫病已立”。
符節令眭弘因曾經師從董仲(zhong)舒,頗學了(le)些(xie)經術(shu),有弟子(zi)百(bai)(bai)余人(ren)。他推衍《春秋(qiu)》大(da)意(yi),認為(wei):“石頭(tou)和柳(liu)樹(shu)都是(shi)陰物,象征著處在下層的老百(bai)(bai)姓(xing),而泰山是(shi)群山之首,是(shi)改朝換代以(yi)(yi)后(hou)皇帝祭天以(yi)(yi)報功的地方。如今大(da)石自立,枯柳(liu)復(fu)生,它們并非人(ren)力所為(wei),這(zhe)就說明要有普通老百(bai)(bai)姓(xing)成(cheng)為(wei)天子(zi)了(le)。社(she)廟(miao)中已死的樹(shu)木復(fu)生,這(zhe)就表示以(yi)(yi)前被廢的公孫氏一族要復(fu)興了(le)。”
眭弘也不知道這公(gong)孫氏所在何處(chu),就說:“我的(de)先(xian)師董仲舒曾(ceng)經說過,即使有即皇(huang)帝位(wei)(wei)并且遵(zun)守(shou)文德(de)的(de)君主(zhu),也不會妨礙圣人受命(ming)于天(tian)。漢(han)家是堯(yao)的(de)后代,有傳國給他姓(xing)的(de)運勢,漢(han)帝應該普告天(tian)下,征求賢能(neng)的(de)人,把帝位(wei)(wei)禪讓給他,而自己退位(wei)(wei)封得百里之地,就像殷周二王(wang)的(de)后代那樣,以順(shun)從天(tian)命(ming)。”眭弘請他的(de)擔任內官長的(de)朋友(you)賜(si)替他奏上(shang)此書。
當時,漢昭(zhao)帝還很年幼(you),由大將軍霍光管(guan)理(li)朝(chao)政(zheng),霍光很討(tao)厭此事,就(jiu)把眭弘的奏書交給廷(ting)尉。霍光上奏賜和眭弘妖(yao)言惑眾,大逆不道,兩(liang)人都判處死刑。
身毒寶鏡
《西京雜記》記錄了這樣一(yi)個(ge)故事:漢宣帝幼(you)時被(bei)收系(xi)在郡(jun)邸獄(yu)時,胳臂上還佩戴(dai)(dai)著祖(zu)母(mu)史良(liang)娣編(bian)織的(de)彩(cai)色圖案的(de)宛轉絲(si)繩,上面系(xi)著來自(zi)身毒(du)國(guo)的(de)寶(bao)鏡(jing)一(yi)枚(mei),寶(bao)鏡(jing)像八(ba)株錢那么大。傳(chuan)說(shuo)這枚(mei)寶(bao)鏡(jing)能(neng)照見妖魔(mo)鬼怪(guai),能(neng)夠佩戴(dai)(dai)它的(de)人會得(de)到(dao)天神的(de)祝福(fu),因此宣帝從(cong)危難中(zhong)得(de)到(dao)了解救(jiu)。
漢宣帝(di)即(ji)位后(hou),每每拿起(qi)這枚寶鏡(jing)長(chang)時間(jian)地感嘆嗚咽。他(ta)曾用琥珀(po)裝飾的竹(zhu)筐裝寶鏡(jing),用戚里(li)出產的織成錦(又名斜文(wen)錦)包裹。漢宣帝(di)駕(jia)崩后(hou),寶鏡(jing)不(bu)知(zhi)哪里(li)去了(le)。
萬(wan)里之(zhi)遙的印度寶鏡(jing)出現在(zai)西漢并非無(wu)稽之(zhi)談。張騫出使(shi)西域(yu)時(shi)曾身處大夏。并從(cong)大夏商人(ren)那(nei)看見(jian)了身毒(du)國的商品。此鏡(jing)或是得于彼時(shi)。張騫還朝后(hou)或將寶鏡(jing)贈與(yu)太子劉據,劉據希望(wang)長孫(sun)病已能逢兇化吉,便讓史(shi)良娣編織絲繩,系起寶鏡(jing)。
潘岳在《西征賦》中寫道:“宗孝宣于(yu)樂(le)游(you),紹衰(shuai)緒以中興。不獲事于(yu)敬養(yang),盡加隆于(yu)園陵。”宣帝乃武帝曾孫(sun),本(ben)該四世同堂享骨肉天倫之愛(ai),卻(que)逢巫蠱之禍,襁褓中失怙失恃(shi),全家皆亡,成(cheng)為(wei)劉氏孤(gu)兒(er)。而(er)終身登大寶,中興漢(han)室(shi),卻(que)成(cheng)為(wei)了(le)真正(zheng)的(de)孤(gu)家寡人(ren)。面(mian)對長輩遺(yi)物(wu)(wu),卻(que)物(wu)(wu)是(shi)人(ren)非無(wu)從盡孝,只能興建園陵以寄哀(ai)思,令人(ren)無(wu)限(xian)唏(xi)噓。
歷史評價
丙吉:通經(jing)術,有美材,行安而節和(he)。
霍光:操行節(jie)儉,慈仁愛人。
劉向:中宗之(zhi)世,政教明(ming)(ming),法令行,邊境(jing)安,四(si)夷親,單(dan)于(yu)款塞,天(tian)下殷富,百(bai)姓康樂,其(qi)治(zhi)過(guo)于(yu)太宗之(zhi)時,亦以遭遇匈奴賓服,四(si)夷和親也。”“然文帝之(zhi)節儉(jian)約身,以率先天(tian)下,忍容言者,含咽(yan)臣子(zi)之(zhi)短,此亦通人難及,似出于(yu)孝宣皇(huang)帝者也。如其(qi)聰明(ming)(ming)遠(yuan)識(shi),不忘數十年事,制持萬機,天(tian)資治(zhi)理之(zhi)材(cai),恐文帝亦且不及孝宣皇(huang)帝。
班固(gu):①孝(xiao)宣(xuan)之(zhi)(zhi)治(zhi),信賞必罰,綜(zong)核名實,政事(shi)、文學、法理(li)之(zhi)(zhi)士咸精其(qi)(qi)能,至于技巧、工(gong)匠(jiang)、器械,自元(yuan)、成間鮮能及之(zhi)(zhi),亦足以知吏稱(cheng)其(qi)(qi)職,民安其(qi)(qi)業也。遭(zao)值匈奴乖亂,推(tui)亡固(gu)存,信威(wei)北夷,單于慕(mu)義,稽首稱(cheng)籓。功光(guang)祖宗(zong)(zong),業垂后嗣,可謂(wei)中興(xing),侔德殷宗(zong)(zong)、周宣(xuan)矣! ②近觀漢相,高祖開基,蕭、曹為冠,孝(xiao)宣(xuan)中興(xing),丙、魏有聲。是(shi)時黜陟有序(xu),眾職修理(li),公卿多稱(cheng)其(qi)(qi)位,海內興(xing)于禮讓(rang)。
荀悅(yue):中宗明明,寅用刑名。時(shi)舉傅納,聽(ting)斷(duan)惟精。柔遠(yuan)能邇,燀耀(yao)威靈(ling)。龍荒朔漠,莫不來(lai)庭。不承祖(zu)烈(lie)。尚于(yu)有成(cheng)。
崔骃(yin):近孝宣皇(huang)帝明于君人之道,審(shen)于為政之理,故嚴刑峻法,破奸軌之膽,海內清肅,天(tian)下密如。薦勛祖廟,享號中(zhong)宗(zong)。算計(ji)見效(xiao),優于孝文。
劉淵:中(zhong)宗孝宣(xuan)皇帝搜揚俊乂(yi),多士(shi)盈朝。是我祖宗道邁三王(wang),功高五帝,故卜年(nian)倍于夏商,卜世(shi)過于姬氏。
虞世南:漢宣帝起自閭閻,知(zhi)人疾(ji)苦,是以(yi)留心聽政,擢(zhuo)用(yong)賢良。原其(qi)循名(ming)責實,峻法嚴令,藎(jin)流(liu)出(chu)於申、韓也。古語云(yun):圖(tu)(tu)王不成,弊猶足霸;圖(tu)(tu)霸不成,弊將(jiang)如何?光武仁義,圖(tu)(tu)王之(zhi)君也;宣帝刑名(ming),圖(tu)(tu)霸之(zhi)主也。今以(yi)相輩,恐非其(qi)儔(chou)。
司馬光:①帝興于(yu)閭閻,知(zhi)民(min)(min)事(shi)之艱難。霍光既(ji)薨,始親政(zheng)事(shi),厲精(jing)為(wei)治,五日一聽事(shi)。自(zi)丞相(xiang)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)下各奉職奏(zou)事(shi),敷奏(zou)其(qi)言(yan),考試功能。侍(shi)中、尚書功勞當(dang)遷(qian)及有異善,厚(hou)加賞賜,至(zhi)于(yu)子孫(sun),終不(bu)改易(yi)。樞機周(zhou)密(mi),品式備具,上(shang)下相(xiang)安(an),莫(mo)有茍且之意。及拜刺史、守、相(xiang),輒親見問,觀(guan)其(qi)所由(you),退而考察(cha)所行以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)質其(qi)言(yan),有名實不(bu)相(xiang)應,必知(zhi)其(qi)所以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)然(ran)。常(chang)稱曰(yue):庶民(min)(min)所以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)安(an)其(qi)田里(li)而亡嘆息愁恨之心者(zhe),政(zheng)平訟理(li)也(ye)。與我共此者(zhe),其(qi)唯良(liang)二千石乎(hu)!以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)為(wei)太守,吏民(min)(min)之本(ben),數(shu)變易(yi)不(bu)安(an);民(min)(min)知(zhi)其(qi)將久,不(bu)可欺罔,乃服從(cong)其(qi)教化。故二千石有治理(li)效,輒以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)璽書勉勵,增(zeng)秩、賜金,或爵至(zhi)關內(nei)侯;公卿缺(que),則(ze)選諸所表,以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)次用之。是以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)漢世良(liang)吏,于(yu)是為(wei)盛,稱中興焉。②以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)孝宣之明(ming),魏相(xiang)、丙吉為(wei)丞相(xiang),于(yu)定(ding)國為(wei)廷尉,而趙、蓋、韓、楊之死皆不(bu)厭眾心,其(qi)為(wei)善政(zheng)之累大矣!
錢時:宣帝(di)親政(zheng)而(er)以太守吏民之本,可謂(wei)知所務矣。夫太守數(shu)易,豈止(zhi)下(xia)不安而(er)已乎。是(shi)故,欲致(zhi)治(zhi),非久任不可。欲久任,非擇賢不可。數(shu)遷數(shu)易,如寄(ji)傳舍,政(zheng)何(he)由(you)成,化(hua)何(he)由(you)洽也。至有治(zhi)理效則(ze)璽(xi)書(shu)勉勵,增秩賜金,公卿(qing)闕則(ze)選諸所表(biao),以次用之,此意尤善。伯(bo)禹后稷(ji)以至康(kang)叔蘇(su)忿生之徒,皆由(you)諸侯而(er)入為公卿(qing),此古制也。宣帝(di)致(zhi)中(zhong)興之治(zhi),其有以哉。惜乎!所謂(wei)良(liang)吏止(zhi)漢世人物,而(er)治(zhi)亦(yi)止(zhi)于漢耳(er)。
陳普:不(bu)(bu)將(jiang)法律作(zuo)春秋(qiu),安得(de)河南數國囚。莫(mo)道漢家雜(za)王(wang)霸,十分商鞅半分周(zhou)。斗雞走狗(gou)登皇極,覽(lan)德毛(mao)從何許來。漢室(shi)欲(yu)開新室(shi)業(ye),王(wang)陽(yang)分合守蒿萊。渭橋夾道上瑤卮,甲館畫(hua)堂(tang)開禍基。甘露三年造新室(shi),不(bu)(bu)斗飛燕入宮(gong)時。孝宣不(bu)(bu)召山陽(yang)守,痛在糟糠不(bu)(bu)下堂(tang)。家國莫(mo)先笞已(yi)子,漢人空識抱(bao)成王(wang)。
趙(zhao)秉忠:后世語(yu)精明者,首推(tui)漢宣(xuan),彼(bi)其吏稱(cheng)民安,可為效矣!
盧弼:漢宣帝即位,年方十八,以久在民間,習知霍氏專恣(zi)。然(ran)當(dang)霍光(guang)(guang)稽首(shou)歸政,猶謙讓委任(ren),迨光(guang)(guang)歿后,始(shi)親(qin)政事。禹(yu)、云謀逆(ni),咸服其(qi)辜,誠不愧為(wei)中(zhong)興令主。
呂思勉:宣帝(di)是(shi)個舊勞于外的人,頗知道民(min)生疾苦,極其(qi)留(liu)(liu)意吏治(zhi),武帝(di)和霍光時,用(yong)法都(dou)極嚴(yan)。宣帝(di)卻(que)留(liu)(liu)意于平恕,也算西漢一個賢君。