1、女媧祭典(河北省),編號:Ⅹ-38
(1)批次/類型:2006年(第一批),新增項目
(2)申報地區或單位:河北省涉縣
(3)保護單位:涉縣文化館
2、女媧祭典(秦安女媧祭典),編號:Ⅹ-38
(1)批次/類型:2011年(第三批),擴展項目
(2)申報地區或單位:甘肅省秦安縣
(3)保護單位:秦(qin)安縣文化館
"女(nv)(nv)媧(wa)煉石補天、摶(tuan)(tuan)土(tu)造(zao)人(ren)(ren)",是(shi)中國歷(li)史(shi)上最(zui)為著名的一則(ze)神(shen)話(hua),流傳(chuan)(chuan)極廣,家喻戶曉(xiao)。女(nv)(nv)媧(wa)在神(shen)話(hua)傳(chuan)(chuan)說里是(shi)一個(ge)蛇(she)身人(ren)(ren)首的女(nv)(nv)神(shen)。《補本紀o三(san)皇(huang)本紀》云(yun):"女(nv)(nv)媧(wa)氏亦(yi)風姓,蛇(she)身人(ren)(ren)首,有神(shen)圣之德,代(dai)宓犧立(li),號日(ri)希女(nv)(nv)"。《說文》十二說:"女(nv)(nv)媧(wa),古之神(shen)圣女(nv)(nv),化(hua)萬(wan)物者(zhe)也"。女(nv)(nv)媧(wa),亦(yi)稱媧(wa)皇(huang)、女(nv)(nv)皇(huang)、陰帝(di)、神(shen)媒(mei),風姓,與伏(fu)羲(xi)同(tong)母,史(shi)書記載女(nv)(nv)媧(wa)的主要(yao)事(shi)跡有補天立(li)極、摶(tuan)(tuan)土(tu)造(zao)人(ren)(ren)、化(hua)生(sheng)孕育人(ren)(ren)類(lei)(lei)、制(zhi)笙簧(huang),幫(bang)助伏(fu)羲(xi)氏正(zheng)姓氏、通媒(mei)妁,是(shi)華夏古代(dai)人(ren)(ren)類(lei)(lei)和古代(dai)文明的偉(wei)大締造(zao)者(zhe)。又被稱為人(ren)(ren)類(lei)(lei)的始祖--"女(nv)(nv)媧(wa)娘(niang)娘(niang)"。
相傳女(nv)媧(wa)生(sheng)于成紀,據《辭(ci)海》等(deng)權威(wei)著作記載(zai),古成紀即今天(tian)的(de)秦安隴(long)城鎮一(yi)帶(dai)。隴(long)城是關隴(long)重(zhong)鎮,此(ci)(ci)(ci)(ci)地(di)有(you)用"風(feng)(feng)"命(ming)名(ming)的(de)風(feng)(feng)溝、風(feng)(feng)臺、風(feng)(feng)塋等(deng)地(di)名(ming),鎮內有(you)媧(wa)皇、鳳尾、龍(long)泉(quan)(quan)等(deng)古老的(de)村名(ming)。傳說(shuo),女(nv)媧(wa)生(sheng)于風(feng)(feng)溝,長于風(feng)(feng)臺,葬于風(feng)(feng)塋,這(zhe)些地(di)方均在(zai)(zai)隴(long)城鎮東側(ce)附近。在(zai)(zai)風(feng)(feng)溝的(de)半崖上,有(you)一(yi)個很深的(de)女(nv)媧(wa)洞,洞道(dao)一(yi)縮一(yi)放呈葫蘆狀,傳說(shuo)女(nv)媧(wa)在(zai)(zai)此(ci)(ci)(ci)(ci)洞中(zhong)誕生(sheng),或說(shuo)女(nv)媧(wa)曾(ceng)在(zai)(zai)此(ci)(ci)(ci)(ci)洞中(zhong)生(sheng)活(huo)過(guo),亦(yi)有(you)說(shuo)女(nv)媧(wa)在(zai)(zai)此(ci)(ci)(ci)(ci)洞中(zhong)修(xiu)行過(guo)。隴(long)城鎮還有(you)一(yi)眼泉(quan)(quan)水,世稱"龍(long)泉(quan)(quan)",建有(you)一(yi)處"龍(long)泉(quan)(quan)井(jing)",此(ci)(ci)(ci)(ci)井(jing)神(shen)秘之處在(zai)(zai)于一(yi)年四(si)季無論天(tian)氣陰雨或干(gan)旱,其水位一(yi)直(zhi)保持(chi)不變,從(cong)不枯竭,傳說(shuo)當年女(nv)媧(wa)就(jiu)是汲此(ci)(ci)(ci)(ci)泉(quan)(quan)水,摶(tuan)士造(zao)人。
相傳,水神共工與(yu)火神祝融因爭(zheng)權奪利而發(fa)生(sheng)戰爭(zheng),戰敗的共工無(wu)處撒氣,一(yi)(yi)頭把(ba)支撐天(tian)地的大(da)(da)柱子--不(bu)周山給撞倒了。于(yu)是乎,天(tian)嘩啦啦塌了一(yi)(yi)個大(da)(da)洞,大(da)(da)地上洪水泛(fan)濫,到處是熊熊的大(da)(da)火,人類飽受(shou)苦(ku)難。善良的女(nv)媧神,看著(zhu)她的子民們在洪水和(he)大(da)(da)火中四處逃生(sheng),心(xin)里十分難過,只好辛辛苦(ku)苦(ku)去補天(tian)。
涉縣位于河北省(sheng)西(xi)南部晉冀豫三省(sheng)交界處,城西(xi)10公(gong)里的古中皇山(shan)(shan)上建(jian)有媧皇宮(gong)(gong)(gong),占地面(mian)積550畝,主要建(jian)筑有朝元宮(gong)(gong)(gong)、停驂(can)宮(gong)(gong)(gong)、廣生宮(gong)(gong)(gong)和媧皇宮(gong)(gong)(gong)等(deng),分為山(shan)(shan)上和山(shan)(shan)下(xia)兩組(zu),中間以十八盤山(shan)(shan)道相連。
女媧(wa)是華(hua)夏(xia)人類(lei)的始祖。6500年前的母系(xi)氏族社會時期,媧(wa)皇宮附近(jin)的清漳河(he)沿岸就有華(hua)夏(xia)先民(min)繁(fan)衍(yan)生息,后遷到山上抗洪治水,設壇祭祀,繁(fan)衍(yan)人類(lei)。后人在此修(xiu)建(jian)廟宇,現有建(jian)筑(zhu)為明清時期重(zhong)修(xiu),道(dao)教(jiao)和佛(fo)教(jiao)建(jian)筑(zhu)并存(cun),成為女媧(wa)文化的物質依托(tuo)。
以廟(miao)會的(de)歷(li)史(shi)沿革為主,代(dai)表了(le)涉(she)縣女媧(wa)文化的(de)歷(li)史(shi)淵源。傳說農(nong)歷(li)三(san)月(yue)十(shi)八日(ri)是女媧(wa)的(de)生(sheng)日(ri),每年農(nong)歷(li)三(san)月(yue)初一至三(san)月(yue)十(shi)八日(ri),來自(zi)四面八方的(de)民眾來此(ci)朝拜女媧(wa),迄(qi)今(jin)已有千余(yu)年的(de)歷(li)史(shi),清嘉慶《涉(she)縣志》記載:“季春之(zhi)月(yue),相率祈禳于(yu)此(ci)(媧(wa)皇(huang)宮)。各得(de)其所愿欲。自(zi)是,西而(er)秦(qin)晉,東而(er)青兗(yan),南而(er)豫(yu)梁,北而(er)燕冀,不遠數千里扶(fu)老挈幼(you),享獻(xian)惟謹,金(jin)鼓歡呼之(zhi)聲震動山谷,迄(qi)今(jin)千有余(yu)年”。期間,經歷(li)了(le)興衰更迭的(de)曲折發展期。從(cong)北齊建成廟(miao)后(hou)就有了(le)小規模(mo)的(de)廟(miao)會,以后(hou)歷(li)經西魏、北周(zhou)、隋唐五代(dai)、宋元(yuan)明清各代(dai),廟(miao)會規模(mo)逐(zhu)年擴大,久傳不衰,至清朝達到(dao)極盛時期。
涉縣(xian)女媧文化,源(yuan)遠流(liu)長,內容豐富。媧皇宮(gong)始建于北(bei)齊天(tian)(tian)(tian)保年(nian)間(jian)(jian),迄(qi)今已有(you)1450多年(nian)的(de)歷史。主要包括民(min)間(jian)(jian)祭祀、祈禳還(huan)愿、進香朝(chao)(chao)拜、神(shen)話傳說、人生(sheng)(sheng)禮俗、歲時節慶等(deng)。 《楚(chu)辭·天(tian)(tian)(tian)問》 、 《禮記》 、 《史記》 、 《山海經(jing)(jing)·大荒西(xi)經(jing)(jing)》 、 《淮南子(zi)·覽(lan)冥訓(xun)》 、清朝(chao)(chao)嘉慶 《涉縣(xian)志》等(deng)史料都有(you)關(guan)于女媧的(de)記載。涉縣(xian)臨清漳河(he)下游之北(bei)岸,古(gu)為(wei)沙(sha)(sha)侯(hou)國,漢(han)始置沙(sha)(sha)縣(xian),后漢(han)因兩岸人民(min)徒步涉漳水,改名(ming)涉縣(xian)。至魏到北(bei)齊時均為(wei)臨水縣(xian),隸(li)屬相州魏郡(jun),媧皇宮(gong)即在(zai)涉縣(xian)城西(xi)北(bei)10公里(li)唐王峧溝(gou)的(de)鳳凰(huang)山上(shang)。西(xi)漢(han)時稱古(gu)中皇山,相傳,女媧就是在(zai)這里(li)摶土造人、煉石補(bu)(bu)天(tian)(tian)(tian)的(de)。漢(han)代《淮南子(zi)》載:“往古(gu)之時,四(si)極(ji)廢,九(jiu)州裂,天(tian)(tian)(tian)不兼覆,地(di)不周載;火爛(lan)炎而不滅,水浩洋而不息;猛獸(shou)食顓民(min),鷙鳥攫老(lao)弱(ruo)。于是女媧煉五色石以(yi)(yi)補(bu)(bu)蒼(cang)(cang)天(tian)(tian)(tian),斷(duan)鰲足(zu)以(yi)(yi)立四(si)極(ji),殺黑(hei)龍以(yi)(yi)濟冀(ji)州,積蘆灰以(yi)(yi)止淫(yin)水。蒼(cang)(cang)天(tian)(tian)(tian)立,四(si)極(ji)正,淫(yin)水涸,冀(ji)州平,狡(jiao)蟲(chong)死,顓民(min)生(sheng)(sheng)。” 《淮南子(zi)·覽(lan)冥訓(xun)》又(you)載:“天(tian)(tian)(tian)地(di)初(chu)開,女媧摶黃土為(wei)人劇務,力不暇供,乃拋繩(sheng)橫泥中,舉以(yi)(yi)為(wei)人。”
建國(guo)后,民間朝(chao)拜延續不斷,“文(wen)革”期間,媧(wa)(wa)皇(huang)宮廟會被當作(zuo)封建迷信而禁(jin)錮,致使千年古剎銷(xiao)聲隱(yin)跡,無人問津(jin),橫遭冷落寂寞,媧(wa)(wa)皇(huang)古建、石刻也遭到(dao)很大(da)程度的(de)(de)破壞,女媧(wa)(wa)文(wen)化(hua)的(de)(de)很多內容和形式(shi)也瀕臨失傳。
1978年(nian)改革(ge)開放(fang)后,媧皇(huang)(huang)宮(gong)廟會開始復蘇,逐(zhu)漸恢復了往日盛況,民間祭(ji)祀規模(mo)浩大,八方香(xiang)客云集于此(ci),祭(ji)祀形式(shi)豐(feng)富多彩,女媧文(wen)化(hua)又得以延續,并(bing)得到有力(li)保(bao)護。縣(xian)(xian)委、縣(xian)(xian)政府對(dui)文(wen)物古(gu)建(jian)十分重視,每年(nian)撥專款對(dui)媧皇(huang)(huang)古(gu)建(jian)進行(xing)搶救性修復,1996年(nian)11月20日,媧皇(huang)(huang)宮(gong)被國(guo)務院公布(bu)為(wei)全國(guo)重點文(wen)物保(bao)護單(dan)位。
在明(ming)清(qing)時(shi)期已(yi)有公祭(ji),清(qing)嘉(jia)慶《涉(she)縣志》載:“我(wo)朝順治、康(kang)熙、雍正間歷(li)經(jing)修(xiu)理,每年(nian)以三月十八為神(shen)誕(dan)日,有司致祭(ji),自(zi)月初一訖二十啟廟(miao)門,遠近士(shi)女坌集”。但(dan)形式、內容都已(yi)失(shi)傳(chuan)。2003年(nian)9月、2004年(nian)9月,在政府主導(dao)下舉行了(le)兩次大型的公祭(ji)女媧大典,恢復了(le)政府公祭(ji)。
以上措施對豐厚凝(ning)重(zhong)、博(bo)大精(jing)深的(de)女(nv)媧文化起到了良好的(de)保(bao)護(hu)、傳承、弘(hong)揚作用。
1、始祖文化(hua)傳承(cheng)價值。涉(she)縣女媧(wa)文化(hua),作為華(hua)夏始祖(人祖)文化(hua)的一支,歷千余年傳承(cheng)流變而至今不(bu)衰,表現了民間(jian)文化(hua)的生命力(li),是中華(hua)文化(hua)的瑰寶(bao)。發(fa)掘、保護、傳承(cheng)這一文化(hua),不(bu)僅對增強(qiang)華(hua)夏子孫和國家民族(zu)的凝聚力(li),而且對教(jiao)育包括(kuo)青(qing)少年在內(nei)的民族(zu)認同、文化(hua)認同,具有不(bu)可替代的重要作用。
2、學術研究(jiu)價(jia)值。作(zuo)為(wei)民俗文(wen)化(hua)縮影的女媧(wa)文(wen)化(hua),它的豐富內容和(he)基本(ben)特征及其傳(chuan)承歷(li)史,在我國(guo)古文(wen)化(hua)中(zhong)實屬罕見,對(dui)它的搶救、發掘(jue)、傳(chuan)承和(he)保護,將帶動(dong)和(he)促(cu)進(jin)整個(ge)女媧(wa)文(wen)化(hua)的弘揚,對(dui)研究(jiu)北齊至明清歷(li)代社會的民俗、民風、信(xin)仰等有著很高的價(jia)值。
3、增進(jin)民(min)族(zu)團結,構建和諧社(she)會。不(bu)同(tong)(tong)民(min)族(zu)、不(bu)同(tong)(tong)膚色(se)、不(bu)同(tong)(tong)階(jie)層、不(bu)同(tong)(tong)黨派的(de)群(qun)(qun)體(ti),同(tong)(tong)拜一(yi)位(wei)祖(zu)先,同(tong)(tong)謁一(yi)位(wei)始祖(zu),對構建社(she)會主義和諧社(she)會、促進(jin)人們全面發展(zhan),對本地區乃(nai)至全國的(de)精(jing)神(shen)文明建設,豐富人民(min)群(qun)(qun)眾的(de)文化生活(huo)、提高人民(min)群(qun)(qun)眾的(de)整(zheng)體(ti)素質(zhi),都將(jiang)產生重要的(de)促進(jin)作用。
4、豐富始祖文(wen)化,充實中華(hua)民族(zu)文(wen)化寶(bao)庫。女(nv)媧文(wen)化是始祖文(wen)化的一(yi)(yi)(yi)個重要組成部分(fen),發揚光(guang)大女(nv)媧文(wen)化,可(ke)以進一(yi)(yi)(yi)步豐富充實其(qi)內(nei)涵,使之自成體系(xi),獨具特(te)色(se),進一(yi)(yi)(yi)步豐富充實中華(hua)民族(zu)文(wen)化寶(bao)庫。