阿合馬早年生(sheng)平(ping)不詳,只知(zhi)他是察必皇(huang)后(hou)的父親(qin)按陳(chen)那顏的陪(pei)嫁奴隸。
中(zhong)統三年(1262年),忽必烈任命(ming)他(ta)兼管(guan)中(zhong)書左右部,兼任諸路都轉運(yun)使,專門委任他(ta)處理(li)財政(zheng)賦(fu)稅方面(mian)的事。阿合(he)馬上奏忽必烈下令分條規劃,向各路運(yun)司宣布(bu)曉諭。
中統三年(nian)(1263年(nian)),因為河南鈞州(zhou)、徐州(zhou)等州(zhou)都(dou)有煉鐵設備,請(qing)(qing)朝廷授(shou)予(yu)宣牌(pai),以振(zhen)興(xing)冶煉的利益。忽必(bi)烈把開平府(fu)升格為上(shang)(shang)都(dou),又任(ren)命阿(a)合馬(ma)(ma)為同知(zhi)開平府(fu)事,兼管中書(shu)左右部照舊不變。阿(a)合馬(ma)(ma)上(shang)(shang)奏請(qing)(qing)求任(ren)命禮部尚書(shu)馬(ma)(ma)月合乃兼管已經清(qing)查到的三千(qian)戶(hu)沒有戶(hu)籍的百(bai)姓,加(jia)強煉鐵行業,每年(nian)上(shang)(shang)繳鐵一(yi)百(bai)另三萬七千(qian)斤,用(yong)這些(xie)鐵鑄鍛農具二十萬件,換成(cheng)糧食上(shang)(shang)繳給(gei)公家的一(yi)共有四萬石。
至元元年(nian)(1264年(nian))正月(yue),阿(a)合馬(ma)(ma)上(shang)奏說(shuo):“太原(yuan)的(de)(de)百(bai)姓(xing)(xing)熬煮私鹽(yan),越境到處販賣。各地百(bai)姓(xing)(xing)貪圖他們的(de)(de)鹽(yan)價錢(qian)便(bian)(bian)宜(yi),爭相購(gou)買食用,解(jie)州的(de)(de)官鹽(yan)因(yin)此而賣不(bu)出去,每年(nian)上(shang)繳(jiao)(jiao)的(de)(de)鹽(yan)稅銀子(zi)只有七千五(wu)百(bai)兩(liang)。請朝廷從今年(nian)開始增加太原(yuan)的(de)(de)鹽(yan)稅銀子(zi)五(wu)千兩(liang),不(bu)論和尚(shang)、道士、軍士、匠(jiang)人等各戶(hu)、都(dou)要分攤(tan)繳(jiao)(jiao)納鹽(yan)稅,民間通用私鹽(yan)可(ke)以根據他們自己(ji)的(de)(de)方(fang)便(bian)(bian)。”這(zhe)一(yi)年(nian)秋天十一(yi)月(yue),裁撤領中(zhong)(zhong)書左右部,合并(bing)到中(zhong)(zhong)書省,越級任(ren)命阿(a)合馬(ma)(ma)為(wei)中(zhong)(zhong)書平章政事,進官階(jie)為(wei)榮祿大(da)夫。
至元三(san)年(nian)(1266年(nian))正月,設立(li)制(zhi)(zhi)國(guo)用(yong)使(shi)(shi)司(si),阿(a)合(he)馬(ma)又以(yi)平章政事的(de)身份兼任制(zhi)(zhi)國(guo)用(yong)使(shi)(shi)司(si)的(de)事務。過些時(shi)候,制(zhi)(zhi)國(guo)用(yong)使(shi)(shi)司(si)上(shang)奏:“把東京(jing)每年(nian)納稅所(suo)得的(de)質地(di)稀疏惡(e)劣不(bu)(bu)能使(shi)(shi)用(yong)的(de)布(bu),就在當(dang)地(di)用(yong)來買羊。真定、順天的(de)金(jin)銀不(bu)(bu)合(he)規格(ge)的(de),應當(dang)重新冶鑄。別(bie)怯(qie)赤(chi)山(shan)生產石絨,把它織成布(bu),用(yong)火不(bu)(bu)能燒著,請(qing)求派遣官員加(jia)以(yi)開采。”又上(shang)奏說(shuo):“國(guo)家(jia)的(de)費用(yong)支出(chu)名目多數量大,今年(nian)從皇上(shang)回(hui)京(jing)以(yi)后,已(yi)(yi)經支出(chu)了紙幣四十(shi)萬錠,恐怕明(ming)年(nian)會不(bu)(bu)夠開支,應當(dang)酌量節約(yue)使(shi)(shi)用(yong)。”十(shi)一(yi)月,制(zhi)(zhi)國(guo)用(yong)使(shi)(shi)司(si)又上(shang)奏說(shuo):“桓州峪所(suo)開采的(de)銀礦(kuang),已(yi)(yi)經有十(shi)六萬斤(jin),每一(yi)百(bai)斤(jin)可以(yi)得到銀三(san)兩、錫二(er)十(shi)五斤(jin)。采礦(kuang)所(suo)需(xu)要的(de)支出(chu),可以(yi)出(chu)售錫來支付(fu)。”忽必(bi)烈全都同(tong)意制(zhi)(zhi)國(guo)用(yong)使(shi)(shi)司(si)的(de)請(qing)求。
至(zhi)元七年(1270年)正月,設立尚書省,裁撤(che)制(zhi)國用(yong)使(shi)司,又(you)任(ren)(ren)命阿(a)(a)合(he)(he)馬為平章(zhang)尚書省事。阿(a)(a)合(he)(he)馬的(de)(de)(de)為人(ren)(ren),智謀多而(er)善于(yu)言辭,以功利和取得(de)的(de)(de)(de)效益自負(fu),人(ren)(ren)們都稱贊他(ta)(ta)有(you)能(neng)力。忽必烈急(ji)于(yu)使(shi)國家(jia)富(fu)起來(lai),就試著讓阿(a)(a)合(he)(he)馬辦(ban)事,很有(you)成績(ji)。又(you)看到阿(a)(a)合(he)(he)馬和丞相線真、史天(tian)澤等爭辯,阿(a)(a)合(he)(he)馬屢次有(you)理由(you)使(shi)他(ta)(ta)人(ren)(ren)屈服(fu),由(you)此而(er)對(dui)阿(a)(a)合(he)(he)馬的(de)(de)(de)才能(neng)表示驚奇,授于(yu)他(ta)(ta)政治大權(quan),對(dui)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)話無不聽(ting)從,卻不知道他(ta)(ta)的(de)(de)(de)專(zhuan)權(quan)任(ren)(ren)性越(yue)來(lai)越(yue)厲害(hai)了。
丞(cheng)相安童(tong)容忍了很久(jiu),上奏(zou)(zou)忽必(bi)烈(lie)說(shuo)(shuo):“臣(chen)下(xia)最近上奏(zou)(zou)說(shuo)(shuo)凡是(shi)尚(shang)書(shu)(shu)省(sheng)(sheng)(sheng)、樞密院、御史臺(tai)(tai)應(ying)當(dang)各按照通常的(de)制度向皇上奏(zou)(zou)事(shi),其中的(de)大(da)(da)事(shi)要經過(guo)臣(chen)下(xia)等人議(yi)定(ding)再上奏(zou)(zou),已(yi)經得到(dao)圣旨(zhi)允準(zhun)。現在(zai)尚(shang)書(shu)(shu)省(sheng)(sheng)(sheng)所(suo)有(you)(you)(you)(you)的(de)事(shi)情(qing)都直(zhi)接上奏(zou)(zou),似乎違背了臣(chen)下(xia)我以(yi)前向皇上的(de)奏(zou)(zou)報(bao)。”忽必(bi)烈(lie)說(shuo)(shuo):“你所(suo)說(shuo)(shuo)的(de)話(hua)的(de)確很對。難道阿(a)合馬由于朕對他(ta)(ta)很信(xin)任(ren),敢這樣辦嗎?他(ta)(ta)不和你商議(yi)是(shi)不對的(de),應(ying)當(dang)像(xiang)你所(suo)說(shuo)(shuo)的(de)那么(me)辦。”安童(tong)又上奏(zou)(zou)說(shuo)(shuo):“阿(a)合馬所(suo)任(ren)用(yong)(yong)的(de)部下(xia)各官,左丞(cheng)許衡認為大(da)(da)多(duo)任(ren)用(yong)(yong)不當(dang),但(dan)已(yi)經得到(dao)圣旨(zhi)讓他(ta)(ta)咨請中書(shu)(shu)省(sheng)(sheng)(sheng)宣布,如果不給,恐怕(pa)將來會(hui)有(you)(you)(you)(you)別的(de)話(hua)。應(ying)當(dang)試驗他(ta)(ta)的(de)任(ren)用(yong)(yong)的(de)人是(shi)否有(you)(you)(you)(you)能力,時間(jian)一(yi)長就會(hui)自然明白。”忽必(bi)烈(lie)認為安童(tong)的(de)話(hua)有(you)(you)(you)(you)道理。五月,尚(shang)書(shu)(shu)省(sheng)(sheng)(sheng)上奏(zou)(zou)要求清查(cha)全國的(de)戶(hu)口(kou),后來御史臺(tai)(tai)認為現在(zai)到(dao)處在(zai)捕捉蝗蟲(chong),百姓勞苦,清查(cha)戶(hu)口(kou)的(de)事(shi)情(qing)應(ying)當(dang)稍(shao)稍(shao)緩辦。于是(shi)就停止不辦。
元(yuan)朝開始設立尚書(shu)省(sheng)的(de)(de)時候,有圣旨(zhi)說:“凡是加以(yi)考核選舉的(de)(de)大小(xiao)官員,由吏(li)部(bu)(bu)擬(ni)(ni)定他的(de)(de)資歷,呈(cheng)報(bao)尚書(shu)省(sheng),由尚書(shu)省(sheng)咨送中書(shu)上奏。”到(dao)這時,阿(a)合(he)(he)馬(ma)提(ti)拔他自己(ji)的(de)(de)人,不經過吏(li)部(bu)(bu)擬(ni)(ni)定,也不咨送中書(shu)省(sheng)。丞相安童因此上奏,忽必烈(lie)命令去(qu)問阿(a)合(he)(he)馬(ma)。阿(a)合(he)(he)馬(ma)說:“事(shi)情不論大小(xiao),統統委任給臣(chen)下(xia),所任用(yong)的(de)(de)人員,臣(chen)下(xia)應當(dang)自己(ji)挑選。”
安童因此請求(qiu):“從(cong)今以(yi)后只(zhi)有嚴(yan)重刑(xing)事以(yi)及調(diao)任上(shang)路(lu)總管(guan),才歸(gui)臣下管(guan)理,其余的(de)事情(qing)一并交給阿合(he)馬(ma),以(yi)便事情(qing)職責分明。”忽(hu)必烈都同意了(le)。至元(yuan)八年三月,尚書省再次把清查核實戶(hu)口的(de)事情(qing)上(shang)奏請求(qiu)分條規劃下詔通告全國。這一年,上(shang)奏請求(qiu)增加太原的(de)鹽稅,以(yi)紙(zhi)幣一千錠為經常(chang)的(de)數額(e),仍然讓本路(lu)兼管(guan)。
至元(yuan)九(jiu)年(nian)(nian)(1272年(nian)(nian)),忽必烈把尚(shang)書(shu)(shu)省合并于中書(shu)(shu)省,又(you)任(ren)命阿合馬為中書(shu)(shu)平章政事(shi)。
至元十年(1273年),又任(ren)命他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)兒子忽(hu)辛(xin)為(wei)大都路總(zong)管(guan),兼大興(xing)府尹。右丞相安(an)童看到(dao)阿合(he)馬(ma)專權一(yi)(yi)(yi)天比一(yi)(yi)(yi)天厲害,想補救這個弊病,就上(shang)奏(zou)說(shuo)(shuo)大都路總(zong)管(guan)以下的(de)(de)官員大多不稱職,請(qing)求派(pai)人代(dai)替他(ta)(ta)(ta)們(men)。不久又上(shang)奏(zou)說(shuo)(shuo)阿合(he)馬(ma)、張惠,仗著宰(zai)相的(de)(de)權勢會經(jing)商,以此(ci)一(yi)(yi)(yi)網打盡了天下的(de)(de)最大利益,嚴重(zhong)的(de)(de)毒害百姓,使他(ta)(ta)(ta)們(men)走投無路而沒有地方可以申訴。阿合(he)馬(ma)說(shuo)(shuo):“是(shi)誰編出了這些(xie)話,臣下等(deng)要(yao)和他(ta)(ta)(ta)在朝(chao)廷上(shang)辯論。”安(an)童進(jin)奏(zou)說(shuo)(shuo):“尚書省的(de)(de)左司都事(shi)周祥,中木謀取(qu)暴利,罪狀十分清楚。”忽(hu)必烈(lie)說(shuo)(shuo):“像這樣(yang)的(de)(de)人,征收完畢以后應(ying)當公開(kai)罷免他(ta)(ta)(ta)。”后來樞密(mi)院上(shang)奏(zou)請(qing)求讓忽(hu)辛(xin)同(tong)企樞密(mi)院事(shi),忽(hu)必烈(lie)不答應(ying),說(shuo)(shuo):“他(ta)(ta)(ta)是(shi)個胡商,一(yi)(yi)(yi)般的(de)(de)事(shi)情還不懂(dong)得,又哪(na)能(neng)讓他(ta)(ta)(ta)承擔機要(yao)事(shi)務的(de)(de)責任(ren)呢?”
至元(yuan)十二年(nian)(1275年(nian)),伯顏(yan)(yan)領兵(bing)攻打(da)宋(song)朝(chao),渡江以(yi)(yi)后(hou),捷報一(yi)(yi)天(tian)天(tian)傳(chuan)來。忽必(bi)烈命令阿(a)合(he)馬和(he)姚(yao)樞、徒單(dan)公(gong)(gong)履(lv)、張文(wen)謙、陳(chen)(chen)漢歸(gui)、楊(yang)誠等人,商討在江南推行(xing)鹽法、鈔法和(he)貿易(yi)(yi)藥材的事(shi)情。阿(a)合(he)馬上(shang)奏說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“姚(yao)樞說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):‘江南地(di)區(qu)的交會如果不(bu)(bu)能通行(xing),一(yi)(yi)定會使(shi)普通百姓(xing)失去(qu)(qu)安(an)身之地(di)。’徒單(dan)公(gong)(gong)履(lv)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):‘伯顏(yan)(yan)已(yi)經張帖告示明白說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)明不(bu)(bu)兌換(huan)交會,現在急急忙忙推行(xing),就是(shi)在百姓(xing)中(zhong)失去(qu)(qu)信用(yong)。’張文(wen)謙說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):‘是(shi)不(bu)(bu)是(shi)可(ke)行(xing),應(ying)當向伯顏(yan)(yan)詢問(wen)。’陳(chen)(chen)漢歸(gui)和(he)楊(yang)誠都說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):‘把(ba)中(zhong)統(tong)鈔交換(huan)江南的交會,有什(shen)么困(kun)難的?’”忽必(bi)烈說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“姚(yao)樞和(he)徒單(dan)公(gong)(gong)履(lv),不(bu)(bu)懂得掌握時機。朕曾經把(ba)這件事(shi)問(wen)過陳(chen)(chen)巖,陳(chen)(chen)巖也(ye)以(yi)(yi)為(wei)宋(song)朝(chao)的交會應(ying)當盡快更(geng)換(huan)。現在商討已(yi)經決定,就按你的話辦(ban)。”阿(a)合(he)馬又上(shang)奏說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“北方的鹽和(he)藥材,姚(yao)樞和(he)徒單(dan)公(gong)(gong)履(lv)都說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)可(ke)以(yi)(yi)讓百姓(xing)自由販賣。臣(chen)等認為(wei),這件事(shi)如果讓普通百姓(xing)去(qu)(qu)干(gan),恐怕會造成混亂不(bu)(bu)統(tong)一(yi)(yi)。準備在南京(jing)、衛(wei)輝(hui)等路統(tong)一(yi)(yi)征購藥材,從蔡州(zhou)運(yun)鹽二十萬斤,禁止各種人員私下互相貿易(yi)(yi)。”忽必(bi)烈說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“好!就這么辦(ban)。”
阿合馬(ma)又說:“近來由(you)(you)于征(zheng)(zheng)集財(cai)(cai)物以代價(jia)軍(jun)用(yong),減(jian)免(mian)在編(bian)百(bai)姓的征(zheng)(zheng)稅,又裁撤轉(zhuan)(zhuan)運司官(guan),讓各(ge)路(lu)總管兼管按額(e)(e)征(zheng)(zheng)稅,以至(zhi)于國(guo)家(jia)(jia)的用(yong)度不足。臣下以為不如(ru)(ru)查驗戶口(kou)數字的多少,遠處(chu)(chu)的歸到近處(chu)(chu),設立都(dou)轉(zhuan)(zhuan)運使,估計情況(kuang)增加過去(qu)的稅額(e)(e),選擇清廉(lian)有(you)能(neng)力的官(guan)員(yuan)分別(bie)辦理這件事。應該(gai)由(you)(you)公(gong)家(jia)(jia)和私人冶煉鑄造(zao)(zao)鐵器(qi),而(er)(er)由(you)(you)官(guan)方設局專(zhuan)賣;仍然禁止各(ge)種人員(yuan)不得私造(zao)(zao)銅器(qi)。如(ru)(ru)果這樣(yang),就(jiu)能(neng)使百(bai)姓的財(cai)(cai)力不會窮盡,而(er)(er)國(guo)家(jia)(jia)的用(yong)度也(ye)能(neng)充足了(le)。”于是就(jiu)上(shang)奏設立各(ge)路(lu)轉(zhuan)(zhuan)運使,任命(ming)亦(yi)必烈(lie)金、札(zha)馬(ma)刺了(le)、張暠、富珪、蔡德潤、紇石烈(lie)亨、阿里(li)和者、完(wan)顏(yan)迪、姜毅、阿老瓦丁、倒刺沙等(deng)人為轉(zhuan)(zhuan)運使。有(you)一個(ge)叫亦(yi)都(dou)馬(ma)丁的人,由(you)(you)于虧欠(qian)公(gong)家(jia)(jia)的銀錢(qian)(qian)得罪罷官(guan),死了(le)以后,虧欠(qian)的還(huan)有(you)很多沒有(you)還(huan)清。中書省上(shang)奏商討處(chu)(chu)理辦法,忽(hu)必烈(lie)說:“這是有(you)關錢(qian)(qian)財(cai)(cai)糧食的事,去(qu)和阿合馬(ma)商討。”
正元十五年(1278年)正月,忽必烈因為(wei)西(xi)京發(fa)生饑荒,發(fa)出糧食一萬(wan)石(shi)加以(yi)賑(zhen)濟,又告訴阿合馬應(ying)當廣(guang)為(wei)貯藏積蓄,以(yi)準備缺乏。阿合馬上奏(zou)說:“從今(jin)以(yi)后,御史臺如果(guo)沒(mei)有稟告尚書省,不能隨(sui)便召見管(guan)理倉庫的官吏,也不能隨(sui)便查究銀錢(qian)谷物(wu)的數字。以(yi)及集(ji)議(yi)中書不到(dao)的,就要判罪。”他阻撓壓(ya)抑監察(cha)部門就是這樣。
同(tong)年四月,中(zhong)(zhong)書左丞崔斌上(shang)奏說:“起先由于(yu)江南官員人(ren)(ren)(ren)(ren)數過多,擔(dan)(dan)(dan)任(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)也(ye)多不(bu)能稱(cheng)職,就命令阿(a)里等人(ren)(ren)(ren)(ren)區(qu)別淘汰他們。現(xian)(xian)在已經(jing)明(ming)顯地有(you)了證據,卻(que)蒙蔽不(bu)向朝廷上(shang)奏,這(zhe)是欺君罔(wang)上(shang)。杭(hang)州地方廣大,所(suo)負(fu)的(de)(de)責任(ren)(ren)(ren)(ren)不(bu)輕,阿(a)合(he)馬為私自(zi)(zi)的(de)(de)感情所(suo)迷惑,竟(jing)把他沒有(you)出息的(de)(de)兒(er)子抹(mo)速(su)忽充當達魯花赤(chi),掌握虎(hu)符,這(zhe)難道(dao)是衡量才干(gan)而(er)授以(yi)責任(ren)(ren)(ren)(ren)之道(dao)?”又說:“阿(a)合(he)馬起先自(zi)(zi)己(ji)表示請求免(mian)去他子弟的(de)(de)官職,可(ke)現(xian)(xian)在身(shen)為平章政事(shi),而(er)他的(de)(de)兒(er)子以(yi)至侄(zhi)子有(you)的(de)(de)擔(dan)(dan)(dan)任(ren)(ren)(ren)(ren)行省參(can)政,有(you)的(de)(de)擔(dan)(dan)(dan)任(ren)(ren)(ren)(ren)禮部尚書,將作院(yuan)達魯花赤(chi),領會同(tong)館,一(yi)門(men)之中(zhong)(zhong)都(dou)處在重要(yao)地位上(shang),自(zi)(zi)己(ji)違背過去說的(de)(de)話,于(yu)公道(dao)有(you)虧。”忽必烈下旨(zhi)全都(dou)加(jia)以(yi)罷免(mian),但(dan)始終不(bu)把這(zhe)當成阿(a)合(he)馬的(de)(de)罪(zui)過。忽必烈曾經(jing)對淮西(xi)節度使昂吉兒(er)說:“做宰相的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren),要(yao)明(ming)白(bai)天道(dao),察知地理,竭盡人(ren)(ren)(ren)(ren)事(shi),兼有(you)這(zhe)三方面的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren),這(zhe)才是稱(cheng)職。阿(a)里海牙、麥(mai)術(shu)丁等人(ren)(ren)(ren)(ren)也(ye)不(bu)能擔(dan)(dan)(dan)任(ren)(ren)(ren)(ren)宰相;回(hui)回(hui)人(ren)(ren)(ren)(ren)中(zhong)(zhong)間,阿(a)合(he)馬的(de)(de)才能足以(yi)勝任(ren)(ren)(ren)(ren)宰相。”他為皇(huang)帝所(suo)稱(cheng)道(dao)就是這(zhe)樣。
至元(yuan)十六年(1279年)四月,中書(shu)省上奏請求(qiu)設立江(jiang)西榷茶運(yun)司以及各(ge)路的轉(zhuan)運(yun)鹽運(yun)使、宣課提舉(ju)司。沒有多久(jiu),任(ren)命(ming)忽辛為中書(shu)右丞。
至元(yuan)十七年(1280年),中書(shu)省上奏說:“阿塔海(hai)、阿里說,現在設立宣(xuan)課提舉(ju)司,官(guan)吏(li)數字達到五百(bai)人,左(zuo)丞陳巖、范文虎(hu)等說他們攪擾百(bai)姓(xing)而(er)且侵(qin)吞(tun)偷(tou)盜官(guan)府錢(qian)財(cai)。請(qing)求(qiu)加以罷(ba)免。”
阿合(he)馬上奏說(shuo):“過去(qu)有(you)圣旨把(ba)(ba)江南糧食數字登記(ji)造冊,屢屢發文索取,但不把(ba)(ba)實情(qing)報告(gao)上來(lai),臣(chen)(chen)下(xia)于(yu)是(shi)(shi)就(jiu)同(tong)樞密院(yuan)、御(yu)史(shi)臺(tai)和朝廷大(da)臣(chen)(chen)各(ge)位(wei)元老一起(qi)商討,認為設立(li)運司,官員多而(er)俸祿重,應(ying)(ying)當(dang)在各(ge)路設立(li)提舉(ju)司,都省(sheng)、行省(sheng)各(ge)委(wei)派(pai)一個人(ren)(ren)擔任這(zhe)一事務。現在行省(sheng)還(huan)(huan)沒有(you)委(wei)派(pai)人(ren)(ren),就(jiu)請求裁撤(che),又(you)把(ba)(ba)過錯歸于(yu)臣(chen)(chen)下(xia)等人(ren)(ren)。然而(er)臣(chen)(chen)下(xia)所(suo)委(wei)派(pai)的(de)人(ren)(ren),有(you)的(de)到(dao)任才兩個月,如(ru)果計算他(ta)們(men)侵吞(tun)了共有(you)一千一百錠,以他(ta)們(men)管理的(de)四年時間(jian)比較(jiao)起(qi)來(lai),又(you)應(ying)(ying)該是(shi)(shi)多少(shao)呢?現在設立(li)提舉(ju)司,不到(dao)三(san)月又(you)加以裁撤(che),難道(dao)不是(shi)(shi)害怕他(ta)們(men)非法(fa)的(de)弊病(bing)敗露,所(suo)以搶(qiang)先自(zi)(zi)己(ji)奏請以消(xiao)滅痕跡(ji)嗎?應(ying)(ying)當(dang)下(xia)令讓御(yu)史(shi)合(he)派(pai)遣能(neng)干的(de)人(ren)(ren)一起(qi)去(qu),凡是(shi)(shi)有(you)違法(fa)的(de)行為,一條條據實奏報。”忽必(bi)烈說(shuo):“阿合(he)馬所(suo)說(shuo)是(shi)(shi)對(dui)的(de),命令御(yu)史(shi)臺(tai)選(xuan)擇人(ren)(ren)員前去(qu)查辦。如(ru)果自(zi)(zi)己(ji)能(neng)夠證明自(zi)(zi)己(ji)是(shi)(shi)清白的(de),這(zhe)樣才能(neng)責備(bei)別人(ren)(ren)。”阿合(he)馬曾經上奏應(ying)(ying)當(dang)設立(li)大(da)宗正(zheng)府。忽必(bi)烈說(shuo):“這(zhe)件事難道(dao)是(shi)(shi)你們(men)這(zhe)些人(ren)(ren)所(suo)應(ying)(ying)當(dang)說(shuo)的(de),這(zhe)是(shi)(shi)朕的(de)事情(qing)。然而(er)宗正(zheng)這(zhe)個名稱,朕還(huan)(huan)是(shi)(shi)沒有(you)聽說(shuo)過,你的(de)話(hua)很對(dui),要想一想。”
阿(a)合(he)馬要清(qing)理計算江淮行(xing)(xing)省(sheng)平章(zhang)阿(a)里伯、右丞帖木兒設立行(xing)(xing)省(sheng)以(yi)(yi)來(lai)所有的(de)錢糧(liang)數字,上奏派遣不魯合(he)答幾(ji)、劉思愈等(deng)前去清(qing)查,查到了他們擅自(zi)(zi)(zi)調(diao)換朝(chao)廷任命的(de)官(guan)員八(ba)百(bai)人(ren),擅自(zi)(zi)(zi)分設左右司官(guan)以(yi)(yi)及鑄造(zao)銅印等(deng)等(deng)事情(qing)(qing),上奏。忽必烈說(shuo):“阿(a)里伯等(deng)人(ren)用什么(me)理由來(lai)解釋?”阿(a)合(he)馬說(shuo):“他說(shuo)行(xing)(xing)省(sheng)過(guo)去就(jiu)曾要鑄造(zao)官(guan)印了。臣以(yi)(yi)為(wei)過(guo)去因(yin)為(wei)江南沒有平定(ding),所以(yi)(yi)能(neng)根據情(qing)(qing)況(kuang)自(zi)(zi)(zi)己處置,現在和過(guo)去情(qing)(qing)況(kuang)已經(jing)不同。他們又擅自(zi)(zi)(zi)支付糧(liang)食四十(shi)七萬石(shi),上奏裁撤宣課提舉司。等(deng)到中書省(sheng)派遣官(guan)員清(qing)理計算,征得(de)紙幣一萬二千錠掛零。”阿(a)里伯、燕帖木兒兩個人(ren)最后竟因(yin)此(ci)被殺。
當時阿合(he)馬(ma)在位時間很久(jiu),更(geng)加(jia)肆意貪婪驕橫,拉扯提(ti)拔奸黨(dang)郝禎(zhen)、耿仁,一(yi)下(xia)子遷(qian)升到和自己(ji)同在中(zhong)書省(sheng)任職,陰謀勾結,專門從事蒙蔽皇帝,積欠的(de)(de)賦(fu)稅不加(jia)免除,百(bai)姓們逃亡遷(qian)移,京兆等路(lu)每年收入賦(fu)稅達到五萬(wan)四千錠(ding),還是認為(wei)不是實際情況。百(bai)姓有近郊的(de)(de)良田,就(jiu)搶奪(duo)據為(wei)己(ji)有。暗地里接(jie)受賄賂,表(biao)面上做(zuo)得執法嚴(yan)明,朝(chao)中(zhong)百(bai)官互相用眼(yan)神表(biao)示不滿,但沒有人敢于明白(bai)議論。有一(yi)個值(zhi)宿禁(jin)衛的(de)(de)秦(qin)長(chang)卿,激(ji)昂慷慨地上書揭發他的(de)(de)種種罪惡,竟然被阿合(he)馬(ma)所謀害,在監獄里把他害死。
至元(yuan)十九(jiu)年(1282年)三(san)月,忽必烈(lie)在(zai)上(shang)(shang)都(dou)(dou)(dou),皇太子(zi)(zi)真金隨(sui)從。有(you)個益都(dou)(dou)(dou)千戶(hu)叫王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)的(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren),一(yi)(yi)(yi)向(xiang)疾(ji)惡(e)如仇,由于人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)心對(dui)阿合馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)憤怒(nu)怨恨,就秘(mi)密鑄造了(le)一(yi)(yi)(yi)把大(da)(da)銅錘,自己發誓(shi)愿意擊(ji)碎阿合馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)的(de)腦(nao)袋。當時有(you)一(yi)(yi)(yi)個妖(yao)僧高(gao)和(he)(he)尚,自稱有(you)秘(mi)密法術在(zai)軍中(zhong)行使,但(dan)毫無(wu)效(xiao)果而逃走,假(jia)(jia)裝(zhuang)(zhuang)身(shen)死(si),殺(sha)(sha)了(le)一(yi)(yi)(yi)名徒弟,把尸首欺騙大(da)(da)眾,自己又(you)逃走,使人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)也(ye)不了(le)解(jie)事(shi)情的(de)真相。王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)就和(he)(he)他(ta)(ta)一(yi)(yi)(yi)起(qi)謀劃,在(zai)戊寅那一(yi)(yi)(yi)天(tian)(tian)(tian)假(jia)(jia)稱皇太子(zi)(zi)回(hui)京師參(can)加佛事(shi),集結了(le)八(ba)十多人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren),夜(ye)(ye)里(li)(li)進(jin)入京城。早晨派遣兩個僧人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)到(dao)(dao)(dao)中(zhong)書(shu)(shu)(shu)省(sheng)(sheng)去,讓中(zhong)書(shu)(shu)(shu)省(sheng)(sheng)購買供奉神佛的(de)用品。中(zhong)書(shu)(shu)(shu)省(sheng)(sheng)的(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)員懷疑(yi),對(dui)他(ta)(ta)們(men)(men)加以(yi)訊問(wen),他(ta)(ta)們(men)(men)不肯伏(fu)罪。等到(dao)(dao)(dao)中(zhong)午(wu),王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)又(you)派遣崔(cui)總管假(jia)(jia)傳皇太子(zi)(zi)的(de)旨(zhi)意,讓樞(shu)密副使張易(yi)發兵若干人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren),在(zai)這天(tian)(tian)(tian)夜(ye)(ye)里(li)(li)會集在(zai)東宮(gong)前(qian)面(mian),張易(yi)沒(mei)有(you)察(cha)(cha)覺其中(zhong)有(you)假(jia)(jia),就命令(ling)指揮(hui)使顏義領兵一(yi)(yi)(yi)起(qi)前(qian)去。王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)自己騎馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)去見(jian)阿合馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma),詐(zha)稱太子(zi)(zi)將(jiang)要(yao)來(lai)(lai)到(dao)(dao)(dao),命令(ling)中(zhong)書(shu)(shu)(shu)省(sheng)(sheng)的(de)官員全部都(dou)(dou)(dou)在(zai)東宮(gong)前(qian)等候。阿合馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)派遣右(you)司(si)郎中(zhong)脫(tuo)歡(huan)察(cha)(cha)兒等幾(ji)個人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)騎馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)出關,往北走了(le)十幾(ji)里(li)(li),碰上(shang)(shang)了(le)王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)的(de)一(yi)(yi)(yi)伙(huo)(huo)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)。偽裝(zhuang)(zhuang)太子(zi)(zi)的(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)責備他(ta)(ta)們(men)(men)無(wu)禮,把他(ta)(ta)們(men)(men)全都(dou)(dou)(dou)殺(sha)(sha)了(le),奪取(qu)了(le)他(ta)(ta)們(men)(men)的(de)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)匹,往南進(jin)入建德門。夜(ye)(ye)里(li)(li)二(er)更,沒(mei)有(you)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)敢問(wen)什么(me),到(dao)(dao)(dao)了(le)東門前(qian)面(mian),他(ta)(ta)們(men)(men)一(yi)(yi)(yi)伙(huo)(huo)都(dou)(dou)(dou)下了(le)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma),惟獨偽裝(zhuang)(zhuang)太子(zi)(zi)的(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)坐在(zai)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)上(shang)(shang)指揮(hui),呼喊(han)中(zhong)書(shu)(shu)(shu)省(sheng)(sheng)長官來(lai)(lai)到(dao)(dao)(dao)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)前(qian),責罵了(le)阿合馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)幾(ji)句話,王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)就把阿合馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)牽去,用袖子(zi)(zi)里(li)(li)藏著(zhu)(zhu)(zhu)的(de)銅錘砸(za)碎他(ta)(ta)的(de)腦(nao)袋,阿合馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)立刻斃命。接(jie)著(zhu)(zhu)(zhu)喊(han)中(zhong)書(shu)(shu)(shu)左丞郝禎來(lai)(lai)到(dao)(dao)(dao),殺(sha)(sha)了(le)他(ta)(ta);囚禁了(le)右(you)丞張惠。樞(shu)密院(yuan)、御史臺和(he)(he)留守司(si)的(de)官員都(dou)(dou)(dou)遠(yuan)遠(yuan)看著(zhu)(zhu)(zhu),沒(mei)有(you)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)能推測究竟是什么(me)緣故。尚書(shu)(shu)(shu)張九(jiu)思(si)在(zai)宮(gong)中(zhong)大(da)(da)聲喊(han)叫,認(ren)為這是個騙局;留守司(si)的(de)達(da)魯花赤傳敦就手持木棒沖(chong)向(xiang)前(qian)面(mian),把騎在(zai)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)上(shang)(shang)的(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)擊(ji)倒墜地。弓箭(jian)亂(luan)發,這伙(huo)(huo)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)奔逃潰散(san),大(da)(da)多被逮住。高(gao)和(he)(he)尚逃走,王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)挺(ting)身(shen)而出要(yao)求把自己囚禁。御史中(zhong)丞也(ye)先帖(tie)木兒飛(fei)(fei)馬(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)(ma)上(shang)(shang)奏忽必烈(lie)。忽必烈(lie)當時正駐在(zai)察(cha)(cha)罕腦(nao)兒,聽到(dao)(dao)(dao)以(yi)后大(da)(da)為震怒(nu),當天(tian)(tian)(tian)就起(qi)駕到(dao)(dao)(dao)上(shang)(shang)都(dou)(dou)(dou)。命令(ling)樞(shu)密副使孛(bei)羅、司(si)徒和(he)(he)禮霍(huo)彌、參(can)政阿里(li)(li)等按驛站飛(fei)(fei)馳(chi)到(dao)(dao)(dao)大(da)(da)都(dou)(dou)(dou),討(tao)伐(fa)作亂(luan)的(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)。庚(geng)辰日,在(zai)高(gao)梁河抓住了(le)高(gao)和(he)(he)尚。辛(xin)已日,孛(bei)羅等人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)到(dao)(dao)(dao)達(da)大(da)(da)都(dou)(dou)(dou)。壬(ren)午(wu)日,把王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)、高(gao)和(he)(he)尚在(zai)市上(shang)(shang)誅殺(sha)(sha),剁成肉醬,同時又(you)殺(sha)(sha)了(le)張易(yi)。王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)臨刑前(qian)大(da)(da)喊(han)說:“王(wang)著(zhu)(zhu)(zhu)為天(tian)(tian)(tian)下除害(hai),現在(zai)死(si)了(le),將(jiang)來(lai)(lai)一(yi)(yi)(yi)定有(you)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)為我(wo)寫下這件(jian)事(shi)的(de)!”
阿(a)(a)合(he)馬死(si)后(hou),忽(hu)必烈還不詳細了(le)解(jie)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)種(zhong)種(zhong)邪惡,命令(ling)中書省(sheng)不要追查他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)妻兒(er)。等(deng)到(dao)詢(xun)問(wen)孛羅,就全部知道(dao)了(le)阿(a)(a)合(he)馬的(de)(de)(de)(de)(de)(de)罪(zui)惡,這(zhe)(zhe)才大(da)怒說:“王著把他(ta)(ta)殺了(le),的(de)(de)(de)(de)(de)(de)確是(shi)對(dui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)。”于是(shi)下(xia)令(ling)掘墓開(kai)棺(guan),在(zai)通玄門外(wai)斬戮尸體,聽任狗去吃他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)肉。朝廷(ting)百(bai)官和士人(ren)(ren)(ren)百(bai)姓(xing),聚在(zai)一(yi)起觀看拍(pai)手(shou)稱快(kuai)。阿(a)(a)合(he)馬的(de)(de)(de)(de)(de)(de)子(zi)(zi)侄都被(bei)誅(zhu)殺,把他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)家屬和財(cai)產沒(mei)收入官。他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)小(xiao)妾中有(you)一(yi)個叫(jiao)(jiao)引住的(de)(de)(de)(de)(de)(de),查抄(chao)她的(de)(de)(de)(de)(de)(de)物(wu)品,在(zai)柜子(zi)(zi)里得到(dao)兩(liang)張熟的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)皮(pi),兩(liang)只耳朵(duo)都保(bao)存完好(hao),有(you)一(yi)個閹人(ren)(ren)(ren)專門掌握這(zhe)(zhe)個柜子(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)鑰匙,訊問(wen)他(ta)(ta)們(men)也沒(mei)有(you)人(ren)(ren)(ren)知道(dao)究(jiu)竟是(shi)什么人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)皮(pi),只說:“詛咒的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候,把神座放在(zai)這(zhe)(zhe)上(shang)邊,應驗(yan)很快(kuai)。”又用兩(liang)幅絹,畫上(shang)穿(chuan)戴盔(kui)甲的(de)(de)(de)(de)(de)(de)騎兵好(hao)幾層,包圍守在(zai)一(yi)座有(you)帷幕(mu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)殿前,兵士都拉(la)開(kai)了(le)弓弦挺著刃向里邊,好(hao)像在(zai)向里進(jin)攻那樣。畫圖(tu)畫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)姓(xing)陳。又有(you)一(yi)個叫(jiao)(jiao)曹震圭的(de)(de)(de)(de)(de)(de),曾經推算過阿(a)(a)合(he)馬的(de)(de)(de)(de)(de)(de)生(sheng)辰(chen)八字(zi);有(you)一(yi)個叫(jiao)(jiao)王臺判的(de)(de)(de)(de)(de)(de),胡亂引用圖(tu)讖,所說的(de)(de)(de)(de)(de)(de)都涉及(ji)謀反的(de)(de)(de)(de)(de)(de)事。事情(qing)上(shang)奏,忽(hu)必烈下(xia)令(ling)剝這(zhe)(zhe)四(si)個人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)皮(pi)當眾宣(xuan)示。
1、設置諸路轉運司,加強稅收管理
稅(shui)(shui)(shui)(shui)收是(shi)(shi)(shi)國(guo)家(jia)(jia)(jia)財(cai)(cai)(cai)政的重要(yao)支柱,鹽(yan)稅(shui)(shui)(shui)(shui)又是(shi)(shi)(shi)財(cai)(cai)(cai)政的重要(yao)稅(shui)(shui)(shui)(shui)源,因此,禁私(si)(si)鹽(yan)和增(zeng)加鹽(yan)稅(shui)(shui)(shui)(shui)是(shi)(shi)(shi)阿(a)(a)(a)合(he)(he)馬(ma)理(li)(li)財(cai)(cai)(cai)的一(yi)個(ge)主(zhu)要(yao)方(fang)面。中統四年(1263年),阿(a)(a)(a)合(he)(he)馬(ma)推(tui)行(xing)食(shi)鹽(yan)國(guo)家(jia)(jia)(jia)專賣,禁止食(shi)鹽(yan)走私(si)(si),并增(zeng)設巡(xun)邏隊(dui)。實際上,私(si)(si)鹽(yan)可能比官鹽(yan)價格便宜,但(dan)真正(zheng)(zheng)獲得暴利的是(shi)(shi)(shi)走私(si)(si)商(shang),禁止食(shi)鹽(yan)走私(si)(si),就是(shi)(shi)(shi)懲治與國(guo)爭利之(zhi)(zhi)徒。為(wei)(wei)了(le)擴(kuo)大(da)稅(shui)(shui)(shui)(shui)源,阿(a)(a)(a)合(he)(he)馬(ma)還把過去豁(huo)免賦稅(shui)(shui)(shui)(shui)的僧(seng)道(dao)軍匠(jiang)等作為(wei)(wei)征稅(shui)(shui)(shui)(shui)對象,從而增(zeng)加了(le)國(guo)家(jia)(jia)(jia)的財(cai)(cai)(cai)政收入(ru)。打(da)擊“權勢(shi)之(zhi)(zhi)家(jia)(jia)(jia)”偷稅(shui)(shui)(shui)(shui)漏(lou)稅(shui)(shui)(shui)(shui)行(xing)為(wei)(wei)是(shi)(shi)(shi)阿(a)(a)(a)合(he)(he)馬(ma)理(li)(li)財(cai)(cai)(cai)的另一(yi)個(ge)有(you)力(li)措施(shi)。元代(dai)很多蒙古貴族與大(da)商(shang)巨富(fu)一(yi)起(qi)從事商(shang)貿,但(dan)他們(men)依仗權勢(shi),經(jing)商(shang)拒不(bu)交稅(shui)(shui)(shui)(shui),這是(shi)(shi)(shi)公然(ran)的違法行(xing)為(wei)(wei)。阿(a)(a)(a)合(he)(he)馬(ma)要(yao)理(li)(li)財(cai)(cai)(cai),必然(ran)要(yao)和他們(men)作斗爭,也就觸犯了(le)他們(men)的利益,自(zi)然(ran)引起(qi)了(le)他們(men)的反對。另外,至元七年(1270年),阿(a)(a)(a)合(he)(he)馬(ma)為(wei)(wei)規范納稅(shui)(shui)(shui)(shui)制度(du),制定(ding)了(le)30分取1的稅(shui)(shui)(shui)(shui)制,使納稅(shui)(shui)(shui)(shui)有(you)章可循,一(yi)定(ding)程度(du)上,防(fang)止了(le)貪官污吏(li)的隨心所欲,保障(zhang)了(le)元代(dai)商(shang)業的正(zheng)(zheng)常發展。
2、大興鐵冶,官營牟利
阿合馬比較重視(shi)礦冶(ye)生產(chan),中(zhong)統四年(1263年),阿合馬就在(zai)河南鈞、徐等州興辦(ban)鐵冶(ye),頗有成(cheng)效。他(ta)又用輸出的鐵鑄造了20萬件農(nong)器,與農(nong)戶交(jiao)換糧食4萬石(shi)。至(zhi)元三年(1266年),阿合馬還建議采冶(ye)石(shi)絨(石(shi)棉),擴大采冶(ye)范圍,并成(cheng)立專門(men)管理機構,負責(ze)各地(di)礦產(chan)采冶(ye)事宜(yi)。他(ta)的這些(xie)舉措,客觀上對(dui)促進農(nong)業及礦業生產(chan)的發(fa)展(zhan)是有利(li)的。
3、推行“經理”制度。“
經理”也叫“鉤考(kao)”,是(shi)一種財(cai)政審(shen)計手段(duan)。由朝(chao)廷派員到各地(di)清算錢谷等項(xiang),以(yi)防止(zhi)豪(hao)強隱(yin)瞞和官吏貪侵。如地(di)方(fang)上有(you)把熟田冒(mao)充為荒(huang)地(di)以(yi)逃避賦稅(shui)的(de)(de),有(you)因避免差徭而隱(yin)報戶口的(de)(de),也有(you)富民買貧(pin)民田而仍舊由貧(pin)民交稅(shui)的(de)(de),以(yi)致造成“歲入不增,小民告(gao)病”。至元七年(1270年),阿(a)合馬理財(cai)時期,尚書省的(de)(de)一項(xiang)任務,就是(shi)調查全國(guo)戶口,頒布條(tiao)例(li),目的(de)(de)是(shi)為了(le)杜絕欺隱(yin),增加(jia)賦稅(shui)。由于國(guo)家(jia)財(cai)政赤字巨大,入不敷出。為了(le)增加(jia)財(cai)政收入,滿足忽必烈窮兵黷武的(de)(de)需要,鉤考(kao)錢谷被作為一種彌補財(cai)政虧空、搜刮財(cai)富的(de)(de)手段(duan)頻繁進行。
4、實行官俸制度。
忽必(bi)烈初期(qi),朝廷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)各(ge)級官(guan)(guan)(guan)吏沒(mei)有(you)俸(feng)祿,這(zhe)等于(yu)公(gong)開地(di)讓他們去勒(le)索(suo)(suo)百(bai)姓(xing),貪污(wu)中飽。這(zhe)嚴重影響了(le)元(yuan)代正(zheng)常(chang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)統治秩序(xu),是(shi)一(yi)個(ge)亟待解決的(de)(de)(de)(de)(de)(de)重大問題。至(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)元(yuan)元(yuan)年(1263年),阿合(he)馬曾訂立條(tiao)例,要(yao)減并(bing)(bing)州縣(xian)(xian)和(he)規定(ding)官(guan)(guan)(guan)吏員數(shu),分(fen)(fen)別品(pin)級官(guan)(guan)(guan)職以(yi)給(gei)俸(feng)祿和(he)頒發公(gong)田(tian)(tian),并(bing)(bing)且要(yao)計算月(yue)日以(yi)考(kao)核優(you)劣。但(dan)并(bing)(bing)沒(mei)有(you)施(shi)行(xing)起來。至(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)元(yuan)三年(1266年),阿合(he)馬任(ren)中書(shu)平章兼任(ren)制國用使(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時(shi)候(hou),正(zheng)式規定(ding)了(le)京、府、州、縣(xian)(xian)、司官(guan)(guan)(guan)吏的(de)(de)(de)(de)(de)(de)俸(feng)祿和(he)職田(tian)(tian)。至(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)元(yuan)七年(1270年)又規定(ding)了(le)軍(jun)官(guan)(guan)(guan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)俸(feng)祿。之后,雖(sui)然曾有(you)暫時(shi)停(ting)俸(feng)祿和(he)減官(guan)(guan)(guan)俸(feng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)事,但(dan)是(shi)官(guan)(guan)(guan)俸(feng)制度(du),作為一(yi)項(xiang)重要(yao)制度(du)從此確(que)定(ding)了(le)下來。勒(le)索(suo)(suo)百(bai)姓(xing),貪污(wu)錢(qian)財不再是(shi)合(he)法的(de)(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)為了(le)。如至(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)元(yuan)四年(1267年),大名(ming)路達魯花赤(chi)愛魯,總管張(zhang)弘范等盜用官(guan)(guan)(guan)錢(qian),就受到罷官(guan)(guan)(guan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)處分(fen)(fen)。
5、發行紙幣。
元(yuan)代(dai)鈔(chao)(chao)法(fa)是(shi)世界上最早(zao)的(de)純紙(zhi)(zhi)幣(bi)(bi)流通制度(du)(du),在(zai)世界幣(bi)(bi)制史上具有(you)特殊的(de)地位。至元(yuan)元(yuan)年(nian)(nian)(1263年(nian)(nian)),阿合馬在(zai)各路(lu)設平準庫,鈔(chao)(chao)一萬二千錠(ding),作為(wei)鈔(chao)(chao)本。并且(qie)買賣金銀,以(yi)維持物價平衡和保證紙(zhi)(zhi)幣(bi)(bi)的(de)信用(yong)。初期鈔(chao)(chao)法(fa)施行十分嚴密,并且(qie)鹽、茶等稅收都用(yong)紙(zhi)(zhi)鈔(chao)(chao),保證了紙(zhi)(zhi)鈔(chao)(chao)雄厚的(de)物質基(ji)礎(chu)。然而,由(you)于連年(nian)(nian)用(yong)兵、費用(yong)浩繁(fan),紙(zhi)(zhi)鈔(chao)(chao)不斷增發,從至元(yuan)十七年(nian)(nian)(1280年(nian)(nian))以(yi)后,開(kai)始通貨膨(peng)脹,紙(zhi)(zhi)幣(bi)(bi)貶值,物價飛漲。至元(yuan)二十四年(nian)(nian)(1287年(nian)(nian)),忽必烈不得不召開(kai)中書省臣、集賢大學士(shi)會(hui)議,討論鈔(chao)(chao)法(fa)問題(ti)(ti)。但是(shi),朝廷財政用(yong)度(du)(du)巨(ju)大,不能量入為(wei)出(chu),因而這一根本性問題(ti)(ti)沒有(you)解決。
傳統史(shi)家對阿(a)(a)合(he)(he)(he)馬(ma)之評價都相當負面(mian),如《元史(shi)》就把阿(a)(a)合(he)(he)(he)馬(ma)收錄于“奸臣(chen)傳”里(li)面(mian),有“益肆貪橫”、“內(nei)通(tong)貨(huo)賄,外示刑威”這些(xie)話。然隨著研究深入(ru),后世對阿(a)(a)合(he)(he)(he)馬(ma)之評價也(ye)不(bu)再極端(duan),蓋因阿(a)(a)合(he)(he)(he)馬(ma)在任內(nei)主(zhu)要不(bu)過(guo)是(shi)改革稅制,整頓(dun)財政。而(er)被指(zhi)貪污也(ye)不(bu)過(guo)是(shi)當時(shi)正值(zhi)元初,蒙古(gu)人并未受(shou)漢人信服,以(yi)致只要出任宰相的是(shi)色目人,不(bu)管證據,都會被視為貪橫暴(bao)虐。應(ying)注(zhu)意(yi)的是(shi),同時(shi)期另一位大臣(chen)桑哥也(ye)是(shi)因掌理財政,而(er)遭遇到與阿(a)(a)合(he)(he)(he)馬(ma)一樣的悲劇。《馬(ma)可波(bo)羅游記(ji)》中也(ye)有詳細記(ji)載這事(shi),并指(zhi)出事(shi)件(jian)是(shi)民(min)族、宗教(jiao)問題(ti)引起的。
忽必烈:“夫宰相者,明天道,察地理,盡人(ren)事,兼此三(san)者,乃為(wei)稱職(zhi)。阿里(li)海(hai)牙、麥術丁等,亦未可為(wei)相,回回人(ren)中,阿合馬才(cai)任宰相。”
馬亨:“交(jiao)鈔可以(yi)權萬貨者,法使然也。法者,主(zhu)上之(zhi)柄(bing),今使一賈擅(shan)之(zhi),廢(fei)法從私(si),將(jiang)何以(yi)令天下?”
秦長卿(qing):“臣愚(yu)贛,能識阿合馬,其(qi)為政(zheng)擅(shan)生殺人(ren),人(ren)畏憚之(zhi),固莫敢(gan)言(yan),然怨毒亦(yi)已甚(shen)矣。觀(guan)其(qi)禁絕異議,杜塞(sai)忠言(yan),其(qi)情似(si)秦趙高;私蓄逾公家(jia)貲,覬覦非望,其(qi)事(shi)似(si)漢董卓。《春秋》人(ren)臣無將(jiang),請及其(qi)未發,誅(zhu)之(zhi)為便。”
宋濂:“阿合(he)馬為人(ren)多(duo)智巧(qiao)言,以(yi)功利成效自負,眾咸(xian)稱其(qi)能。”
柯劭忞:“司(si)馬(ma)(ma)遷以(yi)(yi)(yi)利為害(hai)之(zhi)源,然懋遷有無(wu),肇于(yu)有虞,管仲(zhong)、范蠡用(yong)貨殖伯齊、越二國,無(wu)他(ta),利天下則(ze)為利,反是則(ze)為害(hai)也(ye)。世(shi)祖(zu)才(cai)阿(a)合(he)馬(ma)(ma),擢為宰(zai)相。阿(a)合(he)馬(ma)(ma)死(si),盧世(shi)榮繼之(zhi)。世(shi)榮死(si),桑哥繼之(zhi)。三(san)兇傳屰,病國厲民(min),廁(ce)酷吏以(yi)(yi)(yi)重(zhong)位,陷正(zheng)人(ren)以(yi)(yi)(yi)刑綱,視漢、唐聚斂之(zhi)臣,其毒尤(you)甚焉(yan)。嗚(wu)乎(hu)!蒙古有中原五六十(shi)年,政無(wu)紀綱,遺黎(li)殆盡。世(shi)祖(zu)踐阼,思(si)大有為于(yu)三(san)下,黔(qian)首(shou)喁喁,正(zheng)延頸歸(gui)命之(zhi)時,乃用(yong)貪狠匹夫,鉆膏剔髓,以(yi)(yi)(yi)剿民(min)命,迨窮奸稔惡,始嬰顯戮,而蒼生之(zhi)禍(huo)已烈(lie)矣(yi)。司(si)馬(ma)(ma)遷之(zhi)言,豈不信歟(yu)!”