《山海經》:西南(nan)黑(hei)水之(zhi)(zhi)閑,有(you)都(dou)廣之(zhi)(zhi)野(ye)(ye),后稷(ji)葬焉。爰(yuan)有(you)膏(gao)菽、膏(gao)稻、膏(gao)黍、膏(gao)稷(ji),百(bai)谷自(zi)生(sheng),冬(dong)夏(xia)播(bo)琴。鸞(luan)鳥自(zi)歌,鳳鳥自(zi)儛(wu),靈壽實(shi)華,草木所(suo)聚。爰(yuan)有(you)百(bai)獸(shou),相群爰(yuan)處。此(ci)草也(ye),冬(dong)夏(xia)不死。”郭璞(pu)云:“其城方(fang)三百(bai)里,蓋(gai)天下之(zhi)(zhi)中,素女所(suo)出也(ye)。離騷曰:‘絕(jue)都(dou)廣野(ye)(ye)而(er)直指(zhi)號。”
郝懿行云(yun):“楚詞九嘆云(yun):‘絕都廣(guang)以直指(zhi)兮(xi)。’郭(guo)引(yin)(yin)此(ci)句,于都廣(guang)下衍野字(zi),又作直指(zhi)號(hao),號(hao)即兮(xi)字(zi)之(zhi)訛也(ye)。王逸注引(yin)(yin)此(ci)經有‘其城(cheng)方三百里,蓋天地之(zhi)中’十(shi)一(yi)字(zi),是知(zhi)古本在經文,今脫(tuo)去之(zhi),而(er)誤(wu)入(ru)郭(guo)注也(ye)。因知(zhi)‘素(su)女所出也(ye)’五(wu)字(zi)王逸注雖(sui)未(wei)引(yin)(yin),亦必為(wei)經文無疑矣。
郝(hao)懿(yi)行(xing)認為,《山海經》已經提到了“素(su)女”。“都廣之(zhi)野(ye)”即(ji)現(xian)在(zai)的成都,素(su)女出自(zi)于川蜀(shu)地區(qu)。
楊慎:“素(su)女(nv)在青城天谷(gu),今名玉女(nv)洞。”后(hou)世川蜀的青城山(shan)也有(you)素(su)女(nv)的遺跡。
《世本(ben)》:“庖(pao)羲作,五(wu)十弦。黃(huang)帝使素女鼓(gu)瑟,哀(ai)不自勝(sheng),乃破為(wei)二十五(wu)弦,具二均聲。”
這里(li)講(jiang)了“瑟(se)”這種樂器的起源神話。
相(xiang)傳庖犧(xi)作(zuo)瑟(se)(se),女媧作(zuo)蕭,伶倫作(zuo)鐘,神(shen)農作(zuo)五(wu)弦(xian)(xian)琴。其中琴瑟(se)(se)是(shi)絲類樂(le)器,蕭是(shi)竹(zhu)類,而鐘則(ze)是(shi)金屬制成(cheng)(cheng)的(de)。這些(xie)樂(le)器在剛(gang)發明之(zhi)初是(shi)十(shi)(shi)(shi)分簡陋的(de),經(jing)過人們不(bu)斷改進,才有了(le)(le)今天的(de)模樣(yang)(yang)。今天的(de)樂(le)器都是(shi)在八音的(de)基礎上不(bu)斷發展而來的(de),而且在發展的(de)過程中有的(de)已經(jing)與剛(gang)發明時完全兩(liang)樣(yang)(yang)了(le)(le)。瑟(se)(se)是(shi)二(er)十(shi)(shi)(shi)五(wu)根(gen)弦(xian)(xian),可最初卻(que)是(shi)五(wu)十(shi)(shi)(shi)根(gen)弦(xian)(xian)。相(xiang)傳黃帝命素(su)女彈(dan)(dan)瑟(se)(se)。素(su)女彈(dan)(dan)得(de)非(fei)常(chang)好,只是(shi)音調(diao)太悲凄,黃帝聽了(le)(le)覺(jue)得(de)心里很難受,于是(shi)把(ba)瑟(se)(se)剖成(cheng)(cheng)兩(liang)半(ban)。這就是(shi)瑟(se)(se)由五(wu)十(shi)(shi)(shi)根(gen)弦(xian)(xian)變為二(er)十(shi)(shi)(shi)五(wu)根(gen)弦(xian)(xian)的(de)由來。
《抱(bao)樸(pu)子內篇(pian)·極言》黃帝論道養性,則資玄素二女(nv)(nv)。后(hou)世漢代有(you)托名(ming)素女(nv)(nv)所傳的(de)(de)《素女(nv)(nv)經》為專講房中養生的(de)(de)著作。葛洪《抱(bao)樸(pu)子內篇(pian)·遐(xia)覽》載有(you)《素女(nv)(nv)經》書(shu)名(ming)。
此外(wai),還有說素(su)女為天(tian)河(he)神(shen)女的。如陶潛《搜神(shen)后記》卷五稱(cheng):晉謝端于邑下(xia)得-大螺。取歸(gui)貯甕中畜(chu)之。一(yi)(yi)日早出潛歸(gui),于蘺外(wai)偷窺,見一(yi)(yi)少女從甕中出。問從何來(lai),答曰:我天(tian)漢(han)中白水素(su)女。
一、關于素女的第一個(ge)傳說,是她擅(shan)長瑟、琴(qin)、歌等(deng)音樂,曾(ceng)以(yi)琴(qin)樂造福生靈萬(wan)物。
瑟:
最初見于先秦《世本》,漢代(dai)《史記》等文獻(xian)。《史記·封禪書》:“太帝(di)使(shi)素(su)女鼓(gu)五十弦瑟(se)悲,帝(di)禁(jin)不止,故破其瑟(se)為二十五弦。”
伏羲作瑟(se)(se)、素(su)女(nv)鼓瑟(se)(se),是關于“瑟(se)(se)”的(de)兩個最早(zao)的(de)神話。后世遂用(yong)(yong)“素(su)女(nv)弦、素(su)瑟(se)(se)、二十(shi)(shi)五(wu)弦、五(wu)十(shi)(shi)弦、五(wu)十(shi)(shi)絲、破瑟(se)(se)減弦”等寫悲(bei)(bei)愴(chuang)的(de)曲調,或泛稱美(mei)妙(miao)的(de)音(yin)樂;用(yong)(yong)素(su)女(nv)形(xing)(xing)容善歌悲(bei)(bei)愁(chou)的(de)形(xing)(xing)象。“湘靈鼓瑟(se)(se)”這種悲(bei)(bei)愁(chou)傳說也(ye)源于素(su)女(nv)鼓瑟(se)(se)。
如(ru),楊(yang)億《燈夕寄(ji)獻內翰虢略公》:“金吾緹騎章(zhang)臺(tai)陌,素(su)女(nv)(nv)繁弦太帝(di)家。”《無題三(san)首》:“嫦娥桂獨(du)成幽(you)恨,素(su)女(nv)(nv)弦多有剩悲。”
歌唱:
漢代 《楚辭·九懷·昭世(shi)》:“聞素(su)女(nv)兮(xi)微歌,聽王后兮(xi)吹竽。”
漢(han)代 《太玄賦》:“聽素(su)女之清聲兮(xi),觀宓妃之妙曲(qu)。”
琴:
宋(song)代 《古琴疏》:“素女播都廣之琴,溫風冬飄,素雪(xue)夏零(ling),鸞鳥自鳴,鳳鳥自舞,靈壽(shou)自花。”
后世的(de)文獻(xian)資料(liao)里,素女(nv)一般(ban)作(zuo)為一個琴藝高超的(de)形象,見于多(duo)篇文學詩歌里。
二、或說素女知陰陽(yang)天(tian)道。
漢代(dai) 《吳(wu)越(yue)春秋·勾(gou)踐(jian)伐(fa)吳(wu)外(wai)傳》
“越王(wang)還于吳,當歸,而(er)問于范蠡(li)曰:何(he)子言之,其合于天?范蠡(li)曰:此素女之道,一言即合天下事。”
三、又為(wei)天河神女(nv),稱為(wei)“白(bai)水素女(nv)”。
陶潛《搜神后(hou)記(ji)》卷五:
晉(jin)安,官人謝端,少(shao)喪父(fu)母,無有親屬,為(wei)鄰人所(suo)養。至(zhi)年十七八(ba),恭(gong)謹自守(shou),不履非(fei)法。始出居,未(wei)有妻(qi),鄰人共愍念之,規(gui)為(wei)娶婦,未(wei)得(de)。端夜臥早起,躬(gong)耕力作,不舍晝夜。
后(hou)于邑下得一(yi)大螺,如(ru)三升(sheng)壺。以為(wei)(wei)異(yi)物,取以歸,貯(zhu)甕(weng)中(zhong)。畜(chu)之(zhi)十數(shu)日,端每早至野還,見(jian)(jian)其(qi)(qi)戶中(zhong)有(you)飯(fan)飲(yin)湯(tang)火,如(ru)有(you)為(wei)(wei)人(ren)者。端謂鄰(lin)人(ren)為(wei)(wei)之(zhi)惠也。數(shu)日如(ru)是,便(bian)往謝鄰(lin)人(ren)。鄰(lin)人(ren)曰:“吾初(chu)不(bu)為(wei)(wei)是,何(he)見(jian)(jian)謝也。”端又(you)以鄰(lin)人(ren)不(bu)喻其(qi)(qi)意,然數(shu)爾如(ru)此,后(hou)更實(shi)問,鄰(lin)人(ren)笑(xiao)曰:“卿已(yi)自取婦,密著室中(zhong)炊爨,而言吾為(wei)(wei)之(zhi)炊耶?”端默然心疑,不(bu)知其(qi)(qi)故。
后以雞鳴而出,平早潛歸,于籬外竊視其家中(zhong),見一少女(nv),從(cong)甕中(zhong)出,至灶(zao)下燃火。端便入門,徑至甕所視螺,但見殼(ke),乃至灶(zao)下問之曰(yue):“新婦(fu)從(cong)何所來,而相(xiang)為炊?”女(nv)大惶(huang)惑,欲還甕中(zhong),不(bu)能得去(qu)(qu),答(da)曰(yue):“我天漢中(zhong)白水(shui)素女(nv)也。天帝哀卿(qing)(qing)少孤(gu),恭(gong)慎自(zi)守(shou),故使(shi)我權為守(shou)舍炊烹。十年之中(zhong),使(shi)卿(qing)(qing)居(ju)富得婦(fu),自(zi)當還去(qu)(qu)。而卿(qing)(qing)無故竊相(xiang)窺掩。吾形已見,不(bu)宜復留(liu),當相(xiang)委去(qu)(qu)。雖然,爾后自(zi)當少差,勤于田作,漁采治(zhi)生。留(liu)此殼(ke)去(qu)(qu),以貯米(mi)谷,常可(ke)不(bu)乏。”端請留(liu),終不(bu)肯。時天忽風雨,翕然而去(qu)(qu)。
端(duan)為立神座,時節祭祀(si),居常饒足,不致大富耳。于(yu)是鄰人以女妻之。后仕(shi)至令長云。
今道中素(su)女祠是也。
四、見于醫(yi)術中。
素女也見于古(gu)代醫學經(jing)典著作《黃帝內經(jing)》里,是(shi)跟醫療(liao)有關的女神。
一說她跟上古女(nv)性(xing)(xing)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)殖崇拜有(you)(you)關。道家取女(nv)性(xing)(xing)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)殖概念,托名為(wei)另一素(su)(su)女(nv),闡(chan)述房(fang)中醫(yi)術。從(cong)性(xing)(xing)學(xue)的(de)角度(du)講,《素(su)(su)女(nv)經》有(you)(you)其科學(xue)的(de)一面。如該(gai)書強調(diao)性(xing)(xing)學(xue)知識的(de)重要性(xing)(xing),認為(wei)性(xing)(xing)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)是一種順(shun)應自然的(de)行為(wei),壓抑欲望(wang)、杜絕性(xing)(xing)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)都是有(you)(you)害的(de)。性(xing)(xing)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)只要掌握(wo)節度(du),就可使“男(nan)(nan)(nan)致不(bu)衰,女(nv)除百(bai)病”;而(er)(er)(er)不(bu)得法的(de)蠻干則會(hui)“漸(jian)以衰損(sun)”,傷身害體。“凡人之(zhi)(zhi)所以衰微者,皆傷于(yu)陰陽交(jiao)(jiao)接之(zhi)(zhi)道爾”。《素(su)(su)女(nv)經》強調(diao)兩性(xing)(xing)交(jiao)(jiao)合的(de)基礎是“愛(ai)樂(le)”,性(xing)(xing)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)應使男(nan)(nan)(nan)女(nv)雙方同(tong)(tong)享快感,共同(tong)(tong)受益,“必(bi)先有(you)(you)愛(ai)樂(le)而(er)(er)(er)后行”,做到“相(xiang)感而(er)(er)(er)相(xiang)應”,最忌諱“男(nan)(nan)(nan)欲接而(er)(er)(er)女(nv)不(bu)樂(le),女(nv)欲接而(er)(er)(er)男(nan)(nan)(nan)不(bu)欲,二心不(bu)和,精氣不(bu)感”。因此,提(ti)倡“男(nan)(nan)(nan)欲求女(nv),女(nv)欲求男(nan)(nan)(nan),情意合同(tong)(tong),俱有(you)(you)悅(yue)心”。在男(nan)(nan)(nan)權(quan)社會(hui)中,“素(su)(su)女(nv)”的(de)這些思想是很(hen)了不(bu)起的(de),等于(yu)在某種程度(du)上承認了女(nv)性(xing)(xing)的(de)性(xing)(xing)權(quan)利。