巫(wu)山(shan)神(shen)女:相傳是(shi)(shi)赤(chi)帝之女名瑤姬,未嫁而卒,葬于 湖北云(yun)夢(meng)巫(wu)山(shan)之陽,楚懷王游 高唐 ,晝寢(qin),夢(meng)與其神(shen)相遇(yu),自(zi)稱“巫(wu)山(shan)之女”。見宋玉《高唐賦(fu)(fu)》序及李善注。從此(ci),后人多以(yi)巫(wu)山(shan)云(yun)雨典故(gu)詩詞(ci)歌賦(fu)(fu)。宋 陳德(de)武 《清平(ping)樂·詠雨》詞(ci):“經(jing)旬一見通宵,恍如(ru)身(shen)在(zai) 藍(lan)橋 ,記與 巫(wu)山(shan) 神(shen)女,不(bu)禁暮(mu)(mu)暮(mu)(mu)朝朝。”郭(guo)沫若《屈原》第四幕:“把 南后 恭維(wei)得無以(yi)復加,說(shuo)她是(shi)(shi) 巫(wu)山(shan) 神(shen)女下凡。”
瑤(yao)姬:1.女(nv)(nv)神名(ming)。相傳(chuan)為(wei)炎帝的女(nv)(nv)兒,即(ji)巫(wu)(wu)山(shan) 神女(nv)(nv)。 北魏酈(li)道元《水經注(zhu)·江水二》誤作三(san)峽為(wei)宋(song)玉巫(wu)(wu)山(shan):“ 郭景純 曰: 丹山(shan) 在(zai) 丹陽(yang) ,屬 巴 。 丹山(shan) 西即(ji)巫(wu)(wu)山(shan)者也(ye)。又帝女(nv)(nv)居焉。 宋(song)玉 所(suo)謂天帝之季女(nv)(nv),名(ming)曰 瑤(yao)姬 ,未行而亡,封(feng)於(wu) 巫(wu)(wu)山(shan) 之陽(yang),精魂為(wei)草(cao),實(shi)為(wei)靈芝。所(suo)謂 巫(wu)(wu)山(shan) 之女(nv)(nv),高唐之阻。”一說即(ji)西王母(mu)之女(nv)(nv) 。《太平廣記》卷五(wu)六引《集仙錄》:“ 云華夫人 ,王母(mu)第二十三(san)女(nv)(nv), 太真王夫人 之妹也(ye),名(ming)瑤(yao)姬。” 唐李賀《巫(wu)(wu)山(shan)高》詩:“ 瑤(yao)姬 一去(qu)一千年(nian),丁香(xiang)筇竹啼老猿(yuan)。” 后(hou)蜀顧夐(xiong)《浣溪沙(sha)》詞:“青鳥(niao)不來(lai)傳(chuan)錦字(zi), 瑤(yao)姬 何(he)處鎖(suo)蘭(lan)房!”
2. 傳說 瑤(yao)(yao)姬(ji) “精魂(hun)為(wei)草(cao),實為(wei)靈芝(zhi)”。后因(yin)以“瑤(yao)(yao)姬(ji)”為(wei)花(hua)(hua)草(cao)之神。亦用指(zhi)色白如(ru)玉的花(hua)(hua)。 唐(tang)李(li)商隱《木(mu)蘭(lan)》詩:“ 瑤(yao)(yao)姬(ji) 與神女,長短(duan)定(ding)何如(ru)?” 唐(tang) 王(wang)周 《大石嶺驛梅花(hua)(hua)》詩:“仙中姑射接(jie) 瑤(yao)(yao)姬(ji) ,成(cheng)陣(zhen)清(qing)香擁路歧。”
炎帝(di)的女兒(er)瑤姬是(shi)姐妹群里最(zui)美艷最(zui)時髦最(zui)多情的,她好(hao)憧憬,好(hao)做花(hua)季少女粉紅色的夢(meng),幾度夢(meng)中(zhong),英俊的少年已經踏著七(qi)彩祥云(yun)來接她了(le),卻屢屢被靈(ling)鵲兒(er)驚醒。
常言道(dao)天嫉(ji)紅顏,佳人(ren)薄命(ming),姑(gu)娘(niang)(niang)無(wu)端地竟(jing)纏綿床塌,患起那無(wu)名的(de)絕癥,花園(yuan)里、小河邊,再也(ye)聽(ting)不到(dao)她(ta)銀鈴(ling)也(ye)似的(de)笑(xiao)聲。炎帝雖(sui)是醫藥(yao)之(zhi)神,但藥(yao)能(neng)醫病,不能(neng)醫命(ming),姑(gu)娘(niang)(niang)終于香消玉殞。
她的尸身葬在巫咸山(shan)南坡,香魂飄到姑瑤(yao)(yao)山(shan)化作(zuo)芬芳的瑤(yao)(yao)草(cao)。瑤(yao)(yao)草(cao)花色嫩黃,葉(xie)子(zi)雙(shuang)生(sheng),結的果(guo)實似菟絲。女子(zi)若(ruo)服(fu)食了(le)瑤(yao)(yao)草(cao)果(guo),便會(hui)變得明艷漂亮,惹人(ren)喜歡。
據說,瑤(yao)草在姑瑤(yao)山上,晝吸日精,夜(ye)納月華,若干(gan)年后,修煉成(cheng)巫(wu)山神女(nv),芳名瑤(yao)姬(ji)。
千(qian)(qian)年又千(qian)(qian)年,時至戰國,楚懷王赴湖北云夢澤畋(tian)獵,小(xiao)憩于高唐館,朦朧中,見(jian)(jian)一(yi)女子裊(niao)(niao)裊(niao)(niao)娉娉,款款行來,自言(yan):“我帝之季女,名曰(yue)瑤姬(ji),未(wei)行而(er)亡,封于巫山之臺,精魂為(wei)(wei)草,實曰(yue)靈芝。”楚王見(jian)(jian)她(ta)稟(bing)天地陰陽造化之妙,得天獨厚,含有(you)天地間一(yi)切之美(mei)。「其象無雙,其美(mei)無極」,她(ta)的(de)相(xiang)貌(mao)容顏,無人能比(bi),「其狀峨峨,何(he)可極言(yan)」,其狀貌(mao)之美(mei),已(yi)到(dao)了無可言(yan)談(tan)的(de)地步(bu),驚為(wei)(wei)天人,愛慕(mu)心生,遂留(liu)下(xia)了一(yi)段(duan)風流佳話。
楚王恍然夢(meng)醒,芳影無(wu)蹤,遺(yi)香猶存。王不能忘情于瑤姬(ji),尋(xun)至(zhi)云(yun)夢(meng)陽(yang)臺巫山,但(dan)見(jian)峰巒秀麗,云(yun)蒸(zheng)霞蔚,鄉閭(lv)相傳,此云(yun)乃神女所化,上屬(shu)于天,下(xia)入(ru)于淵,茂如蒼松(song),美若姣姬(ji)。王在巫山臨江側修筑樓閣,號為“朝云(yun)”,以示懷念(nian)。
歲(sui)月悠(you)悠(you),星(xing)移(yi)斗轉,神女峰(feng)默(mo)默(mo)地面對東逝水,她在想(xiang)(xiang)些什么(me)?是否掛念著慈愛的父親炎(yan)帝?是否思想(xiang)(xiang)起淘氣的小妹女娃? 參(can)見《山(shan)海經現代版(ban)》
《高唐賦》中的(de)(de)(de)神(shen)女(nv)最引人注目的(de)(de)(de)地方是她(ta)自由奔放(fang)、大膽追求愛情(qing)的(de)(de)(de)舉動(dong),所(suo)謂“聞(wen)君(jun)游(you)高唐,愿薦枕席”,是未曾(ceng)受到任何封建禮教和(he)(he)倫(lun)理(li)道德束(shu)縛的(de)(de)(de)人性的(de)(de)(de)直接張(zhang)揚。神(shen)女(nv)追求愛情(qing)的(de)(de)(de)方式和(he)(he)神(shen)奇變(bian)化(旦為朝云(yun)、暮為行(xing)雨),充分說明她(ta)是一個具有明顯(xian)原(yuan)始神(shen)話特征的(de)(de)(de)神(shen)話式人物,一個地地道道的(de)(de)(de)女(nv)神(shen)。
“宋玉之(zhi)(zhi)(zhi)賦(fu)有《高(gao)唐》《神女》。小儒俗吏不(bu)通天(tian)人,罔識神女主山(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)由,莫察詩人托喻(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)心(xin),茍見(jian)奇異,肆為詼嘲。山(shan)靈(ling)清(qing)嚴,固不(bu)降懲,然不(bu)正其義,而欲守土之(zhi)(zhi)(zhi)虔祠,弗(fu)可(ke)得(de)已。往者常說朝云(yun)之(zhi)(zhi)(zhi)事,其必曰王因幸之(zhi)(zhi)(zhi)者,托先(xian)王后(hou)長子(zi)(zi)(zi)孫之(zhi)(zhi)(zhi)義,以譏楚后(hou)王棄先(xian)君之(zhi)(zhi)(zhi)宗廟,去故都、遠夔、巫(wu),而樂郢、陳,將不(bu)保其妻子(zi)(zi)(zi)。使巫(wu)山(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)女為高(gao)唐之(zhi)(zhi)(zhi)客,高(gao)塘齊(qi)地,朝暮云(yun)散(san),失(shi)齊(qi)之(zhi)(zhi)(zhi)援,見(jian)困于秦(qin)。至后(hou)作《神女賦(fu)》,則不(bu)及山(shan)川,專(zhuan)以女喻(yu)賢人。屈子(zi)(zi)(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)徒,義各有取,比興意顯。”(清(qing)王闿運《湘綺(qi)樓詩文集(ji)》文卷(juan)六《巫(wu)山(shan)神女廟碑》)
巫(wu)(wu)山神(shen)(shen)(shen)女(nv)(nv)的(de)神(shen)(shen)(shen)話傳(chuan)說,引出了(le)歷代一系列詩賦(fu)(fu)(fu)詞曲的(de)文(wen)學作(zuo)品,形成了(le)描寫、詠嘆神(shen)(shen)(shen)女(nv)(nv)的(de)韻文(wen)學長廊,足見(jian)其在文(wen)學史上影響深遠。最早是(shi)東漢傅毅的(de)《舞賦(fu)(fu)(fu)》,虛設(she)楚(chu)(chu)襄王游云夢(meng),宴飲之間,以歌舞助興,使宋(song)(song)玉(yu)(yu)即舞作(zuo)賦(fu)(fu)(fu)。其結構方(fang)式也刻意(yi)模仿宋(song)(song)玉(yu)(yu)《高唐》、《神(shen)(shen)(shen)女(nv)(nv)》二賦(fu)(fu)(fu)的(de)寫法。曹(cao)魏時(shi)曹(cao)植(zhi)的(de)《洛神(shen)(shen)(shen)賦(fu)(fu)(fu)》,序中明言:“黃初三年,余朝京師(shi),還(huan)濟(ji)洛川。古人(ren)有言,斯水之神(shen)(shen)(shen),名日宓妃。感(gan)宋(song)(song)玉(yu)(yu)對(dui)楚(chu)(chu)王神(shen)(shen)(shen)女(nv)(nv)之事(shi),遂作(zuo)斯賦(fu)(fu)(fu)。”正文(wen)中也用“精(jing)移(yi)神(shen)(shen)(shen)駭”寫迷離惝恍(huang)的(de)幻想(xiang)(xiang)境界(jie),有似夢(meng)境一般(ban);鋪敘洛神(shen)(shen)(shen)的(de)美(mei)麗,更(geng)是(shi)繼承宋(song)(song)玉(yu)(yu)《神(shen)(shen)(shen)女(nv)(nv)賦(fu)(fu)(fu)》的(de)藝術技巧而(er)有所發展(zhan)。以美(mei)人(ren)比(bi)喻(yu)對(dui)理想(xiang)(xiang)的(de)追(zhui)求,則是(shi)承楚(chu)(chu)辭精(jing)神(shen)(shen)(shen)而(er)來,難怪(guai)有人(ren)視之為(wei)(wei)“屈靈均之嗣聲”。南朝謝朓《七夕賦(fu)(fu)(fu)》:“曬陽(yang)(yang)云于(yu)(yu)荊夢(meng),賦(fu)(fu)(fu)洛篇于(yu)(yu)陳想(xiang)(xiang)。”江淹(yan)《別(bie)賦(fu)(fu)(fu)》:“君結綬(shou)兮千里,惜(xi)瑤(yao)草(cao)(cao)兮徒芳。”其中“瑤(yao)草(cao)(cao)”即化(hua)用巫(wu)(wu)山神(shen)(shen)(shen)女(nv)(nv)精(jing)魂化(hua)為(wei)(wei)瑤(yao)草(cao)(cao)的(de)典故。李白《惜(xi)余春賦(fu)(fu)(fu)》:“披衛情于(yu)(yu)淇水,結楚(chu)(chu)夢(meng)于(yu)(yu)陽(yang)(yang)云。” 詩詞中更(geng)是(shi)大量運用巫(wu)(wu)山神(shen)(shen)(shen)女(nv)(nv)的(de)典故以寄興抒(shu)情。又可分為(wei)(wei)以下幾類:
①感詠巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)神女(nv)而(er)表(biao)現艷(yan)(yan)羨或惆悵——如南(nan)齊王(wang)(wang)、融(rong)《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“彼美(mei)如可(ke)(ke)期,寤言紛在(zai)矚。憮然坐(zuo)相思(si),秋風(feng)(feng)下(xia)庭綠(lv)。”梁武帝蕭(xiao)衍《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“張樂陽臺歌上謁,如寢如興芳畸(ji)暖,容(rong)光既艷(yan)(yan)復還(huan)沒(mei)(mei)。復還(huan)沒(mei)(mei),望不來(lai)。巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao),心徘徊。”蕭(xiao)詮《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“別(bie)有仙云(yun)(yun)(yun)起(qi),時向(xiang)(xiang)夢(meng)王(wang)(wang)宮(gong)。”隋李(li)(li)孝貞《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“枕(zhen)(zhen)席無由(you)薦(jian),朝云(yun)(yun)(yun)徒去(qu)(qu)來(lai)。”唐閻立本(ben)《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“欲暮高(gao)(gao)唐行雨(yu)送,今宵定入荊(jing)(jing)王(wang)(wang)夢(meng)。荊(jing)(jing)王(wang)(wang)夢(meng)里(li)愛秾華(hua),枕(zhen)(zhen)席初(chu)開紅(hong)帳遮。可(ke)(ke)憐(lian)欲曉啼(ti)猿(yuan)(yuan)處,說道(dao)巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)是妾家。”王(wang)(wang)勃《雜曲(qu)》詩:“若(ruo)向(xiang)(xiang)陽臺薦(jian)枕(zhen)(zhen),何(he)(he)啻得勝朝云(yun)(yun)(yun)。”楊炯《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)峽(xia)》:“美(mei)人(ren)今何(he)(he)在(zai),靈芝徒有芳。山(shan)(shan)(shan)(shan)空夜(ye)猿(yuan)(yuan)嘯(xiao),征客(ke)淚(lei)沾裳(shang)。”劉希(xi)夷《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)懷古》:“巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)幽陰地,神女(nv)艷(yan)(yan)陽年(nian)。襄王(wang)(wang)伺容(rong)色,落(luo)日(ri)望悠然。歸來(lai)高(gao)(gao)唐夜(ye),金鈕焰青煙(yan)。頹想(xiang)臥(wo)瑤(yao)席,夢(meng)魂(hun)何(he)(he)翩翩。搖(yao)落(luo)殊未已,榮華(hua)倏(shu)徂(cu)遷(qian)。”沈儉期《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“俯眺琵琶峽(xia),平看云(yun)(yun)(yun)雨(yu)臺…何(he)(he)忍啼(ti)猿(yuan)(yuan)夜(ye),荊(jing)(jing)王(wang)(wang)枕(zhen)(zhen)席開。”李(li)(li)白《宿巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)下(xia)》:“雨(yu)色風(feng)(feng)吹去(qu)(qu),南(nan)行拂楚王(wang)(wang)。高(gao)(gao)丘懷宋玉(yu),訪古一(yi)(yi)沾裳(shang)。”皇甫(fu)冉《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)峽(xia)》:“云(yun)(yun)(yun)藏神女(nv)館(guan),雨(yu)到楚王(wang)(wang)宮(gong)。……清猿(yuan)(yuan)不可(ke)(ke)聽,偏(pian)在(zai)九秋中。”李(li)(li)端(duan)《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“回合(he)云(yun)(yun)(yun)藏月(yue),霏微雨(yu)帶風(feng)(feng)。……愁向(xiang)(xiang)高(gao)(gao)唐望,清秋見(jian)楚宮(gong)。”孟郊《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)曲(qu)》:“荊(jing)(jing)王(wang)(wang)獵(lie)時逢暮雨(yu),夜(ye)臥(wo)高(gao)(gao)丘夢(meng)神女(nv)。輕(qing)紅(hong)流(liu)煙(yan)濕艷(yan)(yan)姿(zi),行云(yun)(yun)(yun)飛去(qu)(qu)明(ming)(ming)星稀。目極魂(hun)斷望不見(jian),猿(yuan)(yuan)啼(ti)三(san)聲夢(meng)滴衣。”李(li)(li)賀(he)《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)山(shan)(shan)(shan)(shan)高(gao)(gao)》:“楚魂(hun)尋(xun)夢(meng)風(feng)(feng)颼然,曉風(feng)(feng)飛雨(yu)生苔錢。瑤(yao)姬一(yi)(yi)去(qu)(qu)一(yi)(yi)千(qian)年(nian),丁香筇竹啼(ti)老猿(yuan)(yuan),古祠近月(yue)蟾桂寒,椒(jiao)花墜(zhui)紅(hong)濕云(yun)(yun)(yun)間。”李(li)(li)群玉(yu)《云(yun)(yun)(yun)安(an)》:“樹暗(an)荊(jing)(jing)王(wang)(wang)館(guan),云(yun)(yun)(yun)昏蜀客(ke)舟。瑤(yao)姬不可(ke)(ke)見(jian),行雨(yu)在(zai)高(gao)(gao)丘。”李(li)(li)頻《過(guo)巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)峽(xia)》:“暮雨(yu)晴時少,啼(ti)猿(yuan)(yuan)渴下(xia)難。一(yi)(yi)聞神女(nv)去(qu)(qu),風(feng)(feng)竹掃空壇。”陸(lu)龜蒙《巫(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)峽(xia)》:“年(nian)年(nian)自(zi)云(yun)(yun)(yun)雨(yu),環佩竟(jing)誰逢?”……宋、元、明(ming)(ming)、清亦續作不絕。
②借(jie)巫山(shan)(shan)神女諷諭(yu)女色禍國或斥子虛烏有(you)——如(ru)魏阮籍《詠(yong)懷》之十一(yi):“三(san)楚(chu)多秀(xiu)士,朝云(yun)(yun)(yun)進荒淫。”唐陳《感遇》之廿七:“巫山(shan)(shan)彩云(yun)(yun)(yun)沒(mei),高丘正微茫(mang)。佇立望(wang)已久,涕(ti)落(luo)沾衣裳。豈茲越鄉感,憶昔楚(chu)襄(xiang)(xiang)王(wang)。朝云(yun)(yun)(yun)無處所,荊國亦淪(lun)亡(wang)。”劉禹錫《巫山(shan)(shan)神女廟》:“何(he)事神仙九天上,人問來就楚(chu)襄(xiang)(xiang)王(wang)。”李(li)商(shang)隱《有(you)感》:“非關(guan)宋玉有(you)微辭,卻(que)是襄(xiang)(xiang)王(wang)夢(meng)(meng)覺遲。”又《岳陽(yang)樓(lou)》:“如(ru)何(he)一(yi)夢(meng)(meng)高唐雨(yu),自此無心人武關(guan)。”韋莊《謁巫山(shan)(shan)廟》:“朝朝暮(mu)暮(mu)陽(yang)臺下,為(wei)雨(yu)為(wei)云(yun)(yun)(yun)夢(meng)(meng)國亡(wang)。”袁郊《云(yun)(yun)(yun)》詩:“荒淫卻(que)入陽(yang)臺夢(meng)(meng),惑亂懷襄(xiang)(xiang)父子心。”宋陸(lu)游《三(san)峽歌》之二:“朝云(yun)(yun)(yun)暮(mu)雨(yu)渾虛語,一(yi)夜(ye)猿啼(ti)明(ming)月中。”
③借(jie)神女(nv)故事寄托男女(nv)愛情或身世政治(zhi)——如南梁蕭繹《古(gu)意》:“妾(qie)在成都縣,愿(yuan)作高唐云(yun)。”唐駱(luo)賓王(wang)(wang)《憶蜀地佳人》:“莫怪嘗有千行(xing)(xing)(xing)淚,只(zhi)為(wei)陽(yang)臺一段云(yun)。”李白(bai)《寄遠》:“美人美人兮(xi)歸(gui)去來,莫作朝云(yun)暮雨兮(xi)飛陽(yang)臺。”又《搗衣(yi)(yi)篇》:“明年若更(geng)征邊塞,愿(yuan)作陽(yang)臺一片云(yun)。”劉禹錫(xi)《和樂天題真娘(niang)墓》:“吳王(wang)(wang)嬌女(nv)墳相近,一片行(xing)(xing)(xing)云(yun)應往來。”李商隱(yin)《重過圣女(nv)祠》:“一春夢雨常飄瓦(wa),盡靈風不滿旗。”李群玉(yu)《贈人》:“曾留宋玉(yu)汨(mi)衣(yi)(yi)裳(shang),意得(de)巫(wu)山夢里香。”宋柳永《傾(qing)杯(bei)》詞(ci):“楚峽云(yun)歸(gui),高陽(yang)人散(san),寂寞狂蹤(zong)跡。”賀(he)鑄《鴛鴦語》詞(ci):“行(xing)(xing)(xing)云(yun)行(xing)(xing)(xing)雨,非花非霧,為(wei)誰來為(wei)誰還去。”辛棄疾《水龍吟·愛李延年歌淳于(yu)髡語合為(wei)詞(ci)……》:“看行(xing)(xing)(xing)云(yun)行(xing)(xing)(xing)雨,朝朝暮暮,陽(yang)臺下,襄王(wang)(wang)側(ce)。”金元(yuan)好問《芳(fang)華怨》:“一片朝云(yun)不成雨,被風吹去落誰家?”這類用典比興最多,不贅舉(ju)。
④借(jie)神女(nv)(nv)故事(shi)感嘆繁(fan)榮人(ren)事(shi)皆空——如(ru)唐(tang)張(zhang)九齡(ling)《巫山高》:“神女(nv)(nv)去(qu)(qu)已久(jiu),白云(yun)空冥(ming)冥(ming)。惟(wei)有巴猿嘯,哀(ai)音(yin)不(bu)可聽。”宋(song)晏殊(shu)《寓意(yi)》詩:“油壁香(xiang)車不(bu)再(zai)逢,峽云(yun)無跡往西東。”黃(huang)庭堅《減字木(mu)蘭(lan)花》詞:“襄(xiang)王夢(meng)里,草(cao)綠煙深(shen)何處是;宋(song)玉臺(tai)頭(tou),暮雨(yu)朝云(yun)幾許愁(chou)?飛花漫(man)漫(man),不(bu)管(guan)羈人(ren)腸欲斷(duan)。春水(shui)茫茫,要渡南陵更斷(duan)腸。”元馬致遠[四塊玉·巫山廟]散曲:“暮雨(yu)迎,朝云(yun)送。暮雨(yu)朝云(yun)去(qu)(qu)無蹤(zong),襄(xiang)王漫(man)說(shuo)陽臺(tai)夢(meng)。云(yun)來也是空,雨(yu)來也是空,怎握(wo)十二峰。”
至于將巫山神女故事寫成戲(xi)曲的也(ye)不少。據莊一拂《古典戲(xi)曲存目匯考》著錄,金院本(ben)(ben)有(you)《病(bing)襄王》,宋官本(ben)(ben)雜(za)(za)(za)劇(ju)有(you)《楚巫山彩(cai)云歸》,元(yuan)明(ming)雜(za)(za)(za)劇(ju)有(you)楊(yang)訥《楚襄王會巫娥(e)女》、王子(zi)一《楚陽臺(tai)》、佚名《巫娥(e)女醉赴陽臺(tai)夢(meng)》、汪(wang)道(dao)昆《高唐夢(meng)》等。遺(yi)憾(han)的是,除汪(wang)道(dao)昆的《高唐夢(meng)》今存于《盛明(ming)雜(za)(za)(za)劇(ju)》中(zhong)外(wai),其余劇(ju)本(ben)(ben)都全已(yi)散(san)佚,具體已(yi)不可考。
巫山神女(nv)為五方天帝中(zhong)(zhong)南(nan)方赤帝之女(nv),在中(zhong)(zhong)國歷(li)代詩文(wen)中(zhong)(zhong),慢(man)慢(man)積淀成為一種(zhong)排解(jie)不開的(de)(de)(de)“巫山神女(nv)情結(jie)”,詩人的(de)(de)(de)心(xin)目中(zhong)(zhong)這種(zhong)情結(jie)的(de)(de)(de)內(nei)涵是豐富而深刻的(de)(de)(de)。自有(you)此(ci)(ci)情結(jie)以(yi)后,中(zhong)(zhong)國文(wen)化(hua)中(zhong)(zhong)對女(nv)性(xing)(xing)的(de)(de)(de)態(tai)度(du),出了“昵(ni)”之外,又(you)增(zeng)添了一分“敬”。比如,賈寶(bao)玉對于女(nv)性(xing)(xing)的(de)(de)(de)態(tai)度(du)便是“昵(ni)而敬之”。神女(nv)的(de)(de)(de)夢幻特(te)點,已經超(chao)越了女(nv)性(xing)(xing)的(de)(de)(de)本義(yi)。此(ci)(ci)時,原先描寫女(nv)性(xing)(xing)的(de)(de)(de)文(wen)本,指向了超(chao)女(nv)性(xing)(xing)的(de)(de)(de)涵義(yi):如美(mei)好的(de)(de)(de)理想(xiang)、人生的(de)(de)(de)追求等等。
從屈原的(de)(de)(de)《山鬼》,宋玉的(de)(de)(de)《高唐賦(fu)》、《神(shen)(shen)女(nv)(nv)賦(fu)》到(dao)唐朝李(li)(li)白、劉禹錫、元鎮、薛濤、李(li)(li)賀、李(li)(li)商(shang)隱,宋代陸游、范成大,明清黃輝、張問陶(tao)等等。一致認為:古往今來,贊頌神(shen)(shen)女(nv)(nv)的(de)(de)(de)詩篇何(he)止干干萬萬在(zai)《神(shen)(shen)女(nv)(nv)賦(fu)》中,神(shen)(shen)女(nv)(nv)貞亮清潔,意態高遠,以禮自持,凜然(ran)難(nan)犯。“歡情(qing)未接,將辭而去”,楚(chu)襄王在(zai)夢中的(de)(de)(de)求愛(ai)遭(zao)到(dao)了(le)(le)神(shen)(shen)女(nv)(nv)的(de)(de)(de)拒絕。于是(shi)襄王“惆悵垂涕,求之(zhi)至曙。”傷(shang)感失(shi)意之(zhi)下淚(lei)流不止,苦苦等待直到(dao)天(tian)明。在(zai)《神(shen)(shen)女(nv)(nv)賦(fu)》中,神(shen)(shen)女(nv)(nv)沒有與(yu)襄王歡會(hui),因(yin)此,楚(chu)襄王充其量只是(shi)夢見了(le)(le)神(shen)(shen)女(nv)(nv),而無其他關系。此所謂“襄王有夢,神(shen)(shen)女(nv)(nv)無心”。