褚(chu)遂良(596年~658年/659年),字登(deng)善,杭州錢(qian)唐(今浙江省杭州市)人。唐朝宰相、政治家(jia)、書法家(jia),弘文(wen)館(guan)學士褚(chu)亮之(zhi)子。
出身河南褚氏,博學多才,精通文(wen)(wen)史。隋末時期,追隨西(xi)秦霸(ba)王薛舉,擔(dan)任通事舍人(ren)。歸順唐(tang)(tang)(tang)朝后(hou)(hou),得(de)到唐(tang)(tang)(tang)太(tai)宗(zong)重用,歷(li)任諫議大(da)夫(fu)、黃門侍郎,累(lei)遷中書令,執掌(zhang)朝政大(da)權。貞觀(guan)二十(shi)三年(649年),與司空長孫無忌同受(shou)遺詔輔(fu)政。唐(tang)(tang)(tang)高(gao)宗(zong)繼位后(hou)(hou),升任右仆(pu)射,冊封河南郡(jun)公,歷(li)任同州(zhou)刺史、吏部尚(shang)書,累(lei)遷右仆(pu)射,參知(zhi)政事。反對冊立武(wu)則天為后(hou)(hou),貶為潭州(zhou)(今長沙)都督。武(wu)后(hou)(hou)掌(zhang)權后(hou)(hou),遷桂州(zhou)(今桂林(lin))都督,再貶愛州(zhou)(今越南清化)刺史,卒于任上。神龍革命后(hou)(hou)追贈右仆(pu)射,謚號“文(wen)(wen)忠”。天寶六載(zai)(747年),配享唐(tang)(tang)(tang)高(gao)宗(zong)廟(miao)庭(ting),累(lei)贈太(tai)尉。
褚遂良工于書法(fa),初(chu)學虞(yu)(yu)世(shi)南,后取法(fa)王羲之,與(yu)歐陽詢、虞(yu)(yu)世(shi)南、薛稷并稱“初(chu)唐四大家”,傳世(shi)墨跡有《孟法(fa)師(shi)碑》《雁塔圣(sheng)教序》等。
隋開皇(huang)十六年(nian)(nian)(596年(nian)(nian)),褚(chu)(chu)遂良出身(shen)于名門貴族。父親褚(chu)(chu)亮在(zai)隋朝官至散騎常侍一職,與(yu)虞(yu)世南、歐陽詢等人(ren)為好友。褚(chu)(chu)亮因與(yu)楊玄(xuan)感有交情,故在(zai)楊玄(xuan)感起事被(bei)鎮壓后左(zuo)遷(qian)為西海郡司戶。大業十三年(nian)(nian)(617年(nian)(nian))七月,薛舉稱帝,褚(chu)(chu)亮被(bei)任(ren)命為黃門侍郎,褚(chu)(chu)遂良則做了薛舉的通事舍人(ren),掌(zhang)管詔命及呈奏(zou)案章。
武德元年(618年)五月,李(li)(li)淵建立唐王朝,其(qi)后派(pai)遣李(li)(li)世(shi)民(min)平(ping)定西涼割據勢力,卻(que)被(bei)(bei)薛舉擊(ji)敗(bai)。薛舉在東征(zheng)長安(an)途(tu)中病死,其(qi)子薛仁(ren)杲繼位。同年十(shi)一月,李(li)(li)世(shi)民(min)包(bao)圍了(le)薛仁(ren)杲駐扎在涇州的(de)營(ying)寨。薛仁(ren)杲投(tou)降,被(bei)(bei)押往長安(an)處(chu)決,而他手(shou)下(xia)的(de)人被(bei)(bei)收編在李(li)(li)世(shi)民(min)的(de)麾下(xia),褚(chu)遂(sui)良就這樣入(ru)仕李(li)(li)唐王朝,開始了(le)他的(de)政治生涯。起(qi)初,褚(chu)遂(sui)良在秦(qin)王李(li)(li)世(shi)民(min)那里(li)做(zuo)鎧(kai)曹(cao)參軍,李(li)(li)世(shi)民(min)對(dui)褚(chu)遂(sui)良懷有好感。
武(wu)(wu)德四(si)年(nian)(nian)(621年(nian)(nian)),唐高祖命李世民(min)(min)掌握東部平原文(wen)、武(wu)(wu)兩方面的(de)(de)大權,并且允(yun)許他(ta)在洛陽開府(fu)——天策府(fu)。同年(nian)(nian),李世民(min)(min)成立(li)了自己的(de)(de)文(wen)學館(guan)(guan),其(qi)中有十八名學士在做(zuo)他(ta)的(de)(de)國事(shi)顧問。褚(chu)遂(sui)良(liang)的(de)(de)父親褚(chu)亮便是其(qi)中的(de)(de)一員,主管文(wen)學。在這樣的(de)(de)環境中,褚(chu)遂(sui)良(liang)的(de)(de)學識與日俱(ju)進。尤其(qi)是書(shu)藝,在歐(ou)陽詢與虞(yu)世南的(de)(de)指(zhi)導下(xia)(xia),更(geng)是出類拔萃(cui),且具備(bei)了歐(ou)、虞(yu)二人(ren)所(suo)不具備(bei)的(de)(de)政治地位(wei)與社會(hui)(hui)名望。《唐會(hui)(hui)要(yao)》卷六十四(si)《史館(guan)(guan)下(xia)(xia)》記載,弘文(wen)館(guan)(guan)的(de)(de)日常事(shi)務,就(jiu)是由(you)褚(chu)遂(sui)良(liang)來管理的(de)(de),人(ren)們稱他(ta)作“館(guan)(guan)主”。
武(wu)德九年(626年)六月,李世民發(fa)動了“玄(xuan)武(wu)門(men)之變”,隨(sui)后(hou)被(bei)立(li)為(wei)皇太(tai)子。八月,唐高(gao)祖禪讓皇位(wei),李世民登上了皇位(wei),次年改年號(hao)為(wei)“貞觀”,是為(wei)唐太(tai)宗。貞觀三年(629年),唐太(tai)宗下詔在(zai)隋(sui)末(mo)戰(zhan)(zhan)亂時期(qi)的戰(zhan)(zhan)場修建廟宇,以紀念功業,為(wei)死難戰(zhan)(zhan)士祈福(fu)。其中在(zai)戰(zhan)(zhan)勝宋金剛的晉州(zhou)建立(li)慈云(yun)寺,由(you)褚遂良書碑。
貞觀十年(nian)(nian)(636年(nian)(nian)),褚遂良(liang)出(chu)任起居郎,專門記載(zai)皇帝的(de)一言(yan)一行。貞觀十二年(nian)(nian)(638年(nian)(nian)),虞世南逝世,魏徵將(jiang)褚遂良(liang)推薦(jian)給李世民,太宗命他為“侍書”。
李世民(min)曾廣泛收(shou)集王(wang)羲(xi)之的(de)(de)法(fa)帖(tie),褚遂良(liang)可(ke)以鑒別(bie)出王(wang)羲(xi)之書法(fa)的(de)(de)真偽(wei),使得(de)沒有(you)(you)人再(zai)敢(gan)將贗品(pin)送來(lai)邀功。唐貞觀十五年(nian)(641年(nian)),褚遂良(liang)勸諫太宗暫(zan)停封禪。同年(nian)由起居郎(lang)遷諫議大(da)(da)夫。李世民(min)每有(you)(you)大(da)(da)事(shi),幾乎(hu)都要向(xiang)褚遂良(liang)咨詢(xun)。
貞觀(guan)十七年(643年),太子(zi)李(li)(li)承(cheng)乾以謀害魏(wei)王李(li)(li)泰之罪(zui)被廢(fei),太宗欲立李(li)(li)泰,而褚遂良與(yu)國舅長(chang)孫無忌則極力(li)說服(fu)太宗立第九子(zi)晉王李(li)(li)治為(wei)皇太子(zi)(即唐高(gao)宗)。
貞觀(guan)十八(ba)年(644年),褚遂(sui)良以黃門侍郎的(de)身份開始參預朝政決策。隨后,他被皇帝派(pai)往全國各地,巡(xun)察四方,直接可(ke)以黜(chu)陟(zhi)官(guan)吏。
當時,高(gao)句(ju)麗大臣淵蓋蘇文殺(sha)死(si)了唐朝所冊(ce)封的(de)(de)國王高(gao)建武,唐太宗(zong)想以此為借口(kou)親自去(qu)征討(tao)高(gao)句(ju)麗,此事遭到了褚(chu)遂良的(de)(de)反對(dui),但是(shi)太宗(zong)沒有(you)采納。后來淵蓋蘇文派(pai)人進(jin)貢白金,褚(chu)遂良引用臧哀伯諫納郜鼎的(de)(de)故事來進(jin)諫,太宗(zong)遂拒絕領受白金,將高(gao)句(ju)麗使(shi)者下獄(yu)。貞觀十九年(645年)唐太宗(zong)遠征高(gao)句(ju)麗,無(wu)功而返,驗證了褚(chu)遂良的(de)(de)話是(shi)正確(que)的(de)(de)。
貞觀二(er)十(shi)一年(nian)(647年(nian)),褚(chu)遂良(liang)(liang)的(de)父親褚(chu)亮去世(shi),他(ta)不得不暫(zan)時回鄉守孝。貞觀二(er)十(shi)二(er)年(nian)(648年(nian)),褚(chu)遂良(liang)(liang)又(you)被起用為黃門侍郎。同(tong)年(nian)九月,被提升為中書令,成為繼魏徵之后,與劉洎、岑文(wen)本、馬周、長孫無忌一樣在(zai)唐(tang)代政壇(tan)上(shang)起著舉足輕重(zhong)作(zuo)用的(de)大臣。
貞觀二十三年(649年),唐太宗(zong)李世民在(zai)(zai)彌留之(zhi)(zhi)(zhi)際,將長(chang)孫(sun)無忌(ji)與褚(chu)遂良(liang)召入(ru)臥室,對二人說(shuo):“卿等(deng)忠烈,簡在(zai)(zai)朕心。昔漢武寄霍光,劉備(bei)托諸葛,朕之(zhi)(zhi)(zhi)后事(shi),一以委卿。太子(zi)仁孝(xiao),卿之(zhi)(zhi)(zhi)所悉(xi),必須盡誠輔佐,永保宗(zong)社(she)。”對太子(zi)李治說(shuo):“有長(chang)孫(sun)無忌(ji)和褚(chu)遂良(liang)在(zai)(zai),國家之(zhi)(zhi)(zhi)事(shi),我就放心了。”于是(shi)命令褚(chu)遂良(liang)起草詔(zhao)書。
貞觀二(er)十三年(nian)(649年(nian))六月,李治繼皇帝(di)位,封褚遂良為(wei)(wei)(wei)河(he)南縣公,次年(nian),又(you)(you)升為(wei)(wei)(wei)河(he)南郡公,后(hou)借故把(ba)他貶為(wei)(wei)(wei)同(tong)州刺史(shi)。三年(nian)后(hou),高宗又(you)(you)把(ba)他召回身邊,征拜為(wei)(wei)(wei)吏(li)部(bu)尚書,同(tong)時監(jian)修國史(shi),加(jia)光祿大夫,又(you)(you)兼為(wei)(wei)(wei)太子賓客。永(yong)徽(hui)四年(nian)(653年(nian)),又(you)(you)升為(wei)(wei)(wei)尚書右仆射,執(zhi)掌朝政大權,這是他政治生涯中的頂峰(feng)。
永(yong)徽六年(655年),在是否立武昭儀為皇后(hou)的(de)(de)(de)斗(dou)爭中,褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)(liang)與長孫(sun)無忌強烈反對任何廢(fei)黜王皇后(hou)的(de)(de)(de)企圖。高宗召太尉長孫(sun)無忌、司空(kong)李勣、尚書(shu)左仆(pu)射于志寧以及褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)(liang)進官(guan)商(shang)議廢(fei)后(hou)立后(hou)之事(shi)。褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)(liang)發(fa)了(le)(le)一通議論,給皇帝潑了(le)(le)一瓢冷水。而(er)他的(de)(de)(de)那種不(bu)要命的(de)(de)(de)態度——將官(guan)笏放在臺階(jie)上,同時(shi)也把(ba)官(guan)帽摘下,叩頭(tou)以致(zhi)于流血——更使皇帝大為惱火,讓士兵(bing)把(ba)他強行拉了(le)(le)出去。而(er)坐(zuo)在皇帝后(hou)邊(bian)的(de)(de)(de)武氏則恨不(bu)得立刻將他處(chu)死。在關鍵的(de)(de)(de)時(shi)候(hou),善于迎合(he)旨(zhi)意的(de)(de)(de)李勣卻說了(le)(le)一句話(hua):“此乃陛下家(jia)事(shi),不(bu)合(he)問外人(ren)。”這一來既改變了(le)(le)唐王朝的(de)(de)(de)命運(yun),也將褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)(liang)等(deng)人(ren)推入了(le)(le)悲劇(ju)的(de)(de)(de)深淵(yuan)。
武氏在唐永徽(hui)六年(nian)(655年(nian))十(shi)月(yue)被(bei)(bei)冊封(feng)為皇后(hou),褚遂良也被(bei)(bei)武皇后(hou)趕(gan)出(chu)朝廷(ting),到潭(tan)州(zhou)任都督。唐顯慶元(yuan)年(nian)(656年(nian))元(yuan)旦,武后(hou)的兒子(zi)李弘(652年(nian)-675年(nian))被(bei)(bei)立為太子(zi)。
唐顯慶(qing)二(er)年(657年)春天(tian)(tian),褚遂良調到離京師(shi)極遠的(de)(de)桂(gui)州(今廣西桂(gui)林(lin))去任都督(du)。同年晚(wan)些時(shi)候,武(wu)則天(tian)(tian)則與許敬(jing)宗、李義府一起,誣告中書令(ling)來濟、門下侍中韓(han)瑗與在廣西的(de)(de)褚遂良共(gong)謀反叛(pan)。
晚年的褚(chu)遂(sui)良又一次(ci)被(bei)貶——這一次(ci)是(shi)被(bei)貶到(dao)更遠的愛州(今(jin)越南清化),褚(chu)遂(sui)良在絕望(wang)之(zhi)中,上(shang)了一封陳情書給高宗(zong),訴說自(zi)己曾(ceng)長期為高祖與太宗(zong)效(xiao)勞,最堅決地(di)支持高宗(zong)繼位(wei)等等,結果(guo)仍是(shi)無濟于事(shi)。
顯慶三年(658年),禇遂(sui)良在(zai)愛州帶著遺憾離世,享年六十三歲。另據唐人張懷瓘《書斷》記(ji)載(zai),褚(chu)遂(sui)良卒于顯慶四年(659年),享年六十四歲。在(zai)他死(si)后(hou),武則天等人還(huan)沒(mei)有放過他,一方面把他的官(guan)爵削掉,另一方面把他的子孫后(hou)代(dai)也流(liu)放到(dao)愛州。神(shen)龍政變后(hou)恢復官(guan)爵,后(hou)追贈(zeng)謚號(hao)“文忠”,于天寶六載(zai)(747年)配(pei)享高宗(zong)廟庭(ting)。唐德宗(zong)時追贈(zeng)太(tai)尉,唐懿宗(zong)時經安南觀察使高駢奏請,訪求褚(chu)遂(sui)良后(hou)裔護喪歸葬(zang)于陽翟。
序(xu)號 作品名(ming) 序(xu)號 作品名(ming) 序(xu)號 作品名(ming)
1 《慈恩寺圣教序》 2 《倪寬贊》 3 《陰符經》
4 《伊闕佛龕碑》 5 《孟(meng)法師碑》
序號 作(zuo)品名 序號 作(zuo)品名 序號 作(zuo)品名 序號 作(zuo)品名
1 《帝京(jing)篇(pian)》 2 《太宗哀冊》 3 《潭府帖》 4 《褚遂良書(shu)》
5 《賜(si)觀(guan)帖》 6 《六月(yue)八(ba)日帖》 7 《草書陰符經(jing)》 8 《度人帖》
9 《褚中令》 10 《樂(le)志(zhi)論》 11 《枯樹賦》 12 《清娛墓志(zhi)銘》
13 《老子西(xi)行經》 14 《千字文》 15 《霜寒帖》 16 《群真百寶經》
17 《貝苓者(zhe)傳》 18 《臨王獻之字(zi)學表》 19 《戰國策一則》 20 《樂毅論》
21 《黃庭經(jing)》 22 《美人賦(fu)》 23 《摹王羲(xi)之(zhi)蘭亭(ting)序》 24 《裴藝碑》
25 《同州圣教序》 26 《長(chang)風帖》 27 《飛鳥帖》 28 《潭府帖》
29 《山河帖》 30 《家侄帖》 31 《千字文》 32 《靈寶(bao)度(du)人經》
孟法師碑
作者名稱 褚(chu)遂(sui)良
作品時間(jian) 2012年4月10日
《中國(guo)名家名帖經典:孟(meng)法師碑》江蘇美術出版社出版。
雁塔圣教序:唐褚遂(sui)良
作者名(ming)稱 褚遂良
作品時間 2010年(nian)5月1日
《雁塔圣教序:唐褚遂良》是2010年5月1日西安交通大學(xue)出(chu)版社出(chu)版的圖書(shu)。該書(shu)主(zhu)要(yao)講述(shu)了從傳統文化(hua)藝術中汲取蘊含民族精神的元(yuan)素,...
褚(chu)遂良的楷書代表作品主要有《伊闕佛龕碑(bei)》、《孟法師碑(bei)》、《房玄齡碑(bei)》、《雁塔(ta)圣(sheng)教序》。褚(chu)遂良研習(xi)多種字(zi)體(ti)并綜(zong)合運用,史(shi)稱他的書法初(chu)學(xue)歐陽(yang)詢、史(shi)陵(ling),然后學(xue)習(xi)舅(jiu)父(fu)虞(yu)(yu)世(shi)南,終法為“二王(wang)”(王(wang)羲之(zhi)和王(wang)獻之(zhi))且融會貫通漢隸,自創(chuang)一(yi)體(ti),所以被(bei)稱為“初(chu)唐(tang)四大(da)楷書家(jia)”之(zhi)一(yi),“歐、虞(yu)(yu)、褚(chu)、薛”,人(ren)稱“褚(chu)體(ti)”。
褚遂(sui)良的(de)楷(kai)書(shu)作品出現前(qian)(qian)后兩種(zhong)不同(tong)的(de)風格,前(qian)(qian)期的(de)《伊闕佛龕碑(bei)(bei)》和(he)《孟(meng)法師碑(bei)(bei)》書(shu)體(ti)大致相同(tong),均用(yong)方筆(bi),起筆(bi)露鋒(feng),鉤(gou)等筆(bi)畫(hua)的(de)收筆(bi)直出未回鋒(feng),字畫(hua)提按不明顯,保持了(le)(le)(le)(le)歐、虞的(de)書(shu)體(ti)特(te)(te)色(se)。在風格上,吸(xi)取了(le)(le)(le)(le)虞世南楷(kai)書(shu)的(de)寬綽典雅的(de)結體(ti)特(te)(te)點和(he)歐陽(yang)詢楷(kai)書(shu)鋒(feng)利剛勁的(de)運筆(bi)特(te)(te)點。同(tong)時,將他們瘦(shou)長的(de)字形進(jin)行(xing)了(le)(le)(le)(le)壓縮(suo)。褚遂(sui)良前(qian)(qian)期的(de)作品不僅殘留北碑(bei)(bei)的(de)影響,而且在運筆(bi)和(he)結體(ti)上,大量摻入(ru)了(le)(le)(le)(le)隸書(shu)的(de)體(ti)勢,但也(ye)并非照搬硬套,而是選擇(ze)性的(de)吸(xi)收創新(xin)、化為己(ji)用(yong)。
《房玄齡碑》和《雁塔圣(sheng)教(jiao)序(xu)》是其晚期(qi)的(de)(de)作品,兩者一(yi)(yi)個峻整(zheng)嚴飭,一(yi)(yi)個空靈飛動(dong),在用筆上由以骨取(qu)勝(sheng)的(de)(de)平直(zhi)的(de)(de)二分筆轉向以筋取(qu)勝(sheng)的(de)(de)一(yi)(yi)、二分筆兼(jian)用,筆畫起伏多姿,跌宕有致,曲(qu)筆兼(jian)用,表現出強(qiang)烈的(de)(de)節奏感。褚(chu)(chu)書(shu)的(de)(de)新規范一(yi)(yi)出,天(tian)下競相學仿,成為一(yi)(yi)時風尚(shang)。直(zhi)到(dao)武周極盛(sheng)時期(qi),雖然褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)人已過世,官(guan)爵也被(bei)剝奪,但(dan)其在書(shu)法上的(de)(de)名望(wang)不減,并以其率直(zhi)骾亮的(de)(de)人品和遒(qiu)媚飄逸的(de)(de)書(shu)品被(bei)后人傳(chuan)頌,褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)的(de)(de)唐之“廣(guang)大教(jiao)化主”的(de)(de)地(di)位也被(bei)越(yue)來越(yue)多人肯定。
初唐(tang)書(shu)法(fa)(fa)家中,以(yi)歐陽詢、褚遂良(liang)二人最(zui)具(ju)有創(chuang)新精神,褚遂良(liang)最(zui)能(neng)與時俱進,歐、虞兩人書(shu)法(fa)(fa),保留隋朝書(shu)風較多,褚遂良(liang)書(shu)法(fa)(fa)則能(neng)汲取眾(zhong)家之(zhi)長,不(bu)被前(qian)輩(bei)們多抑(yi)制(zhi),他的(de)(de)字給人感覺骨(gu)肉分量(liang)達到均衡,且剛柔并(bing)濟,清朗秀勁,英俊瀟(xiao)灑,力和美、骨(gu)與韻趨于一體,“真正開(kai)啟‘唐(tang)楷’門戶,堪(kan)稱隋唐(tang)楷書(shu)過度的(de)(de)橋梁”,最(zui)終(zhong)推(tui)動了(le)(le)唐(tang)代(dai)尚法(fa)(fa)書(shu)風的(de)(de)形成。對唐(tang)代(dai)乃至后世書(shu)法(fa)(fa)的(de)(de)延續和創(chuang)新提供了(le)(le)借鑒。
褚(chu)遂良(liang)的(de)民(min)族關(guan)系思想不(bu)僅內容非常豐(feng)富,而且理論體系也比較完整。從整體來看,主要由“先(xian)華夏(xia)而后夷狄”、“畏威慕德”和“以信義(yi)而撫戎夷”等三大(da)部分所構成。
“先華夏而(er)后夷狄”是褚遂良民族(zu)(zu)關(guan)系(xi)(xi)思想的(de)核(he)心。褚遂良認(ren)為(wei),唐朝所直(zhi)接(jie)管(guan)轄的(de)漢(han)族(zu)(zu)地(di)區和被稱為(wei)“遐荒(huang)”的(de)邊疆少(shao)數民族(zu)(zu)地(di)區,既然在(zai)地(di)域(yu)上是有層次的(de),那(nei)么對其重(zhong)視的(de)程度也應當有層次。他為(wei)此(ci)很形(xing)象地(di)打了(le)一個(ge)比喻(yu),把唐朝應該直(zhi)接(jie)管(guan)轄的(de)地(di)區比作“一身”,在(zai)“一身”之中,東都洛陽和西京長安等于自己的(de)“腹心”,各個(ge)州縣(xian)如(ru)同四肢,而(er)“四夷”則是身外(wai)之物(wu),或者說是他人手足,與漢(han)族(zu)(zu)地(di)區沒(mei)有多少(shao)直(zhi)接(jie)聯(lian)系(xi)(xi)。
在(zai)傳統的(de)(de)民(min)族(zu)關(guan)系(xi)思(si)維中(zhong)(zhong),“威(wei)”一般指(zhi)國威(wei)、兵(bing)威(wei),具有以武力使(shi)對(dui)(dui)方感(gan)到(dao)恐懼的(de)(de)意思(si)。在(zai)褚遂(sui)良的(de)(de)思(si)維中(zhong)(zhong),就是(shi)(shi)通過誅的(de)(de)手段(duan),使(shi)少(shao)(shao)數(shu)(shu)民(min)族(zu)懼怕唐朝。在(zai)傳統思(si)想(xiang)(xiang)文化(hua)(hua)中(zhong)(zhong),“德(de)”有時(shi)指(zhi)道德(de),有時(shi)指(zhi)恩(en)(en)德(de),而在(zai)褚遂(sui)良的(de)(de)思(si)維中(zhong)(zhong),主要是(shi)(shi)指(zhi)德(de)化(hua)(hua)。在(zai)褚遂(sui)良的(de)(de)民(min)族(zu)關(guan)系(xi)思(si)想(xiang)(xiang)中(zhong)(zhong),對(dui)(dui)少(shao)(shao)數(shu)(shu)民(min)族(zu)實行德(de)化(hua)(hua)主要是(shi)(shi)通過冊立可汗的(de)(de)方式使(shi)少(shao)(shao)數(shu)(shu)民(min)族(zu)對(dui)(dui)唐中(zhong)(zhong)央感(gan)恩(en)(en)戴德(de),從而永遠依(yi)附唐王朝。
在(zai)中(zhong)國古(gu)代(dai),安撫(fu)邊(bian)疆少(shao)(shao)數民(min)族的(de)方式(shi)有多(duo)種多(duo)樣(yang),在(zai)褚遂(sui)良看來“以信(xin)義而撫(fu)戎夷”是(shi)最好的(de)方式(shi)之(zhi)一。應當說,褚遂(sui)良的(de)這一思想(xiang)可謂抓住了正確處理民(min)族關系(xi)的(de)實質。在(zai)褚遂(sui)良看來,“信(xin)”的(de)作用主要(yao)表(biao)現在(zai)如下幾(ji)個方面:第一,“信(xin)為國本”。第二,對少(shao)(shao)數民(min)族守信(xin)能(neng)夠充分顯示(shi)中(zhong)原王朝的(de)形象。第三(san),守信(xin)是(shi)避免民(min)族戰(zhan)爭的(de)有效途徑。
播出時間 影視劇 扮演者
1985年 《一代女皇武則天》 王(wang)瑞
1995年 《武則(ze)天(tian)》 張光(guang)正
2006年 《貞觀(guan)之治》 劉偉(wei)明(ming)
2011年 《武則天秘史》 陳兵
2013年 《夢(meng)回唐(tang)朝》 屈(qu)剛(gang)
2014年 《武(wu)媚娘傳奇》 李燕生
李(li)世(shi)民(min)曾(ceng)對(dui)長孫無忌說:“褚(chu)遂(sui)(sui)良(liang)耿直,有學術,竭盡(jin)所能(neng)忠(zhong)誠于朕,若飛鳥依人,自加(jia)憐愛。”又說:“立身之道,不可無學。遂(sui)(sui)良(liang)博識,深可重也。”
魏徵:“褚(chu)遂(sui)良下筆遒(qiu)勁,甚得王逸(yi)少(shao)體。”
韓瑗:“遂良運偶升平,道昭前烈,束發(fa)從宦,方淹(yan)累稔。趨(qu)侍陛下,俄歷歲(sui)年(nian),不(bu)聞涓滴之(zhi)愆,常睹勤勞之(zhi)效(xiao)。竭(jie)忠(zhong)誠于早歲(sui),罄直道于茲年(nian)。體(ti)國忘家(jia),捐身徇物,風霜(shuang)其操,鐵石其心(xin)。”
蔡希(xi):“仆嘗聞褚河南用(yong)筆(bi)如印(yin)印(yin)泥,思其所以,久不悟。后因閱(yue)江島平沙(sha)細地,令人(ren)欲書(shu),復偶一利鋒,便(bian)取書(shu)之,崄(xian)勁明麗,天然媚(mei)好,方悟前志(zhi),此蓋草、正(zheng)用(yong)筆(bi),悉欲令筆(bi)鋒透(tou)過紙(zhi)背,用(yong)筆(bi)如畫沙(sha)印(yin)泥,則(ze)成功極(ji)致,自然其跡,可得(de)齊于古人(ren)。”
揚無咎:“草書(shu)之法(fa),千(qian)變萬化,妙理無窮(qiong)。今(jin)于褚中令楷書(shu)見之。或(huo)評之云(yun):筆力雄贍,氣勢古淡(dan),皆言中其一(yi)。”
張懷瓘:“若瑤臺(tai)青(qing)瑣,窅映春林:美人嬋(chan)娟,似(si)不任乎羅綺,鉛華綽約,歐(ou)虞謝之。”
劉(liu)昫(xu):“褚(chu)河南上書言(yan)事,亹癖有經世遠略。魏徵、王(wang)珪之(zhi)(zhi)后,骨(gu)鯁風(feng)彩,落(luo)落(luo)負(fu)王(wang)佐(zuo)器者,殆難其(qi)人。名(ming)臣事業,河南有焉(yan)。昔齊人饋(kui)樂(le)而仲尼去,戎王(wang)溺(ni)妓而由余奔,婦人之(zhi)(zhi)言(yan),圣哲懼罹其(qi)禍,況(kuang)二佞據衡軸之(zhi)(zhi)地,為正人之(zhi)(zhi)魑(chi)魅乎(hu)!古之(zhi)(zhi)志士(shi)仁人,一言(yan)相期,死(si)(si)不之(zhi)(zhi)悔,況(kuang)于(yu)君臣之(zhi)(zhi)間,受托孤之(zhi)(zhi)寄,而以利害禍福(fu),忘平生之(zhi)(zhi)言(yan)哉!而韓、來諸(zhu)公,可(ke)謂守死(si)(si)善(shan)道(dao),求福(fu)不回(hui)者焉(yan)。”贊曰:“褚(chu)公之(zhi)(zhi)言(yan),和(he)樂(le)愔(yin)愔(yin),鐘石在虡,動成雅音(yin)。二猘雙吠,三賢(xian)一心。人皆觀望,我不浮沉。”
宋祁:“高宗之(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)君,可(ke)(ke)與(yu)為(wei)治(zhi)邪(xie)?內牽嬖陰,外劫(jie)讒言,以無(wu)忌(ji)之(zhi)(zhi)(zhi)親,遂良之(zhi)(zhi)(zhi)忠,皆顧命大臣,一旦(dan)誅斥,忍(ren)而不(bu)省。反天之(zhi)(zhi)(zhi)剛(gang),撓(nao)陽(yang)之(zhi)(zhi)(zhi)明(ming),卒使牝雞朱(zhu)鳴辰(chen),祚移后家,可(ke)(ke)不(bu)哀哉!天以女戎間唐而興,雖義(yi)士仁人抗之(zhi)(zhi)(zhi)以死,決不(bu)可(ke)(ke)支(zhi)。然瑗、濟、義(yi)琰、儀四子,可(ke)(ke)謂(wei)知(zhi)所守矣。噫,使長孫不(bu)逐江夏(李道(dao)宗)、害吳(wu)王(wang)(李恪),褚不(bu)譖(jian)死劉洎,其盛德可(ke)(ke)少訾(zi)乎!”
曾鞏:“當(dang)房杜(du)之時,所與共事則(ze)(ze)長(chang)孫無忌、岑文本,主(zhu)諫諍則(ze)(ze)魏鄭公、王(wang)珪,振(zhen)綱維則(ze)(ze)戴胄、劉洎,持(chi)憲法(fa)則(ze)(ze)張元(yuan)素、孫伏伽(jia),用兵征伐則(ze)(ze)李勣、李靖(jing),長(chang)民守土則(ze)(ze)李大亮(liang)。其(qi)余(yu)為卿大夫,各任其(qi)事,則(ze)(ze)馬周(zhou)、溫(wen)彥博(bo)、杜(du)正(zheng)倫、張行成、李綱、虞世南、褚遂良(liang)之徒(tu),不可勝(sheng)數。”
蘇軾(shi):“永禪師書骨氣深穩(wen),體兼眾妙,精(jing)能之至,反造疏淡。如觀(guan)陶彭澤詩(shi),初若(ruo)散(san)緩不(bu)收,反覆不(bu)已,乃識其奇(qi)趣。”
米芾:“清遠蕭散(san)”;“九奏(zou)萬(wan)舞,鶴(he)鷺充(chong)庭,鏘玉鳴珰,窈窕合度(du)。”
劉熙:“褚河南書為(wei)唐之廣大教化主,顏平原得其(qi)筋,徐季海之流得其(qi)肉。”
盛時泰:“褚書如孤蠶吐絲(si),文章具(ju)在。”
李宗瀚(han):“遒麗處似(si)虞,端勁處似(si)歐(ou),而運以分(fen)隸遺法。風規振六代之(zhi)馀,高古近二王以上,殆登善早年(nian)極用(yong)意書。”
梁(liang)巘:“褚(chu)書提筆(bi)‘空’,運筆(bi)‘靈’。瘦硬清挺,自(zi)是絕品。”
張燧:“長孫(sun)無(wu)忌、褚遂良(liang)之(zhi)死,世咸悲之(zhi)。余以為二子均有死道。夫吳王李恪,太宗(zong)(zong)愛(ai)(ai)子也(ye)(ye)(ye)(ye),太宗(zong)(zong)立高宗(zong)(zong)為太子,又欲立恪。無(wu)忌以舉棋不(bu)定(ding)為諷,似(si)矣(yi)。而其后也(ye)(ye)(ye)(ye),竟以房遺愛(ai)(ai)獄誣(wu)構(gou)吳王,陷之(zhi)重辟。劉(liu)洎(ji),太宗(zong)(zong)直臣(chen)也(ye)(ye)(ye)(ye),洎(ji)性疏致禍,理(li)固應耳,而罪不(bu)至死。遂良(liang)誣(wu)以‘伊霍(huo)’一語,必欲斃之(zhi),雖(sui)馬周(zhou)強諍不(bu)少解(jie)。夫此(ci)二子者,所謂太宗(zong)(zong)心膂臣(chen)也(ye)(ye)(ye)(ye),一殺其愛(ai)(ai)子,一貽其主(zhu)以殺直臣(chen)之(zhi)名(ming)。由此(ci)觀之(zhi),武(wu)氏(shi)之(zhi)禍,猶為晚(wan)也(ye)(ye)(ye)(ye)。”
蔡東藩:“長孫(sun)無(wu)忌、褚遂良,不能(neng)進諫于(yu)入宮之時(shi),徒欲勸(quan)阻于(yu)廢后(hou)之際(ji),先幾已(yi)昧,后(hou)悔曷追?”
貞觀年間,褚(chu)遂(sui)(sui)良(liang)負責(ze)起(qi)居注。有一次唐太宗聞道:“愛卿負責(ze)起(qi)居注,記的(de)是都(dou)是什么事(shi),人(ren)君(jun)(jun)可以查看(kan)嗎(ma)?”褚(chu)遂(sui)(sui)良(liang)回(hui)答說:“現在的(de)起(qi)居注,就是古代的(de)左(zuo)右史(shi)(shi),記的(de)是人(ren)君(jun)(jun)的(de)一言一行,而且記下善(shan)惡,作(zuo)為約(yue)束警戒,這樣(yang)人(ren)主(zhu)差不(bu)多就不(bu)會胡作(zuo)非為了(le)。臣(chen)(chen)還(huan)(huan)沒聽說過(guo)有哪位帝王親自查看(kan)史(shi)(shi)官的(de)記錄(lu)。”太宗說:“朕有不(bu)善(shan),愛卿也必須(xu)記下來嗎(ma)?”褚(chu)遂(sui)(sui)良(liang)說:“堅(jian)守君(jun)(jun)臣(chen)(chen)之道還(huan)(huan)不(bu)如堅(jian)守職責(ze),臣(chen)(chen)的(de)職責(ze)就是記錄(lu),所(suo)以人(ren)君(jun)(jun)的(de)舉動必須(xu)寂下來。”劉洎也說:“即使褚(chu)遂(sui)(sui)良(liang)不(bu)記錄(lu),天下之人(ren)都(dou)會記著。”
褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)與劉(liu)(liu)(liu)(liu)洎(ji)(ji)素不相能。唐太(tai)宗遠(yuan)征(zheng)高句麗(li)回來后得病(bing),劉(liu)(liu)(liu)(liu)洎(ji)(ji)擔心,褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)卻反而(er)誣陷(xian)說(shuo)劉(liu)(liu)(liu)(liu)洎(ji)(ji)打算(suan)行(xing)伊(yi)尹、霍光(guang)之舉,太(tai)宗聞(wen)之震怒,劉(liu)(liu)(liu)(liu)洎(ji)(ji)請馬周作證,褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)卻說(shuo)馬周包庇隱諱(hui),太(tai)宗聽信褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)讒(chan)言(yan),將(jiang)劉(liu)(liu)(liu)(liu)洎(ji)(ji)賜死。后來褚(chu)(chu)遂(sui)良(liang)被貶,世人認為這是他陷(xian)害劉(liu)(liu)(liu)(liu)洎(ji)(ji)的(de)報應。
在(zai)高(gao)宗李治冊封武(wu)(wu)則天(tian)為皇(huang)(huang)后(hou)(hou)之前,大(da)臣們有(you)(you)(you)很多(duo)是(shi)堅(jian)決(jue)反(fan)對的(de)(de),褚(chu)(chu)遂良(liang)就是(shi)其中之一,并打算帶頭勸諫。有(you)(you)(you)人說(shuo)(shuo)長(chang)孫無忌(ji)應該(gai)先去進(jin)諫,褚(chu)(chu)遂良(liang)說(shuo)(shuo):“長(chang)孫太尉是(shi)國(guo)舅,如果事情(qing)不(bu)(bu)順利,就會讓(rang)(rang)皇(huang)(huang)上(shang)背(bei)上(shang)一個(ge)向舅舅發(fa)怒的(de)(de)名(ming)聲,這(zhe)不(bu)(bu)好!”還有(you)(you)(you)人說(shuo)(shuo)應該(gai)李勣(ji)勸諫,褚(chu)(chu)遂良(liang)說(shuo)(shuo):“李司空是(shi)國(guo)家的(de)(de)重(zhong)臣,一旦事情(qing)難辦,就會讓(rang)(rang)皇(huang)(huang)上(shang)背(bei)上(shang)一個(ge)治罪大(da)臣的(de)(de)壞名(ming)聲,這(zhe)樣(yang)就不(bu)(bu)好了(le)。我只(zhi)不(bu)(bu)過受(shou)太宗寵遇,這(zhe)才有(you)(you)(you)了(le)今天(tian),況且今天(tian)正是(shi)我報答太宗的(de)(de)恩情(qing)之時,如果我不(bu)(bu)去,何(he)以面對先帝(di)的(de)(de)在(zai)天(tian)之靈啊!”于(yu)是(shi)褚(chu)(chu)遂良(liang)入宮進(jin)諫,極力反(fan)對廢黜王皇(huang)(huang)后(hou)(hou),其后(hou)(hou)又主(zhu)張即便(bian)立后(hou)(hou),也要立貴(gui)族之女,不(bu)(bu)可立曾(ceng)服侍過太宗的(de)(de)武(wu)(wu)則天(tian)。他把手中的(de)(de)笏(hu)(hu)板放(fang)在(zai)殿階,叩頭流血,說(shuo)(shuo):“還陛(bi)下此(ci)笏(hu)(hu),丐歸田(tian)里(li)。”高(gao)宗覺得褚(chu)(chu)遂良(liang)在(zai)要挾他,大(da)怒,命(ming)人將他拉出去,武(wu)(wu)則天(tian)則在(zai)簾幕后(hou)(hou)高(gao)呼:“何(he)不(bu)(bu)撲殺此(ci)獠!”長(chang)孫無忌(ji)見狀,急忙勸道(dao):“遂良(liang)受(shou)顧命(ming),有(you)(you)(you)罪不(bu)(bu)加刑(xing)。”于(yu)是(shi)褚(chu)(chu)遂良(liang)被遠貶外地。后(hou)(hou)人遂以“還笏(hu)(hu)”這(zhe)一典故(gu)指堅(jian)持原則而不(bu)(bu)惜(xi)棄官。
父親
父(fu)親:褚(chu)亮,官任(ren)散騎常侍。
兒子
褚彥(yan)甫(fu),流放于愛州,后被殺。
褚彥沖,流(liu)放于愛州,后(hou)被殺。
后代
孫子:褚祔。
曾孫:褚璆(qiú,求),字(zi)伯玉,中進士后,授任監察(cha)御史。先(xian)天年間破突厥軍,授任禮部員外郎。
五世孫:褚虔。
正史記載
《舊唐書·褚遂良傳》
《舊(jiu)唐書(shu)·宗室列(lie)傳》
《新唐書·褚遂良(liang)傳》
野史記載
《國史異纂》