沙(sha)丘(qiu)之變(bian),又稱沙(sha)丘(qiu)之謀,秦始皇在沙(sha)丘(qiu)宮(今河北(bei)省(sheng)廣宗縣)去世(shi)(shi)后,趙高與李斯殺害公子扶蘇(su),擁(yong)立秦二世(shi)(shi)即位的(de)事件。
始皇(huang)三十(shi)七(qi)年(nian)(前210年(nian)),秦始皇(huang)生平最后一次出(chu)巡。像往常一樣,李(li)斯、胡亥、趙高從(cong)行,去疾(ji)留守。巡游時在途中突然去世,遺詔令公(gong)子(zi)扶蘇主持葬禮,意即(ji)(ji)使之返都即(ji)(ji)位。
此時扶(fu)(fu)蘇正在上(shang)郡監督蒙(meng)恬的軍(jun)隊,管理詔書(shu)的趙高(gao)卻發動(dong)了(le)陰謀,威脅丞(cheng)相李斯(si),矯詔處死(si)扶(fu)(fu)蘇與(yu)蒙(meng)恬。隱瞞秦始(shi)(shi)(shi)皇死(si)訊,以咸魚放到秦始(shi)(shi)(shi)皇車上(shang),遮擋秦始(shi)(shi)(shi)皇尸體發出的臭味。回到咸陽(yang)後,他們擁(yong)立(li)公子胡亥為皇帝,就是秦二世。
不料始(shi)皇(huang)(huang)于(yu)沙(sha)丘(qiu)(qiu)暴卒,宦官趙(zhao)高脅迫(po)左相(xiang)李斯發動“沙(sha)丘(qiu)(qiu)之變”,他們合(he)謀篡改(gai)了始(shi)皇(huang)(huang)的傳位(wei)詔(zhao)書,廢太子扶蘇,改(gai)立胡(hu)亥為(wei)新帝,為(wei)秦二世。
始(shi)皇三十(shi)(shi)七年(前210年)冬季,秦(qin)始(shi)皇出游,左丞相李斯陪同前往,右丞相馮(feng)去疾(ji)留守咸(xian)陽。始(shi)皇有二(er)十(shi)(shi)多個兒子(zi),小兒子(zi)胡亥最受寵愛,他要(yao)求隨父皇出游,獲秦(qin)始(shi)皇準許(xu)。
十(shi)一(yi)月,秦始(shi)皇一(yi)行(xing)到(dao)達(da)云(yun)夢,向(xiang)(xiang)著九疑山(shan)遙祭葬在(zai)那里(li)的舜帝。然后(hou)乘船順長(chang)江而下(xia),觀(guan)覽籍柯,渡(du)經(jing)海(hai)渚,過丹陽(yang),抵(di)錢(qian)唐,到(dao)達(da)浙江邊。因(yin)錢(qian)塘江潮波濤洶涌(yong),便向(xiang)(xiang)西行(xing)駛一(yi)百二十(shi)里(li),從富陽(yang)與分(fen)水(shui)之間(jian)的狹窄處(chu)渡(du)江。隨(sui)之始(shi)皇登(deng)上會(hui)稽山(shan),祭祀禹帝,遙望(wang)南海(hai),刻立巨石歌(ge)功頌(song)德。然后(hou)起(qi)駕返回,歸途(tu)中(zhong)經(jing)過吳地(di),從江乘縣渡(du)過長(chang)江,沿海(hai)北上,抵(di)達(da)瑯邪(xie)、之罘(fu)。始(shi)皇看見大魚,即發箭將魚射殺(sha)。接著又沿海(hai)西行(xing),到(dao)了平原渡(du)口后(hou)便病倒了。
秦始皇(huang)很厭惡談論(lun)“死”,因此群臣中沒有(you)人敢于提(ti)關于死的(de)事。待到他(ta)病(bing)勢更加(jia)沉(chen)重時,才(cai)命中車府令、兼掌符璽事務的(de)趙高寫詔(zhao)書(shu)(shu)給長(chang)子扶蘇說(shuo):“參加(jia)喪(sang)事處理,靈柩(jiu)到咸陽后安葬。”詔(zhao)書(shu)(shu)已封好(hao),但卻擱置(zhi)在(zai)(zai)趙高處,沒有(you)交給使者送出。秋季(ji),七月,丙寅(二十日),始皇(huang)在(zai)(zai)沙丘宮平(ping)臺(tai)駕崩。丞相李斯因皇(huang)帝在(zai)(zai)都城外病(bing)逝(shi),唯恐(kong)各(ge)位(wei)皇(huang)子及天下(xia)發(fa)生什么變故,于是就秘不發(fa)喪(sang),將(jiang)棺材停放在(zai)(zai)能調節冷暖的(de)涼車中,由始皇(huang)生前最寵信的(de)宦(huan)官在(zai)(zai)車的(de)右(you)邊陪乘。所到一地,上呈(cheng)餐飯(fan)、百官奏(zou)報事務與過去一樣,宦(huan)官即從車中接受并批復奏(zou)事。只有(you)胡亥、趙高及受寵幸的(de)宦(huan)官五六個人知道內情(qing)。
趙(zhao)高素來得(de)到(dao)胡亥(hai)(hai)(hai)的(de)(de)(de)信(xin)(xin)任(ren)(ren),恰又怨(yuan)恨蒙氏(shi)兄(xiong)弟,便(bian)勸說(shuo)胡亥(hai)(hai)(hai),讓他(ta)詐(zha)稱始皇(huang)遺詔(zhao)命殺掉扶蘇(su)(su),立(li)胡亥(hai)(hai)(hai)為(wei)太子(zi)。胡亥(hai)(hai)(hai)同(tong)意了趙(zhao)高的(de)(de)(de)計策(ce)。趙(zhao)高又說(shuo):“這(zhe)(zhe)件事(shi)如(ru)果(guo)不(bu)與(yu)(yu)丞(cheng)相(xiang)合(he)謀進行,恐怕不(bu)能成功(gong)。”隨即會見丞(cheng)相(xiang)李(li)斯,說(shuo):“皇(huang)上(shang)(shang)賜(si)給扶蘇(su)(su)的(de)(de)(de)詔(zhao)書及符璽都在胡亥(hai)(hai)(hai)那里(li)。定立(li)太子(zi)之事(shi)只在您(nin)我口中的(de)(de)(de)一(yi)句話罷了。這(zhe)(zhe)件事(shi)將怎么辦呢?”李(li)斯說(shuo):“怎么能夠說(shuo)這(zhe)(zhe)種亡國的(de)(de)(de)話呀!此事(shi)不(bu)是我們這(zhe)(zhe)些(xie)為(wei)人臣子(zi)的(de)(de)(de)人所應當(dang)議論的(de)(de)(de)啊!”趙(zhao)高道:“您(nin)的(de)(de)(de)才能、謀略(lve)、功(gong)勛、人緣以(yi)及獲扶蘇(su)(su)的(de)(de)(de)信(xin)(xin)任(ren)(ren),這(zhe)(zhe)五(wu)點全部拿(na)來與(yu)(yu)蒙恬相(xiang)比(bi),哪一(yi)點比(bi)得(de)上(shang)(shang)他(ta)呢?”李(li)斯回答:“都比(bi)不(bu)上(shang)(shang)他(ta)。”趙(zhao)高說(shuo):“既然如(ru)此,那么只要扶蘇(su)(su)即位,就必定任(ren)(ren)用蒙恬為(wei)丞(cheng)相(xiang),您(nin)最(zui)終不(bu)能懷揣通(tong)侯的(de)(de)(de)印信(xin)(xin)返歸故鄉的(de)(de)(de)結局已經是顯而(er)易(yi)見的(de)(de)(de)了!而(er)胡亥(hai)(hai)(hai)仁慈忠厚,是可以(yi)擔當(dang)皇(huang)位繼承(cheng)人的(de)(de)(de)。希望您(nin)慎重(zhong)地考慮一(yi)下,作(zuo)出定奪!”
李斯聽后認為趙高(gao)說(shuo)的(de)有理(li),便與他(ta)(ta)共(gong)同謀劃,詐稱接受(shou)了(le)始(shi)(shi)皇的(de)遺詔(zhao),立胡亥為太子,又篡改始(shi)(shi)皇給扶蘇(su)的(de)詔(zhao)書(shu),指斥(chi)他(ta)(ta)多(duo)年來不能開辟疆土、創(chuang)立功業,卻使士(shi)卒大(da)量傷亡,并(bing)且數次上(shang)書(shu),直言誹謗父皇,日(ri)(ri)日(ri)(ri)夜夜地抱怨不能獲準解除監軍職務,返歸(gui)咸陽當太子;而將(jiang)軍蒙恬不糾正扶蘇(su)的(de)過失,并(bing)參與和(he)了(le)解扶蘇(su)的(de)圖謀。因(yin)此令他(ta)(ta)們自(zi)殺,將(jiang)兵權移交給副將(jiang)王離。
扶(fu)蘇(su)接到詔書(shu),哭(ku)泣(qi)著進入內室(shi),打算自(zi)殺。蒙恬(tian)(tian)說(shuo):“陛下(xia)在(zai)外地,并未確立誰是太(tai)子。他(ta)派(pai)我率領三(san)十萬軍(jun)隊鎮守邊陲(chui),令您擔(dan)任(ren)監軍(jun),這(zhe)乃是天下(xia)的(de)(de)重任(ren)啊。現在(zai)僅僅一個使(shi)者(zhe)前來傳書(shu),我們就自(zi)殺,又怎么能知道其中不是有詐(zha)呢?!讓我們再奏請證(zheng)實一下(xia),然后去死(si)也不晚呀。”但是使(shi)者(zhe)多次催促他(ta)們自(zi)行(xing)了斷,扶(fu)蘇(su)于是對(dui)蒙恬(tian)(tian)說(shuo):“父(fu)親(qin)賜兒子死(si),還(huan)哪里需(xu)要再請示查(cha)實呢!”隨(sui)即(ji)自(zi)殺。蒙恬(tian)(tian)不肯死(si),使(shi)者(zhe)便(bian)(bian)將他(ta)交給官吏治罪,囚(qiu)禁在(zai)陽周;改(gai)置李(li)斯的(de)(de)舍人擔(dan)任(ren)護軍(jun),然后回報李(li)斯、趙(zhao)高(gao)。胡亥這(zhe)時(shi)已聽說(shuo)扶(fu)蘇(su)死(si)了,便(bian)(bian)想釋(shi)放(fang)蒙恬(tian)(tian)。恰逢蒙毅(yi)代替(ti)始皇外出祈禱山川神靈求福后返(fan)回,趙(zhao)高(gao)即(ji)對(dui)胡亥說(shuo):“先帝想要薦(jian)舉賢能確定(ding)你為太(tai)子已經很長時(shi)間了,可是蒙毅(yi)一直(zhi)規(gui)勸他(ta),認(ren)為不可如(ru)此(ci)。現在(zai)不如(ru)就把蒙毅(yi)殺掉算了!”于是逮(dai)捕了蒙毅(yi),將他(ta)囚(qiu)禁到代郡。
皇(huang)室(shi)車隊于是從井陘抵達九原。當時(shi)正值(zhi)酷暑,裝載始皇(huang)遺體的(de)(de)涼(liang)車散(san)發出(chu)惡(e)臭(chou),胡(hu)(hu)亥等便指示隨從官員(yuan)在車上裝載一石鮑(bao)魚(yu),借魚(yu)的(de)(de)臭(chou)味(wei)混淆腐尸的(de)(de)氣味(wei)。從直道抵達咸陽后(hou),發布(bu)治喪的(de)(de)公告。胡(hu)(hu)亥繼承了皇(huang)位。
胡亥將秦始皇(huang)葬在驪山(shan)皇(huang)陵(ling),把(ba)銅(tong)熔化后灌入,堵塞住地(di)下深處的(de)(de)(de)水。崐又運來各種奇珍異寶,藏(zang)滿(man)墓(mu)穴。還下令工(gong)匠(jiang)制作帶有(you)機關的(de)(de)(de)弓弩,遇到穿(chuan)入靠近墓(mu)穴的(de)(de)(de)人,即(ji)自動射殺。用(yong)水銀做成百(bai)川、江河、大海,以機械灌注輸送。墓(mu)穴頂部布(bu)有(you)天文圖象,底(di)部設置地(di)理模(mo)型。后宮嬪(pin)妃凡未生子女的(de)(de)(de),令她(ta)們(men)全(quan)(quan)部陪葬。下葬以后,有(you)人說工(gong)匠(jiang)們(men)制造隱藏(zang)的(de)(de)(de)機械裝置,知道其中的(de)(de)(de)全(quan)(quan)部秘密,如果(guo)他們(men)再作第二重機關,就會將其中的(de)(de)(de)秘密泄露出去。于是待(dai)送終的(de)(de)(de)大事完畢后,那些工(gong)匠(jiang)即(ji)被(bei)盡數(shu)封閉在墓(mu)穴中。
胡亥想要殺(sha)(sha)掉(diao)蒙(meng)(meng)(meng)恬兄弟二人,子(zi)(zi)嬰規(gui)勸(quan)說:“趙(zhao)王(wang)趙(zhao)遷(qian)殺(sha)(sha)李(li)牧而(er)用顏(yan)聚,齊(qi)國(guo)(guo)田建殺(sha)(sha)他前代的(de)(de)(de)忠(zhong)臣(chen)而(er)用后(hou)勝,結果最終都(dou)亡(wang)了(le)國(guo)(guo)。蒙(meng)(meng)(meng)恬兄弟是(shi)秦(qin)國(guo)(guo)的(de)(de)(de)重臣(chen)、謀士,陛(bi)下(xia)卻(que)打算一下(xia)子(zi)(zi)就把他們拋(pao)棄、除掉(diao)。似此誅(zhu)殺(sha)(sha)忠(zhong)臣(chen)而(er)扶立(li)節操(cao)品行(xing)不(bu)端的(de)(de)(de)人,是(shi)在(zai)內失(shi)去群臣(chen)的(de)(de)(de)信任(ren),在(zai)外(wai)使(shi)將士們意志渙(huan)散(san)啊!”但是(shi)二世不(bu)聽從勸(quan)告(gao),隨即殺(sha)(sha)掉(diao)了(le)蒙(meng)(meng)(meng)毅,并要殺(sha)(sha)內史蒙(meng)(meng)(meng)恬。蒙(meng)(meng)(meng)恬說:“我(wo)(wo)們蒙(meng)(meng)(meng)家自(zi)我(wo)(wo)的(de)(de)(de)先人起直(zhi)至子(zi)(zi)孫,在(zai)秦(qin)國(guo)(guo)建立(li)功(gong)業(ye)和(he)忠(zhong)信已經(jing)三(san)代了(le)。如(ru)今我(wo)(wo)領(ling)兵三(san)十多萬,身(shen)體雖然(ran)被囚禁,但我(wo)(wo)的(de)(de)(de)勢力(li)仍然(ran)足以進行(xing)反叛。可是(shi)我(wo)(wo)知道(dao)自(zi)己(ji)必定(ding)得死卻(que)還是(shi)要奉(feng)守(shou)節義,是(shi)因為我(wo)(wo)不(bu)敢辱(ru)沒祖(zu)先的(de)(de)(de)教誨,并表示我(wo)(wo)不(bu)忘先帝的(de)(de)(de)大(da)恩大(da)德啊!”于是(shi)即吞服毒藥自(zi)殺(sha)(sha)身(shen)亡(wang)。
胡亥登(deng)基后,見不得人(ren)的(de)陰謀(mou)和突如其來(lai)的(de)權力(li)共同(tong)催生出強烈的(de)不安全感,隨之而來(lai)的(de)是以維護秦帝國穩(wen)定為借口的(de)血腥政(zheng)治清洗,于是,胡亥的(de)兄弟(di)姐妹一(yi)個接一(yi)個地成為犧(xi)牲品,恐怖的(de)氣息如同(tong)濃重(zhong)的(de)陰霾逐漸擴散到(dao)整個秦帝國的(de)每一(yi)個角(jiao)落。
咸陽(yang)城外(wai)反秦(qin)浪潮(chao)也此起彼伏,秦(qin)二世元年(前209年)七月,陳勝、吳廣(guang)以扶蘇、項燕為名發動大澤鄉起義(yi),農民起義(yi)席(xi)卷全國,六(liu)國也紛紛復辟(pi),秦(qin)王朝風雨飄搖,兩年后(hou)就(jiu)滅亡(wang)了。
常楚老(lao):黑云(yun)兵氣射天(tian)(tian)裂,壯士朝眠夢(meng)冤(yuan)結。祖龍(long)一夜死(si)沙(sha)丘,胡亥空(kong)隨鮑魚(yu)轍。腐肉偷(tou)生三千里,偽書(shu)先賜(si)扶蘇(su)死(si)。墓接驪山土未乾,瑞光已向芒碭起。陳勝城中鼓三下,秦家天(tian)(tian)地如崩瓦(wa)。龍(long)蛇(she)撩亂(luan)入(ru)咸陽,少(shao)帝空(kong)隨漢家馬。
蔡東藩:始皇(huang)稔(ren)惡,道死沙邱,趙(zhao)高(gao)包藏禍心,倡(chang)謀(mou)廢立,始唆胡亥,繼唆李斯(si)(si);胡亥少不(bu)更事,為(wei)高(gao)所(suo)惑,尚可言也(ye),李斯(si)(si)身(shen)為(wei)丞相,位至通(tong)侯,受始皇(huang)之顧命,乃(nai)甘心從逆,與謀(mou)不(bu)軌,是(shi)豈(qi)大臣之所(suo)為(wei)乎(hu)?雖暴秦(qin)(qin)之罪,上(shang)通(tong)于(yu)天,不(bu)如是(shi)不(bu)足以致(zhi)亡,但斯(si)(si)為(wei)秦(qin)(qin)相,應(ying)具相術,平時既不(bu)能匡主,臨變又(you)不(bu)思除奸,徒營(ying)營(ying)于(yu)利祿之私,同預廢立之計,例以《春秋》書法,斯(si)(si)為(wei)首(shou)惡,而趙(zhao)高(gao)猶其次焉(yan)者(zhe)也(ye)。