公元前333年8月底,亞(ya)(ya)力山大(da)征服小(xiao)(xiao)亞(ya)(ya)細亞(ya)(ya)腹地(di)以后(hou)(hou),立刻南下進軍(jun)波斯帝國在(zai)小(xiao)(xiao)亞(ya)(ya)細亞(ya)(ya)最后(hou)(hou)的(de)據(ju)點西里(li)西亞(ya)(ya)(Cilicia)。波斯西里(li)西亞(ya)(ya)總督阿薩姆(Arsames)繼續誘敵深(shen)入,棄守金牛(niu)山脈上的(de)險要(yao)山口(kou),使(shi)得馬其頓大(da)軍(jun)輕(qing)易進占首(shou)府塔蘇斯(Tarsus)。與此同時,波斯王大(da)流士親率十萬大(da)軍(jun)從巴比倫出發(fa),于9月初到(dao)達阿曼(man)山脈東側的(de)索克(ke)依(Sochoi)嚴陣(zhen)以待,打算利用這里(li)的(de)平(ping)原地(di)形同亞(ya)(ya)力山大(da)決戰。
波斯(si)(si)行省西(xi)(xi)(xi)(xi)里西(xi)(xi)(xi)(xi)亞位(wei)于安納托(tuo)利(li)亞半島東南角,是(shi)小(xiao)亞細亞進入兩(liang)(liang)河平原的(de)(de)(de)門戶(hu),這里有金牛(niu)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)脈(mo)(Taurus Mountains)環(huan)繞西(xi)(xi)(xi)(xi)、北(bei)兩(liang)(liang)面(mian),東面(mian)是(shi)南北(bei)走(zou)向的(de)(de)(de)阿(a)曼(man)(man)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)脈(mo)(Amanus Ranges),山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)脈(mo)以東就是(shi)廣袤的(de)(de)(de)兩(liang)(liang)河平原。阿(a)曼(man)(man)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)脈(mo)阻(zu)斷了(le)東西(xi)(xi)(xi)(xi)方向的(de)(de)(de)交通,只有兩(liang)(liang)個(ge)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou)能夠通行,一(yi)(yi)個(ge)是(shi)阿(a)曼(man)(man)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou)(Amanic Gate),位(wei)于山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)脈(mo)北(bei)部的(de)(de)(de)伊蘇斯(si)(si)河谷(Issus Valley)附近,另一(yi)(yi)個(ge)是(shi)敘(xu)利(li)亞山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou)(Syrian Gate),在(zai)阿(a)曼(man)(man)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou)南面(mian)約(yue)100公里處。亞力山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)大(da)到達西(xi)(xi)(xi)(xi)里西(xi)(xi)(xi)(xi)亞以后感染風(feng)寒臥床不(bu)起,修(xiu)養了(le)一(yi)(yi)個(ge)多月(yue)才復元。他派帕(pa)馬(ma)尼(ni)(ni)奧率部南進,控制(zhi)敘(xu)利(li)亞山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou),并打探波斯(si)(si)軍(jun)(jun)隊(dui)的(de)(de)(de)動向。帕(pa)馬(ma)尼(ni)(ni)奧軍(jun)(jun)團在(zai)敘(xu)利(li)亞山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou)西(xi)(xi)(xi)(xi)側扎營(ying),派出探馬(ma)越過敘(xu)利(li)亞山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)口(kou)向東偵查,很快發現駐扎在(zai)索克依的(de)(de)(de)波斯(si)(si)大(da)軍(jun)(jun)。
馬其(qi)頓軍隊繼續在沿海(hai)(hai)地區行(xing)軍。亞(ya)歷山(shan)大寧愿讓自己的(de)士兵在群(qun)山(shan)與大海(hai)(hai)之間的(de)狹(xia)窄小道(dao)上緩慢前行(xing),也不能讓占數(shu)量優勢的(de)敵軍,獲(huo)得一個空間足夠巨大的(de)戰場。
亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)一(yi)向(xiang)有料敵(di)之先的能力,他接(jie)到(dao)帕馬尼奧的探報(bao),斷(duan)定大(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)將(jiang)從南邊的敘利(li)亞(ya)山(shan)(shan)口通過(guo)。10月底(di),亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)將(jiang)傷(shang)病(bing)(bing)員(yuan)留在依蘇(su)斯(si)(si)的營(ying)地(di)里(li),率領大(da)(da)(da)(da)部(bu)(bu)隊(dui)向(xiang)南行軍60公里(li)來到(dao)敘利(li)亞(ya)山(shan)(shan)口,準(zhun)備在這(zhe)里(li)利(li)用(yong)地(di)形(xing)阻擊大(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)的大(da)(da)(da)(da)軍。正當亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)向(xiang)敘利(li)亞(ya)山(shan)(shan)口進軍時,大(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)卻從索克依揮(hui)師北上,從阿(a)曼山(shan)(shan)口順利(li)通過(guo),占領了亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)留在伊蘇(su)斯(si)(si)的大(da)(da)(da)(da)營(ying),俘虜了所有的傷(shang)兵員(yuan)和物資,截(jie)斷(duan)了亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)的后路。大(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)將(jiang)馬其頓(dun)的傷(shang)病(bing)(bing)員(yuan)全部(bu)(bu)剁去雙手,放他們前去給亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)報(bao)信,然后從伊蘇(su)斯(si)(si)南進20公里(li),到(dao)皮納羅河畔(Pinarus River)安營(ying)扎寨,嚴陣以(yi)待。伊蘇(su)斯(si)(si)戰役就這(zhe)樣以(yi)亞(ya)力山(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)陷入(ru)絕境拉(la)開序幕。
亞歷山大很快(kuai)做出(chu)了決(jue)策。
輜重(zhong)與戰斗力(li)較差(cha)的(de)希臘(la)同盟軍(jun)被亞(ya)歷山大留在南面防御通向大馬士革的(de)山口(kou)。這樣,波(bo)斯(si)人的(de)地方次級部隊便不能輕易攻擊他的(de)身后(hou)。
亞歷山大本人帶領的(de)主力野戰軍(jun)(jun)(jun)則向北,迅(xun)速朝著敵軍(jun)(jun)(jun)的(de)方向發起攻(gong)擊。在急(ji)行(xing)軍(jun)(jun)(jun)穿過不適合部隊(dui)展開的(de)山口時(shi),擊敗了(le)波斯軍(jun)(jun)(jun)隊(dui)的(de)偵查部隊(dui)。這等于是在向對手釋(shi)放決(jue)戰的(de)信號。
西方(fang)史學家考證,皮納(na)(na)羅(luo)河(he)(he)就是今(jin)天(tian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)帕亞(ya)斯(si)河(he)(he)(Payas River)。這條河(he)(he)發源于阿(a)曼山脈,全長大(da)(da)(da)約四公里(li),上游(you)一(yi)公里(li)多(duo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)河(he)(he)段(duan)(duan)在山谷(gu)中(zhong)穿行;進入(ru)海(hai)岸平原最(zui)初(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)500米只能(neng)算是一(yi)條溪流;中(zhong)游(you)將近兩公里(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)河(he)(he)段(duan)(duan)加(jia)(jia)寬到(dao)(dao)(dao)35米,河(he)(he)床上石頭(tou)密布,河(he)(he)岸由于山洪沖刷(shua)而(er)高聳陡峭,只有幾處平緩(huan)地段(duan)(duan)可以(yi)(yi)涉(she)渡(du);下游(you)入(ru)海(hai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)500米河(he)(he)段(duan)(duan)比較平坦開闊。根據亞(ya)力山大(da)(da)(da)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)史官卡利斯(si)蒂尼(Callisthenes)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)記(ji)錄(lu),皮納(na)(na)羅(luo)河(he)(he)谷(gu)平原的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)寬度不超過2.5公里(li),即使加(jia)(jia)上可以(yi)(yi)部(bu)(bu)署(shu)兵(bing)(bing)力的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)段(duan)(duan)平緩(huan)山坡,整(zheng)個戰場的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)寬度不會超過三公里(li)(現在的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)帕亞(ya)斯(si)河(he)(he)谷(gu)平原寬3.5公里(li))。古典史料記(ji)載,大(da)(da)(da)流士(shi)乘坐黃金打造(zao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)華麗戰車高居波(bo)(bo)斯(si)陣(zhen)(zhen)線(xian)中(zhong)央,從戰場上的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)任何(he)位(wei)置都能(neng)看到(dao)(dao)(dao)他魁梧的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)身影。大(da)(da)(da)流士(shi)身邊簇擁著2千(qian)騎(qi)兵(bing)(bing)禁衛(wei)軍(jun)(jun),前面排列3萬(wan)希臘(la)雇傭(yong)軍(jun)(jun),組(zu)成(cheng)(cheng)中(zhong)央陣(zhen)(zhen)營。由于戰場狹(xia)窄,希臘(la)雇傭(yong)軍(jun)(jun)密集方(fang)陣(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)縱(zong)深達(da)到(dao)(dao)(dao)24行。左(zuo)翼陣(zhen)(zhen)營由4萬(wan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)卡爾達(da)克步(bu)兵(bing)(bing)和2萬(wan)弓箭手組(zu)成(cheng)(cheng),弓箭手部(bu)(bu)署(shu)在步(bu)兵(bing)(bing)方(fang)陣(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)后面。大(da)(da)(da)流士(shi)特(te)別派遣(qian)2萬(wan)步(bu)兵(bing)(bing)在皮納(na)(na)羅(luo)河(he)(he)以(yi)(yi)南依山列陣(zhen)(zhen),對馬其頓(dun)軍(jun)(jun)隊(dui)(dui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)右(you)翼形成(cheng)(cheng)包抄之(zhi)勢。波(bo)(bo)斯(si)右(you)翼有2萬(wan)卡爾達(da)克步(bu)兵(bing)(bing)壓(ya)陣(zhen)(zhen),而(er)事先渡(du)河(he)(he)擔(dan)任屏障(zhang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)3萬(wan)波(bo)(bo)斯(si)騎(qi)兵(bing)(bing)在部(bu)(bu)署(shu)完畢以(yi)(yi)后全部(bu)(bu)退到(dao)(dao)(dao)右(you)翼,占據皮納(na)(na)羅(luo)河(he)(he)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)下游(you)河(he)(he)段(duan)(duan)。波(bo)(bo)斯(si)騎(qi)兵(bing)(bing)統帥是納(na)(na)巴(ba)扎(zha)尼(Nabarzanes),他麾下的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)6千(qian)鐵甲騎(qi)兵(bing)(bing)是大(da)(da)(da)流士(shi)寄予厚(hou)望的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)突擊部(bu)(bu)隊(dui)(dui)。這樣波(bo)(bo)斯(si)軍(jun)(jun)隊(dui)(dui)在第(di)一(yi)道防線(xian)總(zong)共部(bu)(bu)署(shu)15萬(wan)人,在波(bo)(bo)斯(si)陣(zhen)(zhen)線(xian)后面,還有數量(liang)不詳的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)藩邦部(bu)(bu)隊(dui)(dui)組(zu)成(cheng)(cheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)第(di)二道防線(xian)。
大流士的(de)(de)(de)(de)(de)(de)排兵布(bu)陣相當精明,唯一的(de)(de)(de)(de)(de)(de)敗筆大概(gai)是(shi)將2千馬(ma)迪亞(ya)(Mardian)弓(gong)箭(jian)手部署(shu)在波斯(si)左翼重裝步兵的(de)(de)(de)(de)(de)(de)前面。馬(ma)迪亞(ya)人是(shi)來自伊(yi)朗(lang)高(gao)原西(xi)南(nan)部的(de)(de)(de)(de)(de)(de)游牧(mu)民族,以其優秀的(de)(de)(de)(de)(de)(de)弓(gong)箭(jian)手聞(wen)名波斯(si)帝國。大流士這樣布(bu)置(zhi)大概(gai)是(shi)為了充(chong)分發揮(hui)馬(ma)迪亞(ya)弓(gong)箭(jian)手快速準確(que)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)直射(she)火力,以阻擊馬(ma)其頓騎(qi)兵的(de)(de)(de)(de)(de)(de)沖鋒,但他顯然高(gao)估了弓(gong)箭(jian)對馬(ma)其頓重騎(qi)兵的(de)(de)(de)(de)(de)(de)殺傷(shang)力。輕裝的(de)(de)(de)(de)(de)(de)馬(ma)迪亞(ya)弓(gong)箭(jian)手根本不具備抗沖擊能力,而他們身后的(de)(de)(de)(de)(de)(de)卡爾達克(ke)重裝步兵排列成希臘風格的(de)(de)(de)(de)(de)(de)密集陣,并沒有留下足夠開闊的(de)(de)(de)(de)(de)(de)通道給弓(gong)箭(jian)手后撤。這個弱點將導致波斯(si)左翼的(de)(de)(de)(de)(de)(de)崩潰(kui)。
后世(shi)史學家大(da)多認為波(bo)斯軍(jun)隊(dui)的(de)數(shu)量被過分(fen)夸大(da)了。大(da)流士的(de)貼身衛(wei)隊(dui)2千(qian)人應該沒有水(shui)分(fen);希臘(la)雇傭軍(jun)占(zhan)據的(de)陣線寬度不足一(yi)公(gong)里,按(an)照(zhao)24行的(de)密集陣厚度計(ji)算,實(shi)際(ji)(ji)兵(bing)(bing)力應該不超過2萬(wan)(wan)人。同樣(yang)道理(li),左翼4萬(wan)(wan)卡爾(er)達克步(bu)兵(bing)(bing)和2萬(wan)(wan)弓箭(jian)手實(shi)際(ji)(ji)兵(bing)(bing)力至少(shao)應該減(jian)半,即總(zong)共3萬(wan)(wan)人。右翼波(bo)斯騎(qi)兵(bing)(bing)占(zhan)據的(de)戰(zhan)場寬度只有500米,無論如何容不下3萬(wan)(wan)騎(qi)兵(bing)(bing),后人估計(ji)參戰(zhan)的(de)波(bo)斯騎(qi)兵(bing)(bing)最多不過一(yi)萬(wan)(wan)人,其中至少(shao)一(yi)半是鐵甲騎(qi)兵(bing)(bing)。這樣(yang)估算波(bo)斯軍(jun)隊(dui)的(de)一(yi)線兵(bing)(bing)力大(da)約有7萬(wan)(wan)人。
在大(da)流士調(diao)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)遣將的(de)(de)同時,馬(ma)其頓軍(jun)隊繼續穩步(bu)前進,各(ge)個(ge)部(bu)(bu)隊在行進當中(zhong)按部(bu)(bu)就(jiu)班進入指定的(de)(de)陣(zhen)線位(wei)置。左(zuo)(zuo)翼陣(zhen)營是(shi)(shi)(shi)帕米尼奧率領的(de)(de)馬(ma)其頓密(mi)(mi)集(ji)(ji)陣(zhen)共1萬2千(qian)(qian)重裝步(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),由6個(ge)團級方陣(zhen)組(zu)成,指揮官分(fen)別是(shi)(shi)(shi)帕米尼奧之子(zi)尼卡諾(Nicanor)、科恩(Coenus)、柏蒂卡(Perdiccas)、美利格(ge)(ge)(Meleager)、托勒(le)密(mi)(mi)(Ptolemy)、和(he)阿銘(ming)塔(ta)(Amyntas)。密(mi)(mi)集(ji)(ji)陣(zhen)最初是(shi)(shi)(shi)32行縱深,隨著(zhu)戰(zhan)場的(de)(de)變(bian)寬而不(bu)斷向(xiang)兩翼展開,厚度(du)先減為16行,再減為8行,以保持足夠(gou)的(de)(de)正面寬度(du)。密(mi)(mi)集(ji)(ji)陣(zhen)前面是(shi)(shi)(shi)2千(qian)(qian)色雷斯(si)標(biao)槍手(shou)和(he)克里特弓(gong)箭手(shou)混編組(zu)成的(de)(de)散兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)線,左(zuo)(zuo)邊有600希(xi)(xi)臘(la)聯盟(meng)重騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)保護側翼。亞(ya)力山(shan)大(da)照例親率2千(qian)(qian)近(jin)衛騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)組(zu)成右翼主力,左(zuo)(zuo)側是(shi)(shi)(shi)3千(qian)(qian)近(jin)衛步(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)銜接馬(ma)其頓密(mi)(mi)集(ji)(ji)陣(zhen),右側是(shi)(shi)(shi)1,800特薩利重騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)和(he)800馬(ma)其頓輕騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),右翼遠端是(shi)(shi)(shi)2千(qian)(qian)希(xi)(xi)臘(la)聯盟(meng)游擊步(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)和(he)3千(qian)(qian)阿格(ge)(ge)里亞(ya)和(he)色雷斯(si)標(biao)槍手(shou)。亞(ya)力山(shan)大(da)把希(xi)(xi)臘(la)聯盟(meng)重裝步(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)4千(qian)(qian)人作(zuo)為預備隊,大(da)概是(shi)(shi)(shi)考慮(lv)到(dao)波斯(si)軍(jun)隊里希(xi)(xi)臘(la)雇(gu)傭軍(jun)數量眾多,害怕自己的(de)(de)希(xi)(xi)臘(la)部(bu)(bu)隊面對同胞不(bu)忍下手(shou)。此役馬(ma)其頓參戰(zhan)部(bu)(bu)隊總共3萬2千(qian)(qian)人。
大(da)流(liu)士(shi)布陣(zhen)(zhen)(zhen)完畢,擔(dan)任(ren)屏障的(de)(de)(de)(de)波斯(si)騎兵(bing)(bing)(bing)迅速撤回本陣(zhen)(zhen)(zhen),亞(ya)(ya)力(li)山(shan)(shan)大(da)終于(yu)看到了波斯(si)陣(zhen)(zhen)(zhen)線的(de)(de)(de)(de)全貌。顯然大(da)流(liu)士(shi)和(he)亞(ya)(ya)力(li)山(shan)(shan)大(da)英雄所見(jian)略同,兵(bing)(bing)(bing)力(li)部署(shu)都是左弱右(you)強,突(tu)擊部隊都放在(zai)右(you)翼(yi)。馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)密集(ji)陣(zhen)(zhen)(zhen)面對(dui)波斯(si)希臘雇傭軍和(he)卡(ka)爾(er)達(da)克步(bu)兵(bing)(bing)(bing),處于(yu)一比三(san)的(de)(de)(de)(de)兵(bing)(bing)(bing)力(li)劣(lie)勢,但波斯(si)軍隊顯然打算(suan)在(zai)這(zhe)里取守勢,他(ta)(ta)們在(zai)皮納羅(luo)河北(bei)岸(an)容易涉(she)渡(du)的(de)(de)(de)(de)地(di)段埋置大(da)量削尖(jian)的(de)(de)(de)(de)樹樁,用于(yu)阻礙馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)重(zhong)裝步(bu)兵(bing)(bing)(bing)的(de)(de)(de)(de)沖鋒。這(zhe)種缺乏信心的(de)(de)(de)(de)表現讓(rang)馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)步(bu)兵(bing)(bing)(bing)士(shi)氣更加(jia)旺(wang)盛(sheng)。馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)密集(ji)陣(zhen)(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)(de)左側是2千(qian)標槍(qiang)手和(he)弓箭手,以及600希臘重(zhong)騎兵(bing)(bing)(bing),他(ta)(ta)們面對(dui)波斯(si)最精銳的(de)(de)(de)(de)部隊-納巴扎尼統帥的(de)(de)(de)(de)鐵甲(jia)騎兵(bing)(bing)(bing),實力(li)對(dui)比非常懸殊。波斯(si)左翼(yi)的(de)(de)(de)(de)2萬卡(ka)爾(er)達(da)克重(zhong)裝步(bu)兵(bing)(bing)(bing)和(he)1萬弓箭手將接受馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)近衛騎兵(bing)(bing)(bing)的(de)(de)(de)(de)考(kao)驗,他(ta)(ta)們的(de)(de)(de)(de)任(ren)務(wu)是盡量抵擋和(he)遲滯馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)騎兵(bing)(bing)(bing)的(de)(de)(de)(de)突(tu)擊。在(zai)馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)陣(zhen)(zhen)(zhen)線右(you)側山(shan)(shan)坡上還有數千(qian)波斯(si)步(bu)兵(bing)(bing)(bing),威脅著馬(ma)(ma)其(qi)頓(dun)(dun)右(you)翼(yi)陣(zhen)(zhen)(zhen)線的(de)(de)(de)(de)側后方。
亞力(li)山(shan)(shan)大(da)看到馬其(qi)頓的(de)(de)(de)(de)左翼(yi)遠(yuan)端過于薄弱(ruo),立(li)刻將右翼(yi)的(de)(de)(de)(de)1,800特(te)薩(sa)(sa)(sa)利重騎兵(bing)(bing)調到左翼(yi)。這(zhe)(zhe)里(li)亞力(li)山(shan)(shan)大(da)展現了高超(chao)的(de)(de)(de)(de)指(zhi)揮藝術,他命(ming)令特(te)薩(sa)(sa)(sa)利騎兵(bing)(bing)悄無聲息地(di)貼著馬其(qi)頓密集陣(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)(de)后(hou)面(mian)向左移動,大(da)流(liu)士的(de)(de)(de)(de)視(shi)(shi)線被(bei)豎立(li)如林的(de)(de)(de)(de)馬其(qi)頓長矛遮擋,對這(zhe)(zhe)個(ge)調動毫無察覺。亞力(li)山(shan)(shan)大(da)并(bing)沒有(you)把(ba)特(te)薩(sa)(sa)(sa)利騎兵(bing)(bing)部署在(zai)馬其(qi)頓密集陣(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)(de)左側(ce)(ce),而是讓他們藏(zang)在(zai)方陣(zhen)(zhen)后(hou)面(mian)作為一支奇(qi)兵(bing)(bing),接受帕米尼(ni)奧的(de)(de)(de)(de)指(zhi)揮。這(zhe)(zhe)支奇(qi)兵(bing)(bing)在(zai)戰役當中起到了非(fei)常關鍵的(de)(de)(de)(de)作用。接下來亞力(li)山(shan)(shan)大(da)派出兩個(ge)營(ying)的(de)(de)(de)(de)近衛騎兵(bing)(bing)600人,在(zai)2千游擊(ji)(ji)步(bu)兵(bing)(bing)和1千標槍手的(de)(de)(de)(de)支持(chi)下向右側(ce)(ce)山(shan)(shan)坡(po)上(shang)的(de)(de)(de)(de)波斯步(bu)兵(bing)(bing)發(fa)起攻擊(ji)(ji),以消(xiao)除他們對馬其(qi)頓側(ce)(ce)翼(yi)的(de)(de)(de)(de)威脅(xie)。經過短暫的(de)(de)(de)(de)戰斗,波斯步(bu)兵(bing)(bing)被(bei)迫放棄緩坡(po)上(shang)的(de)(de)(de)(de)陣(zhen)(zhen)地(di),遠(yuan)遠(yuan)退到山(shan)(shan)麓之上(shang)。亞力(li)山(shan)(shan)大(da)隨后(hou)派遣(qian)300輕騎兵(bing)(bing)留在(zai)山(shan)(shan)坡(po)上(shang)監視(shi)(shi)警戒,將其(qi)他部隊(dui)撤回本陣(zhen)(zhen)。
當(dang)馬其頓軍隊前進到波斯軍隊的(de)(de)(de)弓(gong)箭射程(cheng)之(zhi)外時,亞力山(shan)大(da)下令部隊原地稍(shao)息。他(ta)照例策馬馳過(guo)馬其頓陣(zhen)線檢閱部隊,慷慨激昂地發(fa)(fa)(fa)表演說鼓舞士氣。與此同時,波斯軍隊的(de)(de)(de)將領們(men)也在陣(zhen)前向他(ta)們(men)各(ge)自(zi)的(de)(de)(de)部隊大(da)聲訓話,進行(xing)戰前動員(yuan),各(ge)種語言的(de)(de)(de)呼喊聲此起彼(bi)伏,在河谷(gu)中回蕩。馬其頓將士群情(qing)激昂,發(fa)(fa)(fa)出驚天動地的(de)(de)(de)“戰吼”(War Cry),波斯陣(zhen)營不甘示弱(ruo),也以(yi)海(hai)嘯般的(de)(de)(de)吼叫回應,而數千(qian)面波斯戰鼓開始擂響,震耳(er)欲聾。伊蘇斯戰役一觸即發(fa)(fa)(fa)。
亞(ya)歷山大大帝的(de)(de)父親腓力二(er)世,用特點鮮明的(de)(de)軍(jun)事改(gai)革(ge),為王國的(de)(de)霸業(ye)打下地基:
使用4米(mi)長槍的(de)步兵孕育(yu)而生,并通過長期的(de)嚴格訓練,確保方陣的(de)完整嚴密。希臘人和波斯(si)人的(de)長矛(mao)都不足(zu)3米(mi),在(zai)正面(mian)交戰中非常(chang)吃(chi)虧。何況這些手(shou)持(chi)長兵的(de)馬其頓人,居然還能在(zai)大部分(fen)地(di)形上(shang),來去自(zi)如地(di)變化作戰隊形,謹防對(dui)手(shou)處心(xin)積(ji)慮要(yao)獲得的(de)貼身肉(rou)搏。他們不惜(xi)使用直徑(jing)60厘米(mi)的(de)小(xiao)盾牌,也要(yao)在(zai)瘋狂沖鋒的(de)對(dui)手(shou)面(mian)前,鑄起槍矛(mao)林(lin)立的(de)防線。
馬(ma)其頓(dun)的(de)騎(qi)(qi)兵隊伍也(ye)在(zai)這種(zhong)思(si)維(wei)模式下,訓練成(cheng)為了當時的(de)頂尖水準。通過對(dui)外(wai)貿易與(yu)本土培育獲得的(de)優良戰(zhan)駒,讓身披護甲的(de)騎(qi)(qi)手(shou)還(huan)能手(shou)持近(jin)3米的(de)騎(qi)(qi)槍,發起沖(chong)鋒(feng)。這種(zhong)沖(chong)擊往往從側翼展開,非常(chang)有效地擊破隊列完整(zheng)的(de)敵軍,從而在(zai)跟不上瓦解(jie)對(dui)手(shou)的(de)抵抗。
馬其頓人(ren)還有一支(zhi)精(jing)銳的(de)(de)近衛軍(jun)步兵。他們(men)不僅接受(shou)長槍方陣(zhen)的(de)(de)訓練(lian),也需要身(shen)負全套鎧甲與大(da)盾牌,進行野(ye)戰拉練(lian)。這(zhe)確保他們(men)可以使用傳統(tong)的(de)(de)希臘(la)短矛,在戰場上快速行動,連接方陣(zhen)部隊與沖鋒的(de)(de)騎兵。這(zhe)樣安排(pai)的(de)(de)好處在于保證(zheng)了全軍(jun)的(de)(de)戰線不會(hui)出現脫節斷裂。他們(men)也經常(chang)與騎兵一起,發(fa)起側(ce)翼的(de)(de)夾擊,支(zhi)援(yuan)正面(mian)苦戰的(de)(de)方陣(zhen)步兵。
馬(ma)其(qi)頓(dun)軍隊同樣不會忽略遠射武器(qi)的(de)作(zuo)用(yong)。不斷擴增的(de)馬(ma)其(qi)頓(dun)王國(guo),既有財力組建專業的(de)遠射輕步(bu)兵隊伍,也能從(cong)雇傭軍繁(fan)多的(de)周(zhou)邊(bian)地區雇傭具備(bei)特殊技能的(de)戰(zhan)士。以馬(ma)其(qi)頓(dun)北部(bu)與色(se)雷斯山(shan)區為代(dai)表的(de)標槍手,以克里特人為代(dai)表的(de)高質量(liang)弓箭手,都在(zai)那個年代(dai)的(de)戰(zhan)爭中表現出(chu)色(se)。
最為重(zhong)要的(de)(de)還是(shi)(shi)這一整支大(da)軍(jun)的(de)(de)軍(jun)官(guan)指揮層(ceng)。熟悉作戰(zhan)技能的(de)(de)基(ji)層(ceng)軍(jun)官(guan),深知如何在(zai)逆境中處變不驚。來自各地(di)的(de)(de)職(zhi)業(ye)雇(gu)傭軍(jun)長(chang)官(guan)更是(shi)(shi)對戰(zhan)爭的(de)(de)局面,了然于胸。至于以亞歷山大(da)大(da)帝本人為代表的(de)(de)高層(ceng)指揮官(guan),自小就接受(shou)著全套(tao)的(de)(de)馬(ma)其(qi)頓王室(shi)軍(jun)事教育,并在(zai)青春期就已在(zai)一線戰(zhan)場獲得鍛(duan)煉。豐富的(de)(de)履(lv)歷與從小建(jian)立(li)的(de)(de)同(tong)袍之情,都讓馬(ma)其(qi)頓軍(jun)隊(dui)的(de)(de)各個(ge)分(fen)隊(dui),彼(bi)此(ci)配合默契。
亞(ya)力山大(da)(da)(da)率領馬其(qi)頓大(da)(da)(da)軍繼(ji)續穩步(bu)(bu)(bu)前進,不(bu)(bu)(bu)時(shi)停頓以(yi)(yi)保持陣(zhen)(zhen)線(xian)(xian)的(de)(de)(de)(de)(de)完整緊湊。馬其(qi)頓右翼(yi)的(de)(de)(de)(de)(de)近衛(wei)(wei)(wei)騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)率先進入(ru)(ru)波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)弓(gong)箭(jian)射程,正停下(xia)(xia)來(lai)等待左側的(de)(de)(de)(de)(de)近衛(wei)(wei)(wei)步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)方陣(zhen)(zhen)跟上來(lai),河對(dui)岸的(de)(de)(de)(de)(de)波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)弓(gong)箭(jian)手立刻萬箭(jian)齊(qi)發。古典史料記載,波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)人(ren)發射的(de)(de)(de)(de)(de)羽(yu)箭(jian)如(ru)此(ci)(ci)密(mi)集,以(yi)(yi)至于在空中(zhong)相互(hu)碰撞,據此(ci)(ci)我們可以(yi)(yi)推(tui)(tui)測,這(zhe)應(ying)該是來(lai)自波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)陣(zhen)(zhen)營后(hou)面(mian)的(de)(de)(de)(de)(de)弓(gong)箭(jian)手以(yi)(yi)45度高(gao)射角的(de)(de)(de)(de)(de)齊(qi)射。雖然(ran)波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)箭(jian)雨未能對(dui)近衛(wei)(wei)(wei)騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)造(zao)成足夠(gou)威脅,但有數十匹戰(zhan)馬受驚狂跳(tiao),亞(ya)力山大(da)(da)(da)見此(ci)(ci)情(qing)況(kuang),不(bu)(bu)(bu)等步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)跟上來(lai),率先沖(chong)(chong)(chong)向敵陣(zhen)(zhen),他的(de)(de)(de)(de)(de)近衛(wei)(wei)(wei)騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)各(ge)個連隊(dui)以(yi)(yi)楔形(xing)隊(dui)形(xing)緊跟其(qi)后(hou)。馬其(qi)頓騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)沖(chong)(chong)(chong)進皮納(na)羅(luo)河時(shi),又(you)遭(zao)遇波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)馬迪亞(ya)部(bu)隊(dui)迎面(mian)而(er)來(lai)密(mi)如(ru)飛蝗的(de)(de)(de)(de)(de)弓(gong)箭(jian)直射。大(da)(da)(da)概在波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)人(ren)三(san)次齊(qi)射的(de)(de)(de)(de)(de)功夫,亞(ya)力山大(da)(da)(da)就率領近衛(wei)(wei)(wei)騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)沖(chong)(chong)(chong)到(dao)近前。馬迪亞(ya)弓(gong)箭(jian)手魂飛魄散(san),紛紛轉身(shen)逃命,慌不(bu)(bu)(bu)擇路,沖(chong)(chong)(chong)亂了(le)后(hou)面(mian)的(de)(de)(de)(de)(de)卡爾達克密(mi)集陣(zhen)(zhen)。接踵(zhong)而(er)至的(de)(de)(de)(de)(de)馬其(qi)頓重騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)如(ru)摧枯拉(la)朽一般突入(ru)(ru)波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)陣(zhen)(zhen)線(xian)(xian),而(er)近衛(wei)(wei)(wei)步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)各(ge)個方陣(zhen)(zhen)也陸續過河接敵,將波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)防線(xian)(xian)的(de)(de)(de)(de)(de)缺口越撕越大(da)(da)(da)。由于波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)方陣(zhen)(zhen)異(yi)常厚實(shi),馬其(qi)頓重騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)突進敵陣(zhen)(zhen)以(yi)(yi)后(hou)很快就陷入(ru)(ru)人(ren)海寸步(bu)(bu)(bu)難(nan)行。近衛(wei)(wei)(wei)騎(qi)(qi)(qi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)習慣于高(gao)速沖(chong)(chong)(chong)擊,并不(bu)(bu)(bu)擅長在狹小空間(jian)里同(tong)步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)肉(rou)搏,這(zhe)時(shi)馬其(qi)頓軍隊(dui)的(de)(de)(de)(de)(de)步(bu)(bu)(bu)騎(qi)(qi)(qi)協(xie)同(tong)發揮了(le)威力。跟進的(de)(de)(de)(de)(de)近衛(wei)(wei)(wei)步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)投出手中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)長矛以(yi)(yi)后(hou),紛紛拔(ba)出短劍(jian)沖(chong)(chong)(chong)入(ru)(ru)敵陣(zhen)(zhen)格(ge)(ge)斗。羅(luo)馬史學(xue)家科丘(qiu)斯(si)(si)(si)(si)寫道(dao):“雙方陣(zhen)(zhen)線(xian)(xian)犬牙(ya)交錯,士(shi)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)揮舞著(zhu)刀劍(jian)格(ge)(ge)擋劈(pi)砍,向對(dui)手暴露的(de)(de)(de)(de)(de)面(mian)部(bu)猛(meng)刺。現在即使膽怯懦(nuo)弱的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)也無法(fa)逃避戰(zhan)斗,雙方步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)逼近肉(rou)搏,只有對(dui)手倒下(xia)(xia)才能前進一步(bu)(bu)(bu)。雖然(ran)(馬其(qi)頓步(bu)(bu)(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)(bing))廝殺得(de)筋疲力盡(jin),他們的(de)(de)(de)(de)(de)對(dui)手依然(ran)前仆(pu)后(hou)繼(ji)沖(chong)(chong)(chong)到(dao)面(mian)前,而(er)傷(shang)者根本無法(fa)撤下(xia)(xia)戰(zhan)場(chang),因(yin)為敵人(ren)不(bu)(bu)(bu)斷涌(yong)來(lai),而(er)自己的(de)(de)(de)(de)(de)戰(zhan)友拼命在身(shen)后(hou)向前推(tui)(tui)擠。”在馬其(qi)頓軍隊(dui)步(bu)(bu)(bu)騎(qi)(qi)(qi)協(xie)同(tong)的(de)(de)(de)(de)(de)凌(ling)厲(li)攻(gong)勢之下(xia)(xia),波(bo)(bo)(bo)(bo)斯(si)(si)(si)(si)左翼(yi)陣(zhen)(zhen)線(xian)(xian)不(bu)(bu)(bu)久便(bian)土崩(beng)瓦(wa)解(jie)。
幾乎在亞力(li)山大(da)率領近(jin)衛騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)發(fa)動(dong)進(jin)攻(gong)(gong)(gong)的(de)同時(shi),波(bo)斯(si)(si)右翼(yi)的(de)鐵(tie)甲騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)也向(xiang)馬(ma)其頓左(zuo)(zuo)翼(yi)遠端發(fa)起沖(chong)鋒。由于(yu)這里的(de)戰場寬度不(bu)足(zu)500米,波(bo)斯(si)(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)不(bu)得不(bu)采取添油戰術,逐次投(tou)入兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)力(li)。第(di)一攻(gong)(gong)(gong)擊波(bo)的(de)數千鐵(tie)甲騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)組(zu)成(cheng)密(mi)(mi)集隊(dui)(dui)形(xing)沖(chong)過皮納羅河,朝600希臘聯盟(meng)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)猛撲(pu)過來(lai),很(hen)快將他們(men)擊潰,然后(hou)整體左(zuo)(zuo)轉,向(xiang)馬(ma)其頓左(zuo)(zuo)翼(yi)陣(zhen)線(xian)的(de)側后(hou)迂回包抄,從兩面攻(gong)(gong)(gong)擊步(bu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)密(mi)(mi)集陣(zhen)左(zuo)(zuo)側的(de)2千弓箭手和標槍手。馬(ma)其頓左(zuo)(zuo)翼(yi)陣(zhen)線(xian)岌(ji)岌(ji)可(ke)危。在這關鍵時(shi)刻,亞力(li)山大(da)部署(shu)在密(mi)(mi)集陣(zhen)后(hou)面的(de)1,800特薩(sa)利重騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)發(fa)動(dong)反(fan)擊,猛攻(gong)(gong)(gong)波(bo)斯(si)(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)的(de)右側,一舉(ju)沖(chong)散了敵軍的(de)隊(dui)(dui)形(xing),逼迫波(bo)斯(si)(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)后(hou)退(tui)重新集結(jie)。特薩(sa)利騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)以(yi)連(lian)為單位組(zu)成(cheng)菱(ling)形(xing)戰術隊(dui)(dui)形(xing),可(ke)以(yi)輕易調整進(jin)攻(gong)(gong)(gong)方向(xiang),他們(men)向(xiang)忙于(yu)集結(jie)的(de)波(bo)斯(si)(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)連(lian)續發(fa)動(dong)短(duan)促(cu)突(tu)擊,最后(hou)將波(bo)斯(si)(si)人驅逐到(dao)河對岸。特薩(sa)利騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)乘勝(sheng)渡河追(zhui)擊,同波(bo)斯(si)(si)騎兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)的(de)主(zhu)力(li)部隊(dui)(dui)發(fa)生激戰,由于(yu)兵(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)力(li)懸殊(shu),戰況膠著起來(lai)。
帕(pa)馬(ma)尼奧率領馬(ma)其(qi)頓(dun)密(mi)集陣(zhen)(zhen)冒著箭雨(yu)渡河(he),艱難爬上(shang)陡(dou)峭的(de)(de)河(he)岸,越(yue)過波(bo)斯人(ren)(ren)(ren)設置的(de)(de)鹿砦(zhai),向波(bo)斯陣(zhen)(zhen)線的(de)(de)希(xi)臘雇傭軍(jun)(jun)(jun)發(fa)起進(jin)攻(gong)。過河(he)以后,許多馬(ma)其(qi)頓(dun)士兵(bing)(bing)受地形(xing)阻礙沒能跟(gen)上(shang),這樣(yang)密(mi)集陣(zhen)(zhen)前沿(yan)就(jiu)出現了(le)許多缺口,而右(you)側(ce)(ce)同(tong)亞(ya)力山(shan)大(da)的(de)(de)近(jin)衛(wei)步騎兵(bing)(bing)已經脫(tuo)節,希(xi)臘雇傭軍(jun)(jun)(jun)所期(qi)待的(de)(de)戰機終于出現。大(da)批手持(chi)圓盾(dun)和短劍的(de)(de)雇傭軍(jun)(jun)(jun)士兵(bing)(bing)立刻沖進(jin)馬(ma)其(qi)頓(dun)陣(zhen)(zhen)線的(de)(de)缺口和右(you)翼側(ce)(ce)面,猛攻(gong)密(mi)集陣(zhen)(zhen)暴露的(de)(de)部位(wei),馬(ma)其(qi)頓(dun)步兵(bing)(bing)不(bu)得不(bu)扔掉(diao)長矛(mao),拔(ba)出短劍格斗(dou)。伊蘇斯戰役最血腥殘(can)酷的(de)(de)戰斗(dou)發(fa)生(sheng)在這里,雙方士兵(bing)(bing)風格相似,實(shi)力相當,彼此(ci)(ci)以死(si)相拼殺(sha)紅(hong)了(le)眼,仿佛(fo)希(xi)臘和馬(ma)其(qi)頓(dun)兩(liang)個民族(zu)之間的(de)(de)新仇舊恨要(yao)在此(ci)(ci)一(yi)并(bing)清算。馬(ma)其(qi)頓(dun)密(mi)集陣(zhen)(zhen)傷(shang)亡(wang)(wang)(wang)慘重,包括團級指揮(hui)官托勒密(mi)(Ptolemy of Seleucus)在內(nei)的(de)(de)馬(ma)其(qi)頓(dun)軍(jun)(jun)(jun)官120人(ren)(ren)(ren)在此(ci)(ci)陣(zhen)(zhen)亡(wang)(wang)(wang),士兵(bing)(bing)傷(shang)亡(wang)(wang)(wang)數千(qian)人(ren)(ren)(ren)。由于希(xi)臘雇傭軍(jun)(jun)(jun)加(jia)上(shang)右(you)側(ce)(ce)的(de)(de)卡爾達克步兵(bing)(bing)有3萬人(ren)(ren)(ren),兵(bing)(bing)力占有3比1的(de)(de)絕對優勢,逐(zhu)漸(jian)將馬(ma)其(qi)頓(dun)密(mi)集陣(zhen)(zhen)逼退(tui)。這樣(yang)除了(le)亞(ya)力山(shan)大(da)在右(you)側(ce)(ce)進(jin)展順利以外,中路和左翼的(de)(de)形(xing)勢都不(bu)容樂觀(guan)。
其(qi)實戰(zhan)(zhan)局正朝(chao)著亞力(li)山大(da)預想的(de)(de)方(fang)向(xiang)發展。馬其(qi)頓(dun)密(mi)集陣(zhen)(zhen)將波斯(si)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)主力(li)緊(jin)緊(jin)吸(xi)引住,正好(hao)起到(dao)一(yi)塊砧板的(de)(de)作(zuo)用(yong),而(er)亞力(li)山大(da)此時就(jiu)(jiu)要高舉(ju)近(jin)衛(wei)(wei)騎(qi)兵(bing)(bing)這(zhe)把(ba)利刃,對大(da)流(liu)士(shi)痛下殺手。波斯(si)左(zuo)翼(yi)潰(kui)散以后(hou),馬其(qi)頓(dun)的(de)(de)右翼(yi)在(zai)(zai)亞力(li)山大(da)的(de)(de)率(lv)領下向(xiang)左(zuo)旋轉,近(jin)衛(wei)(wei)步(bu)(bu)兵(bing)(bing)開始攻(gong)擊希臘雇(gu)(gu)傭(yong)軍的(de)(de)左(zuo)翼(yi),而(er)亞力(li)山大(da)率(lv)領近(jin)衛(wei)(wei)騎(qi)兵(bing)(bing)從側后(hou)方(fang)直(zhi)撲大(da)流(liu)士(shi)。波斯(si)希臘雇(gu)(gu)傭(yong)軍抵擋不住來自(zi)兩(liang)面的(de)(de)攻(gong)擊,不久(jiu)陣(zhen)(zhen)形(xing)就(jiu)(jiu)瓦解,但(dan)是頑強的(de)(de)雇(gu)(gu)傭(yong)軍士(shi)兵(bing)(bing)們依然三五(wu)成群,和步(bu)(bu)步(bu)(bu)逼近(jin)的(de)(de)馬其(qi)頓(dun)密(mi)集陣(zhen)(zhen)殊死搏斗(dou),因(yin)為他們都(dou)知道(dao)格拉尼克斯(si)戰(zhan)(zhan)役希臘雇(gu)(gu)傭(yong)軍的(de)(de)下場,于是人人抱定必死的(de)(de)決心。亞力(li)山大(da)挺(ting)矛沖在(zai)(zai)最(zui)前(qian)面,完(wan)全(quan)不顧(gu)自(zi)己的(de)(de)安危(wei),近(jin)衛(wei)(wei)騎(qi)兵(bing)(bing)在(zai)(zai)主帥身先士(shi)卒的(de)(de)感召(zhao)之下奮(fen)勇(yong)向(xiang)前(qian),很快馬其(qi)頓(dun)騎(qi)兵(bing)(bing)就(jiu)(jiu)沖到(dao)了大(da)流(liu)士(shi)的(de)(de)兩(liang)千禁衛(wei)(wei)騎(qi)兵(bing)(bing)陣(zhen)(zhen)前(qian)。
以大流士(shi)的(de)(de)(de)兄弟奧(ao)(ao)(ao)薩特(te)雷(lei)親王(wang)(Oxyathres)為首(shou)的(de)(de)(de)一(yi)批(pi)波斯(si)(si)貴(gui)(gui)族(zu)和他們的(de)(de)(de)衛(wei)隊拱衛(wei)于大流士(shi)的(de)(de)(de)周圍,外圍是(shi)波斯(si)(si)王(wang)的(de)(de)(de)禁衛(wei)軍(jun)。波斯(si)(si)貴(gui)(gui)族(zu)一(yi)如(ru)既往地(di)以身作則鼓舞士(shi)氣,奧(ao)(ao)(ao)薩特(te)雷(lei)是(shi)享譽波斯(si)(si)的(de)(de)(de)勇士(shi),他率部擊潰了突破波斯(si)(si)禁衛(wei)軍(jun)防(fang)線的(de)(de)(de)一(yi)股馬其頓騎(qi)兵,親手(shou)將(jiang)數人(ren)砍落馬下。在這場混(hun)戰(zhan)中(zhong),波斯(si)(si)人(ren)的(de)(de)(de)單打(da)獨斗和馬其頓人(ren)的(de)(de)(de)組(zu)織紀律性(xing)形成鮮明對比,后者(zhe)始終保持嚴整的(de)(de)(de)隊形互相照應(ying)。大流士(shi)的(de)(de)(de)戰(zhan)車(che)周圍,雙(shuang)方陣亡(wang)將(jiang)士(shi)的(de)(de)(de)尸(shi)體堆積如(ru)山(shan),在此(ci)喪命的(de)(de)(de)波斯(si)(si)貴(gui)(gui)族(zu)包括埃及總督薩巴西(Sabaces)和格拉(la)尼克斯(si)(si)戰(zhan)役幸存的(de)(de)(de)騎(qi)兵將(jiang)領里(li)奧(ao)(ao)(ao)米特(te)雷(lei)(Rheomithres)等人(ren)。
就在(zai)(zai)這關(guan)鍵時刻(ke),波(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)大流(liu)(liu)士(shi)(shi)逃(tao)離(li)戰(zhan)(zhan)場。希(xi)臘史學家迪奧多羅(luo)記(ji)載,大流(liu)(liu)士(shi)(shi)座(zuo)車(che)(che)的(de)(de)(de)(de)(de)役(yi)馬(ma)(ma)受驚,拖著他(ta)向敵陣(zhen)沖去,車(che)(che)夫根本駕(jia)馭不(bu)住(zhu)。大流(liu)(liu)士(shi)(shi)不(bu)得不(bu)放下(xia)波(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)的(de)(de)(de)(de)(de)架子親自拉住(zhu)韁繩(sheng),戰(zhan)(zhan)車(che)(che)才停下(xia)來。這時戰(zhan)(zhan)車(che)(che)距離(li)敵陣(zhen)近在(zai)(zai)咫尺,大流(liu)(liu)士(shi)(shi)看到有被(bei)馬(ma)(ma)其頓(dun)(dun)人(ren)活捉(zhuo)的(de)(de)(de)(de)(de)危險,頓(dun)(dun)時驚惶(huang)失措。他(ta)跳上戰(zhan)(zhan)車(che)(che)后(hou)面備用的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)匹馬(ma)(ma),脫掉(diao)身上的(de)(de)(de)(de)(de)王(wang)袍,在(zai)(zai)奧薩(sa)特雷的(de)(de)(de)(de)(de)保(bao)護下(xia)逃(tao)之夭夭,殘余(yu)的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)千禁(jin)衛(wei)軍緊緊跟隨。大流(liu)(liu)士(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)逃(tao)遁一(yi)舉摧(cui)毀了整個波(bo)斯(si)(si)(si)陣(zhen)營的(de)(de)(de)(de)(de)戰(zhan)(zhan)斗意志,本來秩序(xu)井然(ran)的(de)(de)(de)(de)(de)波(bo)斯(si)(si)(si)大軍剎那間土崩瓦解。騎(qi)兵(bing)(bing)統帥納巴扎尼發現波(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)已經逃(tao)跑,立刻(ke)下(xia)令撤(che)退。波(bo)斯(si)(si)(si)騎(qi)兵(bing)(bing)擁(yong)擠在(zai)(zai)狹窄的(de)(de)(de)(de)(de)海(hai)岸(an)邊上奪路(lu)而逃(tao),肆(si)意踐踏擋道的(de)(de)(de)(de)(de)步兵(bing)(bing),此役(yi)波(bo)斯(si)(si)(si)軍隊傷(shang)亡(wang)的(de)(de)(de)(de)(de)大部分發生在(zai)(zai)逃(tao)亡(wang)途中(zhong)。唯一(yi)在(zai)(zai)退卻中(zhong)能夠保(bao)持隊形完(wan)整的(de)(de)(de)(de)(de)是殘余(yu)的(de)(de)(de)(de)(de)8千希(xi)臘雇傭軍,他(ta)們井然(ran)有序(xu)且戰(zhan)(zhan)且退,越過(guo)阿曼山脈南行(xing),撤(che)到敘利亞北(bei)部的(de)(de)(de)(de)(de)特里波(bo)利港(Tripoli),登上波(bo)斯(si)(si)(si)海(hai)軍前來接應的(de)(de)(de)(de)(de)運輸船(chuan)逃(tao)生。這8千希(xi)臘雇傭軍后(hou)來投(tou)奔(ben)斯(si)(si)(si)巴達國王(wang)阿吉(ji)斯(si)(si)(si),兩年后(hou)跟隨他(ta)起兵(bing)(bing)進攻馬(ma)(ma)其頓(dun)(dun),在(zai)(zai)美(mei)加羅(luo)波(bo)利戰(zhan)(zhan)役(yi)中(zhong)全軍覆沒。
亞力山大(da)(da)(da)率騎(qi)兵(bing)追出四十公里(li),卻不見波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)(wang)(wang)的(de)蹤(zong)跡(ji)。大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)早已取道阿曼山口,一(yi)路不斷換馬(ma),晝夜(ye)兼程逃回巴比倫(lun)。馬(ma)其頓(dun)大(da)(da)(da)軍(jun)沖入波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)大(da)(da)(da)營,繳獲(huo)黃金2,900塔倫(lun),珠寶糧秣(mo)不計(ji)其數,而大(da)(da)(da)批波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)婦女(nv)(nv)成(cheng)為(wei)俘虜。羅馬(ma)史學(xue)家(jia)科丘(qiu)斯(si)(si)(si)記(ji)載,馬(ma)其頓(dun)士(shi)兵(bing)奸淫(yin)擄掠無惡不作,波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)營地一(yi)片狼藉,到(dao)處可聞(wen)女(nv)(nv)人的(de)哭喊之聲。只有波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)(wang)(wang)的(de)大(da)(da)(da)帳得以幸免(mian),因(yin)為(wei)按照馬(ma)其頓(dun)的(de)傳統,這是(shi)亞力山大(da)(da)(da)個(ge)人的(de)戰(zhan)利品。亞力山大(da)(da)(da)在(zai)波(bo)(bo)斯(si)(si)(si)王(wang)(wang)(wang)的(de)大(da)(da)(da)帳里(li)見到(dao)大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)的(de)母(mu)親、王(wang)(wang)(wang)后(hou)(hou)、兩個(ge)成(cheng)年(nian)的(de)公主和年(nian)僅6歲的(de)王(wang)(wang)(wang)子,她(ta)們(men)(men)身邊聚集著一(yi)群妃(fei)姘侍女(nv)(nv),個(ge)個(ge)披頭(tou)散發,衣衫(shan)不整(zheng),驚(jing)魂未定(ding)。亞力山大(da)(da)(da)告訴她(ta)們(men)(men)大(da)(da)(da)流(liu)士(shi)安(an)然無恙,然后(hou)(hou)將(jiang)她(ta)們(men)(men)妥善安(an)置,給予王(wang)(wang)(wang)室應有的(de)待(dai)遇。
據阿(a)里(li)安(an)統(tong)計,伊蘇(su)斯(si)戰役(yi)馬其(qi)頓(dun)軍(jun)隊陣亡(wang)(wang)騎兵150人(ren),步兵300人(ren),4,500人(ren)受傷(shang)(shang)(shang)(shang)。后世史學家認為馬其(qi)頓(dun)方(fang)面(mian)(mian)5,000人(ren)的(de)傷(shang)(shang)(shang)(shang)亡(wang)(wang)數字大致準(zhun)確,但傷(shang)(shang)(shang)(shang)亡(wang)(wang)比例至(zhi)少應該是4比1,這樣(yang)估算陣亡(wang)(wang)將士有1,200人(ren)。阿(a)里(li)安(an)記(ji)載的(de)波斯(si)軍(jun)隊陣亡(wang)(wang)6萬人(ren)顯(xian)然言(yan)過其(qi)實。根據古典史料(liao)關于希(xi)臘雇傭軍(jun)8千(qian)人(ren)幸存的(de)記(ji)錄,可以(yi)(yi)估算希(xi)臘雇傭軍(jun)傷(shang)(shang)(shang)(shang)亡(wang)(wang)12,000人(ren),其(qi)中(zhong)絕大部分戰死;戰役(yi)當中(zhong)波斯(si)騎兵并沒有遭到沉重(zhong)打擊,最(zui)后全(quan)身而退;卡爾達克步兵元氣大傷(shang)(shang)(shang)(shang),自此以(yi)(yi)后從波斯(si)軍(jun)隊的(de)序列中(zhong)消(xiao)失,損失必定(ding)慘重(zhong)。波斯(si)軍(jun)隊潰退當中(zhong)互相踐(jian)踏死傷(shang)(shang)(shang)(shang)甚(shen)眾(zhong),考慮到戰敗一方(fang)傷(shang)(shang)(shang)(shang)者的(de)存活率極低,可以(yi)(yi)估算波斯(si)方(fang)面(mian)(mian)陣亡(wang)(wang)將士至(zhi)少在2萬人(ren)以(yi)(yi)上(shang)。
波斯(si)(si)帝國的(de)末代君王大流士(shi)三世(Darius III Codomanus,380-330 BC)在公元前(qian)336年春天(tian)繼(ji)位時,接(jie)手了一個名符其實的(de)爛攤子。此時的(de)波斯(si)(si)帝國內(nei)憂外患,大宦官巴(ba)古阿把持朝政,印度已經(jing)獨(du)立,埃(ai)及(ji)也(ye)局勢(shi)動蕩。大流士(shi)登基(ji)不久就除掉了巴(ba)古阿,穩定了埃(ai)及(ji)局勢(shi),體(ti)現了不同(tong)凡響的(de)謀略和(he)魄力。
大(da)流(liu)(liu)士知人善(shan)任,在格(ge)拉(la)尼克(ke)斯(si)戰役以(yi)后(hou)任命(ming)蒙農為小亞細亞戰區(qu)司(si)令長官,給予(yu)大(da)量財力(li)物力(li)的(de)(de)(de)支持,并對身邊(bian)的(de)(de)(de)希臘(la)雇傭軍(jun)將(jiang)領非常(chang)器重。大(da)流(liu)(liu)士的(de)(de)(de)局限性,其實(shi)源(yuan)于波(bo)斯(si)帝國政(zheng)權(quan)構架的(de)(de)(de)弊病。此(ci)(ci)時的(de)(de)(de)波(bo)斯(si)帝國,皇家衛隊早已不(bu)堪(kan)使用,戰爭動(dong)(dong)員必須依賴各省(sheng)(sheng)總督實(shi)施,波(bo)斯(si)王能(neng)夠直接調(diao)動(dong)(dong)的(de)(de)(de)資源(yuan)大(da)概(gai)只(zhi)有數(shu)量龐(pang)大(da)的(de)(de)(de)黃(huang)金儲備。但此(ci)(ci)時各省(sheng)(sheng)總督掌握軍(jun)政(zheng)大(da)權(quan),割據局面已經根深蒂固,他們對波(bo)斯(si)王政(zheng)令、軍(jun)令的(de)(de)(de)貫徹多有折扣。大(da)流(liu)(liu)士繼位時間不(bu)長,還在鞏固權(quan)力(li)的(de)(de)(de)階段,因此(ci)(ci)不(bu)得(de)不(bu)忍受波(bo)斯(si)權(quan)貴的(de)(de)(de)摯肘,并不(bu)能(neng)完(wan)全(quan)實(shi)施自己(ji)的(de)(de)(de)戰略(lve)思路。
公元前333年(nian)8月間(jian),大(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)在(zai)(zai)(zai)巴比倫召開軍(jun)(jun)事會(hui)(hui)議(yi),會(hui)(hui)上波(bo)斯(si)(si)貴族們一如既往地盲目(mu)樂觀,紛紛要(yao)求(qiu)同亞力(li)山大(da)(da)決戰(zhan)。希臘(la)雇傭軍(jun)(jun)將(jiang)領們卻持截(jie)然不(bu)(bu)(bu)同的(de)(de)意(yi)見,雅(ya)典將(jiang)領卡(ka)里(li)(li)德(de)(de)姆(mu)(Charidemus)直言不(bu)(bu)(bu)諱,認為(wei)(wei)波(bo)斯(si)(si)軍(jun)(jun)隊(dui)(dui)雖然衣著豪華、數量(liang)眾(zhong)多,在(zai)(zai)(zai)硬碰硬的(de)(de)野戰(zhan)中(zhong)絕(jue)不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)馬其頓軍(jun)(jun)隊(dui)(dui)的(de)(de)對手(shou)。他(ta)(ta)提議(yi)波(bo)斯(si)(si)王用(yong)黃金(jin)招(zhao)募希臘(la)所有(you)的(de)(de)雇傭軍(jun)(jun),由他(ta)(ta)統帥去和亞力(li)山大(da)(da)決戰(zhan),而波(bo)斯(si)(si)軍(jun)(jun)隊(dui)(dui)中(zhong)看(kan)不(bu)(bu)(bu)中(zhong)用(yong),在(zai)(zai)(zai)戰(zhan)場上只能成為(wei)(wei)累贅。性(xing)格平(ping)和的(de)(de)大(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)聽到此(ci)言怒不(bu)(bu)(bu)可(ke)遏,當場命令(ling)將(jiang)卡(ka)里(li)(li)德(de)(de)姆(mu)拖出去砍了(le)(le),事后(hou)才后(hou)悔(hui)不(bu)(bu)(bu)迭,厚葬了(le)(le)卡(ka)里(li)(li)德(de)(de)姆(mu)。古(gu)典史家(jia)大(da)(da)多因為(wei)(wei)此(ci)事認定大(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)剛(gang)愎自用(yong)、一意(yi)孤行,失敗是(shi)(shi)(shi)必(bi)然的(de)(de),這就未(wei)免過于武斷了(le)(le)。要(yao)知道卡(ka)里(li)(li)德(de)(de)姆(mu)的(de)(de)一席話羞辱了(le)(le)在(zai)(zai)(zai)場的(de)(de)所有(you)波(bo)斯(si)(si)將(jiang)領,大(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)倘(tang)若不(bu)(bu)(bu)殺他(ta)(ta),只怕無(wu)法平(ping)息波(bo)斯(si)(si)權(quan)貴的(de)(de)怒火。為(wei)(wei)了(le)(le)維護自己(ji)的(de)(de)統治基礎,大(da)(da)流(liu)(liu)(liu)士(shi)這樣做也是(shi)(shi)(shi)惟一的(de)(de)理(li)智選擇(ze)。口無(wu)遮攔的(de)(de)卡(ka)里(li)(li)德(de)(de)姆(mu)不(bu)(bu)(bu)幸言中(zhong),在(zai)(zai)(zai)不(bu)(bu)(bu)久以后(hou)的(de)(de)伊蘇斯(si)(si)戰(zhan)役中(zhong),亞力(li)山大(da)(da)就是(shi)(shi)(shi)在(zai)(zai)(zai)波(bo)斯(si)(si)步兵(bing)陣營突(tu)破,結果導致整個波(bo)斯(si)(si)戰(zhan)線的(de)(de)崩(beng)潰。
8月下旬(xun),大流士在巴比倫舉行盛大閱兵式,然(ran)后大軍啟程。來(lai)自中亞(ya)草原的(de)數(shu)萬騎兵因為(wei)路途遙遠(yuan),沒有(you)按(an)時(shi)趕到,錯過了(le)伊(yi)蘇(su)斯(si)(si)(si)戰(zhan)役(這(zhe)些部隊兩年后參加了(le)高加米拉(la)戰(zhan)役)。波斯(si)(si)(si)大軍整(zheng)整(zheng)花了(le)五天才渡過幼發拉(la)底河,向敘利亞(ya)進發。古典史家對波斯(si)(si)(si)大軍的(de)數(shu)量眾說紛(fen)紜,阿里(li)安(an)記載伊(yi)蘇(su)斯(si)(si)(si)參戰(zhan)的(de)波斯(si)(si)(si)軍隊有(you)60萬人(ren),羅(luo)馬史學(xue)家科丘斯(si)(si)(si)(Quintus Curtius Rufus)認(ren)為(wei)有(you)25萬人(ren),現(xian)代(dai)史學(xue)家大多估計大流士的(de)作(zuo)戰(zhan)部隊不(bu)超過10萬人(ren)。大流士在索(suo)克(ke)依(yi)安(an)營(ying)扎寨,等待了(le)一(yi)(yi)個(ge)多月,依(yi)然(ran)不(bu)見亞(ya)力(li)山(shan)大的(de)蹤影。大流士并(bing)不(bu)知道亞(ya)力(li)山(shan)大此(ci)時(shi)身患重(zhong)病臥床不(bu)起,他只能通(tong)過零(ling)零(ling)碎(sui)碎(sui)的(de)情(qing)(qing)報揣測(ce)亞(ya)力(li)山(shan)大的(de)意(yi)圖(tu)和動向。這(zhe)就是軍事(shi)史學(xue)家所謂(wei)的(de)“戰(zhan)爭(zheng)迷霧”(The Fog of War),在古典時(shi)代(dai)的(de)通(tong)訊條件(jian)下,雙方統帥都缺乏可靠的(de)情(qing)(qing)報,如同籠罩(zhao)在迷霧當中,戰(zhan)爭(zheng)決策很多時(shi)候和賭博一(yi)(yi)般。大流士最終決定放棄(qi)索(suo)克(ke)依(yi)這(zhe)個(ge)預設戰(zhan)場,率(lv)軍進入西里(li)西亞(ya)尋找亞(ya)力(li)山(shan)大的(de)主(zhu)力(li)。
古典史料記載,當大(da)(da)(da)(da)流士猶豫(yu)不(bu)決之(zhi)時(shi),希(xi)臘雇(gu)傭軍(jun)將(jiang)領們(men)極力(li)(li)主張(zhang)在索克依(yi)按兵(bing)不(bu)動,等亞力(li)(li)山(shan)大(da)(da)(da)(da)來攻。如果(guo)大(da)(da)(da)(da)流士一定要進軍(jun)西(xi)(xi)里西(xi)(xi)亞,那他(ta)應(ying)該兵(bing)分兩路,挑選最精銳的(de)(de)(de)(de)波斯(si)軍(jun)隊隨行,而將(jiang)家屬和后勤輜重部(bu)隊留下,因(yin)為西(xi)(xi)里西(xi)(xi)亞狹窄的(de)(de)(de)(de)海(hai)岸地形并不(bu)利于大(da)(da)(da)(da)軍(jun)團作戰(zhan)。波斯(si)貴(gui)族(zu)則(ze)認為亞力(li)(li)山(shan)大(da)(da)(da)(da)一定被波斯(si)大(da)(da)(da)(da)軍(jun)的(de)(de)(de)(de)兵(bing)勢所(suo)震懾,不(bu)敢前(qian)來迎戰(zhan),此(ci)時(shi)正應(ying)該直搗黃(huang)龍。大(da)(da)(da)(da)概對(dui)卡(ka)里德姆的(de)(de)(de)(de)羞辱(ru)依(yi)然耿(geng)耿(geng)于懷,波斯(si)將(jiang)領強烈反對(dui)希(xi)臘將(jiang)領的(de)(de)(de)(de)提議,指責他(ta)們(men)別有(you)用(yong)心,想(xiang)削弱(ruo)大(da)(da)(da)(da)流士的(de)(de)(de)(de)兵(bing)力(li)(li),伺機叛亂將(jiang)他(ta)至于死地。大(da)(da)(da)(da)流士并沒有(you)聽信(xin)波斯(si)貴(gui)族(zu)的(de)(de)(de)(de)讒言,而是(shi)誠懇地感謝(xie)希(xi)臘雇(gu)傭軍(jun)將(jiang)領的(de)(de)(de)(de)忠心耿(geng)耿(geng),并耐(nai)心向他(ta)們(men)解釋了建議未被采納的(de)(de)(de)(de)原因(yin)。
雖(sui)然古典(dian)史料并沒有(you)(you)留(liu)下(xia)詳細(xi)的(de)(de)記(ji)錄,大(da)(da)(da)(da)流士(shi)(shi)的(de)(de)決(jue)策(ce)思(si)路依(yi)然有(you)(you)跡可循。顯(xian)然大(da)(da)(da)(da)流士(shi)(shi)對(dui)蒙農的(de)(de)戰(zhan)略(lve)構想依(yi)然滿(man)懷信(xin)心,對(dui)活躍在(zai)(zai)愛琴海(hai)(hai)(hai)(hai)的(de)(de)波(bo)斯艦隊寄予厚望。他知道馬其頓海(hai)(hai)(hai)(hai)軍(jun)孱弱,而(er)亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)過去的(de)(de)一年中用大(da)(da)(da)(da)部分(fen)時間攻(gong)占小亞(ya)(ya)(ya)細(xi)亞(ya)(ya)(ya)的(de)(de)港口,以(yi)對(dui)抗波(bo)斯海(hai)(hai)(hai)(hai)軍(jun)的(de)(de)威脅。現在(zai)(zai)大(da)(da)(da)(da)流士(shi)(shi)最(zui)擔心的(de)(de)就(jiu)是(shi)亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)拒絕應戰(zhan),而(er)是(shi)派兵扼守阿曼山(shan)(shan)(shan)脈的(de)(de)各個山(shan)(shan)(shan)口,然后揮師南下(xia)去攻(gong)打波(bo)斯海(hai)(hai)(hai)(hai)軍(jun)主(zhu)力來源的(de)(de)腓尼(ni)基(ji)(Phoenicia,今(jin)天(tian)黎巴嫩境內)。不久帕米尼(ni)奧軍(jun)團在(zai)(zai)敘(xu)利亞(ya)(ya)(ya)山(shan)(shan)(shan)口附(fu)近扎營,并派兵控(kong)制了山(shan)(shan)(shan)口,更加印證(zheng)了大(da)(da)(da)(da)流士(shi)(shi)的(de)(de)判斷(duan)。事實上亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)的(de)(de)戰(zhan)略(lve)思(si)路的(de)(de)確如(ru)(ru)此,伊蘇斯戰(zhan)役以(yi)后他并沒有(you)(you)乘勝追(zhui)擊進入兩河流域(yu),而(er)是(shi)繼續(xu)沿著敘(xu)利亞(ya)(ya)(ya)海(hai)(hai)(hai)(hai)岸南下(xia),進攻(gong)腓尼(ni)基(ji)和(he)埃(ai)及。大(da)(da)(da)(da)流士(shi)(shi)此時就(jiu)面(mian)臨一個戰(zhan)略(lve)抉擇,繼續(xu)留(liu)在(zai)(zai)索克依(yi)等候,雖(sui)然可以(yi)保有(you)(you)戰(zhan)場優勢,卻喪失了主(zhu)動(dong)權(quan),給予亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)戰(zhan)略(lve)機動(dong)的(de)(de)空間,坐視海(hai)(hai)(hai)(hai)軍(jun)基(ji)地的(de)(de)覆滅;如(ru)(ru)果要掌握主(zhu)動(dong)權(quan),就(jiu)必須進入西里西亞(ya)(ya)(ya)保持(chi)同敵軍(jun)的(de)(de)接觸,這樣就(jiu)不得(de)不接受(shou)海(hai)(hai)(hai)(hai)岸狹窄地形(xing)的(de)(de)限制。可見大(da)(da)(da)(da)流士(shi)(shi)最(zui)后的(de)(de)決(jue)定是(shi)經過縝密的(de)(de)考慮權(quan)衡才做(zuo)出的(de)(de)。
大(da)流士(shi)(shi)領軍(jun)北(bei)(bei)上之前,派(pai)遣阿塔巴茲(zi)的(de)兒子(zi)科(ke)封(Cophen)率(lv)領三萬(wan)軍(jun)隊(dui)(dui)南下據守敘利亞的(de)大(da)馬士(shi)(shi)革城。大(da)馬士(shi)(shi)革南去(qu)索克依300公里,遠離戰區,大(da)流士(shi)(shi)派(pai)遣這支部隊(dui)(dui)顯(xian)得沒(mei)有(you)道(dao)理。古典史家通(tong)常認為(wei)科(ke)封軍(jun)團的(de)任務是(shi)護(hu)送(song)2,600塔倫黃(huang)金到(dao)大(da)馬士(shi)(shi)革,這個解(jie)釋(shi)相當勉強(qiang),因為(wei)用三萬(wan)軍(jun)隊(dui)(dui)護(hu)送(song)黃(huang)金太過興師(shi)動(dong)眾。如果我(wo)們注意到(dao)大(da)馬士(shi)(shi)革西南方向100公里的(de)地方便是(shi)腓尼基首都推(tui)羅(luo)城(Tyre),大(da)流士(shi)(shi)此舉的(de)戰略意圖就很明顯(xian)了 - 科(ke)封軍(jun)團的(de)任務并不是(shi)衛(wei)戍黃(huang)金,而是(shi)和推(tui)羅(luo)城互為(wei)犄(ji)角,準備(bei)攔截亞力(li)山大(da)的(de)南犯,同大(da)流士(shi)(shi)的(de)主(zhu)力(li)部隊(dui)(dui)形成一(yi)個南北(bei)(bei)夾(jia)擊的(de)有(you)利局面(mian)。
接下(xia)來大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)走出(chu)一步絕妙好棋,將亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)逼入(ru)絕境。大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)并沒有就(jiu)近從(cong)(cong)敘利亞(ya)(ya)(ya)山(shan)(shan)(shan)口(kou)(kou)進(jin)入(ru)西(xi)里西(xi)亞(ya)(ya)(ya),而是北(bei)上100公里借(jie)道阿曼山(shan)(shan)(shan)口(kou)(kou)。古典史家認為大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)繞(rao)道是因(yin)為敘利亞(ya)(ya)(ya)山(shan)(shan)(shan)口(kou)(kou)已經(jing)被馬其(qi)頓(dun)軍(jun)隊(dui)控制,這顯然又低估(gu)了(le)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)的(de)謀(mou)略。雖然我們(men)并不清楚大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)是否(fou)掌握(wo)了(le)亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)的(de)動(dong)向,但波斯大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)軍(jun)在索克依駐(zhu)扎將近兩個(ge)月,大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)可以(yi)肯定亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)早已知(zhi)道他(ta)的(de)位置(zhi)。即使(shi)亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)不愿(yuan)前來迎戰,他(ta)也應(ying)該(gai)率領大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)部隊(dui)南下(xia)同(tong)帕(pa)馬尼(ni)奧(ao)(ao)匯合(he)(he),隔著敘利亞(ya)(ya)(ya)山(shan)(shan)(shan)口(kou)(kou)同(tong)波斯軍(jun)隊(dui)對峙。大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)揮師北(bei)上從(cong)(cong)阿曼山(shan)(shan)(shan)口(kou)(kou)進(jin)入(ru)西(xi)里西(xi)亞(ya)(ya)(ya),戰略意圖非(fei)常明(ming)顯,那就(jiu)是迂回(hui)到亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)的(de)背后斷其(qi)退路。事實證明(ming)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)的(de)判斷非(fei)常正確(que),波斯軍(jun)隊(dui)通過無(wu)人防守的(de)阿曼山(shan)(shan)(shan)口(kou)(kou),出(chu)現在伊蘇斯河谷時,亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)剛(gang)剛(gang)南下(xia)同(tong)帕(pa)米(mi)尼(ni)奧(ao)(ao)匯合(he)(he)。波斯軍(jun)隊(dui)輕取伊蘇斯的(de)馬其(qi)頓(dun)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)營,擄獲大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)批物資,俘(fu)虜數(shu)百傷(shang)兵。大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)下(xia)令將馬其(qi)頓(dun)傷(shang)兵剁去(qu)(qu)雙手,放他(ta)們(men)去(qu)(qu)向亞(ya)(ya)(ya)力山(shan)(shan)(shan)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)報信,期望這個(ge)噩耗摧毀馬其(qi)頓(dun)軍(jun)隊(dui)的(de)士(shi)(shi)(shi)氣。此(ci)時的(de)大(da)(da)(da)(da)(da)(da)(da)流(liu)士(shi)(shi)(shi)一定志(zhi)得意滿,成(cheng)竹在胸。
同(tong)古今所有的(de)(de)(de)(de)名(ming)將一(yi)樣,亞(ya)(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)對自己的(de)(de)(de)(de)判斷非常自信,敢于(yu)冒險孤(gu)注一(yi)擲(zhi)。伊(yi)蘇(su)斯戰役開局階(jie)段,亞(ya)(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)非常罕見的(de)(de)(de)(de)連續(xu)犯了幾次判斷錯誤,結(jie)(jie)果使馬其頓大(da)軍陷(xian)入絕境。首先亞(ya)(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)認為波斯軍隊(dui)不會(hui)輕易放棄索克依的(de)(de)(de)(de)地利(li)條件(jian),因此率領大(da)軍南下(xia)敘利(li)亞(ya)(ya)山(shan)(shan)口;其次亞(ya)(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)似乎并不知道阿(a)曼山(shan)(shan)口的(de)(de)(de)(de)存在(zai),沒有派一(yi)兵一(yi)卒扼守,也沒有在(zai)伊(yi)蘇(su)斯大(da)營留下(xia)衛(wei)戍部隊(dui)。當(dang)馬其頓傷(shang)兵帶來伊(yi)蘇(su)斯大(da)營失(shi)陷(xian)的(de)(de)(de)(de)消息,亞(ya)(ya)力(li)(li)山(shan)(shan)大(da)最(zui)初的(de)(de)(de)(de)反(fan)應是難以置信,他派人乘坐快艇到伊(yi)蘇(su)斯附近偵(zhen)查,結(jie)(jie)果確實了這個消息。
亞力山大(da)(da)面臨一(yi)個(ge)(ge)極端(duan)兇(xiong)險的(de)局(ju)面。他(ta)的(de)軍隊(dui)被抄(chao)了后(hou)路(lu),后(hou)勤補給斷絕(jue),沒有增援部隊(dui)可以(yi)指望(wang),他(ta)必須在糧草耗盡以(yi)前(qian)領(ling)(ling)軍趕(gan)回(hui)伊(yi)蘇(su)斯(si),以(yi)疲憊(bei)之(zhi)師迎戰(zhan)數倍于己(ji)的(de)波(bo)斯(si)大(da)(da)軍。波(bo)斯(si)軍隊(dui)斷絕(jue)后(hou)路(lu)的(de)消息很快傳遍全(quan)軍,馬(ma)其頓將(jiang)士的(de)驚懼不安可想而知。任(ren)何將(jiang)領(ling)(ling)面對這樣的(de)戰(zhan)役(yi)開局(ju)都會(hui)不免(mian)膽寒(han),但越是(shi)(shi)困難,亞力山大(da)(da)越是(shi)(shi)豪(hao)情萬丈。他(ta)立刻召集將(jiang)領(ling)(ling)討論(lun)戰(zhan)局(ju),充滿信心地(di)激勵大(da)(da)家,認為(wei)這是(shi)(shi)同波(bo)斯(si)王決戰(zhan)的(de)天賜良(liang)機(ji),而狹窄的(de)海岸地(di)形(xing)將(jiang)使(shi)波(bo)斯(si)軍隊(dui)的(de)兵力優勢無法(fa)發揮(hui)。歷史證明,只要波(bo)斯(si)軍隊(dui)接受(shou)決戰(zhan),希臘(la)軍隊(dui)總是(shi)(shi)能夠取得勝利。亞力山大(da)(da)的(de)熱情和自(zi)信深深感染了每(mei)一(yi)個(ge)(ge)人,本來垂(chui)頭喪氣(qi)的(de)馬(ma)其頓將(jiang)官頓時士氣(qi)高(gao)漲(zhang),人人用短劍敲打著盾(dun)牌,渴望(wang)和波(bo)斯(si)人決一(yi)死戰(zhan)。
與此同時,大(da)流(liu)士(shi)(shi)率領波(bo)斯(si)(si)大(da)軍從(cong)伊(yi)蘇(su)斯(si)(si)南(nan)進(jin)20公里(li),在皮納羅河(he)畔安營扎(zha)寨,這里(li)距(ju)離(li)亞力山大(da)的(de)(de)(de)營地(di)大(da)約30公里(li)。大(da)流(liu)士(shi)(shi)離(li)開地(di)形(xing)相(xiang)對(dui)開闊的(de)(de)(de)伊(yi)蘇(su)斯(si)(si),來到(dao)狹窄的(de)(de)(de)皮納羅河(he)谷(gu),讓人難(nan)以理解。古典(dian)史料記載(zai),波(bo)斯(si)(si)大(da)軍在皮納羅河(he)谷(gu)亂糟(zao)糟(zao)地(di)宿營,部隊(dui)紀律松(song)懈,人馬(ma)(ma)隨(sui)意走動(dong),根本(ben)不象是準備決戰(zhan)的(de)(de)(de)架式。顯(xian)然(ran)大(da)流(liu)士(shi)(shi)也犯了一(yi)個判斷錯誤,他(ta)依然(ran)沒(mei)(mei)有(you)(you)(you)擺脫傳統的(de)(de)(de)波(bo)斯(si)(si)思(si)維,認為擁有(you)(you)(you)絕(jue)對(dui)優(you)勢兵力的(de)(de)(de)波(bo)斯(si)(si)大(da)軍斷了馬(ma)(ma)其頓(dun)軍隊(dui)的(de)(de)(de)后(hou)路,這足以摧毀馬(ma)(ma)其頓(dun)人的(de)(de)(de)抵抗(kang)意志。大(da)流(liu)士(shi)(shi)率軍南(nan)進(jin)到(dao)皮納羅河(he)谷(gu),目的(de)(de)(de)并不是尋求決戰(zhan),而是進(jin)一(yi)步(bu)向馬(ma)(ma)其頓(dun)軍隊(dui)施加壓(ya)力,瓦解他(ta)們(men)士(shi)(shi)氣,促使(shi)他(ta)們(men)自動(dong)請降(jiang)。大(da)流(liu)士(shi)(shi)重復了一(yi)百多年前薛(xue)西斯(si)(si)在溫(wen)泉關所犯的(de)(de)(de)判斷錯誤,但這一(yi)次大(da)流(liu)士(shi)(shi)可(ke)沒(mei)(mei)有(you)(you)(you)他(ta)的(de)(de)(de)祖先那么幸運了。
次日(ri)清(qing)晨(chen),亞力(li)山(shan)大(da)率領馬(ma)(ma)其(qi)頓大(da)軍以每小時五(wu)公里(li)的(de)速度向(xiang)北進發。皮納羅河以南約(yue)10公里(li)有一處關口,稱作“約(yue)拿之(zhi)柱”(Pillars of Jonah),這(zhe)里(li)阿曼山(shan)脈直逼(bi)海岸,最狹窄的(de)地(di)方僅能容四人并排通過。馬(ma)(ma)其(qi)頓大(da)軍正午以前就(jiu)到達(da)約(yue)拿之(zhi)柱,然后(hou)足足花了四個小時才(cai)全部(bu)通過。亞力(li)山(shan)大(da)命令馬(ma)(ma)其(qi)頓密集陣先行,通過關口以后(hou)立刻(ke)展開,以防備波斯騎兵的(de)襲(xi)擊。約(yue)拿之(zhi)柱以北地(di)形逐漸開闊(kuo),到皮納羅河畔達(da)到三公里(li)寬(kuan)。馬(ma)(ma)其(qi)頓軍隊的(de)陣形隨著地(di)形不斷(duan)展開,兩翼始(shi)終保(bao)持同海岸和(he)山(shan)脈的(de)接觸。
正午過后(hou),當(dang)馬其頓(dun)軍隊(dui)出現在約拿之柱關口(kou)時,波斯騎兵飛報大(da)流(liu)(liu)士。古典史料記載,大(da)流(liu)(liu)士得知這(zhe)個消息相當(dang)沮(ju)喪,而散布在河谷各處的波斯軍隊(dui)亂成(cheng)一(yi)團(tuan),有(you)的連忙(mang)收(shou)拾細軟躲到陣營后(hou)面(mian),有(you)的跑到山坡上看個究竟,這(zhe)說明大(da)流(liu)(liu)士和波斯軍隊(dui)并沒有(you)決戰的心理準備。不(bu)過大(da)流(liu)(liu)士很快(kuai)打起精神,立刻開始調兵遣將。他先派一(yi)萬騎兵和數(shu)千弓箭(jian)手到皮納羅河南岸布陣,形(xing)成(cheng)一(yi)道屏障。這(zhe)樣做顯然(ran)是為了穩定軍心,讓他能夠從容布陣(阿里(li)安記載這(zhe)些部隊(dui)有(you)三萬騎兵和兩萬步(bu)兵,顯然(ran)是過于(yu)夸張(zhang)了)。
此(ci)時大(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)(shi)仍然(ran)占(zhan)據戰(zhan)(zhan)略(lve)優(you)勢(shi)(shi),可(ke)以選(xuan)(xuan)擇決戰(zhan)(zhan)或固守。面對亞力山大(da)(da)(da)(da)背(bei)水一戰(zhan)(zhan)的(de)(de)(de)(de)姿態(tai),其(qi)實最明智的(de)(de)(de)(de)選(xuan)(xuan)擇應(ying)該是(shi)掘壕固守,消磨馬其(qi)頓人的(de)(de)(de)(de)銳氣。只要(yao)堅持一個星期(qi),馬其(qi)頓軍隊(dui)就(jiu)會斷糧,不戰(zhan)(zhan)自潰。以大(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)老謀(mou)深(shen)算,這一點他不會沒有(you)想(xiang)(xiang)到。但可(ke)惜的(de)(de)(de)(de)是(shi),大(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)(shi)最終(zhong)決定應(ying)戰(zhan)(zhan),白(bai)白(bai)放棄了(le)他的(de)(de)(de)(de)戰(zhan)(zhan)略(lve)優(you)勢(shi)(shi)。大(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)(shi)如(ru)(ru)何做出這個致命(ming)的(de)(de)(de)(de)錯(cuo)誤決定,我們(men)已經無從知曉(xiao)。也(ye)許他對自己的(de)(de)(de)(de)部隊(dui)依(yi)然(ran)抱有(you)幻想(xiang)(xiang),畢竟(jing)波斯(si)(si)大(da)(da)(da)(da)軍多于對手,而且有(you)希(xi)臘(la)雇傭軍、波斯(si)(si)鐵甲騎(qi)兵、和卡爾達克重裝步兵這樣強悍的(de)(de)(de)(de)部隊(dui)。也(ye)許他希(xi)望光明正大(da)(da)(da)(da)地贏得(de)戰(zhan)(zhan)役的(de)(de)(de)(de)勝利,也(ye)贏得(de)波斯(si)(si)貴族發自內心(xin)的(de)(de)(de)(de)擁戴。當代(dai)史學(xue)家施特(te)勞斯(si)(si)(B. S. Strauss)和奧(ao)伯(bo)(J. Ober)的(de)(de)(de)(de)一段評論很(hen)說明問題:“大(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)(shi)無法奢望他的(de)(de)(de)(de)權力基礎固若金湯,如(ru)(ru)果(guo)他逃(tao)避決戰(zhan)(zhan),如(ru)(ru)果(guo)他顯得(de)過(guo)于依(yi)賴(lai)希(xi)臘(la)顧問,如(ru)(ru)果(guo)他允許波斯(si)(si)帝國(guo)的(de)(de)(de)(de)領地成為焦土,那(nei)么他立刻就(jiu)會被(bei)指控為膽怯和叛國(guo)。”看來面對亞力山大(da)(da)(da)(da)的(de)(de)(de)(de)挑戰(zhan)(zhan),大(da)(da)(da)(da)流(liu)(liu)士(shi)(shi)縱(zong)有(you)滿(man)腹謀(mou)略(lve)也(ye)是(shi)枉然(ran),除了(le)應(ying)戰(zhan)(zhan)別無選(xuan)(xuan)擇。
此戰(zhan),波斯軍(jun)(jun)隊的(de)(de)大(da)(da)批(pi)武器裝(zhuang)備和(he)(he)金銀(yin)財寶,大(da)(da)流(liu)士三世的(de)(de)母親、皇后(hou)和(he)(he)兩個公主都落入了亞歷山大(da)(da)手中(zhong)。組織追擊在(zai)當時的(de)(de)軍(jun)(jun)事學術中(zhong)成了新現象(xiang),并且同騎兵(bing)作為一個機(ji)動兵(bing)種的(de)(de)發展相關(guan)。伊(yi)蘇斯交戰(zhan)的(de)(de)結果是馬(ma)其頓(dun)軍(jun)(jun)隊征服波斯王國的(de)(de)西部(bu)和(he)(he)保障馬(ma)其頓(dun)艦隊在(zai)愛(ai)琴海的(de)(de)霸權。伊(yi)蘇斯的(de)(de)勝利為馬(ma)其頓(dun)軍(jun)(jun)隊開辟(pi)了通向敘(xu)利亞和(he)(he)埃及(ji)的(de)(de)道路。
總結伊蘇斯戰(zhan)(zhan)役,波(bo)斯王大流(liu)(liu)士(shi)(shi)的(de)戰(zhan)(zhan)役指揮幾乎無可挑剔(ti),戰(zhan)(zhan)略布局(ju)和戰(zhan)(zhan)術(shu)安排(pai)都(dou)可圈(quan)可點。和亞力(li)山(shan)大一(yi)樣,大流(liu)(liu)士(shi)(shi)將(jiang)精英部隊(dui)放在(zai)(zai)右路(lu),期望波(bo)斯鐵甲騎兵(bing)在(zai)(zai)這里(li)突破,迂回到側后攻(gong)擊(ji)(ji)馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)密(mi)集(ji)陣(zhen)。如(ru)(ru)果不是(shi)(shi)亞力(li)山(shan)大有針對(dui)性地部署反(fan)擊(ji)(ji)力(li)量,波(bo)斯鐵騎將(jiang)輕(qing)松(song)完成戰(zhan)(zhan)役目標。大流(liu)(liu)士(shi)(shi)在(zai)(zai)中路(lu)的(de)戰(zhan)(zhan)術(shu)意(yi)圖非常清楚,就(jiu)是(shi)(shi)誘使馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)密(mi)集(ji)陣(zhen)渡(du)河(he)進(jin)攻(gong),利用地形的(de)阻礙打(da)亂馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)方陣(zhen)的(de)隊(dui)形,這樣希臘(la)雇傭軍(jun)可以(yi)避開馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)步(bu)兵(bing)密(mi)集(ji)的(de)長矛,從敵軍(jun)陣(zhen)形出現的(de)缺口乘虛而入,逼近格斗。這個戰(zhan)(zhan)術(shu)安排(pai)已經奏(zou)效,當時(shi)(shi)馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)密(mi)集(ji)陣(zhen)被(bei)希臘(la)雇傭軍(jun)多(duo)處滲(shen)透,千瘡百孔,危在(zai)(zai)旦(dan)夕,如(ru)(ru)果左(zuo)翼(yi)波(bo)斯步(bu)兵(bing)堅(jian)持時(shi)(shi)間(jian)再長一(yi)些(xie),馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)密(mi)集(ji)陣(zhen)就(jiu)會崩潰。一(yi)百多(duo)年以(yi)后,羅馬(ma)軍(jun)團(tuan)就(jiu)是(shi)(shi)使用同樣的(de)戰(zhan)(zhan)術(shu)兩次(ci)擊(ji)(ji)破了馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)軍(jun)隊(dui),建立了在(zai)(zai)地中海東部的(de)霸權。波(bo)斯左(zuo)翼(yi)陣(zhen)線的(de)任務(wu)非常單純,就(jiu)是(shi)(shi)盡可能遲滯馬(ma)其(qi)頓(dun)(dun)近衛騎兵(bing)的(de)進(jin)攻(gong),為波(bo)斯軍(jun)隊(dui)在(zai)(zai)中路(lu)和右路(lu)擊(ji)(ji)破敵軍(jun)爭取(qu)時(shi)(shi)間(jian)。
后(hou)人對大流士(shi)排(pai)兵布陣的(de)(de)詬(gou)病,主要(yao)集中(zhong)在(zai)左翼陣線(xian)的(de)(de)安排(pai)。有人認為大流士(shi)應該在(zai)波斯(si)左翼和中(zhong)路(lu)(lu)前(qian)沿全都部署希臘雇(gu)傭軍(jun)(jun),這(zhe)就忽視了他(ta)政(zheng)治上的(de)(de)局限性(xing)。大流士(shi)將(jiang)希臘雇(gu)傭軍(jun)(jun)布置(zhi)在(zai)中(zhong)路(lu)(lu)要(yao)沖委以重任(ren),想(xiang)必已經(jing)承受了波斯(si)貴(gui)族巨大的(de)(de)壓力,如果(guo)不(bu)給(gei)波斯(si)步兵部隊參戰的(de)(de)機會,他(ta)將(jiang)肯定(ding)(ding)會失去波斯(si)貴(gui)族的(de)(de)支持。伊蘇斯(si)戰役失敗以后(hou),大流士(shi)在(zai)逃命途中(zhong)仍然沒有放棄對全局的(de)(de)掌控。古(gu)典史料記載(zai),從(cong)伊蘇斯(si)戰場(chang)撤退的(de)(de)部分波斯(si)騎兵沒有返回巴比(bi)倫,而是退往(wang)小亞(ya)(ya)細亞(ya)(ya),在(zai)那里開展敵(di)后(hou)游擊戰。我們幾乎可以肯定(ding)(ding),波斯(si)騎兵的(de)(de)這(zhe)個(ge)戰略舉(ju)措完全是大流士(shi)的(de)(de)授(shou)意(yi)。這(zhe)些波斯(si)騎兵給(gei)馬其(qi)頓(dun)軍(jun)(jun)隊的(de)(de)后(hou)勤補(bu)給(gei)造(zao)成很大麻煩,堅持一年多后(hou)被駐守小亞(ya)(ya)細亞(ya)(ya)的(de)(de)馬其(qi)頓(dun)將(jiang)領安提貢(gong)(Antigonus)率部殲滅。
伊(yi)(yi)蘇斯戰(zhan)役波(bo)(bo)斯軍(jun)隊的(de)(de)慘(can)敗(bai),主(zhu)要(yao)(yao)原因是部(bu)隊的(de)(de)組織和素質同(tong)馬(ma)(ma)其(qi)頓軍(jun)隊差距(ju)(ju)(ju)太大。卡爾達克步(bu)(bu)兵作(zuo)為(wei)波(bo)(bo)斯帝國軍(jun)事改革(ge)的(de)(de)主(zhu)要(yao)(yao)成(cheng)果,戰(zhan)斗效能仍然無(wu)法同(tong)馬(ma)(ma)其(qi)頓步(bu)(bu)兵相提并(bing)論。波(bo)(bo)斯左翼陣線過早(zao)崩潰(kui),使大流(liu)(liu)士(shi)的(de)(de)戰(zhan)役構(gou)想成(cheng)為(wei)泡影。波(bo)(bo)斯鐵甲(jia)騎(qi)兵的(de)(de)單兵作(zuo)戰(zhan)能力(li)并(bing)不亞(ya)于特薩(sa)利(li)騎(qi)兵,唯一(yi)的(de)(de)差距(ju)(ju)(ju)在(zai)于組織紀律(lv)性。另外(wai)波(bo)(bo)斯軍(jun)隊缺乏(fa)步(bu)(bu)騎(qi)協同(tong),騎(qi)兵打開局面(mian)以后得不到(dao)(dao)步(bu)(bu)兵的(de)(de)支持,無(wu)法鞏固戰(zhan)果,也是失敗(bai)的(de)(de)原因之(zhi)一(yi)。可(ke)見武(wu)器裝備的(de)(de)提升(sheng),并(bing)不能彌補(bu)戰(zhan)術(shu)思想的(de)(de)差距(ju)(ju)(ju)。至于大流(liu)(liu)士(shi)的(de)(de)臨(lin)陣脫逃,在(zai)當時的(de)(de)情況下無(wu)可(ke)厚(hou)非。波(bo)(bo)斯左翼陣線崩潰(kui)以后敗(bai)局已定,大流(liu)(liu)士(shi)遭到(dao)(dao)馬(ma)(ma)其(qi)頓騎(qi)兵的(de)(de)圍攻(gong),繼續留在(zai)戰(zhan)場上只怕兇多吉(ji)少。對大流(liu)(liu)士(shi)來說,波(bo)(bo)斯帝國的(de)(de)戰(zhan)爭資源取(qu)之(zhi)不盡、用之(zhi)不竭(jie),只要(yao)(yao)保住一(yi)條性命(ming)就有機會東(dong)山再起。事實上大流(liu)(liu)士(shi)回到(dao)(dao)巴比倫又重新組建一(yi)支更加(jia)龐(pang)大的(de)(de)軍(jun)隊,而兩年以后雙方重逢高加(jia)米拉,亞(ya)力(li)山大面(mian)臨(lin)的(de)(de)險(xian)境(jing)一(yi)點也不亞(ya)于伊(yi)(yi)蘇斯戰(zhan)役。