元世(shi)祖(zu)至元三十一年(nian)(1294年(nian))四(si)月(yue),蘇(su)(su)天爵出(chu)生在真定一戶官員家中。父蘇(su)(su)志(zhi)道,母劉氏夫(fu)人(ren)。
元(yuan)成(cheng)宗大(da)德三年(nian)(1299年(nian)),蘇(su)天(tian)爵由父(fu)親蘇(su)志道引(yin)見,拜入同郡(jun)安(an)熙(字敬仲(zhong))先生之(zhi)門學(xue)習元(yuan)代大(da)儒(ru)劉(liu)因(yin)之(zhi)學(xue),安(an)熙是(shi)(shi)劉(liu)因(yin)的(de)(de)門生。蘇(su)天(tian)爵成(cheng)為(wei)安(an)熙的(de)(de)入室弟子。其(qi)后多年(nian),一(yi)直在安(an)熙門下學(xue)習。期間與藁(gao)城(cheng)著(zhu)名學(xue)者張在交游,并且每獲多聞之(zhi)益,天(tian)爵少年(nian)時(shi)接(jie)受的(de)(de)系(xi)統、嚴格的(de)(de)儒(ru)學(xue)教(jiao)育,并得到名師指點(dian),對其(qi)一(yi)生影(ying)響深(shen)遠。天(tian)爵博聞強記,飽讀詩書(shu),學(xue)識(shi)很快(kuai)超(chao)越其(qi)師。尤其(qi)是(shi)(shi)在詩文(wen)方面,詞華典雅,根(gen)柢深(shen)厚,成(cheng)得同時(shi)期的(de)(de)名作家。文(wen)章文(wen)筆(bi)的(de)(de)大(da)氣,往往出入於(wu)歐陽(yang)修、蘇(su)軾,甚至超(chao)過其(qi)老師。
元武(wu)宗至大二年(1309年),蘇志道為尚(shang)書省中書掾,因父親為官中央,蘇天(tian)爵隨家庭搬入大都。
元仁(ren)宗延(yan)佑元年(nian)(1314年(nian)),二(er)十一歲的天爵(jue)入國子學(xue)。先(xian)后(hou)拜吳澄、虞(yu)集(ji)、齊履謙(qian)等(deng)大儒為師,學(xue)習儒家經(jing)典。由于他(ta)勤奮努力,嗜學(xue)不厭(yan),得到(dao)諸多師友賞識。虞(yu)集(ji)有《賦蘇(su)伯修滋溪書堂》詩云:“積學(xue)抱沈默,時至有攸行”,“抽簡魯史存,采詩商頌并(bing)”,贊賞蘇(su)天爵(jue)心(xin)無旁(pang)騖(wu),沉潛典籍,研究掌故,終能厚積薄發,并(bing)說他(ta)可以“擔當(dang)起一代文獻(xian)記錄的重任。”
延佑四年(nian)(1317年(nian)),蘇天爵參加國子(zi)學(xue)生貢舉公(gong)試,以應試文《碣石賦(fu)》“文雅馴(xun)美(mei)麗,考(kao)究詳實”(馬祖常點(dian)評(ping)),被負責這次公(gong)試的馬祖常拔為第一。天爵得以釋(shi)褐為官,“授從(cong)仕郎、大都路薊州判官”,官列七品,時年(nian)二十四歲。
延佑七年(1320年),二月,父(fu)蘇志道在大(da)都病逝,年六(liu)十。天爵以父(fu)喪(sang)歸真(zhen)定丁憂。七月,母親(qin)去世,同事丁內外艱(jian),家居守喪(sang)。
元英宗至治二年(1322年),蘇(su)天爵服孝期滿,重新(xin)上(shang)任,調(diao)功(gong)(gong)德使司照磨。功(gong)(gong)德使司照磨一(yi)職,主(zhu)要負(fu)責僧道管理部門的收支審計(ji)事務。
元泰定帝泰定元年(1324年),經著名學者袁(yuan)桷的(de)舉薦(jian)(jian),蘇(su)天(tian)爵得以改翰(han)林(lin)(lin)國史院(yuan)(yuan)典籍官,升應奉翰(han)林(lin)(lin)文字,并參與了(le)《英宗(zong)實錄》的(de)修(xiu)撰。對袁(yuan)桷的(de)舉薦(jian)(jian),蘇(su)天(tian)爵一(yi)直感激(ji)不盡,后來為袁(yuan)桷寫墓(mu)志銘,他把(ba)這份感激(ji)寫了(le)進去。實錄系各朝皇帝的(de)政(zheng)務大事(shi)編年,能預修(xiu)實錄對一(yi)個封(feng)建讀書人來說是(shi)一(yi)種崇高的(de)榮耀。從此,蘇(su)天(tian)爵進入史學領域。天(tian)爵少(shao)年時便有志著書寫史,他終(zhong)于有機會施展才華,在翰(han)林(lin)(lin)院(yuan)(yuan)如魚得水。
泰(tai)定(ding)二年(1325年),二月(yue),被任命為(wei)文林(lin)(lin)郎,翰(han)林(lin)(lin)國史院典籍官。
泰(tai)定(ding)四年(nian)(1327年(nian)),任應奉翰林(lin)文(wen)字、承直郎、同知制(zhi)誥(gao)、兼國史院(yuan)編修官(guan)。八(ba)月三(san)日(ri),恩師袁桷卒(zu),年(nian)六十(shi)二,蘇天爵作《元故(gu)翰林(lin)侍講學士知制(zhi)誥(gao)同修國史贈江浙行中書省參(can)知政(zheng)事袁文(wen)清公(gong)墓志銘》。朝廷廷策(ce)進士,天爵被(bei)命掌試卷,賞(shang)識(shi)浮光羅學升之文(wen)。
元明宗(zong)天歷二年(1329年),任應奉翰林文字,并在(zai)奎(kui)章閣任職,《元朝名(ming)臣事(shi)略》編(bian)成。九月十六(liu)日,業師(shi)齊履謙卒,享年六(liu)十七(qi)。
元文宗(zong)至順元年(1330年),任(ren)應(ying)奉翰林文字,與黃清老等預修《英(ying)宗(zong)事略(lve)》完成。九月五(wu)日,馬祖(zu)常為天爵(jue)文集(ji)(《滋溪文稿》的(de)前身)作跋。
元文宗至(zhi)順二年(1331年),任應奉(feng)翰(han)林(lin)文字。五月,翰(han)林(lin)國史院扈(hu)從(cong)天子清暑上京(jing),自承旨以下,題(ti)(ti)名于壁,作《翰(han)林(lin)分院題(ti)(ti)名記》。與黃(huang)溍等扈(hu)從(cong)上京(jing),黃(huang)溍作有(you)紀行詩(shi)若(ruo)干篇,天爵有(you)《題(ti)(ti)黃(huang)文獻公紀行詩(shi)后》。
元文(wen)宗至順(shun)三年(1332年),正月(yue),就職御史南臺,不(bu)久(jiu),奉詔(zhao)錄囚(qiu)湖廣(guang),在當地平(ping)臺冤獄多起,博得普遍贊譽,五月(yue),召(zhao)拜(bai)監察御史。八月(yue)入(ru)京,道除奎(kui)章閣授經郎。八月(yue),文(wen)宗崩(beng)于上都。十月(yue),明宗次(ci)子懿璘質班即(ji)位大明殿(dian),是為元寧宗。十一月(yue),寧宗崩(beng),命(ming)中書右相闊(kuo)里吉思迎明宗長子妥(tuo)懽帖睦爾于靜江(今桂林(lin))。
元(yuan)(yuan)順帝元(yuan)(yuan)統元(yuan)(yuan)年(1333年),六(liu)月,順帝即位于上(shang)都(dou)。師吳澄(cheng)卒,年八(ba)十(shi)五。八(ba)月二十(shi)一(yi)日,順帝賜經(jing)筵官(guan)酒(jiu)饌,許(xu)泛舟太液池趣(qu),蘇天(tian)(tian)爵有詩紀(ji)其事。十(shi)月,改元(yuan)(yuan)元(yuan)(yuan)統。冬,復官(guan)六(liu)察,上(shang)書請修《功臣列傳》,順帝敕(chi)史官(guan)修泰定、天(tian)(tian)歷兩(liang)朝實錄(lu),蘇天(tian)(tian)爵與王(wang)結、張起巖(yan)、歐陽(yang)玄一(yi)起編(bian)制。
元順帝元統二年(1334年),四月,預修《文(wen)宗實錄》,由監(jian)察(cha)御史遷翰林待制(zhi),尋除中書右司都(dou)事,兼經(jing)筵參(can)贊官。十(shi)月,奏《請詳定朝儀班序》,上疏(shu)《論不可數(shu)赦(she)》,建言(yan)《松廳章疏(shu)》。
元(yuan)順帝元(yuan)統(tong)三(san)年,至元(yuan)元(yuan)年(1335年),在(zai)中(zhong)(zhong)書(shu)省右司都(dou)事兼經(jing)筵參贊官。年中(zhong)(zhong),有人欲冒孔氏(shi)以奪襲(xi)封爵(jue)位,天(tian)爵(jue)帥(shuai)諸御史(shi)據理力爭其事。
至元二年(1336年),由刑部郎中改(gai)御史臺都。
至元三年(1337年),改任禮部侍(shi)郎。正月丁(ding)未,許有(you)(you)壬(ren)為蘇天爵的父親蘇志(zhi)道(dao)(dao)的神道(dao)(dao)碑撰銘(ming),馬祖常為書(shu),張起巖篆其額。許有(you)(you)壬(ren)作《敕賜故中(zhong)憲大夫嶺北等處行(xing)中(zhong)書(shu)省左右(you)司郎中(zhong)贈集賢直學(xue)士(shi)亞中(zhong)大夫輕車(che)都(dou)尉(wei)追(zhui)封(feng)真定郡侯蘇公神道(dao)(dao)碑銘(ming)》。
至元四年(1338年),仍官于(yu)禮(li)部,請于(yu)朝,令有司祭享真定史(shi)天澤(ze)祠,并作《丞相史(shi)忠武(wu)王畫像贊》。七(qi)月二十(shi)二日,子昌(chang)文生。請宋(song)褧為(wei)兒(er)命名(ming),名(ming)為(wei)“乘云”。
至(zhi)元(yuan)五年(1339年),由中(zhong)書禮部(bu)侍(shi)郎出為江北淮東(dong)道(dao)肅(su)政廉訪使。
至(zhi)元六年(1340年),二(er)月(yue)(yue),入為樞密(mi)院判官;五月(yue)(yue),改任(ren)吏部尚書;十月(yue)(yue),拜西行臺(tai)治(zhi)書侍御史,向(xiang)皇帝上(shang)呈(cheng)《治(zhi)獄記(ji)》,述錄囚治(zhi)獄之經驗(yan)。
至(zhi)(zhi)正(zheng)(zheng)元(yuan)年(1341年),正(zheng)(zheng)月詔改元(yuan)至(zhi)(zhi)正(zheng)(zheng),蘇(su)天爵(jue)在(zai)參議中書省事任。
至正二年(1342年)夏(xia),官(guan)拜湖廣省政。
至正三(san)年(nian)(1343年(nian)),朝廷詔修遼金宋三(san)朝史書,以(yi)歐(ou)陽玄,揭傒斯,張起巖(yan)等(deng)人為總裁(cai)官。歐(ou)陽玄應召北(bei)上,路過湖(hu)北(bei)時,蘇(su)天爵(jue)作《三(san)史質疑》寄給他。
至(zhi)正四年(1344年),蘇(su)天爵改任陜西諸道行御(yu)(yu)史臺侍(shi)御(yu)(yu)史,并召為(wei)集賢殿侍(shi)講學士,兼國子祭酒。
至正(zheng)五年(nian)(1345年(nian))秋,改任(ren)山東道肅政廉訪使(shi),集賢(xian)殿侍講學士(shi),并(bing)兼職(zhi)京(jing)畿奉使(shi)宣撫,蘇天(tian)爵深知(zhi)民間(jian)疾苦,嚴肅吏治,老百姓都將他(ta)與包(bao)拯、韓琦相比,但終引不(bu)合流俗而受到排擠,最終竟以“不(bu)稱職(zhi)”的名義罷(ba)免官職(zhi)。十月(yue),張養浩的兒子張引請求蘇天(tian)爵為七(qi)聘堂做(zuo)記(ji),于是他(ta)作《七(qi)聘堂記(ji)》。
至(zhi)正六年(1346年),任集賢侍講學士兼國(guo)子(zi)祭酒,兼職京(jing)畿道奉使宣撫。
至正七年(1347年),復用(yong)為湖北道宣慰使,浙東道廉訪使,但都沒就任。后授予江浙省參知政事。
至(zhi)正八年(1348年)五月,任浙東海(hai)右(you)道肅(su)政廉訪使(shi)。冬,任江浙等(deng)處(chu)行中書省(sheng)參知政事(shi),總負(fu)責江浙等(deng)處(chu)的行省(sheng)的政事(shi),期間尋求賢能(neng)者(zhe),發現并提攜了沙可學(xue)、高則誠、葛元(yuan)哲等(deng)人。
至正八年(nian)(1349年(nian))到(dao)至正十二年(nian)(1351年(nian)),蘇(su)天(tian)(tian)爵(jue)一直在江浙地(di)區任職運轉使(shi),參知政事等,當(dang)時鹽法弊端很重,蘇(su)天(tian)(tian)爵(jue)上(shang)任后拯治有方,所獲得稅課達(da)到(dao)寶鈔八十萬錠,在規定的時間內收起稅款。江南地(di)區爆發了方國珍起義(yi),韓山(shan)童、劉福通(tong)紅巾軍起義(yi),徐壽輝紅巾軍起義(yi)等反元農民起義(yi)。
至正十(shi)(shi)二年(1352年),正月(yue),徐壽輝起義(yi)軍在湖北地區占(zhan)據多地,二月(yue),安徽定遠郭(guo)子興起義(yi),攻克壕州,自(zi)稱節(jie)制元帥,徐壽輝起義(yi)軍在江浙(zhe)地區擴大(da)影(ying)響(xiang)力,攻占(zhan)多地。九月(yue),朝(chao)廷下詔任命蘇天爵(jue)仍(reng)為江浙(zhe)行省參知(zhi)政事(shi),負責軍政事(shi)務,并帶兵于(yu)饒(rao)(路治今(jin)江西(xi)鄱陽)、信(路治今(jin)江西(xi)上饒(rao))一帶與起義(yi)軍作戰,其軍事(shi)策略(lve)精密細致,軍隊紀律嚴(yan)明,連(lian)一些(xie)老帥宿(su)將(jiang)都比不上他(ta),這期間蘇天爵(jue)領兵收復了一路六縣。但(dan)由于(yu)軍政大(da)事(shi)繁瑣(suo),而蘇天爵(jue)憂(you)思勞累過多,終因(yin)積勞成疾于(yu)當年十(shi)(shi)月(yue)病逝軍中,享(xiang)年59歲。
蘇(su)天爵的著(zhu)作,有(you)詩(shi)稿7卷(juan)(juan),今佚(yi)。另(ling)著(zhu)《春風(feng)亭(ting)筆記(ji)》2卷(juan)(juan),撰《元朝(chao)名(ming)臣事(shi)(shi)略(lve)》(《國(guo)朝(chao)名(ming)臣事(shi)(shi)略(lve)》)15卷(juan)(juan)。《滋溪文(wen)(wen)稿》30卷(juan)(juan),其中收入其大部分(fen)文(wen)(wen)章,乃永嘉(jia)高(gao)明和(he)臨川葛元哲所編。撰《元文(wen)(wen)類》(《國(guo)朝(chao)文(wen)(wen)類》)70卷(juan)(juan)。《松(song)廳章疏》5卷(juan)(juan)、《治世(shi)龜鑒》1卷(juan)(juan)、《劉文(wen)(wen)靖公遺事(shi)(shi)》1卷(juan)(juan)和(he)《宋(song)遼金三史目錄》,惜已不傳;又有(you)《遼金紀(ji)年》和(he)《黃河原委》,均未脫(tuo)稿。
蘇天爵作為一名長期在監察系(xi)統任職的(de)(de)官員(yuan),他的(de)(de)仕途(tu)經歷中(zhong),在監察與司法方面(mian)取(qu)得杰出政績成為其(qi)最主(zhu)要(yao)的(de)(de)政治(zhi)成就。
監察方面
蘇天爵在監察方(fang)面一共(gong)有三方(fang)面主要成(cheng)就:
至順三年(nian)(nian)(1332年(nian)(nian)),蘇天爵到湖北考(kao)察(cha)獄案(an)(an),《元(yuan)史(shi)》稱其為“慮囚湖北”,即解決(jue)冤假錯案(an)(an)和(he)滯獄問(wen)題。蘇天爵到任后遍歷各地,不(bu)辭勞苦,《元(yuan)史(shi)》記載其“事無巨細(xi),必盡心(xin)焉”。元(yuan)代(dai)學者黃溍編修的(de)《蘇御史(shi)治獄一(yi)記》中一(yi)共(gong)記述了蘇天爵所辦理(li)的(de)八(ba)個(ge)疑難案(an)(an)件(jian),都是由(you)他糾(jiu)正和(he)平反的(de)死刑(xing)案(an)(an);之后又揭發豪右(you)與(yu)蠹吏(li)勾(gou)結枉法者數事,治績卓然,聲名遠播。不(bu)久,調入(ru)京師(shi)為監察(cha)御史(shi),道改(gai)奎章(zhang)閣授(shou)經郎(lang)。
元(yuan)統元(yuan)年(1333年),因為(wei)湖北(bei)慮囚名聲大震的蘇天爵(jue),復任(ren)監察(cha)御史,在職四(si)個月中,在四(si)個月的監察(cha)御史任(ren)上,他(ta)所(suo)上章疏竟(jing)達到(dao)四(si)十五(wu)(wu)份(fen)(fen)之(zhi)多,其內容亦無(wu)所(suo)不包,真令人(ren)(ren)嘆(tan)為(wei)觀止(zhi),后來,他(ta)的好友黃溍在《讀(du)(du)蘇御史奏稿》一(yi)(yi)文中,通過(guo)讀(du)(du)這(zhe)四(si)十五(wu)(wu)份(fen)(fen)奏稿,對(dui)蘇天爵(jue)四(si)個月的作為(wei)做了一(yi)(yi)個概括和評價。根(gen)據(ju)黃溍的記(ji)載蘇天爵(jue)的四(si)十五(wu)(wu)份(fen)(fen)章奏,主要涉(she)及到(dao):彈劾的五(wu)(wu)個官員,都是(shi)(shi)"權要"人(ren)(ren)物;舉薦(jian)了一(yi)(yi)百(bai)零(ling)九人(ren)(ren),都是(shi)(shi)“世臣者德(de)與一(yi)(yi)時之(zhi)名流,而(er)于外官下吏、草澤之(zhi)士,有弗遺也。”這(zhe)是(shi)(shi)一(yi)(yi)個讓人(ren)(ren)不能不為(wei)之(zhi)驚訝的數(shu)字(zi),如果(guo)將(jiang)這(zhe)個數(shu)字(zi)平(ping)均到(dao)四(si)個月里,完(wan)全可以想見(jian)這(zhe)位(wei)蘇御史勇(yong)猛果(guo)決,一(yi)(yi)往無(wu)前。
至正(zheng)五(wu)年(1345年)秋(qiu),蘇(su)天爵從集賢侍(shi)講學士,兼國(guo)子(zi)祭酒的職(zhi)位改任山東道(dao)肅政(zheng)廉訪使(shi)并兼職(zhi)京(jing)(jing)畿奉使(shi)宣撫(fu),蘇(su)天爵在京(jing)(jing)畿各地的巡查是有成績的,他深知(zhi)民間(jian)疾苦(ku),保持了不(bu)畏權勢、直言敢諫的作風,除舊(jiu)興(xing)廢,彈勃不(bu)法(fa)官吏(li)。老百姓都將他與包拯、韓琦相比,但(dan)終引不(bu)合(he)流俗而受(shou)到排擠,最終竟以“不(bu)稱職(zhi)”的名義罷免官職(zhi)。
司法法制方面
重視立法
蘇(su)天(tian)(tian)爵在(zai)《滋溪文(wen)稿》中(zhong)指(zhi)出“法(fa)者(zhe)(zhe)天(tian)(tian)下之(zhi)(zhi)公,所(suo)(suo)以(yi)輔乎(hu)(hu)治(zhi)也(ye)(ye),律(lv)者(zhe)(zhe)歷代(dai)之(zhi)(zhi)典,所(suo)(suo)以(yi)行乎(hu)(hu)法(fa)也(ye)(ye),故自昔國(guo)家(jia)為治(zhi)者(zhe)(zhe),必(bi)立一代(dai)之(zhi)(zhi)法(fa),立法(fa)者(zhe)(zhe)必(bi)制(zhi)(zhi)一定之(zhi)(zhi)律(lv),故設律(lv)學以(yi)教人(ren),置(zhi)律(lv)科以(yi)試吏,其所(suo)(suo)以(yi)輔乎(hu)(hu)治(zhi)者(zhe)(zhe),豈不(bu)詳(xiang)且密(mi)歟?”又說(shuo):”自昔天(tian)(tian)下國(guo)家(jia)必(bi)有(you)道揆法(fa)守(shou),而后(hou)(hou)能(neng)有(you)為也(ye)(ye)。”明(ming)確指(zhi)出了法(fa)律(lv)是關乎(hu)(hu)于國(guo)家(jia)治(zhi)亂的(de)(de)大問(wen)題,務必(bi)詳(xiang)瞻細密(mi)。他(ta)贊同“朝(chao)廷之(zhi)(zhi)禮(li)不(bu)可(ke)不(bu)肅,天(tian)(tian)下之(zhi)(zhi)法(fa)不(bu)可(ke)不(bu)立,禮(li)不(bu)肅則(ze)華夏無所(suo)(suo)瞻仰,法(fa)不(bu)立則(ze)臣民(min)(min)無所(suo)(suo)持(chi)守(shou)“的(de)(de)觀點(dian)。為此,蘇(su)天(tian)(tian)爵向朝(chao)廷提出了修訂(ding),規范法(fa)律(lv)文(wen)件的(de)(de)建(jian)議,他(ta)在(zai)《乞(qi)續編(bian)通(tong)制(zhi)(zhi)》中(zhong)闡述了自己的(de)(de)觀點(dian):一,是元(yuan)(yuan)初的(de)(de)判(pan)罰(fa)(fa),多參照已發(fa)生案(an)例(li)(li)的(de)(de)判(pan)決(jue),英(ying)宗以(yi)后(hou)(hou),雖有(you)通(tong)制(zhi)(zhi),又失于條目繁瑣,難以(yi)適(shi)應復(fu)雜(za)的(de)(de)案(an)情(qing);二(er)是執法(fa)者(zhe)(zhe)水(shui)平參差不(bu)齊(qi),同罪(zui)異罰(fa)(fa),例(li)(li)外(wai)有(you)例(li)(li)現象時(shi)有(you)發(fa)生,致(zhi)使之(zhi)(zhi)后(hou)(hou)的(de)(de)判(pan)罰(fa)(fa)在(zai)援引(yin)判(pan)例(li)(li)時(shi)無可(ke)適(shi)從,如果任由發(fa)展(zhan),不(bu)編(bian)訂(ding)簡明(ming)扼要,判(pan)罰(fa)(fa)明(ming)確的(de)(de)法(fa)制(zhi)(zhi)律(lv)例(li)(li)類編(bian),頒示中(zhong)外(wai),”誠恐遠(yuan)方之(zhi)(zhi)民(min)(min),或不(bu)識而誤犯(fan),奸(jian)貪之(zhi)(zhi)吏,獨習知而舞文(wen)真的(de)(de)出現這種情(qing)況,事(shi)態將愈加(jia)復(fu)雜(za),最終(zhong)(zhong)事(shi)至不(bu)可(ke)挽回。”他(ta)建(jian)議,應早一些(xie)制(zhi)(zhi)定和重修元(yuan)(yuan)朝(chao)部分法(fa)律(lv),務必(bi)”列圣之(zhi)(zhi)制(zhi)(zhi)度,合為一代(dai)之(zhi)(zhi)憲章,最終(zhong)(zhong)達到民(min)(min)知所(suo)(suo)避,吏有(you)所(suo)(suo)守(shou)刑政肅清,治(zhi)化熙洽(qia)矣“的(de)(de)目的(de)(de)。
強調有法必依
蘇天爵重視法律制(zhi)(zhi)度(du)的(de)完善,也主張(zhang)堅決依法辦事,賞(shang)罰(fa)有據,他說:“賞(shang)罰(fa)者國之大柄(bing),朝廷紀(ji)綱(gang)系焉(yan),法制(zhi)(zhi)之立,既(ji)有成(cheng)規,奸偽之滋,理宜嚴禁。”同時,他力主“賞(shang)不(bu)失(shi)有功,刑(xing)不(bu)失(shi)有罪,二者或失(shi),綱(gang)紀(ji)必隳”。
用刑以寬仁為本
蘇天爵對(dui)刑(xing)罰的(de)(de)本(ben)質有(you)著(zhu)清醒的(de)(de)認識,他說:“刑(xing)者輔治(zhi)之(zhi)(zhi)具,非恃刑(xing)以(yi)為治(zhi)者也,強調刑(xing)罰只是(shi)統治(zhi)的(de)(de)輔助措施(shi),而不是(shi)目的(de)(de),因(yin)此,圣人用刑(xing)應以(yi)寬仁為本(ben),施(shi)之(zhi)(zhi)以(yi)忠(zhong)厚,”內則(ze)論議付之(zhi)(zhi)刑(xing)曹,外則(ze)糾察責之(zhi)(zhi)風紀“,將(jiang)法制(zhi)與(yu)監察有(you)機地結合起來,彰顯圣朝的(de)(de)治(zhi)功表著(zhu),德澤涵濡。
除(chu)了自己身體力(li)行,踐行寬簡(jian)慎(shen)刑(xing)原則(ze)外,蘇天爵對(dui)其他(ta)大臣約法省刑(xing)的言(yan)行也非常欣賞,他(ta)贊同元故中(zhong)奉大夫江(jiang)浙行中(zhong)書省參知政事孛(bei)術(shu)魯翀(chong)“國家置(zhi)風紀,本以肅(su)清貪污,興行治(zhi)化(hua),初不(bu)專尚(shang)刑(xing)也”和(he)元故御(yu)史中(zhong)丞曹伯啟“刑(xing)貴適中(zhong)”的觀點。
積極履行臺憲職責
蘇(su)(su)天(tian)爵對于平反(fan)冤(yuan)獄一直特別重視(shi),至(zhi)順(shun)三年(nian)(1333年(nian)),蘇(su)(su)天(tian)爵在湖北慮囚期間,平反(fan)了多起(qi)冤(yuan)假錯案,其(qi)中(zhong)有(you)名的就達八(ba)起(qi);至(zhi)正(zheng)五年(nian)(1345年(nian)),任陜西(xi)諸道行御史(shi)臺侍(shi)御史(shi)、集(ji)賢(xian)侍(shi)講學(xue)(xue)士兼國子祭酒欽的蘇(su)(su)天(tian)爵,有(you)感于天(tian)子二月詔書(shu):”近年(nian)無辜被害之(zhi)家,仰中(zhong)書(shu)省(sheng)分揀昭雪(xue)改正(zheng)”,作《論近年(nian)無辜被害之(zhi)家宜昭雪(xue)改正(zheng)》,希望有(you)司認真貫(guan)徹執(zhi)行朝(chao)廷旨意,“當自某年(nian)以后,其(qi)未昭雪(xue)改正(zheng)者,早為從公(gong)取勘,一一子細分揀。使圣恩普洽于幽明,公(gong)道大伸于天(tian)下(xia)”;同年(nian)秋(qiu),蘇(su)(su)天(tian)爵出(chu)為山東道肅(su)政廉訪使,尋召為集(ji)賢(xian)殿(dian)侍(shi)講學(xue)(xue)士,充京畿奉(feng)使宣撫(fu),期間,“平反(fan)冤(yuan)獄一十(shi)六”,“斷(duan)革兇冤(yuan)惡(e)三十(shi)六”,“審理(li)罪囚九十(shi)七(qi)”。百姓都稱呼他為“包拯,韓(han)琦在世”。
政治法治環境
嚴懲司法腐敗
蘇天爵認為(wei),造成冤獄叢生,百姓遭(zao)難的重要原因是法(fa)制系統的腐敗,官(guan)員貪奸逞(cheng)威。在執法(fa)過程(cheng)中,各級官(guan)吏巡捕借(jie)機搜刮,肆意搶奪之(zhi)事屢有(you)發生,對于這種情況(kuang),蘇天爵主(zhu)張堅(jian)決打擊(ji),他說:“民之(zhi)犯(fan)罪,具有(you)常刑(xing),茍肆攘奪,理宜禁治”。
注重審判效率
在對重(zhong)囚(qiu)的處理(li)上,他主(zhu)張半年(nian)一次由廉訪(fang)司(si)審錄,反對三(san)年(nian)一次由五(wu)府官處決,他說:“人命重(zhong)事(shi),直待三(san)年(nian)五(wu)府官處決,誠恐(kong)獄(yu)囚(qiu)系伙,愈見(jian)淹延“。
嚴刑與慎赦的統(tong)一
蘇(su)(su)天(tian)爵認為,元(yuan)世祖時期,未(wei)嘗肆赦,世祖皇帝(di)在(zai)位三十(shi)五年,肆赦者(zhe)八才八例,是以(yi)刑政肅清,禮樂修舉,奸貪知懼,善(shan)良獲(huo)伸(shen),故(gu)中(zhong)(zhong)統(tong)、至(zhi)元(yuan)之治(zhi),比隆前古(gu)。可是,元(yuan)順(shun)帝(di)即位以(yi)來,赦宥太數,近自天(tian)歷改元(yuan)(1328年)至(zhi)元(yuan)統(tong)初歲(1333年),六年之中(zhong)(zhong),肆赦者(zhe)九次,蘇(su)(su)天(tian)爵擔(dan)心,這樣會使奸人貪吏(li),各懷僥幸,大為奸利,非國之福。
選用合格刑獄官吏
蘇天爵(jue)進一步提(ti)(ti)出,要改變法(fa)制刑(xing)獄(yu)系統的(de)現狀(zhuang),必須(xu)選用合格刑(xing)獄(yu)官(guan)員(yuan)。同時(shi),他特別建議選拔年(nian)富力(li)強的(de)刑(xing)獄(yu)官(guan)員(yuan),他提(ti)(ti)出將年(nian)六(liu)十五以上(shang)者(zhe),進行統計,這樣做并不是對年(nian)長官(guan)員(yuan)的(de)歧視,而是體(ti)現著“國家優恤臣僚,宣力(li)既久,恐其(qi)年(nian)不逮,恩德至渥也”蘇天爵(jue)能夠敏銳(rui)地意識到刑(xing)獄(yu)官(guan)員(yuan)的(de)年(nian)齡結(jie)構問題(ti),并提(ti)(ti)出切實可行的(de)辦(ban)法(fa),從中可見其(qi)遠見卓識。
蘇天爵是一位史(shi)學家(jia)(jia),文(wen)獻(xian)學家(jia)(jia),在文(wen)化方面的成就主要集中中史(shi)學方面。
編修史料
《國(guo)(guo)(guo)朝(chao)名臣(chen)事略》,又名《元朝(chao)名臣(chen)事略》,是(shi)蘇(su)天爵在史(shi)(shi)學(xue)上的(de)(de)佳作,也是(shi)集中(zhong)代(dai)表元代(dai)史(shi)(shi)學(xue)成(cheng)就的(de)(de)重要私修(xiu)史(shi)(shi)著。延(yan)佑四年(nian)(1317年(nian))以前,蘇(su)天爵尚為國(guo)(guo)(guo)子生時(shi),即十分留心采輯元朝(chao)開國(guo)(guo)(guo)以來”巨(ju)公世(shi)卿(qing)’之文集、墓表、家傳等材料,已然(ran)開始為是(shi)書(shu)(shu)的(de)(de)編纂作前期史(shi)(shi)料準備(bei),歐陽玄(xuan)的(de)(de)《序》作于天歷(li)二年(nian)(1329年(nian))四月(yue),是(shi)書(shu)(shu)撰成(cheng)時(shi)間(jian)應距此不遠。據(ju)此推算,全書(shu)(shu)從構思、取(qu)材到(dao)纂修(xiu),前后歷(li)時(shi)十余(yu)年(nian)之久。
《元朝名臣事略》所(suo)收錄大多為(wei)元朝開(kai)國功臣,其成書可稱(cheng)得上蘇氏為(wei)籌劃和編(bian)纂“國朝功臣列傳(chuan)’而做的(de)前期努力,目(mu)的(de)即在于(yu)為(wei)當朝統治者提供鑒戒(jie),”垂示方來“。
蘇天爵草(cao)創(chuang)《國(guo)(guo)朝名臣(chen)(chen)事(shi)略》期間,即已(yi)開始著手(shou)《元文類》的(de)(de)編纂(zuan),此(ci)書雖然只(zhi)是文獻匯編,但卻(que)是又(you)一部集(ji)中反映蘇氏卓越史識和史才的(de)(de)代表性(xing)著述(shu),更是后人(ren)研治元史不可或(huo)缺的(de)(de)重要(yao)史料來源。《國(guo)(guo)朝名臣(chen)(chen)事(shi)略》的(de)(de)成書主要(yao)是出(chu)于“以(yi)史經世(shi)”的(de)(de)目的(de)(de),而《元文類》的(de)(de)編纂(zuan)則旨在保存當世(shi)文獻,二者從根本上都集(ji)中體(ti)現出(chu)蘇氏“措諸實用、不為(wei)空言”的(de)(de)學術宗旨。
史學編纂思想
蘇天爵不(bu)僅勤于修(xiu)(xiu)史(shi)(shi),著述等身,而且注意(yi)總結(jie)修(xiu)(xiu)史(shi)(shi)經驗(yan),在(zai)歷史(shi)(shi)編纂思想與(yu)理論方(fang)面,提(ti)出了(le)許多系統的(de)有價(jia)值(zhi)的(de)認識,有力地(di)推(tui)動了(le)元(yuan)代史(shi)(shi)學的(de)發展,對于后世修(xiu)(xiu)史(shi)(shi),也(ye)具(ju)有重要的(de)指(zhi)導作用。
大膽揭(jie)露(lu)史館積弊,強調史官職責(ze)。
重視史(shi)料(liao)采撰,廣(guang)輯博采,不(bu)拘常規。
呼吁史家要有"直道"之行,提高史德修養。
要(yao)之(zhi),蘇天爵作為元(yuan)代(dai)卓有成就的史(shi)學(xue)家,其致力于(yu)當(dang)(dang)代(dai)史(shi)的編撰(zhuan)和當(dang)(dang)世文獻的保存,且注意總結修(xiu)史(shi)經驗,于(yu)史(shi)官任內盡職盡責,積極襄(xiang)助(zhu)《經世大典》、《實錄(lu)》等(deng)國史(shi)之(zhi)編纂,并對宋、遼、金三史(shi)撰(zhuan)修(xiu)提(ti)出重要(yao)建議,極大地推動了元(yuan)代(dai)歷史(shi)編纂學(xue)的新進展。
事功史觀
蘇天爵在編(bian)纂和修訂(ding)元代史(shi)料時,強調(diao)儒學的經(jing)世作用(yong)并(bing)展現出他的事功史(shi)觀:
自覺記述元朝立國以來政治(zhi)、經濟、文化(hua)教育等(deng)多方面成就。
濃厚(hou)的憂患意識(shi)。提倡多(duo)施仁(ren)政、愛民(min)厚(hou)生的經世(shi)思想。
元代(dai)學者、詩人虞集:伯修之文(wen),簡(jian)潔(jie)嚴重,如其為人。
元代學者趙汸:其清修(xiu)篤志足以潛心大業(ye)而(er)不(bu)惑于他(ta)歧,深(shen)識博聞足以折衷百氏而(er)非同于玩物。至于德己盛而(er)閑之(zhi)愈嚴(yan),行已尊而(er)節之(zhi)愈密(mi),出入(ru)中(zhong)外三十(shi)余年,嘉漠偉績著于天下,而(er)一誠對越,中(zhong)立(li)無(wu)朋,屹然頹波(bo)之(zhi)砒柱矣。其文明潔而(er)粹(cui)溫,謹嚴(yan)而(er)敷暢,若(ruo)珠壁之(zhi)為輝,寂粟(su)之(zhi)為味(wei)道。
元代(dai)學者(zhe)吳師道(dao):今觀蘇(su)公(gong)(gong)伯(bo)修為御史(shi)時(shi),治獄記(ji)十(shi)余(yu)事,竊為之(zhi)(zhi)(zhi)太息。公(gong)(gong)所蒼湖北一(yi)道(dao),同列者(zhe)眾(zhong)矣,微公(gong)(gong)則出入之(zhi)(zhi)(zhi)誤(wu),尚誰覺之(zhi)(zhi)(zhi)哉?嗚呼(hu),獄也者(zhe),造(zao)物不能使(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)生,長吏不能使(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)死(si)(si),死(si)(si)者(zhe)可(ke)生,生者(zhe)不憾于死(si)(si),其惟蘇(su)公(gong)(gong)乎(hu)!吾是(shi)以(yi)推本言之(zhi)(zhi)(zhi)也,朝廷患獄囚之(zhi)(zhi)(zhi)多滯,三歲遣官一(yi)詣諸道(dao)決之(zhi)(zhi)(zhi),此良法也。使(shi)人人如蘇(su)公(gong)(gong),復何慮乎(hu)?
元代(dai)史學家王祎:長于(yu)「紀事之文」,為(wei)當代(dai)其它學者所不及(ji)。
《四庫全書(shu)提(ti)要(yao)》:(蘇天爵)身任(ren)一(yi)代文獻之寄。