在清(qing)代安(an)徽桐城張氏(shi)家(jia)族(zu)中,張英、張廷玉、張若靄(ai),祖(zu)孫(sun)三(san)代,侍值(zhi)內(nei)廷,頗(po)受康(kang)、雍(yong)、乾三(san)帝的青睞,可謂“合家(jia)頂戴”,滿(man)門朱紫。尤(you)其張廷玉,“登朝垂五十(shi)年(nian),長詞林者二十(shi)七(qi)年(nian),主撰(zhuan)席(xi)者二十(shi)四年(nian),凡軍國大事(shi),奉旨商度”。
康熙十(shi)一(yi)年(1672年)九月(yue)九日,張廷(ting)玉生(sheng)于京師。
康(kang)熙三十六年(1697年),二十六歲(sui)的(de)張廷玉準備參加會(hui)試(shi),但因其(qi)父張英奉(feng)命(ming)為總裁官而回避不試(shi)。康(kang)熙三十八年(1699年),張廷玉的(de)夫人姚氏離世(shi),父親(qin)張英登上(shang)相位。
康(kang)熙(xi)三(san)十(shi)九年(nian)(1700年(nian)),考中進士,授為翰林院庶吉士。康(kang)熙(xi)四十(shi)二年(nian)(1703年(nian)),張(zhang)廷玉(yu)授翰林院檢討,開始擔任《親征平(ping)定朔北(bei)略》的纂修(xiu)官。康(kang)熙(xi)四十(shi)三(san)年(nian)(1704年(nian))四月(yue),入(ru)值南書房(fang)(fang)。康(kang)熙(xi)帝召他至暢春園(yuan),詢問(wen)其(qi)父(fu)張(zhang)英致(zhi)仕(shi)居家(jia)近況(kuang)。命他賦詩(shi)(shi),張(zhang)廷玉(yu)作七言(yan)律(lv)詩(shi)(shi)二首,頗(po)得康(kang)熙(xi)帝稱許。當日奉旨(zhi)侍(shi)值南書房(fang)(fang),特旨(zhi)帶數珠,著四品(pin)官服色。“辰(早七時(shi))入(ru)戌(xu)(晚九時(shi))出,歲無虛日。塞(sai)外啟從(cong),凡十(shi)一次,夏則避暑熱河(he),秋則隨(sui)獵于邊塞(sai)”。圣祖車駕(jia)遠(yuan)巡遍歷蒙古諸部落,“窮邊絕(jue)漠(mo),余(yu)(廷玉(yu))皆洱筆以從(cong)”。張(zhang)廷玉(yu)身居內(nei)廷,承(cheng)襲父(fu)業,“久持(chi)講握(wo),簡任機密(mi)”。
康(kang)熙四十(shi)(shi)四年(nian)(nian)(nian)(nian)(1705年(nian)(nian)(nian)(nian))后,多次隨(sui)康(kang)熙南(nan)巡及巡行蒙古諸部。康(kang)熙四十(shi)(shi)七年(nian)(nian)(nian)(nian)(1708年(nian)(nian)(nian)(nian))六月(yue),張(zhang)廷玉母親離(li)世(shi)。九月(yue),父親張(zhang)英(ying)離(li)世(shi)。服闋,仍原(yuan)官(guan)。康(kang)熙五(wu)十(shi)(shi)一年(nian)(nian)(nian)(nian)(1712年(nian)(nian)(nian)(nian))二月(yue),充會(hui)試(shi)同考官(guan)。四月(yue),授司經局洗(xi)馬(ma),兼翰林院修(xiu)撰。康(kang)熙五(wu)十(shi)(shi)五(wu)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1716年(nian)(nian)(nian)(nian)),授內閣學士兼禮部侍郎。康(kang)熙五(wu)十(shi)(shi)六年(nian)(nian)(nian)(nian)十(shi)(shi)二月(yue)(1718年(nian)(nian)(nian)(nian)1月(yue)),充經筵(yan)講(jiang)官(guan)。康(kang)熙五(wu)十(shi)(shi)七年(nian)(nian)(nian)(nian)(1718年(nian)(nian)(nian)(nian))十(shi)(shi)月(yue),充武英(ying)殿試(shi)讀卷官(guan),十(shi)(shi)一月(yue),充纂(zuan)修(xiu)《省方盛典》副(fu)總裁官(guan)。
康熙五十(shi)九年(nian)(nian)(nian)(nian)(1720年(nian)(nian)(nian)(nian))五月(yue),授(shou)刑部左侍(shi)郎(lang)。次年(nian)(nian)(nian)(nian)授(shou)吏(li)部左侍(shi)郎(lang),兼翰林(lin)院士(shi)。康熙六(liu)十(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1721年(nian)(nian)(nian)(nian))二月(yue),身任刑部右侍(shi)郎(lang)的張廷(ting)(ting)玉(yu)奉(feng)旨與都統耗賴等(deng)(deng)赴(fu)山東穩(wen)妥地處(chu)理了鹽販王(wang)美(mei)公等(deng)(deng)“聚眾劫掠屯莊(zhuang)”案。六(liu)月(yue),調吏(li)部左侍(shi)郎(lang)。他“絕苞且(qie),杜請花(hua),銼玫肅然”。張廷(ting)(ting)玉(yu)涉政不久,他的才(cai)干便嶄(zhan)露頭角(jiao)。
康(kang)(kang)熙六十(shi)一年(nian)(nian)(nian)(1722年(nian)(nian)(nian))十(shi)一月,康(kang)(kang)熙帝駕崩于暢春(chun)園,皇(huang)四(si)子胤禛(zhen)入(ru)承(cheng)大(da)統(tong)。經過二(er)、三十(shi)年(nian)(nian)(nian)的(de)艱苦(ku)激烈的(de)奮(fen)爭,胤禛(zhen)深覺皇(huang)位來之(zhi)(zhi)不(bu)易,為了實現自己(ji)奪得皇(huang)位的(de)夙(su)愿,大(da)力扶植(zhi)和培(pei)養自己(ji)的(de)勢力。他(ta)曾(ceng)說(shuo):“為政以得人為要(yao)(yao),不(bu)得其人,雖食法美意(yi)(yi),徒美觀聽,于民無濟也。”于是,慎選張(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)作(zuo)為輔佐他(ta)籌(chou)劃軍國大(da)政的(de)主要(yao)(yao)助手。張(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)在《澄懷主人自訂年(nian)(nian)(nian)譜》中(zhong)記述了胤禛(zhen)相中(zhong)他(ta),并對他(ta)賦予(yu)厚望。一是他(ta)學(xue)問(wen)優長,“氣度端凝(ning)、應(ying)(ying)對明晰”,有才(cai)干。二(er)是他(ta)為自己(ji)恩(en)師張(zhang)英之(zhi)(zhi)子。這對胤禛(zhen)來說(shuo)是日后難得的(de)貼己(ji)之(zhi)(zhi)人。圣祖(zu)新逝,胤禛(zhen)登極,即(ji)命張(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)兼學(xue)士(shi)銜,協同(tong)翰林院(yuan)掌院(yuan)學(xue)士(shi)阿克(ke)敦等辦理大(da)事典禮翰墨,供幾筵祭(ji)告文字。康(kang)(kang)雍之(zhi)(zhi)交(jiao),政務(wu)殷繁,諭旨(zhi)每日下數十(shi)次,皆由張(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)承(cheng)命應(ying)(ying)辦。若有緊急奏事,胤禛(zhen)令他(ta)入(ru)大(da)內(nei),口授(shou)大(da)意(yi)(yi),或(huo)于御(yu)前伏地而書,或(huo)隔簾授(shou)幾。稿就即(ji)呈(cheng)御(yu)覽,“精敏詳瞻,悉當圣意(yi)(yi)”。同(tong)年(nian)(nian)(nian)十(shi)二(er)月,特旨(zhi)授(shou)禮部尚書,并指出:“朕(zhen)再(zai)四(si)思維,非汝不(bu)克(ke)勝任”。從(cong)此,張(zhang)廷(ting)玉(yu)(yu)躋身于樞臣之(zhi)(zhi)列。
雍(yong)正元年(nian)(nian)(1723年(nian)(nian)),張(zhang)廷(ting)玉復值南(nan)書房,與朱軾等人同(tong)為諸(zhu)皇子師傅。四月,任(ren)順天府鄉試主考官(guan)。雍(yong)正帝嘉其公慎,加太子太保(bao)。八月,署(shu)理都察院事,兼管(guan)翰林院掌(zhang)院學(xue)士事。九月,調任(ren)戶部尚書。十月,張(zhang)廷(ting)玉任(ren)四朝國史總裁官(guan)。雍(yong)正初年(nian)(nian),清廷(ting)在西北對蒙古準噶(ga)爾部大(da)舉用兵。由于(yu)兩(liang)路大(da)將軍(jun)用兵失機,準部叛兵屢(lv)擾邊境。雍(yong)正帝心情焦勞,頻繁(fan)指授方略。張(zhang)廷(ting)玉“日侍內值,自朝至暮,不敢退(tui),間有待至一二鼓”。雍(yong)正六年(nian)(nian)(1728年(nian)(nian))三月,晉保(bao)和(he)殿大(da)學(xue)士。不久(jiu)又(you)兼管(guan)吏部尚書事務。
雍(yong)(yong)正(zheng)七年(1729年),雍(yong)(yong)正(zheng)在隆宗門(men)開始設(she)立軍(jun)(jun)機(ji)處(chu),命張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)玉與怡(yi)親(qin)王胤祥、蔣廷(ting)(ting)錫領其(qi)(qi)事。雍(yong)(yong)正(zheng)帝將軍(jun)(jun)需一應(ying)(ying)事宜交怡(yi)親(qin)王胤祥、大(da)學士(shi)張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)玉、蔣廷(ting)(ting)錫密(mi)(mi)為(wei)辦(ban)理(li)。之后,雍(yong)(yong)正(zheng)帝以(yi)內閣在太和門(men)外,侍(shi)值者多虞泄漏,“始設(she)軍(jun)(jun)機(ji)處(chu)于隆宗門(men)內,為(wei)承旨(zhi)出政之總匯(hui)”。張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)玉擬(ni)(ni)定了辦(ban)理(li)軍(jun)(jun)機(ji)處(chu)的規制(zhi):“諸臣(chen)陳奏,常(chang)事用疏,自通政司(si)上(shang),下內閣擬(ni)(ni)旨(zhi);要事用折(zhe),自奏事處(chu)上(shang),下軍(jun)(jun)機(ji)處(chu)擬(ni)(ni)旨(zhi),親(qin)御朱筆批發”。應(ying)(ying)當說(shuo),雍(yong)(yong)正(zheng)帝設(she)立軍(jun)(jun)機(ji)處(chu),其(qi)(qi)主要制(zhi)度都是張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)玉所籌劃的。正(zheng)是從這(zhe)時起,大(da)學士(shi)“必(bi)充軍(jun)(jun)機(ji)大(da)臣(chen),始得予政事,日必(bi)召入承旨(zhi),平章政事,參與機(ji)密(mi)(mi)”。張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)玉不僅典(dian)掌(zhang)軍(jun)(jun)機(ji),又兼理(li)吏(li)部(bu)、戶部(bu)要職。總裁(cai)乾(qian)隆《吏(li)部(bu)則例》等典(dian)章制(zhi)度,對清朝政治制(zhi)度的確立奠(dian)定了基礎(chu)。
雍(yong)正(zheng)十二(er)年(nian)(nian)(1734年(nian)(nian))七月(yue),雍(yong)正(zheng)帝特(te)召兩路(lu)(lu)領兵(bing)(bing)將軍(jun)返京,與王(wang)公、滿漢文武大(da)臣共同商議,博采眾論,詳(xiang)慎籌劃(hua)。和碩康親王(wang)巴爾圖(tu)主張(zhang)兩路(lu)(lu)士(shi)兵(bing)(bing)已駐扎邊陲,叛軍(jun)的(de)(de)(de)地勢情形俱已深悉,糧草、馬駝、軍(jun)裝、器械,無(wu)不預備整齊(qi)。乘此北路(lu)(lu)、西路(lu)(lu)“約會齊(qi)進,并(bing)(bing)力(li)殲除”。當時力(li)主用兵(bing)(bing)者(zhe)居多。而張(zhang)廷玉堅持遣使宣諭,并(bing)(bing)起(qi)草奏疏一稿(gao),隨其簽名的(de)(de)(de)大(da)臣有十余人。雍(yong)正(zheng)帝最(zui)(zui)終降(jiang)旨采納(na)了張(zhang)廷玉遣使宣諭的(de)(de)(de)建議。盡管對準部的(de)(de)(de)作(zuo)亂最(zui)(zui)終還(huan)是(shi)用戰爭來解決(jue)問題,但張(zhang)廷玉的(de)(de)(de)言論對雍(yong)正(zheng)帝的(de)(de)(de)影響(xiang)是(shi)很大(da)的(de)(de)(de)。
雍正十(shi)三年(1735年),雍正帝(di)病危(wei)。臨終前,張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)與莊親(qin)王(wang)(wang)允祿(lu)、大(da)學(xue)士(shi)鄂爾(er)泰等同為顧命大(da)臣,遺詔(zhao)他日(ri)以(yi)張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)配(pei)享太廟。乾(qian)(qian)隆(long)帝(di)即位后(hou),奉大(da)行皇(huang)(huang)帝(di)遺命,由莊親(qin)王(wang)(wang)允祿(lu)、果親(qin)王(wang)(wang)允禮(li)、大(da)學(xue)士(shi)鄂爾(er)泰、張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)輔政。因(yin)他們懇辭,以(yi)總理(li)(li)事(shi)務王(wang)(wang)大(da)臣稱職。乾(qian)(qian)隆(long)元年(1736年),張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)再次奉命為皇(huang)(huang)子師傅,仍兼管翰林院事(shi)。二月,乾(qian)(qian)隆(long)帝(di)親(qin)謁景(jing)陵,張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)與王(wang)(wang)大(da)臣留京(jing)總理(li)(li)事(shi)務。自此以(yi)后(hou),皇(huang)(huang)帝(di)每逢巡幸(xing),張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)總是留京(jing)總理(li)(li)事(shi)務。乾(qian)(qian)隆(long)帝(di)還總是將他留京(jing)總理(li)(li)朝政,夜宿紫禁城(cheng),并典(dian)(dian)試(shi)科(ke)舉(ju)(ju),選拔人(ren)才,考察薦舉(ju)(ju)官(guan)吏(li)。張(zhang)(zhang)廷(ting)玉(yu)雖政務繁重(zhong),因(yin)學(xue)間深(shen)通,還榮(rong)膺雍乾(qian)(qian)兩代皇(huang)(huang)子師傅;兼任編纂《清(qing)圣祖實(shi)錄(lu)》、《明史(shi)》、《大(da)清(qing)會典(dian)(dian)》、《皇(huang)(huang)清(qing)文穎(ying)》、《清(qing)世宗實(shi)錄(lu)》、《玉(yu)碟》等重(zhong)要典(dian)(dian)籍(ji)的(de)總裁官(guan)。
乾隆(long)二(er)年(nian)(1737年(nian))十一月(yue),授總理事(shi)務(wu)(wu)大臣,加(jia)拜他喇布(bu)勒哈番,特(te)命進三等伯爵,賜號勤宜(yi)。乾隆(long)三年(nian)(1738年(nian)),乾隆(long)帝將(jiang)臨(lin)辟雍視學(xue),舉“三老五更”古(gu)禮。張(zhang)廷玉上疏指出,“待(dai)人行,事(shi)因(yin)時(shi)起”,古(gu)禮不可行。同(tong)年(nian),罷總理事(shi)務(wu)(wu)之名而以大學(xue)士掌機(ji)要。
乾(qian)隆(long)八年(nian)(1743年(nian))十月,朝官(guan)條奏(zou),“取士之(zhi)法(fa),不(bu)當專用(yong)制科試士之(zhi)法(fa),不(bu)當專用(yong)制藝者”。他“力持以(yi)為不(bu)可更張,當以(yi)仍(reng)舊為善”。又有(you)朝官(guan)奏(zou)請“均田(tian)(tian)限田(tian)(tian)”,他以(yi)“事(shi)屬(shu)難(nan)行,徒滋擾累”為由,也力主不(bu)準。盡管這些事(shi)沒有(you)影響乾(qian)隆(long)帝對他的寵幸,譬如,清朝本無(wu)文臣封(feng)(feng)公侯伯之(zhi)例,卻封(feng)(feng)張廷(ting)玉(yu)為伯爵(jue),“系(xi)格外加殊恩”。然(ran)而,年(nian)逾古稀的張廷(ting)玉(yu)的固執(zhi)和(he)好(hao)激動(dong),使他與乾(qian)隆(long)帝之(zhi)間(jian)漸生嫌隙。
乾(qian)隆十(shi)年(1745年)四月,鄂爾(er)泰病故(gu),訥(ne)(ne)(ne)親取代了他。雖然(ran)張廷玉面奏(zou)內閣班次應訥(ne)(ne)(ne)親居首,但(dan)其心中亦有(you)難言之隱。為了平衡各(ge)種因素(su),確定“嗣(si)后內閣行走列(lie)名(ming),訥(ne)(ne)(ne)親在前(qian)。吏(li)部(bu)行走列(lie)名(ming),張廷玉在前(qian)”。乾(qian)隆帝的種種做法(fa),實(shi)際上是加劇了滿(man)漢臣僚之間的矛盾,使他們很難協調,以(yi)致明(ming)爭暗斗、互不(bu)尊服。張廷玉與鄂爾(er)泰共事十(shi)余年,“往(wang)往(wang)竟日(ri)不(bu)交一語(yu)”。鄂爾(er)泰有(you)所過失,他必(bi)微語(yu)譏諷,使鄂爾(er)泰無地自容(rong)。
乾隆十三(san)年(1748年)正(zheng)月,張廷玉陳疏以老病乞休(xiu)。乾隆帝專降諭(yu)旨(zhi):“卿(qing)受兩朝厚(hou)恩,且奉(feng)皇考(kao)遺命,將來配(pei)享太(tai)廟。豈有從祀元(yuan)臣歸田終老之理(li)?”宣諭(yu)慰留(liu)。
乾隆(long)十四(si)(si)年(nian)(1749年(nian))正(zheng)月,命(ming)他如宋代文彥博舊例,十日(ri)一(yi)至都堂(tang)議(yi)事,四(si)(si)五日(ri)一(yi)入內廷(ting)(ting)(ting)(ting)備顧問。當(dang)年(nian)冬天,張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)(ting)(ting)玉再次(ci)乞求離職養病。乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)批準(zhun)以(yi)原官致仕(shi),并(bing)御制(zhi)詩三章賞賜。張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)(ting)(ting)玉入謝,而見(jian)乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)時,上(shang)奏(zou)說:“以(yi)前世宗憲皇帝(di)(di)(di)(di)(di)破格給(gei)予(yu)臣(chen)厚恩,遺命(ming)臣(chen)配(pei)享(xiang)太廟,去年(nian)跟從陛下祭祀(si)時又(you)有(you)挽留臣(chen)告老回(hui)鄉的(de)(de)(de)諭(yu)旨,臣(chen)恐怕(pa)死后不(bu)(bu)能有(you)這樣高(gao)的(de)(de)(de)待遇(yu)啊,而且外間也有(you)類(lei)似(si)的(de)(de)(de)議(yi)論。”他免冠叩首,請求乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)出(chu)一(yi)個憑證。乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)很不(bu)(bu)高(gao)興,但還是(shi)擬了手詔,申明雍(yong)正(zheng)帝(di)(di)(di)(di)(di)的(de)(de)(de)成命(ming),并(bing)賜詩以(yi)安(an)其心。詩云:“造膝陳(chen)情乞一(yi)辭,動(dong)予(yu)矜惻(ce)動(dong)予(yu)悲。先皇遺詔惟欽此,去國余(yu)恩或(huo)過(guo)之。可例青田原佑廟,漫愁鄭國競摧碑。吾非(fei)堯舜誰(shui)皋契(qi),汗簡(jian)評論且聽伊(yi)。”次(ci)日(ri),張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)(ting)(ting)玉具折謝恩,遣子張(zhang)(zhang)若(ruo)澄入宮(gong)向乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)謝恩。乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)因(yin)張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)(ting)(ting)玉不(bu)(bu)親自謝恩頗為惱火,傳旨令他明白(bai)回(hui)奏(zou)。當(dang)時,由軍機大臣(chen)傅恒、汪(wang)由敦(dun)傳寫諭(yu)旨,旨還未下達(da)。翌日(ri)黎明,張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)(ting)(ting)玉即(ji)來內廷(ting)(ting)(ting)(ting)謝恩。乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)更為不(bu)(bu)快,認(ren)為這是(shi)軍機處(chu)泄露消息的(de)(de)(de)原故(gu)。切責了汪(wang)由敦(dun)漏言。于(yu)是(shi)廷(ting)(ting)(ting)(ting)臣(chen)會(hui)議(yi),商議(yi)剝(bo)奪張(zhang)(zhang)廷(ting)(ting)(ting)(ting)玉的(de)(de)(de)官爵,罷去配(pei)享(xiang)太廟的(de)(de)(de)優容。于(yu)是(shi)乾隆(long)帝(di)(di)(di)(di)(di)下令削去他的(de)(de)(de)伯爵。
乾隆(long)十五年(1750年),皇長子(zi)永璜剛(gang)去世(shi)不久,張廷(ting)(ting)玉再次請(qing)求歸鄉,激怒(nu)了(le)乾隆(long)帝,于(yu)是命(ming)(ming)以太廟配(pei)(pei)享(xiang)諸臣(chen)名示張廷(ting)(ting)玉,命(ming)(ming)其自(zi)審(shen)應(ying)否配(pei)(pei)享(xiang)。乾隆(long)帝用(yong)大學士九(jiu)卿議,罷配(pei)(pei)享(xiang),免治(zhi)罪。隨后歸去。后來(lai)又因四川學政編(bian)修(xiu)朱筌坐(zuo)罪,命(ming)(ming)張廷(ting)(ting)玉盡繳頒(ban)賜(si)諸物。乾隆(long)二(er)十年(1755年)三月二(er)十日,張廷(ting)(ting)玉卒于(yu)家中,享(xiang)年八十四歲。死后葬于(yu)龍眠山,乾隆(long)帝最(zui)終仍遵清世(shi)宗遺詔,命(ming)(ming)配(pei)(pei)享(xiang)太廟。
整治吏治
康熙末年,吏(li)(li)(li)治松弛、政治不清,張廷玉時(shi)任吏(li)(li)(li)部左侍(shi)郎,堅決摒除請托行賄(hui)之(zhi)風,并嚴懲(cheng)了奸胥滑吏(li)(li)(li)并頂住各方壓(ya)力嚴懲(cheng)了吏(li)(li)(li)部舞文弄法(fa)的蠧吏(li)(li)(li)“張老虎”,被(bei)時(shi)人成(cheng)為(wei)“伏虎侍(shi)郎”。
張廷(ting)玉首先從小處做(zuo)起(qi),堵(du)塞住所有漏洞。由于(yu)深得康熙皇帝信(xin)任,他(ta)曾經三任會試同考(kao)官(guan),這(zhe)在(zai)(zai)當時(shi)(shi)(shi)幾(ji)乎是(shi)(shi)無(wu)人(ren)(ren)能及的。一(yi)般人(ren)(ren)很容易在(zai)(zai)任考(kao)官(guan)時(shi)(shi)(shi)收(shou)(shou)受好處,即(ji)使考(kao)前不收(shou)(shou)好處,考(kao)完(wan)之后,被錄取的進士們作為(wei)(wei)門(men)(men)生(sheng)來給老師(shi)送上禮(li)金,作為(wei)(wei)答謝,稱為(wei)(wei)“紈敬(jing)”,這(zhe)在(zai)(zai)當時(shi)(shi)(shi)是(shi)(shi)普遍現象,也(ye)是(shi)(shi)一(yi)種(zhong)約定俗(su)成的俸祿之外的補充收(shou)(shou)入。而(er)張廷(ting)玉不僅在(zai)(zai)入闈之前摒絕送禮(li),試畢門(men)(men)生(sheng)來謝,他(ta)也(ye)一(yi)律(lv)只象征性的收(shou)(shou)一(yi)點(dian)禮(li)品,而(er)絕對不受重金。他(ta)以同鄉(xiang)(xiang)左光(guang)(guang)斗的故(gu)事勉(mian)勵自(zi)己也(ye)教育門(men)(men)生(sheng):左光(guang)(guang)斗是(shi)(shi)明(ming)朝名(ming)臣,在(zai)(zai)他(ta)早年參加鄉(xiang)(xiang)試時(shi)(shi)(shi),手(shou)持(chi)裝幀精美的柬帖來拜(bai)謝房師(shi)陳(chen)大綬,陳(chen)大綬接見了他(ta),勉(mian)勵他(ta)許多話,但卻不收(shou)(shou)他(ta)的拜(bai)帖,認(ren)為(wei)(wei)帖子太(tai)豪華了,告誡他(ta)“今日行事儉(jian),即(ji)異日做(zuo)官(guan)清(qing),不就此跕定腳(jiao)跟(gen),后難措手(shou)”。張廷(ting)玉以陳(chen)大綬的行為(wei)(wei)要求自(zi)己,同時(shi)(shi)(shi)告誡自(zi)己的門(men)(men)生(sheng),清(qing)廉要從小處做(zuo)起(qi):“不矜(jin)細(xi)行,終累(lei)大德。”
奏章制度
清朝入(ru)關之初,沿襲前明舊制,官員有事報告皇帝,公事用(yong)題(ti)(ti)本(ben)(ben)(ben),私事用(yong)奏(zou)本(ben)(ben)(ben)。題(ti)(ti)本(ben)(ben)(ben)蓋(gai)印,奏(zou)本(ben)(ben)(ben)不蓋(gai)印。這兩種(zhong)文(wen)(wen)書(shu)都(dou)是公開(kai)的,不利于下情上達;而且題(ti)(ti)本(ben)(ben)(ben)辦(ban)文(wen)(wen)程序繁瑣,還容(rong)易泄密(mi)。雍正(zheng)年間,張廷玉把(ba)奏(zou)折(zhe)(zhe)制度(du)化,稍微(wei)重要(yao)(yao)一點的事務,地(di)方官員都(dou)先撰擬奏(zou)折(zhe)(zhe),經過皇帝朱批,認(ren)可之后才寫(xie)題(ti)(ti)本(ben)(ben)(ben)作(zuo)正(zheng)式(shi)報告。但奏(zou)折(zhe)(zhe)中的朱批內容(rong),不得寫(xie)入(ru)題(ti)(ti)本(ben)(ben)(ben)。題(ti)(ti)本(ben)(ben)(ben)由此成(cheng)為(wei)官樣(yang)文(wen)(wen)章,奏(zou)折(zhe)(zhe)代替(ti)了原來題(ti)(ti)本(ben)(ben)(ben)的作(zuo)用(yong),成(cheng)為(wei)主要(yao)(yao)官方文(wen)(wen)書(shu)。這一制度(du)堅持到清末(mo)。
張(zhang)廷(ting)(ting)玉還制定了完善的(de)保(bao)密制度(du),為(wei)了保(bao)證奏(zou)折(zhe)(zhe)的(de)內容不致泄(xie)漏,清(qing)(qing)(qing)廷(ting)(ting)定立了一整套保(bao)密制度(du),使奏(zou)折(zhe)(zhe)制度(du)更(geng)加完善起來(lai)。自此以后,作為(wei)一種官文書制度(du)的(de)奏(zou)折(zhe)(zhe)制度(du)才被(bei)確(que)(que)立下來(lai)。它不僅牽(qian)涉朝(chao)廷(ting)(ting)政(zheng)令的(de)推行(xing),而(er)且關乎君臣間權力的(de)分(fen)配。它的(de)確(que)(que)立和軍機處(chu)的(de)設立一樣,都是清(qing)(qing)(qing)朝(chao)官僚(liao)政(zheng)治上的(de)重(zhong)大(da)變化,對清(qing)(qing)(qing)朝(chao)中后期(qi)的(de)政(zheng)治產生了十分(fen)巨大(da)而(er)深(shen)遠的(de)影響。
軍機制度
雍正八年(1730年)因西(xi)北用(yong)(yong)(yong)兵,雍正皇(huang)帝(di)命設軍(jun)機房,以(yi)怡親(qin)王允祥、張廷(ting)(ting)玉(yu)和大(da)學士(shi)蔣廷(ting)(ting)錫領其事。“軍(jun)機處(chu)初設,職制(zhi)皆廷(ting)(ting)玉(yu)所定”。張廷(ting)(ting)玉(yu)定規制(zhi):“諸臣陳奏,常事用(yong)(yong)(yong)疏(shu),自(zi)通政(zheng)(zheng)司上,下內閣擬旨(zhi)(zhi);要事用(yong)(yong)(yong)摺,自(zi)奏事處(chu)上,下軍(jun)機處(chu)擬旨(zhi)(zhi),親(qin)御筆批發。”身為軍(jun)機大(da)臣的張廷(ting)(ting)玉(yu)每天一定被召入內廷(ting)(ting)以(yi)備應對(dui),秉(bing)承圣旨(zhi)(zhi),評(ping)議奏章政(zheng)(zheng)務,參與國(guo)家機密的商討。
軍機處成為(wei)清(qing)朝(chao)的中樞機構并深(shen)深(shen)影響(xiang)清(qing)代中后期的歷(li)史(shi)。張廷玉制(zhi)定軍機處廷寄辦法,創廷寄之(zhi)法,既保證了中央政(zheng)令(ling)的嚴格貫徹(che),速度又較前加快,從(cong)而提高了清(qing)朝(chao)政(zheng)府(fu)的行(xing)政(zheng)效率。
安定流民
康、雍之(zhi)(zhi)(zhi)交,有(you)大(da)批流(liu)民(min)(min)前來(lai)(lai)浙閩贛粵幾(ji)省邊界(jie)深山(shan)老(lao)林之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong)搭棚(peng)居(ju)住(zhu),以墾山(shan)種(zhong)谷種(zhong)麻(ma)、植靛(dian)、造紙、作菇為生(sheng),也有(you)少(shao)許開爐冶鐵維持生(sheng)計者。他(ta)們(men)呼朋引類(lei)在(zai)深山(shan)中(zhong)(zhong)滋養生(sheng)息日(ri)久,人員愈多,既不(bu)(bu)可(ke)驅令回籍(ji),又(you)不(bu)(bu)聽編入縣冊。去來(lai)(lai)任意,出入無常,偶遇年(nian)谷不(bu)(bu)登,輒結黨(dang)盜竊,為地(di)(di)方之(zhi)(zhi)(zhi)害。此事(shi)關系(xi)到朝(chao)廷(ting)的(de)聲譽與地(di)(di)方的(de)制度,如不(bu)(bu)審慎妥善處理,勢必釀成禍亂。張(zhang)廷(ting)玉(yu)聞知此事(shi)便于雍正(zheng)(zheng)(zheng)二(er)年(nian)(1724年(nian))正(zheng)(zheng)(zheng)月向雍正(zheng)(zheng)(zheng)帝(di)奏(zou)諫(jian)一份旨在(zai)解決如此棘手(shou)問題的(de)朝(chao)折(zhe),折(zhe)中(zhong)(zhong)建議:查(cha)明有(you)麻(ma)棚(peng)之(zhi)(zhi)(zhi)州(zhou)縣,秉公揀(jian)選才守兼(jian)優之(zhi)(zhi)(zhi)員保(bao)題補授(shou)。庶平時(shi)撫(fu)馭有(you)方,流(liu)民(min)(min)奉(feng)其約束,臨事(shi)捕緝(ji)有(you)法(fa),匪(fei)黨(dang)不(bu)(bu)至蔓延。至安插之(zhi)(zhi)(zhi)后,善為撫(fu)綏,并取具(ju)五家連環互(hu)結,又(you)嚴行(xing)保(bao)甲之(zhi)(zhi)(zhi)法(fa),不(bu)(bu)時(shi)稽查(cha)。其中(zhong)(zhong)若有(you)臂力,技勇之(zhi)(zhi)(zhi)人與讀書向學之(zhi)(zhi)(zhi)子(zi),許其報明本縣,申詳上司,分別(bie)考驗,加(jia)恩收(shou)(shou)錄。雍正(zheng)(zheng)(zheng)帝(di)閱后即朱批令發(fa)往(wang)贛浙諸省督撫(fu)行(xing)議。張(zhang)廷(ting)玉(yu)此議對區分匪(fei)黨(dang),安撫(fu)流(liu)民(min)(min),選賢(xian)任能(neng),收(shou)(shou)服民(min)(min)心及實現邊疆諸省的(de)安定無疑都起到了(le)頗為積(ji)極(ji)之(zhi)(zhi)(zhi)效(xiao)用。
寬限賦稅
雍(yong)正(zheng)十(shi)年(nian)(nian)(1732年(nian)(nian)),山(shan)東官吏奏銷上年(nian)(nian)賦稅“若有欠(qian)糧不(bu)(bu)完者(zhe)當按慣例革除功名”。雍(yong)正(zheng)帝(di)詢問(wen)眾(zhong)臣該如何(he)辦理(li)此事。同官曰:“法當如此不(bu)(bu)褫無(wu)以警(jing)眾(zhong)”。上復問(wen)廷玉,廷玉對曰:“紳士抗糧罪因應褫”。第山(shan)東連年(nian)(nian)荒(huang)歉(qian)輸將不(bu)(bu)給“情有可(ke)原”尚與尋常抗玩者(zhe)有間。他跪請雍(yong)正(zheng)帝(di)昭法外之恩寬限一(yi)年(nian)(nian)。帝(di)聞之心惻,遂降旨寬限三年(nian)(nian)。此次得免(mian)者(zhe)凡一(yi)千四百九十(shi)七人。
奏改濫禁
張廷玉(yu)在奏改刑(xing)(xing)部(bu)濫(lan)禁之(zhi)弊之(zhi)奏折中直言指陳“刑(xing)(xing)部(bu)衙門遇八旗部(bu)院、步軍(jun)統領衙門以及五城御(yu)史等交送人(ren)(ren)犯(fan)(fan),不論曾經(jing)奏聞(wen)與否,亦不論情事之(zhi)大小與罪犯(fan)(fan)之(zhi)首從,一(yi)經(jing)鎖送刑(xing)(xing)部(bu)……甚(shen)至有(you)傾家痰斃者。及至定案時,而斬絞軍(jun)流重犯(fan)(fan)原無(wu)幾人(ren)(ren),其(qi)余不過徒杖笞責之(zhi)罪。且(qie)有(you)偶(ou)爾干連(lian)審系無(wu)辜,應行釋放者。如今年二月間刑(xing)(xing)部(bu)清查案件(jian),省釋者二百幾十人(ren)(ren),即此類也。”
在(zai)條奏中(zhong),張(zhang)(zhang)廷玉(yu)說(shuo)(shuo)明了刑(xing)(xing)部濫禁之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)弊。并(bing)(bing)依據他的司法(fa)實踐經驗針對辦案程序提(ti)出(chu)(chu)了個人(ren)(ren)主張(zhang)(zhang):1.抓(zhua)人(ren)(ren),張(zhang)(zhang)廷玉(yu)反對刑(xing)(xing)部在(zai)抓(zhua)人(ren)(ren)過(guo)(guo)程中(zhong)濫用公權(quan),株連無(wu)辜(gu)。他反復說(shuo)(shuo)明并(bing)(bing)要(yao)(yao)求官吏只抓(zhua)該抓(zhua)的罪(zui)(zui)犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)而非無(wu)辜(gu)百(bai)姓。2.收禁,針對負(fu)責(ze)(ze)審核(he)各省重(zhong)大(da)(da)刑(xing)(xing)案的刑(xing)(xing)部對眾衙門所送之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一干(gan)犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)人(ren)(ren),不論其罪(zui)(zui)行(xing)大(da)(da)小(xiao)而將(jiang)其一律收禁,以致(zhi)無(wu)數無(wu)辜(gu)遭受株連之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)現象,張(zhang)(zhang)廷玉(yu)主張(zhang)(zhang)要(yao)(yao)按罪(zui)(zui)犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)所犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)罪(zui)(zui)行(xing)的輕(qing)重(zhong)大(da)(da)小(xiao)分為(wei)首犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)“從犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)”協犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan),即(ji)按情(qing)事(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大(da)(da)小(xiao)與罪(zui)(zui)犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)首從分別(bie)予以收禁。3.收監取(qu)保,張(zhang)(zhang)廷玉(yu)主張(zhang)(zhang)受干(gan)連者(zhe)無(wu)辜(gu)者(zhe)應行(xing)釋放(fang)。除重(zhong)犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)外不過(guo)(guo)是徒杖笞(chi)責(ze)(ze)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)罪(zui)(zui),可從輕(qing)處理(li),勿未(wei)等定(ding)(ding)案而將(jiang)無(wu)辜(gu)者(zhe)輕(qing)罪(zui)(zui)者(zhe)“傾家痰斃”。4.判案,張(zhang)(zhang)廷玉(yu)提(ti)出(chu)(chu)判案應視(shi)犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)罪(zui)(zui)事(shi)實具(ju)體犯(fan)(fan)(fan)(fan)(fan)罪(zui)(zui)情(qing)節,依法(fa)定(ding)(ding)程序定(ding)(ding)例遵行(xing),省釋無(wu)辜(gu)百(bai)姓。張(zhang)(zhang)廷玉(yu)于(yu)此處亦指(zhi)出(chu)(chu)刑(xing)(xing)部官員在(zai)辦案過(guo)(guo)程中(zhong)存有(you)合法(fa)性(xing)傷害等嚴重(zhong)問題。
改濫引律例之弊
張廷(ting)玉在(zai)其上(shang)奏(zou)改刑(xing)(xing)部(bu)(bu)濫引(yin)律(lv)(lv)例(li)之弊的折中(zhong)(zhong)指出:“律(lv)(lv)例(li)之文,各有本(ben)旨,而(er)刑(xing)(xing)部(bu)(bu)引(yin)用(yong)之時。往(wang)(wang)往(wang)(wang)刪去前(qian)后(hou)文詞。止摘中(zhong)(zhong)間數語。即以所(suo)斷之罪承之。甚至有求(qiu)其仿佛而(er)比照定擬者。”臣思都察(cha)院、大(da)(da)理(li)(li)寺與刑(xing)(xing)部(bu)(bu)同(tong)為法(fa)(fa)司衙(ya)門(men)。若(ruo)刑(xing)(xing)部(bu)(bu)引(yin)例(li)不(bu)(bu)確。應令都察(cha)院、大(da)(da)理(li)(li)寺駁查改正。倘駁而(er)不(bu)(bu)改,即令題參。如院寺扶同(tong)朦混(hun)。或草率疏忽。別(bie)經發覺。則將都察(cha)院、大(da)(da)理(li)(li)寺官員一并(bing)加(jia)以處分。這說明當時刑(xing)(xing)部(bu)(bu)有些官員在(zai)援引(yin)法(fa)(fa)律(lv)(lv)條文判案時。常刪去刑(xing)(xing)律(lv)(lv)法(fa)(fa)文之前(qian)后(hou)文而(er)只錄其間數語就判定所(suo)斷罪名。
張廷(ting)玉(yu)為防范此(ci)類事情(qing)發(fa)(fa)生(sheng)。提出了自己的(de)看法和主張:1.說明(ming)律(lv)例的(de)功用(yong)。指出法律(lv)條文(wen)各(ge)有本(ben)旨。對各(ge)種犯罪(zui)事實如(ru)何判決都有詳細規定。2.揭露刑(xing)(xing)(xing)部(bu)官員在引(yin)用(yong)律(lv)文(wen)時。刪除前后文(wen)詞。只摘中(zhong)間(jian)數語以(yi)判案。甚至(zhi)求其(qi)案件相似而(er)(er)附(fu)會比照。內含刑(xing)(xing)(xing)部(bu)官員的(de)私(si)人目的(de)及其(qi)利益關系。從而(er)(er)導致刑(xing)(xing)(xing)部(bu)嚴重的(de)程式(shi)化辦案判案之(zhi)歪(wai)風程式(shi)化辦案問(wen)題。3.問(wen)責落實到位。若都察院、大理寺等法司(si)衙門(men)發(fa)(fa)現刑(xing)(xing)(xing)部(bu)有引(yin)用(yong)法律(lv)條文(wen)不正確。即濫(lan)引(yin)律(lv)例的(de)錯處。應立即駁(bo)查(cha)改(gai)正。若在駁(bo)查(cha)責其(qi)改(gai)正之(zhi)后。刑(xing)(xing)(xing)部(bu)等法司(si)衙門(men)駁(bo)而(er)(er)不改(gai)。即令御(yu)史彈劾題參(can)有關違法官員。
雍正(zheng)帝:①和平端(duan)正(zheng),學問(wen)優(you)長,自簡(jian)任(ren)機(ji)務,夙(su)夜匪懈贊朕(zhen)之(zhi)不逮,正(zheng)資倚(yi)任(ren)。②雍正(zheng)帝登基伊始就(jiu)說:朕(zhen)在藩邸時,不欲與廷臣相(xiang)按,是以未(wei)識汝(ru)面。囊(nang)者(zhe)奉皇考(kao)命會同大(da)學士辦(ban)(ban)理公事,汝(ru)與學士趨蹌其(qi)間(jian)。聯見汝(ru)氣(qi)度端(duan)凝,應(ying)一(yi)(yi)(yi)寸明晰,心甚器重(zhong)之(zhi)。詢之(zhi)旁人,知(zhi)為吾張師(shi)(shi)傅之(zhi)子(zi)。聯心喜(xi)日:`吾師(shi)(shi)付有予矣’。后(hou)聞汝(ru)官刑部吏部皆有令名,更為喜(xi)慰。今(jin)見汝(ru)居心赤忠(zhong),辦(ban)(ban)事敬誠,益(yi)知(zhi)為天(tian)主所篤生(sheng),皇考(kao)所教養成茲偉(wei)器,以鋪詡聯躬(gong)者(zhe)也。汝(ru)其(qi)勉(mian)之(zhi)。③雍正(zheng)亦(yi)贊揚他(ta)“器量純全,抒誠供職”,稱其(qi)為“大(da)臣中(zhong)第一(yi)(yi)(yi)宣(xuan)力者(zhe)”。④“朕(zhen)即(ji)位(wei)十一(yi)(yi)(yi)年來,朝(chao)廷之(zhi)上近親大(da)臣中(zhong),只和你一(yi)(yi)(yi)天(tian)也沒有分離過。我和你義固君臣,情同密友。如今(jin)相(xiang)隔月余,未(wei)免每每思念。”
乾隆帝:①“不(bu)茹還(huan)不(bu)吐,既(ji)哲亦既(ji)明(ming)”。②“要請之愆雖由自取,皇考之命(ming)朕何忍違!且(qie)張廷玉(yu)在皇考時,勤慎贊襄,小(xiao)心(xin)書諭,原(yuan)屬舊臣(chen),宜(yi)加優恤,應(ying)仍謹(jin)遵遺詔,配享(xiang)太廟(miao),以(yi)彰我國酬獎勤勞(lao)之盛典。”③“風(feng)度(du)如九(jiu)齡,祿位兼(jian)韋(wei)平。承家有(you)厚(hou)德,際主為名卿。不(bu)茹還(huan)不(bu)吐,既(ji)哲亦既(ji)明(ming)。述旨信無二(er),萬(wan)言傾刻成。善皇祖實錄(lu),記注能盡(jin)誠。以(yi)此蒙恩眷,顧命(ming)配享(xiang)行(xing)。及予之蒞政,倚任原(yuan)非(fei)輕。時時有(you)贊襄,休(xiu)哉國之楨(zhen)!懸車回故里,乞(qi)言定后(hou)榮。斯乃不(bu)信吾(wu),此念詎宜(yi)萌?臧武(wu)仲以(yi)防,要君圣所評(ping)。薄(bo)懲理固當(dang),以(yi)示(shi)臣(chen)道(dao)貞。后(hou)原(yuan)與配食,遺訓改或更?求享(xiang)彼(bi)過昭,仍享(xiang)吾(wu)意精。斯人而有(you)知,猶(you)應(ying)感九(jiu)京。”
《清史稿》論(lun)曰:世宗初即位,擢鄂爾泰於郎署,不數年至總督。廷玉(yu)已貳禮部,內直(zhi)稱旨(zhi),不數年遂大(da)拜。軍機處初設,職制皆廷玉(yu)所定。鄂爾泰稍后(hou),委寄與相埒。庶政修(xiu)舉,宇內乂安,遂乃(nai)受遺命,侑大(da)烝,可謂極心膂股肱之重矣。顧以在政地久(jiu),兩家子弟(di)賓(bin)客(ke),漸且競權勢、角(jiao)門戶,高宗燭幾摧萌,不使成(cheng)朋黨之禍,非(fei)二臣之幸歟?
晚清大臣、學(xue)者李元度評價:“公以(yi)一(yi)名相子(zi),迥翔卿貳(er),文(wen)學(xue)經濟(ji),已錫然負臺(tai)輔(fu)望(wang)矣。”