寶志俗(su)姓朱氏,南(nan)朝梁代(dai)句容縣東陽鎮(今屬南(nan)京市棲霞區)人,齊宋(song)之稍顯靈跡,梁武帝尤深敬事,俗(su)呼為(wei)志公(gong)。工篆書(shu),南(nan)唐保大(da)(943~957)中伏(fu)龜(gui)山(shan)屺,得石函中有銘云:“天監(jian)十四(si)年(515)秋八(ba)月,葬寶公(gong)于是。”銘有引曰:“寶公(gong)常(chang)為(wei)偈(jie)大(da)字(zi)書(shu)于版(ban),用帛幕(mu)之。其字(zi)皆小篆,體(ti)勢完具。”著文(wen)字(zi)釋訓。天監(jian)十三年(514)卒。《唐書(shu)·藝文(wen)志、江淮異人錄、傳燈錄、南(nan)史·隱弘景傳》
寶(bao)志禪(chan)師(shi)少年(nian)出家,止京師(shi)道林(lin)寺(si),師(shi)事沙(sha)門僧(seng)儉修習禪(chan)業(ye)。到了宋太(tai)(泰)始年(nian)間(465-472),寶(bao)志禪(chan)師(shi)的行為舉止發生了變異(yi):他“居止無定,飲食(shi)無時,發長數寸(cun),常(chang)跣行街(jie)巷。執一錫杖,杖頭掛(gua)(gua)剪(jian)刀(dao)及鏡,或掛(gua)(gua)一兩匹帛。
據《釋教會考》載:寶(bao)志(zhi)(zhi)心志(zhi)(zhi)通(tong)達,以佛教宗旨,誘導梁武(wu)帝凈心修習(xi),皈依佛門,向(xiang)善歸仁,普渡(du)眾生,百(bai)姓平安。被尊為(wei)“帝師”。《寶(bao)華(hua)山(shan)志(zhi)(zhi)》記述寶(bao)志(zhi)(zhi)有膽有略(lve),“所謂格君之非者,雖(sui)古(gu)之大(da)臣(chen)莫之過也”。大(da)詩人李白尊寶(bao)志(zhi)(zhi)為(wei)“獨行絕侶”。梁天監元年(nian)(502年(nian))寶(bao)志(zhi)(zhi)年(nian)近花甲,到寶(bao)華(hua)山(shan)結(jie)庵,集僧講(jiang)經傳教。
清時在南京大報恩寺(si)塔中發(fa)現一只鐵匣(xia)子,匣(xia)內藏(zang)有《寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi)說戒圖(tu)》,壇高三(san)階,寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi)踞上座,這比唐(tang)高宗(zong)麟德二年(nian)(665年(nian))終南山(shan)道宣大和尚開設戒壇早(zao)130多年(nian)。后人為紀念寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi),將華(hua)山(shan)改為寶(bao)(bao)華(hua)山(shan)。天監(jian)十三(san)年(nian)(514年(nian))圓寂,葬南京紫金山(shan)獨龍阜,明遷靈谷寺(si)。宋太宗(zong)謚(shi)為“寶(bao)(bao)公”,賜號“道林(lin)真覺”。
寶(bao)志(zhi)禪(chan)(chan)(chan)師(shi)七歲時,追隨僧檢出(chu)家,善于修習禪(chan)(chan)(chan)觀(guan),集(ji)三(san)論宗大(da)成的(de)(de)嘉祥吉藏的(de)(de)師(shi)父(fu)法朗(lang),就曾經(jing)向(xiang)寶(bao)志(zhi)禪(chan)(chan)(chan)師(shi)學(xue)習禪(chan)(chan)(chan)法。在劉宋泰始初(chu)年,寶(bao)志(zhi)禪(chan)(chan)(chan)師(shi)的(de)(de)行(xing)跡(ji)忽然僻異,居無(wu)定(ding)所,飲食也無(wu)定(ding)時,經(jing)常長發赤足,手執錫杖,上掛(gua)剪刀、拂扇、鏡子等物(wu),游行(xing)于街頭(tou)巷(xiang)尾間。
齊建(jian)元年間,寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪(chan)師更是(shi)屢現(xian)神(shen)跡,幾(ji)天不進食,也(ye)不覺得饑餓;又(you)常講一(yi)(yi)些他人(ren)不能(neng)理解的(de)話(hua),但事(shi)(shi)后發(fa)現(xian)他所說的(de)話(hua)都一(yi)(yi)一(yi)(yi)應驗(yan)了(le),所以江東一(yi)(yi)帶的(de)官員、百姓都很(hen)尊崇他。可是(shi)齊武(wu)帝(di)(di)卻認為寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪(chan)師妖言惑眾,于是(shi)將(jiang)他囚禁在(zai)(zai)牢獄(yu)(yu)之(zhi)中(zhong)。神(shen)奇的(de)是(shi),人(ren)們(men)仍舊見到(dao)(dao)他在(zai)(zai)街市上游走,前(qian)往探(tan)監時(shi),卻又(you)看見他的(de)確(que)是(shi)在(zai)(zai)牢獄(yu)(yu)中(zhong)。一(yi)(yi)日,寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪(chan)師對獄(yu)(yu)卒(zu)說:“門外(wai)有人(ren)用金缽盛飯來,你(ni)趕快去取!”獄(yu)(yu)卒(zu)猶(you)豫地走到(dao)(dao)獄(yu)(yu)外(wai)一(yi)(yi)瞧,果真是(shi)文(wen)慧太子送(song)飯來給寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪(chan)師。當這(zhe)件(jian)事(shi)(shi)傳到(dao)(dao)齊武(wu)帝(di)(di)的(de)耳中(zhong),他才將(jiang)寶(bao)(bao)志(zhi)(zhi)禪(chan)師迎(ying)入宮(gong)中(zhong),居于后堂,但仍然禁止他自由出(chu)入。
直到(dao)齊亡,梁(liang)武帝(di)即(ji)位,立刻下(xia)詔:“大士寶(bao)志,跡拘塵垢,游(you)甚冥寂,水火(huo)不能(neng)燋(jiao)濡,蛇虎不能(neng)侵懼(ju)。語其佛理,則聲聞之(zhi)上;談(tan)其隱(yin)倫(lun),則遁仙高者(zhe),豈可以(yi)俗法(fa)常(chang)情空相疑忌?自今中外,任使宣化。”在兩位武帝(di)之(zhi)間,地位截(jie)然不同(tong)的(de)寶(bao)志禪師,從(cong)此悠然自在,游(you)化世間。他與(yu)梁(liang)武帝(di)之(zhi)間的(de)事(shi)跡,留下(xia)許多膾炙人(ren)口的(de)傳(chuan)說。
“翩(pian)翩(pian)舞廣(guang)袖(xiu)(xiu)(xiu),似鳥海東來”,這是(shi)形(xing)容佛(fo)(fo)教(jiao)法(fa)服海青(qing)縫(feng)合的廣(guang)袖(xiu)(xiu)(xiu)。據說(shuo)廣(guang)袖(xiu)(xiu)(xiu)的縫(feng)合,便是(shi)寶志(zhi)禪師的杰作。梁(liang)武帝信(xin)佛(fo)(fo)虔誠(cheng),然而夫人(ren)郗(xi)氏(shi)卻(que)是(shi)生(sheng)性(xing)忌妒,不信(xin)佛(fo)(fo)法(fa)。某日,郗(xi)氏(shi)準(zhun)備(bei)了許多肉(rou)(rou)包(bao)子(zi)(zi),請(qing)寶志(zhi)禪師及(ji)其弟子(zi)(zi)們前(qian)(qian)來應(ying)供(gong),心想:“和(he)尚們若吃(chi)了肉(rou)(rou)包(bao)子(zi)(zi),便是(shi)犯戒;若拒(ju)絕不吃(chi),便是(shi)違逆后旨。”想要陷僧(seng)眾于兩難(nan)之中。寶志(zhi)禪師早已知曉郗(xi)氏(shi)心懷(huai)不軌,在(zai)臨行前(qian)(qian),要眾僧(seng)將海青(qing)廣(guang)袖(xiu)(xiu)(xiu)的袖(xiu)(xiu)(xiu)口縫(feng)合,袖(xiu)(xiu)(xiu)筒中暗藏饅頭。當入宮應(ying)供(gong)時,一手把包(bao)子(zi)(zi)放進空袖(xiu)(xiu)(xiu)筒內,一手取出(chu)饅頭來吃(chi),終使郗(xi)氏(shi)的詭計無(wu)法(fa)得逞。
梁(liang)(liang)武帝曾經藉由(you)志(zhi)(zhi)公(gong)禪師的神通(tong)力,見到(dao)地(di)獄(yu)眾(zhong)生(sheng)的種種苦相,寶志(zhi)(zhi)公(gong)告訴他,鐘(zhong)聲(sheng)(sheng)可使地(di)獄(yu)眾(zhong)生(sheng)暫免受苦。武帝于是(shi)下詔天下寺院(yuan),擊鐘(zhong)之時,要(yao)舒(shu)緩其(qi)聲(sheng)(sheng)。又梁(liang)(liang)武帝在即位(wei)之初,采(cai)用嚴刑峻法來治(zhi)理(li)國政,寶志(zhi)(zhi)公(gong)透過神通(tong)力,讓梁(liang)(liang)武帝親眼見到(dao)先王在地(di)下受苦的怵目驚心慘(can)狀,終于廢除錐刀之刑。這無非是(shi)以宗教力量影響君(jun)王,令行仁(ren)政,以發揚佛(fo)教慈悲(bei)的宗旨(zhi)。
齊(qi)建元中(479-483),稍見異跡,數日不(bu)食,亦無饑容。與(yu)人言(yan)語,始若(ruo)難曉,后(hou)皆效驗。時(shi)或(huo)賦詩(shi),言(yan)如讖記。京土士庶,皆共事(shi)之。”對于(yu)(yu)寶(bao)(bao)(bao)志禪師(shi)的(de)這些神(shen)異事(shi)跡,一般人是(shi)不(bu)可能理解(jie)的(de),齊(qi)武帝蕭賾認為他(ta)是(shi)在(zai)惑眾(zhong),于(yu)(yu)是(shi)將(jiang)他(ta)收入了建康(kang)的(de)監獄(yu)之中。但在(zai)收獄(yu)的(de)第二天早上(shang),人們又見寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong)出現于(yu)(yu)市,待到有司(si)查驗監獄(yu)時(shi),寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong)卻(que)仍然(ran)收檢如故(gu)。盡管(guan)如此,齊(qi)文慧太子、竟(jing)陵王子良仍十分(fen)尊敬寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong),嘗送食物到獄(yu)中以餉寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong)。也因為寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong)的(de)靈異事(shi)跡依然(ran)如故(gu),于(yu)(yu)是(shi)建康(kang)令呂文顯將(jiang)之奏稟(bing)齊(qi)武帝,武帝聞之,將(jiang)寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong)延入后(hou)堂,但仍禁止其出入,可是(shi)寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong)的(de)出入依然(ran)如故(gu)。到梁(liang)武帝即位(502)后(hou),才解(jie)除(chu)了對寶(bao)(bao)(bao)公(gong)(gong)的(de)拘禁。《景德錄》卷(juan)二十七曰:
梁武帝(di)即(ji)位(wei),下詔曰:“志公(gong)跡拘(ju)塵垢,神游冥寂,水火不能焦濡,蛇虎不能侵(qin)懼。語其佛理則(ze)神聞以上,譚其隱淪則(ze)遁仙高者(zhe),豈(qi)以俗(su)士(shi)常(chang)情(qing)相拘(ju)制?何其鄙陋一(yi)至于此(ci)!自今勿得復禁。
寶(bao)志禪(chan)師”知名顯奇四十(shi)余載,士恭事者不可稱“,梁天監十(shi)三(san)年(514)冬,寶(bao)公密謂門人曰:菩薩將去。”未及旬日(ri),無疾而終,舉體香軟。“寶(bao)公圓寂后,梁武帝禮葬他于(yu)鐘山獨龍之阜(fu),并在其墓側建開善精舍,敕陸倕為他作墓志銘、王筠(yun)為他刻碑于(yu)寺(si)門。
寶公禪學思想集中在他所留(liu)給后人(ren)的(de)那些偈頌。《景德(de)錄》卷(juan)二十(shi)(shi)九收有寶公的(de)《大乘贊》、《十(shi)(shi)二時頌》、《十(shi)(shi)四科頌》等(deng)作(zuo)品。
寶志禪師圓寂后,梁武帝為他興建開善寺,并在鍾山立塔紀念。寶志禪師留下許多贊頌詩偈,收在《景德傳燈錄》卷二十九,分別是:<志公和尚大乘贊>十首、<志公和尚十二時頌>十二首和<志公和尚十四科頌>,其中<志公和尚十四科頌>中的菩提煩惱不(bu)(bu)二(er)(er)、持犯不(bu)(bu)二(er)(er)、佛(fo)與眾生(sheng)不(bu)(bu)二(er)(er)、事理不(bu)(bu)二(er)(er)、靜亂不(bu)(bu)二(er)(er)、善(shan)惡不(bu)(bu)二(er)(er)、色空不(bu)(bu)二(er)(er)、生(sheng)死不(bu)(bu)二(er)(er)、斷除不(bu)(bu)二(er)(er)、真(zhen)俗不(bu)(bu)二(er)(er)、解縛不(bu)(bu)二(er)(er)、境照不(bu)(bu)二(er)(er)、運用無礙、迷悟不(bu)(bu)二(er)(er)等,最能(neng)顯(xian)示(shi)這位神(shen)異禪(chan)師灑脫(tuo)自在的本地風光(guang)。