孟知祥年輕時(shi)便得(de)到晉(jin)王李克(ke)用的(de)賞(shang)識,被任命為(wei)左教練使,并娶李克(ke)讓之(zhi)女(nv)瓊華(hua)長(chang)公(gong)主(一說是李克(ke)用之(zhi)女(nv))為(wei)妻(qi),成為(wei)李克(ke)用的(de)侄女(nv)婿(或女(nv)婿)。
天佑五年(908年),李(li)克用病(bing)逝(shi),長子李(li)存勖嗣為晉(jin)王,任命(ming)孟(meng)(meng)知(zhi)祥為中門使。此(ci)前(qian),多任中門使都因得(de)罪而被(bei)殺,孟(meng)(meng)知(zhi)祥請(qing)求更(geng)換職務(wu)。李(li)存勖改任孟(meng)(meng)知(zhi)祥為馬步軍都虞候(hou),并要(yao)求他推薦繼任人選。孟(meng)(meng)知(zhi)祥便推薦了郭崇韜,因此(ci)得(de)到郭崇韜的(de)感激。
后唐(tang)(tang)同光元年(923年),李存勖稱(cheng)帝,建立后唐(tang)(tang),是為(wei)后唐(tang)(tang)莊宗。滅亡后梁后,定都于洛陽,將太原府升格為(wei)北(bei)京,任命孟知祥為(wei)北(bei)京留守、太原尹。
同(tong)光三年(925年),唐(tang)(tang)(tang)莊宗(zong)任命(ming)郭(guo)崇韜(tao)(tao)為招討(tao)使(shi),隨同(tong)魏王李繼岌一同(tong)征討(tao)前蜀(shu)。郭(guo)崇韜(tao)(tao)臨(lin)行前,向后唐(tang)(tang)(tang)莊宗(zong)推(tui)薦孟(meng)知祥(xiang),作為平(ping)蜀(shu)后鎮(zhen)守西(xi)川的最(zui)佳人(ren)選。不久,前蜀(shu)滅亡,后唐(tang)(tang)(tang)莊宗(zong)便任命(ming)孟(meng)知祥(xiang)為成都尹(yin)、劍南西(xi)川節度使(shi)。
孟(meng)知祥接到(dao)任命后,趕往洛(luo)陽陛辭。李存勖設盛宴(yan)款待,與(yu)孟(meng)知祥語及平(ping)生,言(yan)談甚歡。他對孟(meng)知祥道:“我(wo)聽(ting)說郭崇韜有(you)異心,你到(dao)成(cheng)都(dou)后,將他給我(wo)殺了。”孟(meng)知祥卻道:“郭崇韜是國家有(you)功(gong)之臣,不應該殺他。等我(wo)到(dao)成(cheng)都(dou)后觀(guan)察一下,如果他沒有(you)異心便將其送回。”
同光四年(926年),孟(meng)知祥(xiang)抵達成都(dou),而郭崇(chong)韜早已被冤殺。不久,李繼岌班師東歸(gui)洛陽。先鋒康延(yan)(yan)孝在中途反叛,攻破漢州(今四川廣(guang)漢)。孟(meng)知祥(xiang)當即(ji)派(pai)大將李仁(ren)罕會合任圜、董璋的部隊前去鎮(zhen)壓,俘殺康延(yan)(yan)孝,收降其部將李肇、侯(hou)弘實等(deng)人。
同年四月,唐(tang)莊宗(zong)在興教門(men)之(zhi)變(bian)中被殺,李(li)繼岌也在渭(wei)南遇(yu)害。李(li)克用養子李(li)嗣源被擁立為帝(di),是為后唐(tang)明宗(zong)。孟知祥逐漸萌生了(le)據蜀稱王的念頭(tou)。他訓練兵(bing)甲,擴大(da)兵(bing)力,增設義(yi)勝、定(ding)遠、驍銳(rui)、義(yi)寧、飛棹等(deng)軍,由李(li)仁罕、趙廷隱、張業等(deng)親(qin)信統率(lv)。
此前,李(li)繼岌(ji)班師,孟(meng)知(zhi)祥(xiang)曾征收六百(bai)萬緡(min)犒(kao)軍錢(qian),但只用了四百(bai)萬緡(min),還(huan)剩二百(bai)萬緡(min)。宰相任圜當時正在西川任職,對(dui)此非常清(qing)楚。天成元年(nian)(926年(nian))六月(yue),孟(meng)知(zhi)祥(xiang)加拜侍中。任圜遂以太仆卿趙季(ji)(ji)良為三川制置使,制置兩川賦稅,同時催(cui)促孟(meng)知(zhi)祥(xiang)上繳(jiao)剩余(yu)的(de)二百(bai)萬緡(min)犒(kao)軍錢(qian)。孟(meng)知(zhi)祥(xiang)大怒(nu),不肯奉(feng)詔(zhao)。趙季(ji)(ji)良與孟(meng)知(zhi)祥(xiang)素有交情,也(ye)被其扣留在成都。
樞(shu)密使安重誨(hui)覺察了孟知(zhi)祥的(de)割(ge)據意(yi)圖(tu),不顧唐明宗(zong)已“罷(ba)諸道監軍(jun)(jun)(jun)(jun)”的(de)做法,任命客(ke)省(sheng)使李(li)嚴為西(xi)川監軍(jun)(jun)(jun)(jun),意(yi)欲(yu)加強對(dui)西(xi)川的(de)控制。李(li)嚴此前曾出使前蜀(shu)(shu),回朝后又獻滅(mie)蜀(shu)(shu)之策,深為蜀(shu)(shu)地(di)百姓(xing)所痛恨。孟知(zhi)祥非常惱怒(nu),道:“各地(di)藩鎮都廢(fei)除了監軍(jun)(jun)(jun)(jun),唯獨在我西(xi)川仍(reng)設(she)監軍(jun)(jun)(jun)(jun),這(zhe)是(shi)李(li)嚴想再(zai)立滅(mie)蜀(shu)(shu)之功。”于是(shi),親率大(da)軍(jun)(jun)(jun)(jun)至邊(bian)境迎接(jie),希望能(neng)嚇退李(li)嚴,使其不敢入蜀(shu)(shu)。但李(li)嚴始(shi)終神情自若。
天(tian)成二年(927年)正月(yue)(yue),李(li)嚴(yan)抵達成都(dou),孟(meng)(meng)(meng)知(zhi)(zhi)(zhi)祥設宴招待(dai)。李(li)嚴(yan)在(zai)席間出示詔書,要求(qiu)孟(meng)(meng)(meng)知(zhi)(zhi)(zhi)祥誅殺仍留在(zai)蜀地的(de)前任監(jian)軍焦彥(yan)賓(bin)。孟(meng)(meng)(meng)知(zhi)(zhi)(zhi)祥不聽,對李(li)嚴(yan)道(dao):“如今各(ge)地藩鎮都(dou)已(yi)廢除監(jian)軍,你(ni)憑什么到這里來?”他命客將(jiang)王彥(yan)銖拿(na)下李(li)嚴(yan),隨即將(jiang)其斬殺。唐(tang)明宗(zong)得知(zhi)(zhi)(zhi),也無法追究此事,還派(pai)客省使李(li)仁矩將(jiang)孟(meng)(meng)(meng)知(zhi)(zhi)(zhi)祥被扣(kou)留在(zai)鳳翔的(de)家屬(shu)送到成都(dou),以示恩德。四月(yue)(yue),孟(meng)(meng)(meng)知(zhi)(zhi)(zhi)祥奏請朝廷,以趙季良(liang)為西(xi)川節度副使,讓他參與決斷(duan)政務。
天成三年(nian)(928年(nian)),后(hou)唐明(ming)宗改(gai)任(ren)趙季良(liang)為果州(zhou)(今四(si)川南充)團練使,并(bing)以何瓚接(jie)任(ren)西川節度副使。孟(meng)(meng)知祥(xiang)卻隱匿制書(shu),上表要(yao)求讓趙季良(liang)留任(ren),被駁回(hui)后(hou)又(you)派部將雷廷魯前往洛陽再(zai)三論(lun)請。唐明(ming)宗最終只得答(da)應。后(hou)來,唐明(ming)宗命孟(meng)(meng)知祥(xiang)出(chu)兵(bing)三峽(xia),配合官軍討伐荊南節度使高(gao)季興(xing)(xing)。孟(meng)(meng)知祥(xiang)遂命部將毛(mao)重威率(lv)三千兵(bing)馬屯戍夔州(zhou)(今重慶(qing)奉節)。不(bu)久,高(gao)季興(xing)(xing)病逝,其子高(gao)從誨(hui)向后(hou)唐稱(cheng)臣。孟(meng)(meng)知祥(xiang)便要(yao)求撤(che)回(hui)夔州(zhou)守軍,未獲批準。毛(mao)重威在(zai)孟(meng)(meng)知祥(xiang)的指使下,鼓動士兵(bing)嘩變(bian),自行潰散(san)而回(hui)。
天(tian)(tian)成四年(929年),唐(tang)明宗欲在南郊祭天(tian)(tian),便(bian)派(pai)遣李仁(ren)矩前(qian)往西川,向孟(meng)知祥索要(yao)一百萬緡(min)助禮錢。孟(meng)知祥認為這是(shi)朝(chao)廷要(yao)在經濟上拖困(kun)自己(ji),推辭(ci)不肯出錢,后因(yin)實在無法推辭(ci),只得(de)出了五(wu)十萬緡(min)。
此前,安重誨(hui)懷(huai)疑孟(meng)知(zhi)(zhi)祥(xiang)有反(fan)叛(pan)之心(xin),命親信將領分守(shou)兩(liang)川(chuan)治下各州,并(bing)以精兵充當他(ta)們(men)的(de)牙軍。天(tian)成(cheng)四年(929年),安重誨(hui)以夏魯(lu)奇(qi)(qi)為武信軍節度(du)使(shi)、李仁矩(ju)為保寧(ning)軍節度(du)使(shi)、武虔裕(yu)為綿州刺史。武虔裕(yu)是安重誨(hui)的(de)表兄,而李仁矩(ju)素與東(dong)川(chuan)節度(du)使(shi)董(dong)(dong)璋(zhang)不睦。孟(meng)知(zhi)(zhi)祥(xiang)與董(dong)(dong)璋(zhang)皆憂懼不已(yi),都(dou)認為朝(chao)廷(ting)將要(yao)討(tao)伐兩(liang)川(chuan)。董(dong)(dong)璋(zhang)忙遣使(shi)求婚,希望與孟(meng)知(zhi)(zhi)祥(xiang)結成(cheng)同(tong)盟。孟(meng)知(zhi)(zhi)祥(xiang)聽取趙季良的(de)意見,與董(dong)(dong)璋(zhang)聯(lian)姻締盟,一同(tong)對抗朝(chao)廷(ting)。二人同(tong)時(shi)表奏朝(chao)廷(ting),要(yao)求朝(chao)廷(ting)撤回夏魯(lu)奇(qi)(qi)、李仁矩(ju)等人。唐明宗下詔(zhao)撫慰。
長(chang)興元年(930年)二(er)月(yue),后唐(tang)明(ming)(ming)宗(zong)在(zai)南郊祭天(tian)(tian),加拜孟知(zhi)祥(xiang)為中(zhong)書令。九月(yue),董(dong)(dong)璋舉(ju)(ju)兵反唐(tang),攻破閬州(zhou)(zhou)(今(jin)(jin)四川(chuan)閬中(zhong)),擒殺李仁(ren)矩。孟知(zhi)祥(xiang)不久也舉(ju)(ju)兵響應(ying)。唐(tang)明(ming)(ming)宗(zong)下詔削奪孟知(zhi)祥(xiang)的官(guan)爵,命(ming)天(tian)(tian)雄(xiong)軍節度使(shi)石(shi)敬瑭率軍征討西川(chuan),并(bing)以夏魯奇(qi)為其副將。孟知(zhi)祥(xiang)派李仁(ren)罕(han)、張(zhang)業、趙廷隱等人會合董(dong)(dong)璋,攻打遂(sui)州(zhou)(zhou)(今(jin)(jin)四川(chuan)遂(sui)寧),并(bing)讓侯(hou)弘實助守東(dong)川(chuan),而后又命(ming)張(zhang)武(wu)出兵三峽,攻打渝州(zhou)(zhou)(今(jin)(jin)重(zhong)慶(qing))。
同年十(shi)一月(yue)(yue),董璋因劍(jian)(jian)門失守,遣使向西川(chuan)求救。孟知(zhi)祥忙派趙廷隱(yin)分兵(bing)援救。但唐(tang)軍攻破劍(jian)(jian)門后(hou),卻在(zai)劍(jian)(jian)州(今四川(chuan)劍(jian)(jian)閣)止步(bu)不前。孟知(zhi)祥聞訊大喜:“如果唐(tang)軍急速趕赴東(dong)川(chuan),一定能解遂州之圍,到(dao)時兩川(chuan)必然形(xing)勢危急。如今卻不再進軍,不足(zu)為慮也。”十(shi)二(er)月(yue)(yue),石敬瑭(tang)在(zai)劍(jian)(jian)門與趙廷隱(yin)交戰,大敗而回。不久,張(zhang)武、袁彥(yan)超相繼奪(duo)取渝(yu)州、黔(qian)州。
長(chang)興(xing)二年(931年)正月,李(li)仁罕(han)攻破遂州(zhou),夏魯(lu)奇自殺。孟知(zhi)祥(xiang)任命(ming)李(li)仁罕(han)為(wei)武信軍(jun)留(liu)后(hou),并(bing)讓人拿(na)著夏魯(lu)奇的(de)首(shou)級在(zai)官(guan)(guan)軍(jun)陣(zhen)前示眾。石敬(jing)瑭(tang)撤軍(jun)而回,利州(zhou)刺(ci)史李(li)彥珂、夔州(zhou)刺(ci)史安崇(chong)阮(ruan)皆(jie)棄城而逃(tao)。而當時唐(tang)軍(jun)的(de)后(hou)勤(qin)供給也有問題。后(hou)唐(tang)明(ming)宗為(wei)此責問安重誨。不久,安重誨以(yi)離間孟知(zhi)祥(xiang)、董璋等人的(de)罪名被殺。后(hou)唐(tang)明(ming)宗將西(xi)川(chuan)進(jin)奏官(guan)(guan)蘇(su)愿(yuan)、進(jin)奉軍(jun)將杜紹本遣回西(xi)川(chuan),招(zhao)撫孟知(zhi)祥(xiang),稱其留(liu)在(zai)洛陽的(de)家屬皆(jie)安然(ran)無恙。
孟知(zhi)(zhi)祥(xiang)得知(zhi)(zhi)家(jia)(jia)屬無恙(yang),而(er)安重誨也已被(bei)殺,便(bian)欲邀(yao)董(dong)璋一起向朝廷謝(xie)罪。董(dong)璋卻不同意(yi),道:“孟公的家(jia)(jia)屬安然無恙(yang),而(er)我的子孫卻被(bei)殺害(hai),我為什么要謝(xie)罪?”孟知(zhi)(zhi)祥(xiang)三次遣使勸(quan)說,都被(bei)其(qi)拒(ju)絕,便(bian)讓觀(guan)察(cha)判官李(li)昊前去曉以利(li)害(hai)。董(dong)璋認(ren)為孟知(zhi)(zhi)祥(xiang)出賣自己,盛怒之下出言侮辱李(li)昊。李(li)昊便(bian)勸(quan)孟知(zhi)(zhi)祥(xiang)攻(gong)打董(dong)璋。
此時,董璋(zhang)已經搶先對(dui)孟知祥(xiang)動兵(bing),攻破了(le)漢州。孟知祥(xiang)親率(lv)趙(zhao)廷隱等(deng)人迎戰(zhan),與董璋(zhang)對(dui)陣于(yu)雞距橋,并命東川降(jiang)(jiang)將(jiang)(jiang)招降(jiang)(jiang)董璋(zhang)。董璋(zhang)道:“事情已到(dao)這(zhe)個地步(bu),不能后悔了(le)。”他在士兵(bing)鼓噪下揮軍(jun)出戰(zhan),結果兩軍(jun)剛剛交戰(zhan),偏將(jiang)(jiang)張守進便(bian)投(tou)降(jiang)(jiang)西川軍(jun)。孟知祥(xiang)趁機(ji)大敗董璋(zhang)。
董璋(zhang)敗后,想讓兒子董光嗣(si)投降(jiang)孟知祥(xiang),以(yi)保全家(jia)族。董光嗣(si)哭(ku)道(dao):“自古以(yi)來哪有(you)殺死父親來求活路的,我寧愿與您(nin)一(yi)起死。”父子一(yi)同逃(tao)走。孟知祥(xiang)命趙廷隱追(zhui)擊(ji),但(dan)(dan)卻沒(mei)有(you)追(zhui)上。不久,董璋(zhang)逃(tao)到梓州(今(jin)四(si)川(chuan)三(san)臺),卻在(zai)兵變中被(bei)殺,董光嗣(si)也自縊而死。孟知祥(xiang)遂吞并東川(chuan),占據兩川(chuan)之地,但(dan)(dan)也沒(mei)有(you)再向朝廷請罪。
樞(shu)密使范(fan)延光聞知(zhi)董璋敗死,對后(hou)唐(tang)(tang)明(ming)宗道:“孟(meng)知(zhi)祥(xiang)(xiang)雖然占據兩川(chuan),但士兵都是(shi)東方人。孟(meng)知(zhi)祥(xiang)(xiang)害怕(pa)(pa)他(ta)們因思家發(fa)動兵變(bian),一定會借(jie)取朝廷的(de)勢力(li)來威(wei)懾他(ta)們。陛(bi)下如果不(bu)屈意招撫(fu),他(ta)恐(kong)怕(pa)(pa)也不(bu)會自(zi)己歸(gui)順。”唐(tang)(tang)明(ming)宗道:“孟(meng)知(zhi)祥(xiang)(xiang)是(shi)我的(de)舊友,因為(wei)被人離(li)間(jian)才到如今這個地步,我為(wei)什么(me)要屈意呢?”于是(shi)便派供奉官李存(cun)瑰(孟(meng)知(zhi)祥(xiang)(xiang)的(de)外甥)前去安撫(fu)。
同(tong)年九月,李存瑰返(fan)回洛陽,奉上孟知(zhi)祥的表文,請求授趙(zhao)季(ji)良(liang)、李仁(ren)罕、趙(zhao)廷隱、張業(ye)、李肇五位節度留后為(wei)節度使(shi),并索要刺(ci)史以(yi)下官職的封授權與蜀(shu)王的爵位,同(tong)時將福(fu)慶長公主(zhu)(zhu)已經(jing)病死的消(xiao)息告知(zhi)朝廷。后唐(tang)明(ming)宗(zong)為(wei)福(fu)慶長公主(zhu)(zhu)發(fa)喪(sang),并以(yi)閣門使(shi)劉政恩為(wei)宣(xuan)諭使(shi),到西川宣(xuan)諭。孟知(zhi)祥命令將領朱滉前去(qu)朝見后唐(tang)明(ming)宗(zong)。
長(chang)興四年(933年)二月(yue),后唐(tang)明(ming)宗(zong)任(ren)命孟知祥為檢(jian)校太尉兼中書令(ling),行成都(dou)尹、劍南(nan)東西兩川節(jie)(jie)度(du)使、管內觀察處置(zhi)、統押近界(jie)諸蠻,兼西山八國云南(nan)安(an)撫(fu)制置(zhi)等(deng)使,并以工部尚書盧(lu)文紀(ji)為使,冊拜(bai)孟知祥為蜀王。趙(zhao)季良五人也(ye)都(dou)被拜(bai)為節(jie)(jie)度(du)使。同年十一月(yue),唐(tang)明(ming)宗(zong)駕崩(beng)。
應(ying)順元年(nian)(934年(nian))正月,孟知祥在成都(dou)即皇(huang)帝位,國號蜀(shu),史稱(cheng)后(hou)蜀(shu),并以趙季良為宰相。不久,潞王(wang)李(li)從(cong)珂與皇(huang)帝李(li)從(cong)厚爭位,后(hou)唐內亂。山南西道節(jie)度使張虔釗(zhao)、武定軍節(jie)度使孫漢韶皆歸附后(hou)蜀(shu)。是年(nian)四月,孟知祥改(gai)元明(ming)德。
明德元(yuan)年(934年)六月,張虔釗(zhao)、孫漢韶抵達(da)成都。孟知祥設宴招待,卻在席間突然(ran)發病。他立兒子(zi)孟昶(chang)為(wei)皇(huang)太(tai)子(zi),命其監國。
同年(nian)七月,孟知祥(xiang)病逝,太子孟昶繼位,追謚(shi)孟知祥(xiang)為(wei)文武(wu)圣德(de)英烈明孝皇(huang)帝,廟號(hao)高(gao)祖,葬于(yu)和陵。
《全唐文(wen)》收錄有孟知祥的文(wen)章(zhang)五篇:《下蜀國教(jiao)》、《起兵西川示諸州(zhou)榜》、《收閬(lang)州(zhou)示西川榜》、《收下夔州(zhou)并(bing)黔南榜》、《討(tao)平董璋榜》。
張唐(tang)英:知祥以戚里之(zhi)親,領三蜀之(zhi)寄,館(guan)留宮(gong)中,日宴臥內,其(qi)恩可謂隆矣。及明宗(zong)即位(wei),重(zhong)誨(hui)專政,始(shi)構疑貳,遂變誠節。擅誅李(li)嚴,專留季良,遂結(jie)董璋(zhang),攻遂、閬(lang),其(qi)跋扈之(zhi)心著(zhu)矣。議者以王、孟僭(jian)竊,其(qi)惡均一。予以建之(zhi)不臣,猶有可恕,嘗論之(zhi)于前矣。知祥始(shi)末臣于后唐(tang),托葭莩之(zhi)援,階將(jiang)相(xiang)之(zhi)貴,故當(dang)勤(qin)王戮力,為國(guo)藩輔,而乃亻間然(ran)自帝,不復顧忌(ji),跡其(qi)素心,其(qi)亂臣賊子也。
王夫之:①譙縱、王建、孟知祥、明玉珍蹶(jue)然而起,熸然而滅,恃險(xian)愈甚(shen),其亡愈速(su)矣。②董璋、孟知祥,所倚(yi)以(yi)鎮撫諸將而定蜀者也(ye),而亂蜀者璋與知祥。
吳任(ren)臣(chen):同光之末,莊(zhuang)宗(zong)罹(li)禍,明宗(zong)入立,中原非(fei)復沙陀氏有(you)也。高(gao)祖雄據西蜀(shu),肇造丕(pi)基,庶幾乘時之英杰,議者輒以(yi)葭莩之戚(qi),君臣(chen)之誼,責其不勤王,不謝罪,過矣。若乃(nai)叱斬李嚴,不動聲(sheng)色,驅除董璋,舉無遺算,克定(ding)東川(chuan),奄有(you)山南,倘亦所謂(wei)天授(shou)威武者與。
彭遵泗(si):夫考古之(zhi)(zhi)籍,推蜀之(zhi)(zhi)由,張(zhang)儀之(zhi)(zhi)啟疆、公孫之(zhi)(zhi)躍馬、譙縱之(zhi)(zhi)迫脅、李(li)特之(zhi)(zhi)流(liu)亂、劉辟(pi)之(zhi)(zhi)狂(kuang)戇、王(wang)建之(zhi)(zhi)發(fa)跡、知(zhi)祥(xiang)之(zhi)(zhi)踵據(ju)、玉珍之(zhi)(zhi)草竊,爭(zheng)城(cheng)奪地(di),創霸圖王(wang),而(er)皆撫(fu)有蜀民(min),不敢(gan)荼毒。
蔡(cai)東藩:蜀(shu)王知(zhi)祥,乘間稱帝,彼(bi)既知(zhi)從厚幼弱,不久必亂,奈何于(yu)親(qin)子(zi)仁贊,轉(zhuan)未(wei)知(zhi)所防耶(ye)!觀(guan)人則(ze)(ze)明,對己則(ze)(ze)昧,知(zhi)祥亦(yi)徒自嘵嘵耳。