《四圣(sheng)心(xin)源》是清(qing)·黃元御撰寫于(yu)1753年的醫(yi)書(shu)(shu),又名《醫(yi)圣(sheng)心(xin)源》。作(zuo)者將黃帝、岐伯(bo)、秦(qin)越人、張仲景(jing)視為醫(yi)中四圣(sheng)。本書(shu)(shu)闡發《內經(jing)(jing)》、《難經(jing)(jing)》、《傷寒論(lun)》、《金匱要略(lve)》諸書(shu)(shu)蘊義,卷(juan)一(yi)天人解(jie);卷(juan)二六氣解(jie);卷(juan)三脈(mo)法解(jie);卷(juan)四勞(lao)傷解(jie);卷(juan)五至卷(juan)七雜病解(jie);卷(juan)八(ba)七竅解(jie);卷(juan)九瘡瘍解(jie);卷(juan)十婦人解(jie)。是一(yi)部包(bao)括中醫(yi)基本理論(lun)和(he)部分臨床醫(yi)學(xue)的綜合性著作(zuo)。
《四(si)(si)圣(sheng)心(xin)源(yuan)》闡發《內經》、《難經》、《傷(shang)寒論(lun)》、《金匱要略(lve)》諸書蘊義。卷(juan)(juan)(juan)一天人(ren)解(jie)(jie)(jie);卷(juan)(juan)(juan)二六氣解(jie)(jie)(jie);卷(juan)(juan)(juan)三脈法解(jie)(jie)(jie);卷(juan)(juan)(juan)四(si)(si)勞傷(shang)解(jie)(jie)(jie);卷(juan)(juan)(juan)五(wu)至卷(juan)(juan)(juan)七雜病解(jie)(jie)(jie);卷(juan)(juan)(juan)八七竅解(jie)(jie)(jie);卷(juan)(juan)(juan)九瘡瘍解(jie)(jie)(jie);卷(juan)(juan)(juan)十婦人(ren)解(jie)(jie)(jie)。是一部包括中醫(yi)基(ji)本理論(lun)和部分臨床(chuang)醫(yi)學的綜合性(xing)著作(zuo)。
1749年(乾隆十四(si)(si)年,己(ji)巳),春(chun)節過后,黃元(yuan)御(yu)按自(zi)己(ji)的(de)“之”字治學方(fang)(fang)(fang)法(fa),從黃帝、岐伯、張仲(zhong)景和秦越(yue)人(ren)(ren)的(de)醫(yi)學觀點出(chu)(chu)發,撰(zhuan)寫一部進一步闡明《傷(shang)寒(han)論》內(nei)在含義(yi)的(de)著(zhu)(zhu)作(zuo)。這種治學方(fang)(fang)(fang)法(fa),非常有效,所以他(ta)很快(kuai)起(qi)草出(chu)(chu)《四(si)(si)圣懸樞》的(de)初稿(gao),著(zhu)(zhu)重分析了“溫疫(yi)痘疹之義(yi)”。從二(er)月(yue)開始(shi)著(zhu)(zhu)述《四(si)(si)圣心源(yuan)》,對(dui)“四(si)(si)圣”的(de)臨(lin)床見解(jie)和治法(fa)、方(fang)(fang)(fang)藥(yao)等各(ge)個方(fang)(fang)(fang)面進行(xing)全面系統(tong)地(di)論述。但擬出(chu)(chu)提綱,作(zuo)出(chu)(chu)要目后,因為有事而(er)隔斷(duan)了。他(ta)在后來(lai)回憶這個寫作(zuo)的(de)開端的(de)想法(fa)時說:“醫(yi)有黃帝、岐伯、越(yue)人(ren)(ren),仲(zhong)景,四(si)(si)圣之事,爭光日月(yue),人(ren)(ren)亡代革,薪火無(wu)傳。玉(yu)楸子憫后世作(zuo)者(zhe)不達其意,既(ji)解(jie)《傷(shang)寒(han)》、《金匱》,乃于己(ji)巳二(er)月(yue)作(zuo)《四(si)(si)圣心源(yuan)》.《四(si)(si)圣心源(yuan)》充分反映出(chu)(chu)黃元(yuan)御(yu)的(de)學術思想特征和醫(yi)學實踐經驗。
他的(de)(de)學(xue)術思(si)想源于“四圣”,對臟(zang)府病理、生理的(de)(de)認(ren)識(shi),重(zhong)視脾胃(wei)中(zhong)氣(qi)(qi)的(de)(de)升(sheng)降合宜。他指出:“人(ren)與天地相參也。陰(yin)陽(yang)肇基,爰(yuan)有祖(zu)氣(qi)(qi),祖(zu)氣(qi)(qi)者(zhe),人(ren)之太極也。”“祖(zu)氣(qi)(qi)之內,含抱(bao)陰(yin)陽(yang),陰(yin)陽(yang)之間,是謂中(zhong)氣(qi)(qi)。中(zhong)者(zhe),土也,土分戊己(ji),中(zhong)氣(qi)(qi)左旋(xuan),則為己(ji)土,中(zhong)氣(qi)(qi)右轉,則為戊土。戊土為胃(wei),己(ji)土為脾。”他認(ren)為臟(zang)氣(qi)(qi)的(de)(de)升(sheng)降功能都取決于中(zhong)氣(qi)(qi),因此(ci),主張(zhang)“中(zhong)氣(qi)(qi)之治”。
他認為(wei)濕、寒(han)是諸多病(bing)證發病(bing)和(he)病(bing)機(ji)(ji)的重(zhong)要(yao)因(yin)素,因(yin)此治(zhi)療方(fang)面著眼于“中(zhong)(zhong)土(tu)(tu)”,制方(fang)常以泄水(shui)補(bu)火,扶陽抑陰(yin)(yin)為(wei)大法。他指出(chu):“四維之(zhi)(zhi)病(bing),悉因(yin)于中(zhong)(zhong)氣(qi)(qi)。中(zhong)(zhong)氣(qi)(qi)者,和(he)濟水(shui)火之(zhi)(zhi)機(ji)(ji),升(sheng)降金木之(zhi)(zhi)軸,道家(jia)謂(wei)之(zhi)(zhi)黃婆。”“胃主降濁(zhuo),脾(pi)主升(sheng)清,濕則中(zhong)(zhong)氣(qi)(qi)不運(yun),升(sheng)降反作,清陽下陷,濁(zhuo)陰(yin)(yin)上逆(ni),人之(zhi)(zhi)衰老病(bing)死(si)(si),莫不由此。以故,醫家(jia)之(zhi)(zhi)藥,首在中(zhong)(zhong)氣(qi)(qi)。中(zhong)(zhong)氣(qi)(qi)在二(er)土(tu)(tu)之(zhi)(zhi)交(jiao),土(tu)(tu)生于火而火死(si)(si)于水(shui),火盛(sheng)則土(tu)(tu)燥,水(shui)盛(sheng)則土(tu)(tu)濕。瀉水(shui)補(bu)火,扶陽抑陰(yin)(yin),使中(zhong)(zhong)氣(qi)(qi)輪轉,清濁(zhuo)復位,卻病(bing)延年(nian)之(zhi)(zhi)法,莫妙(miao)于此矣。”
《四圣心源》續成后,黃(huang)元御回顧此書(shu)的(de)(de)寫(xie)作過(guo)程,從1749年二月開始,到1752年完(wan)稿(gao),前后四年的(de)(de)時間(jian)(jian)內,沒有安排過(guo)專門(men)的(de)(de)撰著時間(jian)(jian),也沒有著述出一(yi)套完(wan)整(zheng)的(de)(de)書(shu)稿(gao)來。雖然以往(wang)多是(shi)窮愁(chou)的(de)(de)境遇(yu),但(dan)可惜(xi)的(de)(de)是(shi)放走了(le)一(yi)些閑暇的(de)(de)時間(jian)(jian)。盡(jin)管皇(huang)帝賜以“妙悟(wu)岐黃(huang)”稱譽(yu),十分器重(zhong)自己(ji)(ji),但(dan)是(shi)自己(ji)(ji)卻不能依賴皇(huang)恩不思(si)進取。自己(ji)(ji)能在醫學研究上(shang)做出有益貢獻的(de)(de)時間(jian)(jian)已經有限了(le),應該(gai)嚴格要求自己(ji)(ji),抓(zhua)緊時間(jian)(jian),完(wan)成對“四圣”典籍的(de)(de)注釋和闡述。