《禽經》是(shi)傳(chuan)為(wei)春秋時師曠撰鳥(niao)類(lei)(lei)書,全文三千余字,是(shi)作者(zhe)在參閱前人有(you)關鳥(niao)類(lei)(lei)著述的(de)基礎上,總結(jie)了宋代以前的(de)鳥(niao)類(lei)(lei)知識,包括命名、形態(tai)、種類(lei)(lei)、生(sheng)活習性、生(sheng)態(tai)等內容。盡管其體例結(jie)構簡(jian)單,內容也稍嫌粗糙,但作為(wei)我國(guo)早(zao)期的(de)鳥(niao)類(lei)(lei)志(zhi),仍(reng)有(you)其較大的(de)意義。
《禽(qin)經》一卷,舊本題師曠(kuang)撰(zhuan)。晉(jin)張華(hua)(hua)注(zhu)。漢、隋、唐諸志(zhi)及宋《崇文總目(mu)》皆(jie)不著(zhu)錄。其(qi)引用(yong)自(zi)陸佃(dian)《埤雅》始,其(qi)稱(cheng)師曠(kuang)亦自(zi)佃(dian)始。其(qi)稱(cheng)張華(hua)(hua)注(zhu)則(ze)見(jian)於左圭《百川學海》所刻。考書中鷓鴣一條,稱(cheng)晉(jin)安(an)曰懷南,江(jiang)右曰逐隱(yin),春秋時安(an)有是地名?其(qi)偽不待辨(bian)。張華(hua)(hua)晉(jin)人,而注(zhu)引顧野王(wang)《瑞(rui)應圖》、任昉《述異記》,乃(nai)及見(jian)梁(liang)代之(zhi)書,則(ze)注(zhu)之(zhi)偽亦不待辨(bian)。然其(qi)中又有偽中之(zhi)偽。
考王茂《野客叢書》,載(zai)《埤雅》諸書所(suo)(suo)引(yin),而(er)(er)茂時(shi)之(zhi)本無之(zhi)者(zhe),如鶴以(yi)(yi)(yi)(yi)怨望,鴟以(yi)(yi)(yi)(yi)貪(tan)顧,雞以(yi)(yi)(yi)(yi)睨視(shi),鴨以(yi)(yi)(yi)(yi)怒視(shi),雀(que)以(yi)(yi)(yi)(yi)猜懼,燕以(yi)(yi)(yi)(yi)狂(kuang),鶯以(yi)(yi)(yi)(yi)喜(xi)囀,烏以(yi)(yi)(yi)(yi)悲啼(ti),鳶以(yi)(yi)(yi)(yi)饑鳴(ming),鶴以(yi)(yi)(yi)(yi)潔唳,梟以(yi)(yi)(yi)(yi)兇叫,鴟以(yi)(yi)(yi)(yi)愁嘯,鵝飛則(ze)蜮沉,鵙(ju)鳴(ming)則(ze)蚓結(jie),鵲(que)俯鳴(ming)則(ze)陰,仰鳴(ming)則(ze)晴,陸生之(zhi)鴸(zhu)(zhu)多(duo)銳而(er)(er)善(shan)啄,水生之(zhi)鴸(zhu)(zhu)多(duo)圓而(er)(er)善(shan)唼,短腳者(zhe)多(duo)伏(fu),長腳者(zhe)多(duo)立,凡數十(shi)條。是茂所(suo)(suo)見者(zhe)非北宋之(zhi)本。又茂書中辨鶯遷一條,引(yin)《禽(qin)經(jing)(jing)》鶯鳴(ming)嚶(ying)嚶(ying)。辨杜詩(shi)白(bai)鷗(ou)沒浩蕩一條,引(yin)《禽(qin)經(jing)(jing)》鳧善(shan)沒,鷗(ou)善(shan)浮(fu)。辨葉夢(meng)得(de)詞睡起啼(ti)鶯語(yu)一條,引(yin)《禽(qin)經(jing)(jing)》啼(ti)鶯解語(yu),流鶯不解語(yu)。今本又無之(zhi)。
馬驌《繹史》全(quan)錄(lu)此(ci)書,而(er)(er)(er)別取《埤雅(ya)》、《爾雅(ya)翼(yi)》所引今(jin)本不(bu)(bu)(bu)(bu)載者(zhe)(zhe),附錄(lu)於末,謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)《古禽(qin)經》。今(jin)考(kao)所載茂(mao)已(yi)稱《禽(qin)經》無(wu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)文者(zhe)(zhe)凡三(san)(san)條(tiao),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)馀尚(shang)有青(qing)鳳(feng)謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鶡,赤(chi)鳳(feng)謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鶉(chun),黃(huang)鳳(feng)謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)焉,白鳳(feng)謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)肅,紫鳳(feng)謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鷟,鶴愛(ai)陰而(er)(er)(er)惡陽,雁愛(ai)陽而(er)(er)(er)惡陰,鶴老(lao)則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)聲下(xia)而(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)高,近而(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)尞旅,旋(xuan)目(mu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)名(ming),方目(mu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)名(ming),交目(mu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)名(ming)鳽,鳥(niao)(niao)(niao)(niao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)小而(er)(er)(er)鷙者(zhe)(zhe)皆曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)隼(sun),大(da)(da)而(er)(er)(er)鷙者(zhe)(zhe)皆曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)鳩(jiu)(jiu)(jiu),烏鳴啞啞,鸞(luan)鳴噰噰,鳳(feng)鳴喈喈,凰(huang)鳴啾(jiu)啾(jiu),雉鳴嘒嘒,雞(ji)鳴咿咿,鸎鳴嚶(ying)嚶(ying),鵲(que)鳴唶(jie)唶(jie),鴨鳴呷呷,鵠鳴哠哠,鵙鳴嗅嗅,卻近翠者(zhe)(zhe)能(neng)(neng)步,卻近蒲者(zhe)(zhe)能(neng)(neng)擲,朱鳶不(bu)(bu)(bu)(bu)攫肉,朱鷺不(bu)(bu)(bu)(bu)吞腥,摯好(hao)風(feng)(feng),好(hao)雨(yu)(yu),鷞好(hao)霜,鷺好(hao)露,陸鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)棲,水鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)宿,獨鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)止,眾鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)集,鵝見異(yi)類差翅(chi)鳴,雞(ji)見同類拊翼(yi)鳴,鵻上(shang)(shang)無(wu)尋,鷚上(shang)(shang)無(wu)常,雉上(shang)(shang)有丈,鷃(yan)上(shang)(shang)有赤(chi),暮鳩(jiu)(jiu)(jiu)鳴即(ji)小雨(yu)(yu),朝鳶鳴即(ji)大(da)(da)風(feng)(feng),鸇(zhan)鸇(zhan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)信不(bu)(bu)(bu)(bu)如鷹(ying)(ying),周(zhou)周(zhou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)智不(bu)(bu)(bu)(bu)如鴻,淘河在(zai)岸則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)魚沒(mei),沸河在(zai)岸則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)魚涌,雕以(yi)周(zhou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),鷲以(yi)就之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),鷹(ying)(ying)以(yi)膺之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),鶻以(yi)搰之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),隼(sun)以(yi)尹之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),鴻雁愛(ai)力,遇風(feng)(feng)迅(xun)舉,孔雀(que)(que)愛(ai)毛(mao),遇雨(yu)(yu)高止,雁曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)翁(weng),雞(ji)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)鶉(chun),鶉(chun)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)鷹(ying)(ying),鷹(ying)(ying)不(bu)(bu)(bu)(bu)擊伏(fu),鶻不(bu)(bu)(bu)(bu)擊妊,一鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)隹,二鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)雔,三(san)(san)鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)朋,四鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)乘(cheng),五鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue),六(liu)鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)鶂,七鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue),八(ba)鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)鸞(luan),九(jiu)鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue)鳩(jiu)(jiu)(jiu),十鳥(niao)(niao)(niao)(niao)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue),拙者(zhe)(zhe)莫如鳩(jiu)(jiu)(jiu),巧者(zhe)(zhe)莫如鶻,鵲(que)見蛇則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)噪而(er)(er)(er)賁(bi),孔見蛇則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)宛而(er)(er)(er)躍,山禽(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)味多短,水禽(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)味多長,山禽(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)尾多修,水禽(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)尾多促,衡為(wei)(wei)(wei)(wei)雀(que)(que),虛為(wei)(wei)(wei)(wei)燕,火(huo)為(wei)(wei)(wei)(wei)鷮,亢(kang)為(wei)(wei)(wei)(wei)鶴,鸛生三(san)(san)子一為(wei)(wei)(wei)(wei)鶴,鳩(jiu)(jiu)(jiu)生三(san)(san)子一為(wei)(wei)(wei)(wei)鶚,鷹(ying)(ying)好(hao)峙(zhi),隼(sun)好(hao)翔,鳧好(hao)沒(mei),鷗好(hao)浮,乾車斷舌則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)坐(zuo)歌,孔雀(que)(que)拍尾則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)立(li)舞(wu),人勝(sheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也,鸞(luan)入(ru)夜而(er)(er)(er)歌,鳳(feng)入(ru)朝而(er)(er)(er)舞(wu),天(tian)勝(sheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也,霜傅強(qiang)枝,鳥(niao)(niao)(niao)(niao)以(yi)武生者(zhe)(zhe)少,雪封枯原(yuan),鳥(niao)(niao)(niao)(niao)以(yi)文死者(zhe)(zhe)多,雀(que)(que)交不(bu)(bu)(bu)(bu)一,雉交不(bu)(bu)(bu)(bu)再,冠鳥(niao)(niao)(niao)(niao)性勇,帶(dai)鳥(niao)(niao)(niao)(niao)性仁,纓鳥(niao)(niao)(niao)(niao)性樂,鴺鳥(niao)(niao)(niao)(niao)不(bu)(bu)(bu)(bu)登山,鶮鳥(niao)(niao)(niao)(niao)不(bu)(bu)(bu)(bu)踏土諸(zhu)條(tiao)。其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)中有兩條(tiao)為(wei)(wei)(wei)(wei)茂(mao)所摘引,馀亦不(bu)(bu)(bu)(bu)云無(wu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)文。則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)今(jin)所見者(zhe)(zhe),又非茂(mao)所見之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)本矣(yi)。觀雕以(yi)周(zhou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)諸(zhu)語,全(quan)類《字說》,疑即(ji)傳(chuan)王氏學者(zhe)(zhe)所偽作,故陸佃取之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。此(ci)本為(wei)(wei)(wei)(wei)左(zuo)圭《百川學海(hai)》所載,則(ze)(ze)(ze)(ze)(ze)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)偽當在(zai)南宋之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)末,流傳(chuan)已(yi)數百年。文士往(wang)往(wang)引用(yong)。姑存備(bei)考(kao),固(gu)亦無(wu)不(bu)(bu)(bu)(bu)可也。