《琵琶記(ji)》為元朝高明(則誠)所作昆曲傳(chuan)統劇目,改編自南(nan)曲戲(xi)文(wen)。講述的是漢(han)代書生(sheng)蔡伯(bo)喈與趙五娘悲歡離合的故事,共四十二出。
書(shu)生(sheng)蔡(cai)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)與(yu)趙五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)新(xin)婚(hun)不(bu)久,恰逢朝廷開(kai)科取(qu)士,伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)以(yi)父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu)年(nian)事(shi)已高,欲辭(ci)試留(liu)在家(jia)中(zhong),服(fu)侍父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu)。但蔡(cai)公(gong)(gong)不(bu)從(cong),鄰(lin)居(ju)張大公(gong)(gong)也(ye)在旁(pang)邊勸說(shuo)。伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)只好(hao)告(gao)別父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu)、妻子,赴京(jing)應試,中(zhong)了狀(zhuang)(zhuang)元(yuan)。牛(niu)(niu)(niu)(niu)丞相(xiang)有(you)一女尚(shang)未(wei)婚(hun)配,奉(feng)旨招新(xin)科狀(zhuang)(zhuang)元(yuan)為婿。伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)以(yi)父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu)年(nian)邁,在家(jia)無人照顧,需回(hui)家(jia)盡(jin)孝為由,欲辭(ci)婚(hun)、辭(ci)官,但牛(niu)(niu)(niu)(niu)丞相(xiang)與(yu)皇帝(di)不(bu)從(cong),被(bei)(bei)迫滯(zhi)留(liu)京(jing)城(cheng)。自(zi)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)離家(jia)后(hou),故鄉陳留(liu)連年(nian)遭受(shou)旱(han)災,五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)任(ren)勞任(ren)怨,盡(jin)力服(fu)侍公(gong)(gong)婆(po)(po)(po)(po),讓(rang)公(gong)(gong)婆(po)(po)(po)(po)吃米,自(zi)己(ji)則背著公(gong)(gong)婆(po)(po)(po)(po)私下自(zi)咽糟糠(kang)。但這卻(que)惹起婆(po)(po)(po)(po)婆(po)(po)(po)(po)的懷疑,誤認她躲著吃好(hao)東(dong)西,及至(zhi)發(fa)現(xian)是(shi)吃糠(kang),婆(po)(po)(po)(po)婆(po)(po)(po)(po)一時痛悔過甚而亡,后(hou)蔡(cai)公(gong)(gong)也(ye)死于饑荒(huang)。而伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)被(bei)(bei)強贅入(ru)牛(niu)(niu)(niu)(niu)府后(hou),終日思(si)念父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu),寫(xie)信去(qu)(qu)陳留(liu)家(jia)中(zhong),信被(bei)(bei)拐兒騙走,致使音信不(bu)通。一日,在書(shu)房(fang)彈琴抒發(fa)幽思(si),為牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi)聽(ting)見,得知(zhi)實(shi)情,告(gao)知(zhi)父(fu)(fu)(fu)親。牛(niu)(niu)(niu)(niu)丞相(xiang)為女兒說(shuo)服(fu),遂(sui)派(pai)人去(qu)(qu)陳留(liu)迎取(qu)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu)、妻子來京(jing)。蔡(cai)公(gong)(gong)、蔡(cai)婆(po)(po)(po)(po)去(qu)(qu)世后(hou),五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)剪發(fa)賣錢,安(an)排(pai)喪葬,羅裙(qun)包土,自(zi)筑墳(fen)墓(mu)。又親手繪成公(gong)(gong)婆(po)(po)(po)(po)遺(yi)容(rong),身背琵琶,沿路(lu)彈唱乞(qi)食(shi),往京(jing)城(cheng)尋(xun)夫(fu)。來到(dao)(dao)京(jing)城(cheng),正遇彌陀寺(si)(si)大法會,便往寺(si)(si)中(zhong)募化求(qiu)食(shi),將(jiang)公(gong)(gong)婆(po)(po)(po)(po)真(zhen)容(rong)供于佛前(qian)。正逢伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)也(ye)來寺(si)(si)中(zhong)燒香,祈禱(dao)父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu)路(lu)上(shang)平安(an)。見到(dao)(dao)父(fu)(fu)(fu)母(mu)(mu)真(zhen)容(rong),便拿回(hui)府中(zhong)掛在書(shu)房(fang)內。五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)尋(xun)至(zhi)牛(niu)(niu)(niu)(niu)府,被(bei)(bei)牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi)請至(zhi)府內彈唱。五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)見牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi)賢淑,便將(jiang)自(zi)己(ji)的身世告(gao)知(zhi)牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi)。牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi)為讓(rang)五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)與(yu)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)團聚,又怕伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)不(bu)認,便讓(rang)五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)到(dao)(dao)書(shu)房(fang)在公(gong)(gong)婆(po)(po)(po)(po)的真(zhen)容(rong)上(shang)題(ti)(ti)詩(shi)暗(an)喻。伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)回(hui)府,見畫上(shang)所題(ti)(ti)之(zhi)詩(shi),正欲問(wen)牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi),牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi)便帶五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)入(ru)內,夫(fu)妻遂(sui)得以(yi)團聚。五(wu)(wu)娘(niang)(niang)(niang)(niang)告(gao)知(zhi)家(jia)中(zhong)事(shi)情,伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)悲痛至(zhi)極,即刻上(shang)表辭(ci)官,要求(qiu)回(hui)鄉守孝。在得到(dao)(dao)牛(niu)(niu)(niu)(niu)丞相(xiang)的同意(yi)后(hou),伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)喈(jie)(jie)遂(sui)攜(xie)趙氏(shi)、牛(niu)(niu)(niu)(niu)氏(shi)同歸故里,廬墓(mu)守孝。后(hou)皇帝(di)下詔,旌表蔡(cai)氏(shi)一門。
戲曲表現
該(gai)劇目有《六十種曲》本(ben)、容與(yu)堂刻本(ben)和上海古籍出(chu)版社1980年排印本(ben)。