“精衛填海(hai)”神話源遠流長,對其內涵(han)的解讀眾說紛紜。
對于“精衛填海”神話的解析,如袁珂認為精衛填海“表現了遭受自然災害的原始人類征服自然的渴望”。此類解釋與長期影響中國的神話研究的馬克思對于神話的解釋有關。馬克思在《<政治經濟學批判>導言》中(zhong)指出(chu):“任何(he)神話(hua)都是用想(xiang)象(xiang)和借助(zhu)想(xiang)象(xiang)以(yi)征服自(zi)(zi)然力,支配(pei)自(zi)(zi)然力,把自(zi)(zi)然力加以(yi)形象(xiang)化(hua)。”人們往(wang)往(wang)強調(diao)其精(jing)神價(jia)值,認為(wei)古(gu)人認識水平有限,無法(fa)正確認識自(zi)(zi)然反映自(zi)(zi)然,以(yi)想(xiang)象(xiang)、虛構、夸張的(de)(de)手段來描(miao)述史事而創造出(chu)神話(hua),并且(qie)把“精(jing)衛填海”用“執(zhi)著”、“矢志不渝”的(de)(de)主旨關鍵詞(ci)解說為(wei)先(xian)民戰勝(sheng)自(zi)(zi)然的(de)(de)信念和理想(xiang),歌頌了“精(jing)衛”戰天斗地的(de)(de)豪情壯(zhuang)志,或(huo)者(zhe)闡釋為(wei)對精(jing)衛悲壯(zhuang)與堅強的(de)(de)神話(hua)表(biao)達(da)。
此外,倪濃水從(cong)敘(xu)事(shi)(shi)學角(jiao)度將其(qi)解讀為(wei)(wei)“南(nan)北(bei)方文(wen)化斗爭”的一(yi)個寓言和象征,“認為(wei)(wei)它(ta)是當(dang)時南(nan)北(bei)歷(li)史文(wen)化和政治對抗的一(yi)種隱喻性神話敘(xu)事(shi)(shi)”。
田兆元通過“東(dong)”與“山”要素分析認為(wei)“炎帝(di)神農(nong)氏(shi)(shi)的(de)東(dong)進失敗是敗在蚩(chi)尤氏(shi)(shi)手下,就相當一次(ci)溺水,化為(wei)精(jing)(jing)衛(wei)鳥表(biao)達(da)炎帝(di)部落失敗后還(huan)保持(chi)自己的(de)精(jing)(jing)神理(li)想,填海(hai)表(biao)達(da)一種(zhong)復仇(chou)對抗(kang)的(de)情(qing)緒(xu)”。
段玉(yu)明則認為“精衛填海”或(huo)是(shi)一個關于太(tai)(tai)陽(yang)的(de)(de)(de)神話,敘述了(le)一段太(tai)(tai)陽(yang)沉沒的(de)(de)(de)故(gu)事(shi)。女娃是(shi)太(tai)(tai)陽(yang)的(de)(de)(de)象征,也是(shi)商的(de)(de)(de)象征,它的(de)(de)(de)沉沒隱喻了(le)商的(de)(de)(de)覆滅。精衛努力(li)的(de)(de)(de)不過(guo)是(shi)要恢復一種(zhong)舊有的(de)(de)(de)太(tai)(tai)陽(yang)秩序(xu),而其蘊涵的(de)(de)(de)則是(shi)一種(zhong)商人的(de)(de)(de)復國愿(yuan)望。
范正生根(gen)據“精衛(wei)填(tian)海”神話暗含的歷(li)史(shi)信(xin)息(xi),認為“精衛(wei)填(tian)海”是部(bu)(bu)族婚姻(yin)歷(li)史(shi)事實(shi)(shi)的產物,是炎帝部(bu)(bu)落(luo)集(ji)團與少昊(hao)部(bu)(bu)落(luo)集(ji)團帝俊時代(dai)王(wang)子婚姻(yin)的真實(shi)(shi)反(fan)映,它實(shi)(shi)際描(miao)寫了(le)炎帝公主女娃嫁與帝俊部(bu)(bu)落(luo)王(wang)子后思(si)親(qin)(qin)的傷(shang)悲(bei)意(yi)緒,是對女性(xing)婚姻(yin)及命運(yun)悲(bei)劇的形象(xiang)寫照,也是中國歷(li)史(shi)上最早“和親(qin)(qin)”史(shi)事的反(fan)映。
王(wang)紅旗認為(wei)在距現代7400年海(hai)(hai)(hai)平面(mian)(mian)上升達到最高點(dian),“海(hai)(hai)(hai)岸線(xian)西進到今日太行山(shan)腳的(de)京(jing)廣(guang)鐵路線(xian)一帶(dai),此后海(hai)(hai)(hai)平面(mian)(mian)逐漸回(hui)落,海(hai)(hai)(hai)岸線(xian)也隨(sui)之東(dong)退。精衛填(tian)海(hai)(hai)(hai)和愚公移山(shan)的(de)故事(shi),正是對上述(shu)滄海(hai)(hai)(hai)桑田變化的(de)古老記憶。”
迄今為(wei)(wei)止,較為(wei)(wei)明晰解(jie)讀(du)“精衛填海”神(shen)話母題(ti)的,應推臺(tai)灣神(shen)話學者杜(du)(du)而未。運用泛月(yue)亮(liang)神(shen)話理(li)論,杜(du)(du)氏認為(wei)(wei)“精衛填海”是關于月(yue)亮(liang)盈(ying)縮母題(ti)的神(shen)話。杜(du)(du)氏的解(jie)讀(du)多(duo)系附會,觀點雖新,卻難服人。
另外有一(yi)學派,高朋,李靜(jing),孫蔚青等人則運用人類學、民俗學等學科理論方(fang)法對“精(jing)(jing)衛(wei)填(tian)海(hai)”神(shen)(shen)話(hua)的(de)文化內涵進(jin)行解析,分析“精(jing)(jing)衛(wei)填(tian)海(hai)”神(shen)(shen)話(hua)展示(shi)的(de)是(shi)遠古母(mu)系社會時(shi)期的(de)鳥圖騰信仰,詮釋當時(shi)氏族(zu)制度(du)下女性(xing)(xing)地(di)位(wei)的(de)高低,折射出中華民族(zu)的(de)某種民族(zu)精(jing)(jing)神(shen)(shen)。“精(jing)(jing)衛(wei)填(tian)海(hai)”神(shen)(shen)話(hua)展現出女性(xing)(xing)主義(yi)的(de)悲(bei)劇精(jing)(jing)神(shen)(shen)和悲(bei)劇意識,是(shi)對以(yi)往“大團圓結局”神(shen)(shen)話(hua)的(de)一(yi)種顛覆。
通(tong)過(guo)神話文(wen)本的(de)研究(jiu),挖(wa)掘其豐(feng)富的(de)文(wen)化內涵(han),需(xu)要多元的(de)視角。“精衛填海”神話是遠古(gu)人類留(liu)下(xia)的(de)史事記(ji)錄,由于距(ju)今太遠,對其解說見仁見智。
基礎傳說
《山(shan)海經·北山(shan)經》傳說:
再往北二百里,是座發鳩山(shan),山(shan)上生長(chang)著茂密(mi)的(de)柘樹。山(shan)中有一種禽鳥(niao),形狀像(xiang)一般(ban)的(de)烏鴉(ya),卻長(chang)著花腦袋(dai)、白嘴巴、紅足爪(zhua),名稱(cheng)是精衛,它發出的(de)叫(jiao)(jiao)聲就是自身名稱(cheng)的(de)讀音(yin)。精衛鳥(niao)原是炎帝的(de)小(xiao)女(nv)兒,名叫(jiao)(jiao)女(nv)娃(wa)。女(nv)娃(wa)到東(dong)海游玩(wan)。淹(yan)死在東(dong)海里沒有返回,就變(bian)成了精衛鳥(niao),常常銜著西山(shan)的(de)樹枝和石子,用來(lai)填塞東(dong)海。漳水從這(zhe)座山(shan)發源,向東(dong)流入黃河。
民間版本
傳說(shuo),炎帝(di)有個(ge)女(nv)(nv)(nv)兒(er)叫女(nv)(nv)(nv)娃,女(nv)(nv)(nv)娃聰明伶俐,活潑可愛,美(mei)麗(li)非凡,炎帝(di)十分喜歡她。一(yi)天,她走出小村(cun),找小朋友玩耍,看到一(yi)個(ge)大孩(hai)(hai)(hai)(hai)子把小孩(hai)(hai)(hai)(hai)子當馬(ma)騎。小孩(hai)(hai)(hai)(hai)都累趴(pa)下了(le)(le),大孩(hai)(hai)(hai)(hai)子還不(bu)肯罷休(xiu)。女(nv)(nv)(nv)娃走過去,指(zhi)著大孩(hai)(hai)(hai)(hai)子的腦門怒斥道(dao):“你這個(ge)人太壞了(le)(le),欺負小孩(hai)(hai)(hai)(hai)子算什(shen)么本事,有力氣(qi),去打(da)虎(hu)打(da)熊(xiong),人們會說(shuo)你是英雄(xiong)。”
大孩(hai)子(zi)見(jian)女娃(wa)是(shi)個小姑娘,生得單薄(bo)文弱,根(gen)本(ben)不把她(ta)放(fang)在眼里。他從小孩(hai)背上跳(tiao)下(xia)來,走到(dao)(dao)女娃(wa)面前說(shuo):“我(wo)是(shi)海龍王的兒子(zi),你是(shi)什么人(ren)?竟敢(gan)來管我(wo)!”女娃(wa)說(shuo):“龍王的兒子(zi)有什么了(le)不起(qi),我(wo)還是(shi)神農的女兒呢,以后(hou)你少到(dao)(dao)陸(lu)地(di)上撒野(ye),小心(xin)我(wo)把你掛到(dao)(dao)樹上曬干。”
龍王的(de)兒(er)子說(shuo):“我先(xian)讓你知(zhi)道(dao)知(zhi)道(dao)我的(de)厲害,往(wang)后少管小爺的(de)閑事。”說(shuo)著動手(shou)(shou)就打(da)。女娃從小跟著父親上山打(da)獵,手(shou)(shou)腳(jiao)十分(fen)靈(ling)活(huo),力氣也不小,見對(dui)方(fang)蠻橫無禮,并(bing)不示弱,閃(shan)身(shen)躲(duo)開對(dui)方(fang)的(de)拳頭,飛(fei)起一腿(tui),將龍王的(de)兒(er)子踢個嘴(zui)啃泥。
龍王的兒(er)子(zi)站起來,不肯(ken)服(fu)輸,揮(hui)拳(quan)又打,被(bei)女娃當胸(xiong)一拳(quan),打個(ge)仰面朝天。
龍(long)王(wang)的(de)兒(er)子見打(da)不過女娃(wa),只(zhi)好(hao)灰溜(liu)溜(liu)地返回大海。
過些(xie)天(tian),女娃到海中游(you)泳,正玩得十分(fen)開(kai)心,剛巧讓龍王的(de)兒子(zi)發(fa)現了。他(ta)游(you)過來(lai),對女娃說(shuo):那天(tian)在(zai)陸地上讓你(ni)撿了便宜(yi),今天(tian)你(ni)跑到我家門前,趕快認個錯,不然我興風作浪淹(yan)死你(ni)。
女娃倔(jue)強地說:“我沒錯(cuo),認什么錯(cuo)。”
龍王的兒子見(jian)女娃(wa)倔強,根本沒有服輸的意思,立即(ji)攪(jiao)動海(hai)水,掀起(qi)狂風(feng)惡浪(lang),女娃(wa)來不及(ji)掙扎,就被淹死了,永遠不回來了。
女娃不甘心她(ta)(ta)的(de)(de)(de)死,她(ta)(ta)的(de)(de)(de)魂靈(ling)變化做了(le)一(yi)(yi)只小鳥,名叫(jiao)“精(jing)(jing)衛(wei)”。精(jing)(jing)衛(wei)長著花(hua)腦袋、白嘴殼(ke)、紅腳(jiao)爪,大小有點象烏鴉,住在北方(fang)的(de)(de)(de)發鳩山(shan)(shan)。她(ta)(ta)被悲恨無(wu)情的(de)(de)(de)海(hai)(hai)(hai)濤毀滅了(le)自己(ji),又想(xiang)(xiang)到別人也可能(neng)會被奪走(zou)年輕的(de)(de)(de)生命,因此不斷地從(cong)西山(shan)(shan)銜(xian)來一(yi)(yi)條條小樹枝、一(yi)(yi)顆(ke)顆(ke)小石頭,丟進海(hai)(hai)(hai)里,想(xiang)(xiang)要(yao)把(ba)大海(hai)(hai)(hai)填平。她(ta)(ta)無(wu)休止地往來飛翔(xiang)與西山(shan)(shan)和東海(hai)(hai)(hai)之間。
可是那(nei)咆(pao)哮的大海嘲笑她(ta)道:“小鳥(niao)兒,算了吧,就算你干(gan)上百萬年,也別想(xiang)將(jiang)我填平!”
但是翱翔在高(gao)空的精(jing)衛堅決地回答說:“就算(suan)干上一千萬年、一萬萬年,干到世(shi)界末日,我也要將你填平!”
“你為什么恨我(wo)這樣深(shen)呢?”“因(yin)為你呀——奪取(qu)了我(wo)年輕(qing)的(de)生(sheng)(sheng)命,將來(lai)還(huan)會有許多(duo)年輕(qing)無辜(gu)的(de)生(sheng)(sheng)命要被你無情地奪去(qu)。”
“傻(sha)鳥(niao)兒,那么你就干吧——干吧!”大(da)海哈哈地(di)大(da)笑了(le)。
精衛在高空悲嘯著:“我(wo)要干(gan)的(de)(de)!我(wo)要干(gan)的(de)(de)!我(wo)要永無休止(zhi)地(di)干(gan)下去的(de)(de)!這叫人悲恨的(de)(de)大(da)海(hai)啊,總有(you)一(yi)天我(wo)會把你(ni)填成平地(di)!”
她(ta)飛翔著,嘯叫著,離開大海,又飛回西山去;把西山上(shang)的石子和樹枝銜(xian)來投進大海。她(ta)就這樣往復(fu)飛翔,從不休息,直到今天她(ta)還在做著這種工作。
附會后說
炎帝愛女(nv)女(nv)娃游于(yu)(yu)東(dong)(dong)溺水而(er)死(si)。炎帝悲(bei)痛欲絕,女(nv)娃死(si)后變為(wei)彩(cai)首、白喙、赤足的小(xiao)鳥(niao),隨(sui)神農狩獵,繞飛林中(zhong)(zhong),悲(bei)鳴(ming)聲“精(jing)衛(wei)(wei)”,炎帝舉弓欲射(she),隨(sui)從(cong)稟告(gao):“此鳥(niao)乃陛下之(zhi)女(nv)所化!”炎帝心(xin)中(zhong)(zhong)一驚,放下弓箭,淚水盈眶,久久不能(neng)(neng)自己,許久之(zhi)后才說(shuo):“就賜小(xiao)鳥(niao)精(jing)衛(wei)(wei)之(zhi)名吧(ba)!”精(jing)衛(wei)(wei)久久盤旋(xuan)不肯離去。炎帝作(zuo)歌:“精(jing)衛(wei)(wei)鳴(ming)兮天地動(dong)容(rong)!山(shan)木翠兮人為(wei)魚(yu)蟲!嬌(jiao)女(nv)不能(neng)(neng)言兮吾至悲(bei)痛!海(hai)何以(yi)不平兮波濤洶涌!愿子孫(sun)后代兮勿入海(hai)中(zhong)(zhong)!愿吾民(min)族兮永以(yi)大陸為(wei)榮!”精(jing)衛(wei)(wei)聽得神農“海(hai)何以(yi)不平”的歌詞,遂決心(xin)填平大海(hai)。于(yu)(yu)是每(mei)日(ri)銜(xian)西山(shan)之(zhi)木石填于(yu)(yu)東(dong)(dong)海(hai)。
精(jing)(jing)衛飛(fei)(fei)翔著、鳴(ming)叫著,離開大海(hai),又飛(fei)(fei)回發鳩(jiu)山去銜(xian)石(shi)子和(he)(he)樹枝(zhi)。她(ta)銜(xian)呀,扔呀,成年(nian)累月(yue),往復飛(fei)(fei)翔,從不停息。后來,一只海(hai)燕飛(fei)(fei)過東海(hai)時無(wu)意間看見了(le)精(jing)(jing)衛,他為她(ta)的(de)行(xing)為感(gan)到困惑不解——但了(le)解了(le)事情的(de)起因之后,海(hai)燕為精(jing)(jing)衛大無(wu)畏的(de)精(jing)(jing)神所(suo)打動,就與(yu)其(qi)結成了(le)夫(fu)妻,生出(chu)許多(duo)小鳥,雌的(de)像精(jing)(jing)衛,雄的(de)像海(hai)燕。小精(jing)(jing)衛和(he)(he)她(ta)們(men)的(de)媽(ma)媽(ma)一樣,也去銜(xian)石(shi)填海(hai)。直(zhi)到今(jin)天,它們(men)還在(zai)做著這(zhe)種工作。
《山海(hai)(hai)經(jing)·北山經(jing)》:又(you)北二百里,曰(yue)(yue)發鳩之山,其(qi)上多柘木。有鳥焉,其(qi)狀如烏,文首(shou)、白喙、赤(chi)足,名曰(yue)(yue)精衛,其(qi)鳴自(zi)詨。是(shi)炎(yan)帝(di)之少女,名曰(yue)(yue)女娃,女娃游于東海(hai)(hai),溺(ni)而不返,故為精衛。常銜西(xi)山之木石,以堙(yin)于東海(hai)(hai)。漳水出焉,東流注于河。(郭璞注《山海(hai)(hai)經(jing)》寫(xie)《山海(hai)(hai)經(jing)圖(tu)贊》有“精衛”條:“炎(yan)帝(di)之女,化為精衛。沉(chen)形東海(hai)(hai),靈爽西(xi)邁(mai)。乃銜木石,以填(tian)攸害。”)
《抱樸子·內篇》卷二:精衛填(tian)海,交讓遞生。
《博(bo)物志》卷(juan)三:有(you)鳥如(ru)烏(wu),文(wen)首(shou)、白喙、赤足,名(ming)曰(yue)精衛(wei)(wei)。故精衛(wei)(wei)常銜西(xi)山(shan)之木石,以填東海。
《述(shu)異(yi)記》卷上:昔炎帝女溺(ni)死東海中,化為精(jing)衛,其名(ming)自呼(hu)(hu)。每(mei)銜西山(shan)木石(shi)填東海。偶海燕而生(sheng)(sheng)子,生(sheng)(sheng)雌狀如(ru)精(jing)衛,生(sheng)(sheng)雄如(ru)海燕。今(jin)東海精(jing)衛誓水處,曾(ceng)溺(ni)于此川,誓不飲其水。一名(ming)鳥(niao)(niao)誓,一名(ming)冤(yuan)禽,又名(ming)志鳥(niao)(niao),俗(su)呼(hu)(hu)帝女雀(que)。
《律學(xue)新說(shuo)》:傘蓋山西(xi)北三十里曰發鳩(jiu)山。山下(xia)有(you)泉,泉上有(you)廟,濁漳(zhang)水之源(yuan)也。廟有(you)像,神女(nv)三人,女(nv)侍手擎白鳩(jiu)。俗言漳(zhang)水欲漲,則白鳩(jiu)先見(jian)。蓋以精(jing)衛之事而傅會也。
《樂律全書》:又(you)西北三(san)十里曰發鳩之山(shan)(shan),山(shan)(shan)下有(you)(you)泉,泉上(shang)有(you)(you)廟。宋政和(he)間禱雨輒應,賜額曰“靈湫”,蓋濁漳(zhang)水(shui)之源(yuan)也(ye)(ye)。廟中塑如(ru)神女(nv)者三(san),傍有(you)(you)侍女(nv),手(shou)擎白(bai)(bai)鳩,俗稱(cheng)“三(san)圣公主”,乃羊頭山(shan)(shan)神之女(nv),為漳(zhang)水(shui)之神。漳(zhang)水(shui)欲(yu)漲(zhang),則白(bai)(bai)鳩先見,使民覺而防之,不至暴溺。羊頭山(shan)(shan)神,指神農也(ye)(ye)。然白(bai)(bai)鳩事,諸(zhu)志(zhi)未載,以其近怪,故(gu)不語耳。
《讀山海(hai)經十三(san)首》:精衛銜微(wei)木,將(jiang)以(yi)填滄海(hai)。刑夭(天)舞干戚,猛志固常在。
《顧亭(ting)林詩箋釋(shi)》:萬(wan)事有(you)不(bu)平(ping),爾何(he)空自苦;長將一(yi)寸身,銜木到(dao)終(zhong)古?我愿平(ping)東海,身沉心(xin)不(bu)改;大海無平(ping)期(qi),我心(xin)無絕時。嗚呼!君不(bu)見,西山銜木眾鳥多,鵲來燕去(qu)自成(cheng)窠!(《亭(ting)林詩集》卷一(yi)《精衛》)