《鳳求凰》是漢(han)代司馬(ma)相如為求愛卓文君所作名賦,歷(li)代相關詩(shi)歌、小說、歌曲、影視等衍生藝術(shu)種(zhong)類(lei)繁(fan)多。
其一
有一美(mei)人(ren)兮,見之不忘。
一日不見兮,思(si)之(zhi)如狂。
鳳(feng)飛(fei)翱(ao)翔兮,四海(hai)求(qiu)凰。
無奈佳人兮,不在東墻(qiang)。
將(jiang)琴代(dai)語兮,聊寫衷腸。
何時見許兮,慰我彷徨(huang)。
愿言(yan)配德兮(xi),攜手相(xiang)將。
不得於飛(fei)兮,使我淪亡。
其二
鳳兮鳳兮歸(gui)故鄉(xiang),遨游四海求(qiu)其凰。
時未遇兮(xi)無所將,何悟今兮(xi)升(sheng)斯堂!
有艷(yan)淑女在閨(gui)房,室邇人遐(xia)毒我腸。
何緣交頸為鴛鴦,胡頡(jie)頏(hang)兮共翱翔!
凰(huang)兮(xi)凰(huang)兮(xi)從我棲,得托孳尾永為妃。
交情通(tong)意心和諧,中夜相從(cong)知(zhi)者誰?
雙翼俱(ju)起(qi)翻高飛,無感我(wo)思使余(yu)悲。
其一
有一美人兮,見之不忘。
有位俊秀(xiu)漂亮的女子啊,我見了她的容(rong)貌就難以(yi)忘(wang)懷。
一日不見兮,思(si)之(zhi)如狂。
我如果一(yi)天(tian)見(jian)不到她啊,心中牽念得(de)像(xiang)是(shi)要發狂一(yi)般(ban)。
鳳飛翱翔兮,四海求凰。
我就(jiu)像(xiang)高飛盤(pan)旋的鳳鳥,在天下各處苦苦尋覓著凰(huang)鳥。
無奈佳人(ren)兮,不在東墻。
可惜那(nei)個嫻靜的美(mei)人啊,沒有居住(zhu)在我那(nei)東墻的附近(jin)。
將琴代語兮,聊寫衷腸。
我(wo)以琴聲(sheng)替代心(xin)(xin)中情語(yu),姑(gu)且描寫我(wo)內心(xin)(xin)衷切的情意。
何時見許兮,慰我彷徨(huang)。
什么時候可以(yi)允諾婚事(shi),慰藉我往(wang)返徘徊的相思之情?
愿(yuan)言配德兮,攜手(shou)相(xiang)將。
望我的德行能與你相配,與你攜手同在而成百年(nian)好合(he)。
不得於(wu)飛(fei)兮,使我淪亡。
無法比翼偕飛的結果(guo)啊(a),令我淪陷於這情愁(chou)而欲喪(sang)亡。
其二
鳳兮鳳兮歸故鄉(xiang),遨游四海求其凰。
鳳鳥(niao)啊鳳鳥(niao)啊回到(dao)了(le)家鄉,行蹤無定游覽天(tian)下尋(xun)求(qiu)心中凰(huang)鳥(niao)。
時未遇(yu)兮無所將,何悟今(jin)兮升斯堂(tang)!
未遇凰鳥之時(shi)啊不知所往,怎能悟(wu)解今日登門后心中之所感!
有艷淑(shu)女在(zai)閨房,室邇(er)人遐毒(du)我腸。
有美麗嫻靜的(de)女子在居(ju)室,居(ju)處雖(sui)近人卻遠而殘虐我的(de)心腸。
何(he)緣交頸為鴛鴦,胡頡頏兮共翱翔!
如何能做恩愛(ai)的交頸(jing)鴛鴦,使我(wo)這鳳鳥與你這凰(huang)鳥一同(tong)翔游!
凰兮凰兮從我棲,得(de)托孳(zi)尾永為(wei)妃。
凰鳥(niao)啊(a)凰鳥(niao)啊(a)愿你我相依,共(gong)同(tong)哺育生(sheng)子并永遠(yuan)做(zuo)我的配(pei)偶。
交情(qing)通意心和(he)諧(xie),中夜相從知者誰(shui)?
情投意合而兩(liang)心和睦諧順,半夜與我(wo)互相追隨(sui)又有誰能知曉?
雙翼俱起翻高(gao)飛,無(wu)感我思(si)使余悲。
展開雙翼一起遠走而(er)高飛,徒然(ran)為你感念相思(si)而(er)使我心悲傷。
《鳳求凰(huang)》演(yan)繹了司馬(ma)相(xiang)如(ru)與卓文君的(de)愛情故事(shi)。以“鳳求凰(huang)”為通體比興,不(bu)僅包含了熱(re)烈(lie)的(de)求偶,而且也象征(zheng)著男女主人公理想的(de)非凡,志(zhi)趣的(de)高(gao)尚,知音的(de)默契等豐富(fu)的(de)意蘊。全詩言淺意深,音節流亮,感(gan)情熱(re)烈(lie)奔(ben)放而又深摯纏綿,融楚辭(ci)騷體的(de)旖旎綿邈和漢代民歌的(de)清(qing)新明快于一爐。
傳說中司馬(ma)(ma)相如和卓(zhuo)(zhuo)文君,一(yi)(yi)個是(shi)被(bei)臨邛(qiong)縣(xian)令奉為(wei)上(shang)賓的(de)(de)(de)才子(zi),一(yi)(yi)個是(shi)喪(sang)夫新寡(gua)的(de)(de)(de)佳人。他們(men)的(de)(de)(de)故(gu)事,是(shi)從司馬(ma)(ma)相如作客(ke)卓(zhuo)(zhuo)家(jia),在(zai)卓(zhuo)(zhuo)家(jia)大堂上(shang)彈唱那首著名(ming)的(de)(de)(de)《鳳求凰》開始的(de)(de)(de):“鳳兮(xi)鳳兮(xi)歸(gui)故(gu)鄉,遨游四海求其凰。有艷淑(shu)女在(zai)閨房,室邇人遐毒我腸。何緣交(jiao)頸(jing)為(wei)鴛鴦……”這種在(zai)今(jin)天看(kan)來也(ye)是(shi)直率(lv)、大膽、熱烈(lie)的(de)(de)(de)措辭,自然使得在(zai)簾后(hou)傾(qing)聽的(de)(de)(de)卓(zhuo)(zhuo)文君怦然心動(dong),并且在(zai)與司馬(ma)(ma)相如會(hui)面(mian)之后(hou)一(yi)(yi)見傾(qing)心,雙雙約(yue)定私奔。
當夜,卓文君(jun)(jun)收拾(shi)細(xi)軟走出家門,與(yu)早已等在門外的(de)(de)司馬(ma)相(xiang)(xiang)如(ru)會合(he),從而完成了(le)兩人生命中最輝煌一(yi)事件。卓文君(jun)(jun)也不(bu)愧是一(yi)個奇(qi)女(nv)子,與(yu)司馬(ma)相(xiang)(xiang)如(ru)回(hui)成都之后(hou),面對家徒四(si)壁的(de)(de)境地(這對愛(ai)情是一(yi)個極大(da)的(de)(de)考驗),大(da)大(da)方方地回(hui)臨邛老家開酒(jiu)肆,自己當壚賣酒(jiu),終于使得要面子的(de)(de)父親承認(ren)了(le)他們(men)(men)的(de)(de)愛(ai)情。盡管(guan)后(hou)世的(de)(de)道學家們(men)(men)稱他們(men)(men)的(de)(de)私(si)奔(ben)為“淫(yin)奔(ben)”,但這并不(bu)妨礙他們(men)(men)成為日(ri)后(hou)多少情侶們(men)(men)的(de)(de)榜樣。這之后(hou)還有(you)一(yi)個事件值(zhi)得一(yi)記:司馬(ma)相(xiang)(xiang)如(ru)一(yi)度迷上了(le)某才女(nv),卓文君(jun)(jun)作(zuo)《白頭(tou)吟(yin)》,以這樣的(de)(de)句子“聞君(jun)(jun)有(you)兩意(yi),故來相(xiang)(xiang)決(jue)絕。”“愿(yuan)得一(yi)心人,白頭(tou)不(bu)相(xiang)(xiang)離(li)。”終使相(xiang)(xiang)如(ru)回(hui)心轉意(yi)。
此(ci)二詩,據(ju)說是相(xiang)如彈(dan)琴(qin)歌唱的(de)(de)《鳳求凰》歌辭。因《史記》未載此(ci)辭,到陳(chen)朝徐(xu)陵編《玉臺新詠》始(shi)見(jian)收(shou)錄,并加序(xu)說明,唐(tang)《藝文(wen)類(lei)聚》、宋《樂府詩集》等(deng)書亦收(shou)載,故近人或疑乃兩漢琴(qin)工假托司馬相(xiang)如所作(zuo)。琴(qin)歌一類(lei)作(zuo)品(pin),假托的(de)(de)現(xian)象確(que)實(shi)很多,但又難(nan)以找到確(que)切根據(ju)來證(zheng)明。這方面的(de)(de)問題(ti),只好存疑。
琴曲出自王實甫《西廂記(ji)》。
梅庵琴譜。
卓文君
卓(zhuo)文君,一(yi)個美麗(li)聰明,精詩文,善彈(dan)琴(qin)的(de)(de)(de)(de)女子。可(ke)嘆的(de)(de)(de)(de)是十(shi)七歲年紀輕輕,便在(zai)娘家(jia)守寡。某(mou)日席間,只因(yin)司馬相(xiang)如一(yi)曲《鳳求(qiu)凰(huang)》,多情(qing)而又大膽的(de)(de)(de)(de)表(biao)白,讓久(jiu)慕司馬相(xiang)如之(zhi)才的(de)(de)(de)(de)卓(zhuo)文君,一(yi)聽傾心,一(yi)見鐘(zhong)情(qing)。可(ke)是他(ta)們(men)之(zhi)間的(de)(de)(de)(de)愛(ai)(ai)戀受到了父親的(de)(de)(de)(de)強烈阻撓。卓(zhuo)文君憑(ping)著自己對(dui)愛(ai)(ai)情(qing)的(de)(de)(de)(de)憧(chong)憬,對(dui)幸福的(de)(de)(de)(de)堅(jian)定追求(qiu),以及非凡的(de)(de)(de)(de)勇(yong)氣,毅然在(zai)漆黑之(zhi)夜,逃(tao)出卓(zhuo)府,與深愛(ai)(ai)的(de)(de)(de)(de)人(ren)私奔(ben)。當壚(lu)賣(mai)酒為生。生活艱(jian)難(nan),但兩(liang)人(ren)感情(qing)日深。這也是一(yi)直流傳至今的(de)(de)(de)(de)愛(ai)(ai)情(qing)故(gu)事里最浪漫的(de)(de)(de)(de)夜奔(ben)之(zhi)佳話(hua)。
當(dang)司馬相(xiang)(xiang)如在事業上略(lve)顯鋒芒,終于被舉薦做官后,久居(ju)京城(cheng),賞(shang)盡風塵(chen)美女,加上官場(chang)得(de)意(yi),竟然產(chan)生了棄(qi)妻(qi)納妾(qie)之(zhi)(zhi)意(yi)。曾經患難與共(gong),情深意(yi)篤的(de)(de)日(ri)(ri)子(zi)此刻早己忘卻(que)。哪里還記得(de)千里之(zhi)(zhi)外還有一位(wei)日(ri)(ri)夜倍思丈夫的(de)(de)妻(qi)子(zi)。文君獨(du)守空(kong)房,日(ri)(ri)復一日(ri)(ri)年(nian)復一年(nian)地過著寂(ji)寞的(de)(de)生活。一首《白(bai)頭(tou)吟》,“……聞君有兩意(yi),故(gu)來相(xiang)(xiang)決絕。愿得(de)一心人,白(bai)頭(tou)不相(xiang)(xiang)離。……”表達了她對愛情的(de)(de)執著和向往以及一個(ge)女子(zi)獨(du)特(te)的(de)(de)堅(jian)定和堅(jian)韌。也為(wei)她們的(de)(de)故(gu)事增(zeng)添了幾(ji)分(fen)美麗的(de)(de)哀傷。
終于某日(ri),司馬(ma)相如給妻子送出了(le)一(yi)封十(shi)三字的(de)信:一(yi)二(er)三四(si)五六七八九十(shi)百千(qian)萬(wan)。聰明(ming)的(de)卓文君讀后(hou),淚流(liu)滿面。一(yi)行數字中唯獨少了(le)一(yi)個“億”,無億豈(qi)不是(shi)表示(shi)夫君對自己“無意”的(de)暗示(shi)?她,心涼(liang)如水。懷著十(shi)分悲痛的(de)心情,回(hui)了(le)一(yi)封《怨郎詩》。
其詩曰:一別(bie)之(zhi)后,二(er)地(di)相懸。雖說是三(san)四月,誰又知五六年。七弦琴(qin)無(wu)心彈,八行書無(wu)可傳,九連環(huan)從中折斷,十里(li)長亭(ting)望眼欲穿。百思想,千系念,萬般(ban)無(wu)奈(nai)把郎(lang)怨。
(萬語千言(yan)說不(bu)完,百(bai)無聊賴十倚欄。重九登高看孤雁,八月(yue)(yue)中秋月(yue)(yue)圓(yuan)人不(bu)圓(yuan)。七月(yue)(yue)半,秉燭燒香問(wen)蒼天,六月(yue)(yue)伏天人人搖扇我(wo)心(xin)寒。五月(yue)(yue)榴花紅似(si)火(huo),偏遇陣(zhen)陣(zhen)冷雨澆花端。四月(yue)(yue)枇杷黃,我(wo)欲對鏡(jing)心(xin)意亂(luan)。三月(yue)(yue)桃花飄零隨水轉,二月(yue)(yue)風箏線兒斷。噫,郎呀郎,巴不(bu)得下一世,你(ni)為女來我(wo)做男。)
(此段疑為不是卓文君所作,“百無聊賴”一段在卓文君死后數百年才出現,且(qie)當時(shi)轉世這一說法(fa)并未流入(ru)中原)。
司(si)馬相如看(kan)完妻子(zi)(zi)的信,不禁驚嘆(tan)妻子(zi)(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)才華橫溢。遙想昔日夫(fu)妻恩愛之(zhi)(zhi)(zhi)情(qing)(qing),羞愧萬分,從(cong)此(ci)不再提遺妻納妾之(zhi)(zhi)(zhi)事。這首(shou)詩(shi)也便成了卓文(wen)君一(yi)生的代表作數字詩(shi)。細細品讀,其愛恨(hen)交織之(zhi)(zhi)(zhi)情(qing)(qing)躍然(ran)紙上(shang)。
卓(zhuo)文(wen)君用自己的(de)(de)智慧挽(wan)回(hui)(hui)了(le)丈(zhang)夫的(de)(de)背(bei)棄(qi)。她用心(xin)經營著自己的(de)(de)愛情和婚姻,終(zhong)于(yu)苦盡甘來。他(ta)們之(zhi)間最終(zhong)沒有背(bei)棄(qi)最初的(de)(de)愛戀和最后(hou)的(de)(de)堅守(shou)。這也使得他(ta)們的(de)(de)故(gu)事(shi)千轉百回(hui)(hui),成為世俗(su)之(zhi)上(shang)的(de)(de)愛情佳話。
這(zhe)首《鳳(feng)求凰(huang)》表達了司馬相如(ru)對(dui)卓文(wen)君(jun)(jun)的(de)無限傾慕和熱烈追求。相如(ru)自喻為鳳(feng),比文(wen)君(jun)(jun)為皇(凰(huang)),在本詩的(de)特定背景中具有特殊(shu)的(de)含義。全(quan)詩言淺意深(shen),音節流(liu)暢明亮,感情熱烈奔放而(er)又深(shen)摯纏綿(mian),融合(he)了楚(chu)辭騷體的(de)旖旎綿(mian)邈和漢代民歌的(de)清新明快(kuai)于一爐(lu),為后(hou)人(ren)(ren)所不(bu)能逾越(yue)。后(hou)來(lai)的(de)人(ren)(ren)根據二人(ren)(ren)的(de)愛情故事,譜成了經久不(bu)衰(shuai)的(de)琴譜“鳳(feng)求凰(huang)”,千年以來(lai)吟唱(chang)不(bu)已。
第一首表達相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)對(dui)文(wen)(wen)(wen)君(jun)的無限傾慕和熱烈追求。相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)自(zi)(zi)喻為(wei)(wei)(wei)鳳(feng)(feng)(feng),比文(wen)(wen)(wen)君(jun)為(wei)(wei)(wei)凰(huang)(huang)(huang),在(zai)本詩的特(te)定背景中(zhong)有多重含義。其(qi)(qi)(qi)一鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)是傳(chuan)(chuan)說(shuo)中(zhong)的神(shen)鳥(niao),雄曰(yue)鳳(feng)(feng)(feng),雌曰(yue)凰(huang)(huang)(huang)。古人(ren)(ren)稱(cheng)麟、鳳(feng)(feng)(feng)、龜、龍為(wei)(wei)(wei)天地間“四靈”,(《禮記·禮運(yun)》)鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)則為(wei)(wei)(wei)鳥(niao)中(zhong)之王。《大戴禮·易本名》云:“有羽之蟲三(san)百六十而(er)(er)鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)為(wei)(wei)(wei)之長。”長卿自(zi)(zi)幼慕藺相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)之為(wei)(wei)(wei)人(ren)(ren)才改(gai)名“相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)”,又(you)在(zai)當時(shi)文(wen)(wen)(wen)壇上已負盛名;文(wen)(wen)(wen)君(jun)亦才貌超絕非等閑女(nv)流。故此(ci)處(chu)比為(wei)(wei)(wei)鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang),正有浩氣凌云、自(zi)(zi)命非凡之意(yi)。“遨游(you)四海(hai)(hai)”更加強(qiang)了一層(ceng)寓(yu)意(yi),既緊扣鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)“出于(yu)東方君(jun)子之國(guo),翱翔四海(hai)(hai)之外,過昆侖,飲砥(di)柱,羽弱水,莫(暮)宿風穴(xue)”(郭璞注《爾雅》引(yin)天老云)的神(shen)話傳(chuan)(chuan)說(shuo),又(you)隱喻相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)的宦游(you)經歷:此(ci)前他曾游(you)京師,被景帝任為(wei)(wei)(wei)武騎常侍,因景帝不(bu)好(hao)辭賦,相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)志(zhi)不(bu)獲展(zhan),因借病辭官客游(you)天梁。梁孝王廣納文(wen)(wen)(wen)士(shi),相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)在(zai)其(qi)(qi)(qi)門下“與(yu)諸生游(you)士(shi)居數歲”。后因梁王卒,這才反“歸故鄉”。足見其(qi)(qi)(qi)“良禽(qin)擇木而(er)(er)棲。”其(qi)(qi)(qi)二,古人(ren)(ren)常以(yi)“鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)于(yu)飛”、“鸞鳳(feng)(feng)(feng)和鳴(ming)”喻夫(fu)妻和諧美好(hao)。如(ru)(ru)《左(zuo)傳(chuan)(chuan)·莊公廿二年》:“初,懿氏(shi)卜(bu)妻敬仲。其(qi)(qi)(qi)妻占之曰(yue):吉,是謂鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)于(yu)飛,和鳴(ming)鏗鏘。”此(ci)處(chu)則以(yi)鳳(feng)(feng)(feng)求凰(huang)(huang)(huang)喻相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)向文(wen)(wen)(wen)君(jun)求愛,而(er)(er)“遨游(you)四海(hai)(hai)”,則意(yi)味著佳偶之難(nan)(nan)得。其(qi)(qi)(qi)三(san),鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)又(you)與(yu)音樂(le)相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)關。如(ru)(ru)《尚書·益稷》:“簫韶九成,鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)來(lai)儀。”又(you)《列仙傳(chuan)(chuan)》載:秦穆公女(nv)弄玉與(yu)其(qi)(qi)(qi)夫(fu)蕭史吹簫,鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)皆來(lai)止其(qi)(qi)(qi)屋,穆公為(wei)(wei)(wei)作鳳(feng)(feng)(feng)臺(tai),后弄玉夫(fu)婦皆乘鳳(feng)(feng)(feng)而(er)(er)去。故李賀嘗以(yi)“昆山玉碎鳳(feng)(feng)(feng)凰(huang)(huang)(huang)叫”(《李憑(ping)箜篌(hou)引(yin)》)比音樂(le)之美。文(wen)(wen)(wen)君(jun)雅好(hao)音樂(le),相(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)如(ru)(ru)以(yi)琴聲“求其(qi)(qi)(qi)凰(huang)(huang)(huang)”,正喻以(yi)琴心求知(zhi)音之意(yi),使人(ren)(ren)想起俞伯牙與(yu)鐘子期“高(gao)山流水”的音樂(le)交浪,從(cong)而(er)(er)發出蕓(yun)蕓(yun)人(ren)(ren)海(hai)(hai),知(zhi)音難(nan)(nan)覓之嘆。
第二(er)首寫得更為(wei)大膽熾(chi)烈,暗約文君(jun)(jun)半夜幽(you)會,并一起私奔。“孳尾”,指鳥(niao)獸雌(ci)雄交(jiao)媾。《尚書·堯典》:“厥民析,鳥(niao)獸孳尾。”《傳》云:“乳化曰(yue)孳,交(jiao)接曰(yue)尾。”“妃”,配偶。《說文》:“妃,匹(pi)也。”“交(jiao)情通意(yi)”,交(jiao)流溝通情意(yi),即(ji)情投(tou)意(yi)合。“中(zhong)夜”,即(ji)半夜。前兩句(ju)(ju)呼喚文君(jun)(jun)前來幽(you)媾結合,三四句(ju)(ju)暗示彼(bi)此情投(tou)意(yi)合連(lian)夜私奔,不會有(you)人知(zhi)道;五六(liu)句(ju)(ju)表明(ming)遠走高飛,叮嚀對(dui)方不要使我失(shi)望(wang),徒然為(wei)你感念相思(si)而悲傷。蓋相如既已事前買(mai)通文君(jun)(jun)婢女暗通殷(yin)勤,對(dui)文君(jun)(jun)寡居(ju)心理狀態(tai)和愛情理想亦早有(you)了(le)解,而今復(fu)以琴心挑之,故敢大膽無忌如此。
這兩首琴歌之所(suo)以(yi)贏得(de)后人(ren)津津樂道(dao),首先(xian)在(zai)于“鳳求凰(huang)”表現了強烈的(de)(de)(de)反封(feng)建(jian)思想。相(xiang)如(ru)(ru)(ru)文(wen)(wen)(wen)君(jun)大(da)膽沖破了封(feng)建(jian)禮(li)教的(de)(de)(de)羅(luo)網和(he)封(feng)建(jian)家長制的(de)(de)(de)樊籬(li),什(shen)么“不(bu)待父母之命,媒(mei)妁之言,鉆穴(xue)隙(xi)相(xiang)窺,逾(yu)墻(qiang)相(xiang)從,則父母國人(ren)皆賤之。”(《孟子·滕(teng)文(wen)(wen)(wen)公(gong)(gong)(gong)下(xia)》)什(shen)么“婦人(ren)有(you)三(san)從之義(yi)(yi),無(wu)專用之道(dao)。”(《儀禮(li)·喪服(fu)》)什(shen)么“夫(fu)有(you)再娶之義(yi)(yi),婦無(wu)二(er)適之文(wen)(wen)(wen)。”(班昭《女誡》)什(shen)么“男(nan)女……無(wu)幣不(bu)相(xiang)見,”(《禮(li)記·坊記》)“門當戶對(dui)”等等神(shen)圣禮(li)法(fa),統統被(bei)相(xiang)如(ru)(ru)(ru)文(wen)(wen)(wen)君(jun)的(de)(de)(de)大(da)膽私(si)奔行(xing)動(dong)崐踩在(zai)腳下(xia),成為后代(dai)(dai)男(nan)女青年爭取婚(hun)姻自(zi)主(zhu)、戀愛自(zi)由的(de)(de)(de)一面(mian)旗(qi)幟。試看榜樣(yang)的(de)(de)(de)力量(liang)在(zai)后代(dai)(dai)文(wen)(wen)(wen)學中(zhong)的(de)(de)(de)影(ying)(ying)響吧:《西廂記》中(zhong)張生亦隔墻(qiang)彈唱《鳳求凰(huang)》,說:“昔日(ri)司馬相(xiang)如(ru)(ru)(ru)得(de)此曲成事,我雖不(bu)及相(xiang)如(ru)(ru)(ru),愿小姐有(you)文(wen)(wen)(wen)君(jun)之意。”《墻(qiang)頭馬上(shang)》中(zhong)李千(qian)金(jin),在(zai)公(gong)(gong)(gong)公(gong)(gong)(gong)面(mian)前更(geng)以(yi)文(wen)(wen)(wen)君(jun)私(si)奔相(xiang)如(ru)(ru)(ru)為自(zi)己私(si)奔辯護;《玉簪記》中(zhong)潘必正亦以(yi)琴心挑動(dong)陳妙(miao)常(chang)私(si)下(xia)結合;《琴心記》更(geng)是直接把相(xiang)如(ru)(ru)(ru)文(wen)(wen)(wen)君(jun)故(gu)事搬上(shang)舞臺……足見《鳳求凰(huang)》反封(feng)建(jian)之影(ying)(ying)響深遠。
其(qi)次,在藝術上,這兩首(shou)琴歌(ge),以“鳳求(qiu)凰”為通體比興,不僅包含了熱(re)烈的(de)(de)(de)求(qiu)偶,而(er)且也象征著男女主(zhu)人(ren)(ren)公理想的(de)(de)(de)非凡,旨趣的(de)(de)(de)高(gao)尚,知音的(de)(de)(de)默(mo)契等豐富的(de)(de)(de)意蘊。全詩(shi)言淺意深,音節流(liu)亮,感情(qing)熱(re)烈奔放(fang)而(er)又深摯(zhi)纏綿(mian)(mian),融楚辭騷體的(de)(de)(de)旖旎綿(mian)(mian)邈和漢(han)代民歌(ge)的(de)(de)(de)清新(xin)明快于(yu)一(yi)爐。即使是后人(ren)(ren)偽托之作,亦并不因(yin)此而(er)減(jian)弱(ruo)其(qi)藝術價值。
司馬相如
司馬相如(約前179年—前117年),字長卿,是西漢(han)大(da)辭(ci)賦家。漢(han)族,四(si)川蓬(peng)州(今(jin)南充蓬(peng)安(an))人,一說(shuo)成(cheng)都(dou)人。其代(dai)表(biao)(biao)作品為《子虛賦》。作品詞藻富麗,結(jie)構宏大(da),使(shi)他成(cheng)為漢(han)賦的代(dai)表(biao)(biao)作家,后人稱(cheng)之(zhi)為賦圣。他與卓文君的私奔故事也廣為流傳。
魯迅(xun)的《漢(han)文(wen)學史綱要(yao)》中還把(ba)二人放(fang)在一(yi)個專節里加以評述,指出:“武帝時文(wen)人,賦莫若司(si)馬相(xiang)如,文(wen)莫若司(si)馬遷”。司(si)馬相(xiang)如善鼓琴(qin)(qin),其所用琴(qin)(qin)名(ming)為“綠綺”,西漢(han)景(jing)帝時梁王所贈,是(shi)名(ming)噪(zao)一(yi)時的古琴(qin)(qin),其名(ming)流(liu)傳至(zhi)(zhi)今,甚至(zhi)(zhi)在文(wen)學作品中成(cheng)了古琴(qin)(qin)的別稱。
司馬(ma)相如(ru)(ru)與卓(zhuo)(zhuo)文(wen)君私奔的(de)故事,長期(qi)以來(lai)膾炙人口,傳(chuan)為佳話。據《史記(ji)·司馬(ma)相如(ru)(ru)列傳(chuan)》記(ji)載(zai):他人京師、梁國宦游歸蜀,應好(hao)友(you)臨邛(今四川(chuan)邛崍)令(ling)王(wang)(wang)吉(ji)之(zhi)(zhi)邀,前往作客。當(dang)地頭號富翁(weng)卓(zhuo)(zhuo)王(wang)(wang)孫之(zhi)(zhi)女卓(zhuo)(zhuo)文(wen)君才(cai)貌雙全,精通音(yin)樂(le),青年寡居(ju)。一(yi)(yi)次,卓(zhuo)(zhuo)王(wang)(wang)孫舉(ju)行數百人的(de)盛大(da)宴會,王(wang)(wang)吉(ji)與相如(ru)(ru)均以貴(gui)賓(bin)身份應邀參加。席(xi)間,王(wang)(wang)吉(ji)介紹相如(ru)(ru)精通琴藝,眾(zhong)人說(shuo):“聽說(shuo)您‘綠(lv)(lv)綺’彈(dan)得極好(hao),請操一(yi)(yi)曲,讓我輩一(yi)(yi)飽耳福。”相如(ru)(ru)就當(dang)眾(zhong)以“綠(lv)(lv)綺”彈(dan)了(le)兩首琴曲,意欲以此挑動文(wen)君。“文(wen)君竊從戶窺(kui)之(zhi)(zhi),心悅而好(hao)之(zhi)(zhi),恐不(bu)得當(dang)也(ye)。既罷(ba),相如(ru)(ru)乃使人重(zhong)賜文(wen)君侍者(zhe)通殷勤(qin)。文(wen)君夜亡奔相如(ru)(ru),相如(ru)(ru)乃與馳歸成(cheng)都。”但是卓(zhuo)(zhuo)文(wen)君一(yi)(yi)到司馬(ma)相如(ru)(ru)家才(cai)知道(dao)他家一(yi)(yi)貧如(ru)(ru)洗,生活逐漸拮(jie)據,司馬(ma)相如(ru)(ru)只好(hao)賣了(le)房子與卓(zhuo)(zhuo)文(wen)君一(yi)(yi)起回到了(le)臨邛,開起了(le)酒店,最后(hou)由卓(zhuo)(zhuo)王(wang)(wang)孫救濟才(cai)慢(man)慢(man)好(hao)起來(lai)。