《萬歲通(tong)天帖》又稱唐摹(mo)《王羲之(zhi)一門(men)書(shu)翰》、《王氏寶章集(ji)》。硬黃紙本(ben),行(xing)草書(shu),是東(dong)晉王羲之(zhi)等七人十帖的唐摹(mo)書(shu)法精品,現藏于遼寧省博物館(guan)。
宋(song)代(dai)《秘閣續帖》、明代(dai)華夏《真(zhen)賞齋帖》、文徵(zhi)明《停(ting)云館帖》、王肯堂《郁岡齋帖》、清代(dai)《三希(xi)堂法帖》曾刻錄。其(qi)中以真(zhen)賞齋為精刻而有名。
公元697年(nian)(武(wu)則天萬歲通天二(er)(er)年(nian)),鳳閣侍郎王(wang)(wang)方慶獻出他十(shi)(shi)一代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)王(wang)(wang)導,十(shi)(shi)代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)王(wang)(wang)羲之(zhi)(zhi)(zhi)、王(wang)(wang)薈,九(jiu)(jiu)代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)王(wang)(wang)獻之(zhi)(zhi)(zhi)、王(wang)(wang)徽之(zhi)(zhi)(zhi)、王(wang)(wang)珣(xun),一直到他曾(ceng)祖(zu)(zu)(zu)(zu)父王(wang)(wang)褒,王(wang)(wang)家一門二(er)(er)十(shi)(shi)八人(ren)的墨跡珍本十(shi)(shi)卷獻出。《舊唐書》列傳第三十(shi)(shi)九(jiu)(jiu)記載:“則天以(yi)(yi)方慶家多書籍,嘗訪求右軍(jun)遺跡。方慶奏曰:“臣(chen)十(shi)(shi)代(dai)(dai)從伯(bo)祖(zu)(zu)(zu)(zu)羲之(zhi)(zhi)(zhi)書,先(xian)有四(si)十(shi)(shi)余紙(zhi),貞觀十(shi)(shi)二(er)(er)年(nian),太宗(zong)購求,先(xian)臣(chen)并已(yi)進(jin)之(zhi)(zhi)(zhi)。唯有一卷見今(jin)在。又(you)進(jin)臣(chen)十(shi)(shi)一代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)導、十(shi)(shi)代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)洽、九(jiu)(jiu)代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)珣(xun)、八代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)曇首(shou)、七代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)僧綽、六代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)仲寶(bao)(bao)、五代(dai)(dai)祖(zu)(zu)(zu)(zu)騫、高(gao)祖(zu)(zu)(zu)(zu)規、曾(ceng)祖(zu)(zu)(zu)(zu)褒,并九(jiu)(jiu)代(dai)(dai)三從伯(bo)祖(zu)(zu)(zu)(zu)晉(jin)中書令獻之(zhi)(zhi)(zhi)已(yi)下二(er)(er)十(shi)(shi)八人(ren)書,共十(shi)(shi)卷。”則天御武(wu)成殿示群臣(chen),仍令中書舍人(ren)崔(cui)融為(wei)(wei)《寶(bao)(bao)章集》,以(yi)(yi)敘其(qi)事,復賜(si)方慶,當時甚以(yi)(yi)為(wei)(wei)榮。”《新唐書》列傳第四(si)十(shi)(shi)一記載相同。唐代(dai)(dai)竇臮《述書賦》“后不欲奪志,遂盡模寫(xie)留內,其(qi)本加寶(bao)(bao)飾錦(jin),繢還王(wang)(wang)氏(shi)。”
《萬歲通(tong)天帖(tie)》的名(ming)稱始于宋代岳珂。唐(tang)摹(mo)《王羲之一門書翰》十卷(juan)二十八人(ren)書,在(zai)唐(tang)代稱為《寶章(zhang)集(ji)》。原本久已亡佚(yi),因此岳珂著《寶真齋法(fa)書贊》卷(juan)七著錄,稱殘(can)存的七人(ren)十帖(tie)連尾款的一卷(juan)為《萬歲通(tong)天帖(tie)》。
《寶(bao)章(zhang)集》原十卷久已亡佚,傳之(zhi)于(yu)世(shi)的是摹本(ben)(ben)。摹本(ben)(ben)在流傳過程(cheng)中(zhong)兩次遭火(huo)(huo)劫,一(yi)次是明代(dai)著名書畫收藏(zang)家、藏(zang)書家華夏真賞齋大火(huo)(huo),一(yi)次是清(qing)乾(qian)隆年間乾(qian)清(qing)宮大火(huo)(huo),火(huo)(huo)燒痕跡猶(you)存(cun)。重裝后(hou),次序錯亂(luan),僅存(cun)王羲之(zhi)等七人十通(tong)書翰。藏(zang)于(yu)遼寧省博物館的《萬歲通(tong)天(tian)帖》前(qian)后(hou)鈐有唐宋(song)間諸舊藏(zang)印。北(bei)宋(song)始(shi)不(bu)斷(duan)收刻于(yu)各法帖中(zhong)。
《萬歲通(tong)天(tian)帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》目錄如下:第(di)(di)一帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)羲之《姨(yi)母(mu)帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》,行(xing)書;第(di)(di)二(er)帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)羲之《初月帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》,草書;第(di)(di)三帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)薈《癤腫(zhong)帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》,行(xing)草書;第(di)(di)四帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)薈《翁尊體帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》(《郭(guo)桂陽帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》),行(xing)草書;第(di)(di)五帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)徽之《新(xin)月帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》,行(xing)書;第(di)(di)六帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)獻之《廿九日(ri)帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》,行(xing)楷(kai)(kai);第(di)(di)七帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)僧虔《太子舍人帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》(《王(wang)(wang)琰牒》、《在職(zhi)帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》),行(xing)楷(kai)(kai);第(di)(di)八帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)慈《柏酒帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》,行(xing)草書;第(di)(di)九帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)慈《汝比(bi)帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》,草書;第(di)(di)十帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie):王(wang)(wang)志《喉痛帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》(《一日(ri)無(wu)申帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)》)行(xing)書。共七人十帖(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)(tie)。卷尾有“萬歲通(tong)天(tian)二(er)年(nian)王(wang)(wang)方慶進呈原(yuan)跡”的(de)銜(xian)名(ming)。
啟功認(ren)為(wei):“《萬歲(sui)通天帖》次序與《寶真(zhen)(zhen)齋法(fa)書(shu)贊》、《真(zhen)(zhen)賞齋帖》微異(yi)。原有人數,按(an)《舊唐書(shu)》所記,三組為(wei)三十九(jiu)人,今卷(juan)(juan)所存僅五分之(zhi)一(yi);如按(an)竇蒙《述書(shu)賦(fu)·注》所說‘凡二(er)十八’,則今卷(juan)(juan)也僅存四分之(zhi)一(yi)。”
元(yuan)代(dai)張(zhang)雨跋(ba)贊(zan):“右唐摹(mo)(mo)王氏(shi)進帖,岳(yue)氏(shi)具(ju)(ju)言始末(mo),傳信傳寶為(wei)宜。然雙(shuang)鉤之(zhi)(zhi)法,世久(jiu)無(wu)聞,米南宮所(suo)謂下(xia)真跡一(yi)等。閣帖十(shi)書(shu)林以為(wei)秘藏,使以摹(mo)(mo)跡較之(zhi)(zhi),彼(bi)特土苴耳,晉人風裁,賴此以存,具(ju)(ju)眼者當以予為(wei)知(zhi)言。好事之(zhi)(zhi)家,不(bu)見唐摹(mo)(mo),不(bu)足以言知(zhi)書(shu)者矣(yi)。”明(ming)代(dai)文徵明(ming)《跋(ba)通天(tian)進帖》:“右唐人雙(shuang)勾晉王右軍而(er)下(xia)十(shi)帖,岳(yue)倦翁謂即武后通天(tian)時所(suo)摹(mo)(mo)以留內府者。通天(tian)抵今八百四十(shi)年矣(yi),而(er)紙墨完(wan)好如此。唐人雙(shuang)勾,世不(bu)多見,況(kuang)此又其精者,固當為(wei)唐法書(shu)第一(yi)。”
清代朱彝尊評價:“鉤法精妙,鋒神畢(bi)備,而用墨濃淡,不露纖痕(hen),正(zheng)如(ru)一(yi)筆獨(du)寫”。
啟功在(zai)《唐摹(mo)〈萬(wan)歲通天(tian)帖(tie)〉書后》認為:“世傳王羲之的(de)書跡(ji)有兩類:一是(shi)木版或石(shi)刻的(de)碑帖(tie);一是(shi)唐代蠟紙鉤(gou)摹(mo)的(de)墨跡(ji)本(ben)。至于(yu)他直接手(shou)寫(xie)的(de)原跡(ji),在(zai)北(bei)宋時只有幾(ji)件,如(ru)米芾曾收的(de)《王略帖(tie)》等,后來都亡佚不傳,只剩石(shi)刻拓本(ben)。”“至于(yu)《萬(wan)歲通天(tian)帖(tie)》不但(dan)沒有誤摹(mo)之筆,即原跡(ji)紙邊破損處,也(ye)都鉤(gou)出,這在(zai)《初(chu)月(yue)帖(tie)》中最為明(ming)顯,如(ru)此忠實,更(geng)增加了我們對(dui)這個(ge)摹(mo)本(ben)的(de)信賴之心。”
唐摹(mo)《萬(wan)歲通天(tian)帖(tie)(tie)》較之臺灣(wan)收藏的《遠宦帖(tie)(tie)》,日(ri)本收藏的《孔侍中帖(tie)(tie)》、《喪亂帖(tie)(tie)》等更為(wei)重要。以其忠于原(yuan)作(zuo)風貌,為(wei)人們提供了研究二王以及(ji)東晉至六(liu)朝書法的可靠依據(ju)。《萬(wan)歲通天(tian)帖(tie)(tie)》包含著深(shen)厚(hou)歷史與(yu)藝術價值(zhi)。
《萬歲通天(tian)帖》上有北宋“史(shi)館新鑄(zhu)之印(yin)(yin)(yin)”朱(zhu)文(wen)方(fang)印(yin)(yin)(yin)、“穎川禎”朱(zhu)文(wen)半印(yin)(yin)(yin)、“居仁文(wen)府”白(bai)(bai)(bai)文(wen)印(yin)(yin)(yin)、“臨濮(pu)侯裔世(shi)家”白(bai)(bai)(bai)文(wen)方(fang)印(yin)(yin)(yin)、“種杏(xing)軒”白(bai)(bai)(bai)文(wen)方(fang)印(yin)(yin)(yin)、南宋“紹”“興”朱(zhu)文(wen)連珠(zhu)印(yin)(yin)(yin)。元(yuan)“王(wang)芝(zhi)”朱(zhu)文(wen)長方(fang)印(yin)(yin)(yin)、“王(wang)芝(zhi)”白(bai)(bai)(bai)文(wen)橢(tuo)圓印(yin)(yin)(yin)、“王(wang)芝(zhi)私(si)印(yin)(yin)(yin)”白(bai)(bai)(bai)文(wen)方(fang)印(yin)(yin)(yin)、華幼武“春草堂(tang)審(shen)定(ding)記”等印(yin)(yin)(yin)。帖后有宋代岳珂、元(yuan)代張雨、明代文(wen)征(zheng)明、董其昌等人題跋。
《萬歲通(tong)天帖》摹(mo)本(ben)初藏北(bei)宋建隆史館,歷經(jing)北(bei)宋宣和內(nei)府,南宋紹興(xing)內(nei)府,及韓(han)莊敏家。又為(wei)岳(yue)珂收(shou)(shou)藏,并著錄于(yu)(yu)《寶真齋法(fa)書(shu)贊》;元代(dai)曾為(wei)王芝、岳(yue)飛五世孫(sun)岳(yue)浚、張雨、無錫華幼武秘藏,明代(dai)傳至華幼武后(hou)裔華夏,藏于(yu)(yu)真賞(shang)齋。清代(dai)入清內(nei)府收(shou)(shou)藏;1922年(nian)溥儀(yi)攜往(wang)長春,1948年(nian)由(you)鄭洞(dong)國率部(bu)在(zai)長春起義時(shi),交于(yu)(yu)負責接收(shou)(shou)的解放軍部(bu)隊,1954年(nian)收(shou)(shou)藏于(yu)(yu)遼寧省(sheng)博物館。
2019年10月7日(ri)至2020年1月5日(ri),該作品在遼寧省(sheng)博物館將(jiang)舉辦大型文物特色展覽“又見大唐”中展出。
古代摹(mo)書(shu)有(you)三(san)種方法:第(di)一(yi)種,先(xian)勾(gou)后填;第(di)二種,不勾(gou)徑自影(ying)寫;第(di)三(san)種,勾(gou)摹(mo)兼臨(lin)寫后加以修(xiu)飾。摹(mo)本又(you)稱(cheng)為拓(tuo)(tuo)本,把紙或絹覆在(zai)真跡上,用光(guang)照明,雙勾(gou)填墨而制成(cheng)的副本,如(ru)唐摹(mo)《王(wang)羲(xi)之一(yi)門書(shu)翰》這樣(yang)的唐摹(mo)本又(you)有(you)“響拓(tuo)(tuo)”和“硬黃”之說。所謂(wei)“響拓(tuo)(tuo)”,就(jiu)是人(ren)處(chu)于暗(an)室之中,將紙覆在(zai)帖上再鋪于窗洞上,借助室外光(guang)線透射摹(mo)寫,俗稱(cheng)“影(ying)書(shu)”或“影(ying)覆”。唐代“弘文館”設有(you)專門摹(mo)拓(tuo)(tuo)書(shu)法的人(ren)員,如(ru)馮承素(su)、諸葛貞、韓道政、湯(tang)普徹等。故宮博物院藏神龍本《蘭亭序(xu)》即出(chu)自馮承素(su)之手。
日本學家表(biao)立(li)(li)云認(ren)為(wei)(wei)《萬歲(sui)通天帖(tie)(tie)(tie)》是(shi)“并行線拓”。表(biao)立(li)(li)云于(yu)1988年在遼寧省(sheng)博物館觀覽《萬歲(sui)通天帖(tie)(tie)(tie)》時(shi),使用放(fang)大(da)鏡(jing)對其細部進行了觀察,發現此帖(tie)(tie)(tie)并非(fei)為(wei)(wei)人們一(yi)直認(ren)為(wei)(wei)的“雙(shuang)鉤填(tian)墨法”,而是(shi)很細的墨線十(shi)分精心地排列出來的。尤其《尊體安(an)和帖(tie)(tie)(tie)》(《翁(weng)尊體帖(tie)(tie)(tie)》)、《一(yi)日無申帖(tie)(tie)(tie)》(《喉痛帖(tie)(tie)(tie)》)中(zhong),筆畫(hua)間大(da)的飛(fei)白處,一(yi)根根細線齊整排列的樣子斷(duan)然明了。因為(wei)(wei)此法和雙(shuang)鉤填(tian)墨法不近相同,表(biao)立(li)(li)云稱其為(wei)(wei)“并行線拓”。這一(yi)方(fang)法近似(si)于(yu)古代肖像畫(hua)中(zhong)毛(mao)發的畫(hua)法。
萬歲通天帖贊
作者(zhe):岳珂(宋代)
洛石赤(chi)心,以出寶圖。
燕涎雞晨,即(ji)端制書。
有奕王門,南土(tu)華腴。
獻其家珍,陳于玉除。
筆法之神,匪(fei)臨(lin)伊摹。
史館之儲(chu),尚其(qi)不誣。