甘泉賦
孝成帝(di)時1,客有薦雄文似(si)相如者2,上(shang)方郊祀甘(gan)泉(quan)(quan)泰畤、汾陰后土(tu)3,以(yi)求(qiu)繼嗣4,召雄待(dai)詔(zhao)承明之(zhi)庭(ting)5。正(zheng)月,從上(shang)甘(gan)泉(quan)(quan)還(huan),奏甘(gan)泉(quan)(quan)賦以(yi)風(feng)6。其辭曰:
惟漢十世7,將郊上玄8,定泰畤9,雍神(shen)休10,尊明號11,同符三(san)皇12,錄功五帝13,恤胤錫羨14,拓(tuo)跡開(kai)統15。于是乃命(ming)群僚,歷吉日16,協靈辰17,星陳而(er)(er)天行18。詔招搖與太陰(yin)兮(xi)(xi),伏鉤(gou)陳使當兵19。屬堪輿以壁壘兮(xi)(xi),捎夔魖而(er)(er)抶獝狂(kuang)20。八神(shen)奔而(er)(er)警蹕兮(xi)(xi),振殷轔而(er)(er)軍裝21。蚩(chi)尤之倫帶(dai)干將而(er)(er)秉玉戚兮(xi)(xi)22,飛(fei)蒙茸而(er)(er)走陸梁(liang)23。齊緫(zong)(zong)緫(zong)(zong)以撙(zun)撙(zun),其相(xiang)膠轕兮(xi)(xi),猋(biao)駭云(yun)迅,奮(fen)以方攘24。駢羅列布(bu),鱗以雜沓兮(xi)(xi),柴(chai)虒參差,魚頡而(er)(er)鳥?25。翕赫曶(hu)霍,霧集而(er)(er)蒙合兮(xi)(xi),半(ban)散昭爛,粲以成章26。
于是乘(cheng)輿乃登夫(fu)鳳皇兮(xi)(xi)而(er)翳華(hua)芝,駟(si)蒼螭(chi)兮(xi)(xi)六(liu)素虬,蠖(huo)略蕤綏,漓虖幓纚27。帥爾陰閉,霅(zha)然陽開28。騰清霄而(er)軼(yi)浮景兮(xi)(xi),夫(fu)何旟旐郅偈之旖旎(ni)也29!流星旄以電(dian)爥兮(xi)(xi),咸翠蓋而(er)鸞(luan)旗(qi)30。敦萬騎于中營兮(xi)(xi),方(fang)玉車之千乘(cheng)31。聲駍(peng)隱(yin)以陸離兮(xi)(xi),輕先疾雷而(er)馺遺風32。凌高衍之嵱嵸兮(xi)(xi),超紆譎(jue)之清澄33。登椽欒而(er)羾天門兮(xi)(xi),馳閶闔而(er)入凌兢34。
是(shi)時未轃(zhen)夫甘(gan)泉也,乃望(wang)通天(tian)之繹(yi)繹(yi)35。下陰潛以慘廩兮,上洪(hong)紛(fen)而相錯36。直嶢(yao)嶢(yao)以造天(tian)兮,厥(jue)高慶而不可乎彌度37。平原(yuan)唐其(qi)壇曼兮,列新(xin)雉于林薄(bo)38。攢并閭(lv)與茇?兮,紛(fen)被(bei)麗其(qi)亡鄂39。崇(chong)丘(qiu)陵之駊騀兮,深溝嵚巖而為谷40。往往離宮般以相爥兮,封巒石(shi)關(guan)施靡乎延屬41。
于(yu)是大廈(sha)云(yun)譎(jue)波詭,嶊嶉而(er)成(cheng)觀42。仰撟首以(yi)(yi)高視兮(xi)(xi),目冥眴而(er)亡見43。正瀏濫以(yi)(yi)弘惝(chang)兮(xi)(xi),指東(dong)西(xi)之(zhi)(zhi)漫漫44。徒徊(huai)徊(huai)以(yi)(yi)徨徨兮(xi)(xi),魂眇眇而(er)昏亂(luan)45。據軨軒而(er)周流兮(xi)(xi),忽軮軋而(er)亡垠(yin)46。翠玉樹(shu)之(zhi)(zhi)青蔥兮(xi)(xi),璧(bi)馬犀之(zhi)(zhi)瞵?47。金人(ren)仡仡其(qi)承鍾虡兮(xi)(xi),嵌巖(yan)巖(yan)其(qi)龍鱗(lin)48。揚光曜之(zhi)(zhi)燎爥兮(xi)(xi),垂景炎之(zhi)(zhi)炘(xin)炘(xin)49。配帝(di)居(ju)之(zhi)(zhi)縣圃兮(xi)(xi),象泰壹之(zhi)(zhi)威(wei)神(shen)50。洪臺(tai)崛其(qi)獨出兮(xi)(xi),?北極之(zhi)(zhi)嶟嶟51。列(lie)宿乃施于(yu)上榮兮(xi)(xi),日月才(cai)經于(yu)柍(yang)桭52。雷(lei)郁律于(yu)巖(yan)窔兮(xi)(xi),電(dian)儵忽于(yu)墻藩53。鬼魅不能自逮兮(xi)(xi),半長途而(er)下?54。歷(li)倒景而(er)絕(jue)飛梁兮(xi)(xi),浮蠛(mie)蠓而(er)撇天(tian)55。
左欃槍而右玄冥兮,前熛闕而后應門56。蔭西海與幽都兮,涌醴汩以生川57。蛟龍連蜷于東厓兮,白虎敦圉乎昆侖58。覽樛流于高光兮,溶方皇于西清59。前殿崔巍兮,和氏玲瓏60。炕浮柱之飛榱兮,神莫莫而扶傾61。閌閬閬其寥廓兮,似紫宮之崢嶸62。駢交錯而曼衍兮,?
此賦(fu)前(qian)有(you)小序,交待了作賦(fu)原委及目的。漢成(cheng)(cheng)帝(di)永始四年(公(gong)元前(qian)13年)正月揚(yang)雄扈(hu)從(cong)漢成(cheng)(cheng)帝(di)游甘泉(quan)宮,回(hui)長安后作此賦(fu),意在諷諫成(cheng)(cheng)帝(di)的郊游之(zhi)(zhi)舉。《漢書·揚(yang)雄傳》載:“甘泉(quan)本因秦離宮,既(ji)奢泰,而(er)武帝(di)復增(zeng)通天(tian)、高光(guang)、迎(ying)風(feng)。宮外(wai)近則(ze)洪厓、旁(pang)皇、儲胥、弩阹(qu),遠則(ze)石關、封巒(luan)、枝鵲(que)、露寒、棠梨(li)、師得,游觀屈奇(qi)瑰瑋,非(fei)木(mu)摩而(er)不雕,墻涂而(er)不畫(hua),周宣(xuan)所(suo)考,般庚所(suo)遷,夏卑宮室,唐(tang)虞棌(cai)椽三等(deng)之(zhi)(zhi)制(zhi)也(ye)。且為其已久矣(yi),非(fei)成(cheng)(cheng)帝(di)所(suo)造(zao),欲(yu)諫則(ze)非(fei)時,欲(yu)默則(ze)不能已,故(gu)遂推而(er)隆(long)之(zhi)(zhi),乃(nai)上比于帝(di)室紫宮,若曰此非(fei)人力之(zhi)(zhi)所(suo)能為,黨鬼神(shen)可也(ye)。又(you)是時趙(zhao)昭儀方大(da)幸,每(mei)上甘泉(quan),常(chang)法從(cong),在屬車間豹尾中。故(gu)雄聊盛言(yan)(yan)車騎(qi)之(zhi)(zhi)眾(zhong),參麗之(zhi)(zhi)駕,非(fei)所(suo)以感動天(tian)地,逆(ni)厘三神(shen)。又(you)言(yan)(yan)‘屏玉(yu)女,卻虙(fu)妃’,以微戒齊肅之(zhi)(zhi)事。賦(fu)成(cheng)(cheng)奏之(zhi)(zhi),天(tian)子(zi)異焉。”
揚(yang)雄(xiong)(公元前53年—公元18年),西漢文學家、哲(zhe)學家、語言(yan)(yan)學家。一作“楊雄(xiong)”,字子(zi)(zi)云(yun),蜀郡成都(今(jin)屬四川)人。漢成帝時為(wei)給事黃(huang)門郎,王莽(mang)時,校書天祿閣。后受他人牽累,即(ji)將被捕,于(yu)是墜閣自殺(sha),未死(si)。后召(zhao)為(wei)太中大夫。為(wei)人口吃(chi),不能劇談(tan),一生悉心著述,以(yi)文章名世。曾仿《論語》作《法言(yan)(yan)》,仿《周易》作《太玄》,表述他對社會、政治、哲(zhe)學等方面的思想。另有語言(yan)(yan)學著作《方言(yan)(yan)》等。明人輯有《揚(yang)子(zi)(zi)云(yun)集》。
此賦(fu)極力鋪寫天(tian)(tian)子郊祀(si)甘泉(quan)(quan)宮(gong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)盛況與甘泉(quan)(quan)宮(gong)建(jian)筑(zhu)之(zhi)豪(hao)華。全篇(pian)采用順(shun)敘(xu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)寫法(fa),可(ke)分為十段(duan)(duan)。第(di)(di)(di)一段(duan)(duan)揭明成(cheng)帝定祭(ji)泰畤(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)目的(de)(de)(de)(de)(de)(de)和希望(wang),并(bing)敘(xu)寫出行前各種事項(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)準(zhun)備(bei)情況。第(di)(di)(di)二段(duan)(duan)描(miao)(miao)(miao)寫天(tian)(tian)子登(deng)乘(cheng),車(che)駕上(shang)路及(ji)行進(jin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情況。第(di)(di)(di)三段(duan)(duan)描(miao)(miao)(miao)寫通天(tian)(tian)臺(tai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)遠(yuan)景(jing)和沿途(tu)所(suo)(suo)見平原、丘陵、山(shan)谷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)形勢及(ji)離(li)宮(gong)別館(guan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)連(lian)綿相映。第(di)(di)(di)四段(duan)(duan)鋪寫到(dao)達甘泉(quan)(quan)宮(gong)之(zhi)后所(suo)(suo)見其宮(gong)室的(de)(de)(de)(de)(de)(de)高(gao)(gao)峻、長大(da)、深博,并(bing)詳細鋪寫了(le)憑欄周(zhou)流(liu)所(suo)(suo)見大(da)庭內的(de)(de)(de)(de)(de)(de)種種奇異景(jing)象。第(di)(di)(di)五(wu)段(duan)(duan)描(miao)(miao)(miao)寫漫游高(gao)(gao)光宮(gong)之(zhi)所(suo)(suo)見,極陳宮(gong)殿(dian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)高(gao)(gao)大(da)富麗,接著(zhu)以臨(lin)淵處危微諫(jian)。第(di)(di)(di)六段(duan)(duan)描(miao)(miao)(miao)寫大(da)風在宮(gong)中(zhong)刮(gua)起時所(suo)(suo)產(chan)生的(de)(de)(de)(de)(de)(de)種種音響變動,繼而贊(zan)嘆(tan)宮(gong)觀建(jian)筑(zhu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)精巧美麗。第(di)(di)(di)七段(duan)(duan)描(miao)(miao)(miao)寫成(cheng)帝與其賢能(neng)之(zhi)臣會集于(yu)陽靈宮(gong),齋(zhai)戒自新(xin),潔祀(si)天(tian)(tian)地(di),并(bing)設(she)想(xiang)他們周(zhou)流(liu)曠遠(yuan),升(sheng)降天(tian)(tian)地(di),廣(guang)通神(shen)明。隨(sui)后告誡成(cheng)帝清心寡欲,屏退(tui)女色(se),方能(neng)保持(chi)天(tian)(tian)性,增(zeng)壽廣(guang)嗣。第(di)(di)(di)八段(duan)(duan)描(miao)(miao)(miao)寫柴祭(ji)皇天(tian)(tian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)經過,設(she)想(xiang)天(tian)(tian)神(shen)賜福(fu)甚多。第(di)(di)(di)九段(duan)(duan)描(miao)(miao)(miao)寫歸途(tu)中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情形,并(bing)歌功頌德(de)。第(di)(di)(di)十段(duan)(duan)總括全篇(pian)意義,謂成(cheng)帝恭肅祭(ji)天(tian)(tian),神(shen)祇憑依(yi),廣(guang)賜福(fu)祥,子孫相繼無(wu)極,并(bing)與文(wen)章開頭相呼應(ying)。全篇(pian)有如觀覽長卷(juan)畫幅(fu),徐徐展示(shi),一一顯明,凡君臣衛侍、車(che)馬旗(qi)斧、山(shan)川草木、雷電風雨、宮(gong)殿(dian)觀闕、天(tian)(tian)上(shang)地(di)下、神(shen)仙鬼(gui)怪乃至金人玉樹、燎燭景(jing)炎、玄瓚秬(ju)鬯等(deng),無(wu)不畢陳。
這篇(pian)(pian)賦(fu)(fu)和眾多漢賦(fu)(fu)一(yi)(yi)樣(yang),用(yong)了不小(xiao)的(de)(de)(de)(de)篇(pian)(pian)幅花了很(hen)大(da)的(de)(de)(de)(de)力氣,只是鋪(pu)張描寫(xie)了一(yi)(yi)次天(tian)(tian)子郊(jiao)(jiao)(jiao)天(tian)(tian)的(de)(de)(de)(de)過程,現實意(yi)義(yi)不很(hen)大(da);勉強點綴上去的(de)(de)(de)(de)幾句(ju)微(wei)諫之(zhi)辭,也(ye)如滄海(hai)一(yi)(yi)滴(di),被大(da)量(liang)極力鋪(pu)陳夸(kua)飾的(de)(de)(de)(de)東西所(suo)淹沒,諷勸作用(yong)很(hen)小(xiao)。但(dan)(dan)在(zai)客觀上它(ta)卻反映(ying)了那(nei)個(ge)時代及以前廣(guang)大(da)勞動(dong)人民(min)所(suo)創(chuang)造的(de)(de)(de)(de)燦(can)爛的(de)(de)(de)(de)物質文化(hua)的(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)些面影。特別值得指(zhi)出(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)還在(zai)于(yu)這篇(pian)(pian)賦(fu)(fu)是見于(yu)記(ji)載的(de)(de)(de)(de)最早的(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)篇(pian)(pian)描寫(xie)郊(jiao)(jiao)(jiao)祀的(de)(de)(de)(de)賦(fu)(fu)。關于(yu)郊(jiao)(jiao)(jiao)祀之(zhi)儀(yi),史(shi)籍所(suo)載雖多,但(dan)(dan)大(da)都(dou)語(yu)(yu)焉(yan)而不詳(xiang)(xiang)。這篇(pian)(pian)賦(fu)(fu)則專寫(xie)郊(jiao)(jiao)(jiao)祀,從準(zhun)備出(chu)(chu)發(fa)一(yi)(yi)直(zhi)到事畢回車(che),對郊(jiao)(jiao)(jiao)天(tian)(tian)之(zhi)全過程逐一(yi)(yi)作了詳(xiang)(xiang)細的(de)(de)(de)(de)描述。盡管使(shi)用(yong)的(de)(de)(de)(de)是文筆而不是史(shi)筆,但(dan)(dan)通過那(nei)些夸(kua)誕的(de)(de)(de)(de)詞(ci)語(yu)(yu)仍能辨別出(chu)(chu)漢時天(tian)(tian)子郊(jiao)(jiao)(jiao)天(tian)(tian)儀(yi)式的(de)(de)(de)(de)真實面貌。也(ye)就是說,在(zai)這方面,《甘泉賦(fu)(fu)》具有重(zhong)要的(de)(de)(de)(de)歷史(shi)意(yi)義(yi)和文獻價值。
在(zai)藝術上,此(ci)賦(fu)鋪陳夸張,想象豐富,氣魄(po)宏偉,文(wen)辭流麗(li)。甘(gan)(gan)泉(quan)宮觀,豪華奇偉,無從實(shi)寫。賦(fu)家(jia)則是發(fa)揮了賦(fu)體的(de)(de)特性,以(yi)虛(xu)概實(shi),夸張變形(xing),選擇幾種特征性的(de)(de)物象,潑灑筆(bi)墨,盡力(li)夸張,予人以(yi)不即不離(li),似是而(er)非的(de)(de)感黨。此(ci)正(zheng)是后世繪畫(hua)的(de)(de)寫意手(shou)法(fa),而(er)最初運用當推賦(fu)家(jia)。但此(ci)賦(fu)屬模仿司馬(ma)相如的(de)(de)《子(zi)虛(xu)上林賦(fu)》,缺乏自(zi)己的(de)(de)特色。揚(yang)雄(xiong)晚(wan)年認識(shi)到《甘(gan)(gan)泉(quan)賦(fu)》之(zhi)類(lei)的(de)(de)作品(pin),其效(xiao)果(guo)與(yu)(yu)初衷適得其反,實(shi)際上是“勸百(bai)而(er)諷一”。揚(yang)雄(xiong)是首開模擬(ni)之(zhi)風的(de)(de)漢賦(fu)作家(jia),《甘(gan)(gan)泉(quan)賦(fu)》繼承和弘揚(yang)了司馬(ma)相如樹(shu)立的(de)(de)賦(fu)頌(song)傳統,手(shou)法(fa)上同樣講究鋪陳夸張,文(wen)字上也(ye)力(li)求辭藻華麗(li),乃(nai)致流于堆砌。總(zong)的(de)(de)說來,揚(yang)雄(xiong)的(de)(de)《甘(gan)(gan)泉(quan)賦(fu)》可與(yu)(yu)司馬(ma)相如的(de)(de)《子(zi)虛(xu)賦(fu)》《上林賦(fu)》比(bi)肩,是漢賦(fu)的(de)(de)代(dai)表作品(pin)。
漢代桓譚《新論》:“始成,夢腸(chang)出,收而內之。明日遂卒。”
明代張溥《漢(han)魏(wei)六朝百三家(jia)集題辭》:“自比諷諫(jian),相(xiang)如不死。”