筇(qiong)竹(學名:Qiongzhuea tumidinoda Hsueh et Yi)是(shi)禾本(ben)科,筇(qiong)竹屬(shu)中小型(xing)竹類植物。竿高(gao)可(ke)達(da)6米,節間圓(yuan)筒(tong)形(xing),竿下部(bu)不(bu)分(fen)枝,綠(lv)(lv)色(se)(se)(se)(se)(se)(se),光滑(hua)無(wu)毛(mao)(mao),竿壁甚厚(hou),籜(tuo)(tuo)環(huan)因(yin)有籜(tuo)(tuo)鞘基部(bu)之(zhi)殘留物而略呈木(mu)質(zhi)環(huan)狀(zhuang),竿環(huan)格(ge)外(wai)隆起,竿芽(ya)成三(san)角(jiao)狀(zhuang)桃(tao)形(xing),先出(chu)葉(xie)為革質(zhi),竿籜(tuo)(tuo)紫紅(hong)色(se)(se)(se)(se)(se)(se)或(huo)紫色(se)(se)(se)(se)(se)(se)帶綠(lv)(lv),厚(hou)紙(zhi)質(zhi),鞘的(de)上(shang)部(bu)邊(bian)緣密生淡棕色(se)(se)(se)(se)(se)(se)長纖(xian)(xian)毛(mao)(mao);無(wu)籜(tuo)(tuo)耳,鞘口(kou)拱(gong)形(xing),籜(tuo)(tuo)片(pian)較短小,鉆形(xing)或(huo)錐狀(zhuang)披(pi)針(zhen)(zhen)形(xing),葉(xie)鞘圓(yuan)筒(tong)形(xing),無(wu)葉(xie)耳,灰白色(se)(se)(se)(se)(se)(se),葉(xie)舌極矮,葉(xie)柄平(ping)滑(hua)無(wu)毛(mao)(mao);葉(xie)片(pian)狹披(pi)針(zhen)(zhen)形(xing),上(shang)表(biao)面(mian)綠(lv)(lv)色(se)(se)(se)(se)(se)(se),下表(biao)面(mian)灰綠(lv)(lv)色(se)(se)(se)(se)(se)(se),花枝可(ke)反復分(fen)枝,末級花枝纖(xian)(xian)細,假小穗綠(lv)(lv)色(se)(se)(se)(se)(se)(se)或(huo)暗綠(lv)(lv)色(se)(se)(se)(se)(se)(se),干后紫色(se)(se)(se)(se)(se)(se),先出(chu)葉(xie)無(wu)苞(bao)片(pian);小穗含小花;穎(ying)片(pian),薄紙(zhi)質(zhi),外(wai)稃長卵形(xing),無(wu)毛(mao)(mao),紙(zhi)質(zhi),內稃無(wu)毛(mao)(mao),鱗被(bei)膜質(zhi)透明,上(shang)部(bu)邊(bian)緣生小纖(xian)(xian)毛(mao)(mao),花藥(yao)紫色(se)(se)(se)(se)(se)(se),子房呈倒卵形(xing),無(wu)毛(mao)(mao),柱頭羽毛(mao)(mao)狀(zhuang),果(guo)實(shi)呈厚(hou)皮(pi)質(zhi)的(de)堅果(guo)狀(zhuang),筍期4月(yue),花期4月(yue),果(guo)期5月(yue)。
分布(bu)于中國(guo)四川(chuan)宜賓地(di)區和云(yun)南昭通(tong)地(di)區,即(ji)云(yun)貴高原東北緣向四川(chuan)盆(pen)地(di)過(guo)渡的亞高山地(di)帶。喜生于溫(wen)涼潮(chao)濕的氣候,尤其適宜于園藝溝邊、半隱蔽地(di)綠化。
應注意與剛竹屬下(xia)的羅漢竹作區(qu)分。
筇竹的原生(sheng)地氣候溫和,雨量豐(feng)富,年降水量1200-1600毫米(mi),云霧濃厚(hou),空氣相(xiang)對濕度大,日照少;冬季十(shi)分寒冷,多凍土(tu)層,枝葉(xie)上結冰;土(tu)壤(rang)為山地黃(huang)壤(rang)或棕色森林(lin)(lin)土(tu),pH值5.5-7.0。筇竹原生(sheng)于常綠闊葉(xie)林(lin)(lin)下,常綠闊葉(xie)林(lin)(lin)破(po)壞后則形成次生(sheng)天然(ran)純林(lin)(lin)。是典(dian)型的陰性植物。
該種自然分(fen)布于中(zhong)國四川宜賓(bin)地(di)區(qu)和(he)云南(nan)昭通(tong)地(di)區(qu),即云貴高(gao)(gao)原東(dong)北(bei)緣向四川盆(pen)地(di)過渡的(de)亞高(gao)(gao)山地(di)帶。模式標本采自四川雷波。
中(zhong)小型竹類。竿(gan)高2.5-6米(mi),直徑1-3厘(li)米(mi),基(ji)部通(tong)常有5節(jie)(jie)(jie)(jie)位于(yu)地表以下,各(ge)具環(huan)列之根12條;節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)圓筒形(xing),長15-25厘(li)米(mi)(基(ji)部數節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)長10-15厘(li)米(mi)),竿(gan)下部不分枝(zhi)的(de)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)常具1極(ji)狹溝(gou)槽(cao),且各(ge)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)的(de)溝(gou)槽(cao)均位于(yu)竿(gan)之同(tong)一側面,具分枝(zhi)的(de)各(ge)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)則在有分枝(zhi)一側變扁平,綠色,光(guang)滑無毛,無蠟粉,竿(gan)壁甚厚,竿(gan)基(ji)部數節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)幾(ji)為實心,往上的(de)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)則逐漸中(zhong)空;竿(gan)環(huan)極(ji)為隆起而呈一顯著的(de)圓脊,狀如二(er)圓盤上下相扣合,中(zhong)有環(huan)形(xing)縫(feng)線似(si)的(de)淺溝(gou),易自該(gai)處受外力影響(xiang)而逐節(jie)(jie)(jie)(jie)脆斷,斷口極(ji)平整。
籜(tuo)環因有籜(tuo)鞘基(ji)部(bu)(bu)(bu)之殘留物而略呈(cheng)木質(zhi)環狀,幼時被棕褐色(se)(se)(se)刺(ci)毛(mao),嗣后(hou)變為(wei)無(wu)毛(mao);同一(yi)(yi)節(jie)的(de)節(jie)內本身(shen)寬窄不一(yi)(yi),通常寬的(de)那(nei)邊(bian)均位于(yu)竿(gan)(gan)的(de)同一(yi)(yi)側面,該處竿(gan)(gan)環格外(wai)(wai)隆起(qi),竿(gan)(gan)芽(ya)成(cheng)三(san)角狀桃形(xing)(xing),先(xian)出葉為(wei)革質(zhi),解籜(tuo)后(hou)當芽(ya)抽(chou)長(chang)(chang)時并不貼竿(gan)(gan)而是斜展(zhan)的(de)主芽(ya)3,彼此并列,其(qi)下方可(ke)各具(ju)1或(huo)2次(ci)生(sheng)(sheng)芽(ya);竿(gan)(gan)每節(jie)通常具(ju)3枝,有時除主枝外(wai)(wai)還具(ju)1-4條次(ci)生(sheng)(sheng)枝。竿(gan)(gan)籜(tuo)紫紅色(se)(se)(se)或(huo)紫色(se)(se)(se)帶綠(lv)(lv),早落性(xing);籜(tuo)鞘黃綠(lv)(lv)色(se)(se)(se),厚紙質(zhi),長(chang)(chang)約(yue)為(wei)其(qi)節(jie)間的(de)長(chang)(chang)度之半(ban),長(chang)(chang)橢圓形(xing)(xing),近基(ji)部(bu)(bu)(bu)微收(shou)縮(suo)而又(you)向兩側呈(cheng)耳狀延伸,背面縱脈紋(wen)密而顯著,小(xiao)橫脈有時可(ke)見,縱脈間生(sheng)(sheng)有棕色(se)(se)(se)疣基(ji)刺(ci)毛(mao),后(hou)者在鞘基(ji)部(bu)(bu)(bu)則較稀(xi)疏,在鞘上部(bu)(bu)(bu)則較密,鞘的(de)上部(bu)(bu)(bu)邊(bian)緣(yuan)密生(sheng)(sheng)淡棕色(se)(se)(se)長(chang)(chang)纖毛(mao);無(wu)籜(tuo)耳,鞘口(kou)具(ju)長(chang)(chang)為(wei)2-3毫米(mi)(mi)(mi)棕色(se)(se)(se)繸毛(mao);籜(tuo)舌高1-1.3毫米(mi)(mi)(mi),拱形(xing)(xing),邊(bian)緣(yuan)密生(sheng)(sheng)灰白色(se)(se)(se)小(xiao)纖毛(mao);籜(tuo)片較短小(xiao),長(chang)(chang)5-17毫米(mi)(mi)(mi),易脫落,鉆形(xing)(xing)或(huo)錐狀披(pi)針形(xing)(xing),直立,質(zhi)地較堅韌,縱脈明顯。
小(xiao)枝(zhi)具(ju)(ju)2-4葉(xie);葉(xie)鞘圓筒形,長2-2.5厘米(mi)(mi),背部(bu)(bu)上端(duan)具(ju)(ju)1縱(zong)脊,縱(zong)肋(lei)明顯(xian),邊(bian)緣生(sheng)纖(xian)毛;無葉(xie)耳(er),鞘口繸(sui)毛數(shu)條(tiao),直立而粗(cu)糙,灰(hui)白色,易脫落;葉(xie)舌極矮,截(jie)形或(huo)(huo)圓拱(gong)形,先端(duan)全緣;葉(xie)柄長1-2毫(hao)米(mi)(mi),平滑無毛;葉(xie)片(pian)(pian)狹披針形,長5-14厘米(mi)(mi),寬6-12毫(hao)米(mi)(mi),兩側邊(bian)緣因(yin)具(ju)(ju)斜止之小(xiao)鋸齒而粗(cu)糙,上表(biao)面綠(lv)(lv)色,下(xia)表(biao)面灰(hui)綠(lv)(lv)色,兩面均無毛,次(ci)脈2-4對,小(xiao)橫脈清晰。花枝(zhi)可(ke)反復分(fen)(fen)枝(zhi),無葉(xie)或(huo)(huo)部(bu)(bu)分(fen)(fen)分(fen)(fen)枝(zhi)頂端(duan)具(ju)(ju)葉(xie),分(fen)(fen)枝(zhi)常與假(jia)小(xiao)穗(sui)混生(sheng)于同(tong)一節上;末級花枝(zhi)纖(xian)細,基(ji)部(bu)(bu)托以向上逐(zhu)漸增大的苞(bao)片(pian)(pian)3-5片(pian)(pian);假(jia)小(xiao)穗(sui)綠(lv)(lv)色或(huo)(huo)暗綠(lv)(lv)色,干后紫色,長3-4.5厘米(mi)(mi),粗(cu)2.5-4毫(hao)米(mi)(mi);苞(bao)片(pian)(pian)4或(huo)(huo)5片(pian)(pian),上部(bu)(bu)2或(huo)(huo)3片(pian)(pian)腋內(nei)有(you)芽或(huo)(huo)具(ju)(ju)次(ci)生(sheng)假(jia)小(xiao)穗(sui),后者(zhe)僅有(you)先出葉(xie)而無苞(bao)片(pian)(pian)。
小穗(sui)含(han)3-8朵小花(hua)(hua);小穗(sui)軸節間(jian)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)4-6毫(hao)米(mi)(mi),粗(cu)約(yue)(yue)0.2-0.3毫(hao)米(mi)(mi),扁平,無毛(mao),基(ji)部微被(bei)白粉而糙澀;穎2(3)片,薄(bo)紙(zhi)質(zhi)(zhi),無毛(mao),第一穎卵(luan)形(xing),先端銳尖,長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)3-4毫(hao)米(mi)(mi),第二(er)穎長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)卵(luan)形(xing),具(ju)(ju)(ju)數(shu)條(tiao)縱(zong)脈(mo)(mo),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)8-10毫(hao)米(mi)(mi);外稃長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)卵(luan)形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)10-14毫(hao)米(mi)(mi),無毛(mao),具(ju)(ju)(ju)光(guang)澤(ze),紙(zhi)質(zhi)(zhi),黃(huang)褐(he)色(se)(se)(se)或(huo)(huo)褐(he)色(se)(se)(se),先端漸尖或(huo)(huo)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)漸尖,邊緣(yuan)膜質(zhi)(zhi),背部具(ju)(ju)(ju)9條(tiao)縱(zong)脈(mo)(mo),小橫脈(mo)(mo)略明顯(xian);內稃長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)8-12毫(hao)米(mi)(mi),2脊間(jian)寬(kuan)約(yue)(yue)1毫(hao)米(mi)(mi),無毛(mao),先端鈍或(huo)(huo)微裂,具(ju)(ju)(ju)不明顯(xian)的縱(zong)脈(mo)(mo);鱗(lin)被(bei)中兩(liang)側的2片為菱狀卵(luan)形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)(yue)2.5毫(hao)米(mi)(mi),后方的1片為倒披針形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)(yue)1.5毫(hao)米(mi)(mi),膜質(zhi)(zhi)透明,上部邊緣(yuan)生(sheng)小纖(xian)毛(mao),具(ju)(ju)(ju)數(shu)條(tiao)脈(mo)(mo)紋;花(hua)(hua)藥紫色(se)(se)(se),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)4-8毫(hao)米(mi)(mi);子房呈倒卵(luan)形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)(yue)2.5毫(hao)米(mi)(mi),無毛(mao),花(hua)(hua)柱1,長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)(yue)1毫(hao)米(mi)(mi),柱頭2,羽(yu)毛(mao)狀,長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)(yue)2毫(hao)米(mi)(mi)。果實呈厚皮質(zhi)(zhi)的堅(jian)果狀,倒卵(luan)狀長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)橢圓(yuan)形(xing)或(huo)(huo)廣橢圓(yuan)形(xing),新(xin)鮮時呈墨綠色(se)(se)(se),光(guang)滑(hua)無毛(mao),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)(yue)10-12毫(hao)米(mi)(mi),直徑約(yue)(yue)6毫(hao)米(mi)(mi),頂端具(ju)(ju)(ju)宿存的花(hua)(hua)柱成喙(hui)狀。筍期(qi)4月(yue)(yue),花(hua)(hua)期(qi)4月(yue)(yue),果期(qi)5月(yue)(yue)。
由于筇竹生長較(jiao)叢生竹慢,為(wei)有利于竹鞭生長,盡(jin)可能種(zhong)植(zhi)前1-2個(ge)月進(jin)行帶狀(zhuang)整地,帶寬1-1.5米(mi),種(zhong)植(zhi)穴規格50厘(li)米(mi)X50厘(li)米(mi)×40厘(li)米(mi)。
竹林密(mi)度(du):株行距3米×3米或3米×4米,每667平方(fang)米栽(zai)74塘(tang)或56塘(tang)。每塘(tang)用播種苗1袋(3-6株)或竹鞭苗1-2株。
栽(zai)植:避開發筍季(ji)節,于2-3月(yue)或6-7月(yue)栽(zai)種。栽(zai)植深度10-15厘(li)米,用肥土(tu)(tu)、細土(tu)(tu)、濕潤(run)土(tu)(tu)蓋(gai)苗根,四周踏實。
管護:春(chun)(chun)旱地區適時澆水,用(yong)草遮蓋上(shang)方,造林(lin)后1-2年內,每年松土3次(ci),即(ji)3-4月1次(ci),7-8月1次(ci),9-10月1次(ci)。施肥(fei)(fei)2次(ci),3-4月1次(ci),7-8月1次(ci),每塘(tang)施復合肥(fei)(fei)100-200克,有條(tiao)件的(de)地方則使用(yong)稀釋人糞尿,每塘(tang)10千克左(zuo)右(you)。3-4年時肥(fei)(fei)料加大一倍(bei)。每年早(zao)春(chun)(chun)2-3月份擴塘(tang)0.5-1.0厘米(mi),以確保多出筍、多長鞭,盡快成林(lin)成材。
種子(zi)分級挑(tiao)選將直(zhi)徑≥0.5厘米以上的種子(zi)以及色澤(ze)正常(綠色、黑綠色)、飽(bao)滿無蟲蛀、霉爛的種子(zi)挑(tiao)選作(zuo)為(wei)良種,置于背陰干(gan)燥處備用。
種子(zi)壽命在1-10℃低(di)溫(wen)(wen)下可(ke)貯(zhu)藏2-3個(ge)月(yue),在常溫(wen)(wen)下僅能(neng)貯(zhu)藏1個(ge)月(yue)。種子(zi)盡可(ke)能(neng)隨采隨播。
種子消(xiao)毒先(xian)用清水洗2-3次,然后用0.3%的KMnO4,或0.15%福爾(er)馬林溶(rong)液消(xiao)毒4小時(shi)。
種(zhong)(zhong)子(zi)催(cui)芽(ya),然(ran)后用1份(fen)種(zhong)(zhong)子(zi)3份(fen)濕(shi)沙拌勻堆成饅頭狀,用塑料膜密封,控溫(wen)15-37℃進行變(bian)溫(wen)催(cui)芽(ya),待30%種(zhong)(zhong)子(zi)胚根(gen)長0.1-0.3厘米時及(ji)時播種(zhong)(zhong)。
直接上袋(dai)法(fa)每(mei)袋(dai)營養(yang)土內播2粒種(zhong)子,相距5厘(li)米(mi),深度3-4厘(li)米(mi)輕壓(ya)土壤蓋嚴種(zhong)子,澆透水(shui)。成活率90%左右。
移植法先將種(zhong)(zhong)(zhong)子(zi)均勻播于溫室大棚內(nei),每667平方米播種(zhong)(zhong)(zhong)量100千克,蓋(gai)土厚2-3厘(li)米,上蓋(gai)薄草一(yi)層,當(dang)種(zhong)(zhong)(zhong)子(zi)出苗(miao)(miao)(miao)分蘗第(di)一(yi)代竹(zhu)苗(miao)(miao)(miao)高達(da)15米以上時(shi)(shi)即可上袋。即每粒(li)種(zhong)(zhong)(zhong)子(zi)生長出2株苗(miao)(miao)(miao)時(shi)(shi)才能上袋。此(ci)法節(jie)約種(zhong)(zhong)(zhong)子(zi),費工,成活(huo)率(lv)達(da)98%,苗(miao)(miao)(miao)木生長整齊(qi)。
大棚育苗(miao)管護措施(shi)由于(yu)筇竹為陰(yin)性植物,1年生(sheng)苗(miao)培(pei)育階(jie)段均(jun)應在遮(zhe)蔭環境條(tiao)件下進行。
筇竹是筍用(yong)、工藝和(he)觀賞竹種,其用(yong)途極(ji)為廣泛(fan)。
筍(sun)(sun)用:有50余種(zhong)竹(zhu)筍(sun)(sun)加工制品,每年(nian)有上萬(wan)噸清水筍(sun)(sun)和鹽漬(zi)筍(sun)(sun)遠銷日本(ben)及韓國,其筍(sun)(sun)干暢銷國內外,鮮筍(sun)(sun)是(shi)國內最(zui)受歡迎(ying)的蔬(shu)菜(cai)之一。
材用(yong):其竹節畸形美觀,竹材耐蟲蛀、抗腐(fu),是制作家具、手杖、日(ri)常(chang)用(yong)品、高(gao)檔工藝品及裝飾品的最(zui)佳(jia)原材料(liao)。產品暢銷海內(nei)外(wai)。
觀賞及(ji)綠化(hua):竹節畸形隆起成算盤珠狀,枝葉細長(chang)灑脫,植株挺拔剛勁,是(shi)制作盆景及(ji)園林綠化(hua)美化(hua)的最佳竹種。
筇竹禪寺,坐落在昆(kun)明西北郊逶迤連綿(mian)的玉案群峰之中(zhong)。這里古(gu)樹(shu)蒼郁,林壑(he)幽深,云(yun)霧晴嵐(lan)常繞山巔,筇竹古(gu)剎掩(yan)映密林,是滇(dian)中(zhong)著名佛(fo)教禪寺。
明宣德九年(1434年)郭(guo)文的《重建玉案(an)山(shan)筇(qiong)竹(zhu)禪(chan)寺(si)記》稱:“玉案(an)山(shan)筇(qiong)竹(zhu)禪(chan)寺(si),滇(dian)之古剎(cha)也。爰自(zi)唐貞(zhen)觀中,鄯(shan)闡人高光之所(suo)創也。”碑文還敘述了“筇(qiong)竹(zhu)傳(chuan)奇,犀牛表(biao)異(yi)”之神話:“初,光偕弟智,獵于(yu)西(xi)山(shan),有犀躍出,眾逐之,至寺(si)之北壑,失犀所(suo)在。仰視山(shan)畔,見群僧狀甚異(yi)常。馳往覓之,又無所(suo)睹(du),惟所(suo)持筇(qiong)竹(zhu)杖植于(yu)林下(xia),眾弗能拔。翌日,往視之,則枝葉森(sen)然矣。光昆仲于(yu)是異(yi)之,知其為(wei)山(shan)靈示顯福地也,乃建寺(si)處,以(yi)居僧徒,因以(yi)'筇(qiong)竹(zhu)'名焉。然是時滇(dian)人所(suo)奉皆西(xi)域密教,初無禪(chan)講(jiang)宗也。”
筇竹(zhu)頌作者(zhe):黃庭堅(jian)【宋(song)朝】
偉(wei)邛(qiong)崍之美竹,初發(fa)跡於(左(zuo)牛右(you)羊)(左(zuo)牛右(you)可)。
有山(shan)而不險,有水(shui)而無波。
金聲而玉節,故貫四(si)時而不(bu)改其(qi)柯(ke)。
郭子(zi)遺(yi)我(wo),扶余澗阿。
坐則倚胡床棐幾,行則隨青(qing)笠綠蓑。
吾衰(shuai)也久矣,視(shi)爾畏友。
予(yu)琢予(yu)磨,百世以俟圣人而不惑,則(ze)涪皤(po)不負筇竹。
危而(er)不扶,顛而(er)不持,惟筇竹之(zhi)負涪(fu)皤。