《漁(yu)翁(weng)》是(shi)唐代文學(xue)家柳宗元(yuan)創作的一(yi)首山(shan)(shan)水(shui)小(xiao)詩(shi)。此(ci)詩(shi)通過漁(yu)翁(weng)在山(shan)(shan)水(shui)間獲得內心寧靜的描(miao)寫,表達了作者在政治(zhi)革(ge)新失敗、自(zi)身(shen)遭受(shou)打擊后尋求超脫的心境(jing)。全詩(shi)就像(xiang)一(yi)幅飄逸的風情畫,充滿了色彩和動感(gan),境(jing)界奇妙動人(ren)。其中“煙銷日出不見人(ren),欸乃一(yi)聲山(shan)(shan)水(shui)綠”兩句(ju)尤為人(ren)所稱道。
漁(yu)翁夜傍西巖宿1,曉汲清湘(xiang)燃楚竹(zhu)2。
煙銷日出不見人3,欸乃一聲山水綠4。
回看(kan)天際下(xia)中流5,巖(yan)上無心云相逐(zhu)6。
傍:靠(kao)近。西(xi)巖:當(dang)指(zhi)永州境內的西(xi)山,可參作者《始得西(xi)山宴游記》。
汲(jí):取水。湘(xiang):湘(xiang)江之水。楚:西(xi)山古屬楚地。
銷:消散。亦作“消”。
欸(ǎi)乃(nai)(nai):象聲(sheng)詞,一說(shuo)指槳聲(sheng),一說(shuo)是人長呼之聲(sheng)。唐(tang)時湘中棹歌(ge)有《欸乃(nai)(nai)曲》(見元結《欸乃(nai)(nai)曲序(xu)》)。
下中流(liu):由中流(liu)而下。
無心(xin):陶淵明(ming)《歸去來兮辭》:“云無心(xin)而出(chu)岫(xiu)。”一般是(shi)表示莊子(zi)所(suo)說(shuo)的(de)那種物我兩忘的(de)心(xin)靈境(jing)界(jie)。
夜晚時分,漁翁船靠(kao)西山停宿。清晨起來(lai),取水燃竹燒火做飯(fan)。
旭日初(chu)升,曉霧(wu)漸散,四(si)周悄然既無(wu)人聲(sheng)。漁翁搖櫓(lu),欸(e^)乃(nai)一聲(sheng),青山綠水映入眼簾。
回望天邊,江水滾滾東流(liu)。山上白云,悠然自(zi)在(zai)舒卷。
柳(liu)宗元這首山(shan)水小詩(shi)作于永州(今湖南零陵)。唐(tang)憲宗元和元年(nian)(806年(nian)),柳(liu)宗元因(yin)參與永貞革新而被貶永州,一腔抱負化為煙云,他承(cheng)受著(zhu)政治(zhi)上的(de)沉重(zhong)打(da)擊,寄(ji)情于異鄉(xiang)山(shan)水,作了著(zhu)名的(de)《永州八記》,并寫下了許多(duo)吟詠永州地區湖光山(shan)色的(de)詩(shi)篇,《漁翁(weng)》就是其中(zhong)的(de)一首代表作。
柳(liu)(liu)宗元(773—819),唐(tang)(tang)代文(wen)學(xue)家、哲(zhe)學(xue)家。字子厚。河(he)(he)東解(今山西省(sheng)運城(cheng)縣解州鎮),世稱柳(liu)(liu)河(he)(he)東。貞元(唐(tang)(tang)德宗年(nian)號,785年(nian)正月(yue)—805年(nian)八月(yue))進士,授(shou)校(xiao)書郎(lang),調藍田尉,升監察御(yu)史里行。因參與王(wang)叔(shu)文(wen)集(ji)團,被貶為(wei)永州司(si)馬。后遷柳(liu)(liu)州刺史,故又稱柳(liu)(liu)柳(liu)(liu)州。與韓愈共(gong)同倡導古文(wen)運動,同被列入“唐(tang)(tang)宋八大家”,并稱“韓柳(liu)(liu)”。其詩風(feng)格(ge)清(qing)峭,與劉禹錫并稱“劉柳(liu)(liu)”,與王(wang)維(wei)、孟浩然、韋應物并稱“王(wang)孟韋柳(liu)(liu)”。有《河(he)(he)東先生集(ji)》。
這首小詩情(qing)趣盎然,詩人以淡(dan)逸(yi)清(qing)和的筆墨構畫出一幅令人迷(mi)醉(zui)的山水晨景(jing),并(bing)從中透露了他深沉熱(re)烈的內心世界。
這首(shou)詩(shi)取(qu)題漁(yu)(yu)翁,漁(yu)(yu)翁是貫串(chuan)全詩(shi)首(shou)尾(wei)的(de)(de)(de)(de)核心形(xing)象(xiang)(xiang)。但是,詩(shi)人(ren)并(bing)非孤立(li)地為漁(yu)(yu)翁畫像,作品的(de)(de)(de)(de)意趣(qu)也不(bu)唯落在漁(yu)(yu)翁的(de)(de)(de)(de)形(xing)象(xiang)(xiang)之上。完整地看,構成詩(shi)篇全境的(de)(de)(de)(de),除了辛勞不(bu)息的(de)(de)(de)(de)漁(yu)(yu)翁以外,還有漁(yu)(yu)翁置身于其中的(de)(de)(de)(de)山(shan)水(shui)天地,這兩(liang)者在詩(shi)中留下了按各自(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)規律特點而(er)發展(zhan)變(bian)幻(huan)的(de)(de)(de)(de)形(xing)跡(ji)。但同(tong)(tong)時(shi),詩(shi)人(ren)又把兩(liang)者渾(hun)然融化,漁(yu)(yu)翁和(he)自(zi)(zi)(zi)然景(jing)象(xiang)(xiang)結成不(bu)可分割的(de)(de)(de)(de)一體,共同(tong)(tong)顯示著生活的(de)(de)(de)(de)節奏和(he)內在的(de)(de)(de)(de)機(ji)趣(qu)。由夜而(er)晨,是人(ren)類活動最豐富(fu)的(de)(de)(de)(de)時(shi)刻(ke),是萬物復蘇、生機(ji)勃(bo)勃(bo)的(de)(de)(de)(de)時(shi)刻(ke),本詩(shi)即以此為景(jing)色發展(zhan)的(de)(de)(de)(de)線(xian)索。因(yin)此,漁(yu)(yu)翁不(bu)斷變(bian)換(huan)的(de)(de)(de)(de)舉止行動和(he)自(zi)(zi)(zi)然景(jing)色的(de)(de)(de)(de)無(wu)窮變(bian)幻(huan)便有了共同(tong)(tong)的(de)(de)(de)(de)時(shi)間依據,取(qu)得(de)極為和(he)諧的(de)(de)(de)(de)統(tong)一。
全(quan)(quan)詩(shi)共六(liu)句(ju),按時(shi)間(jian)順序(xu),分三(san)個層(ceng)次。“漁(yu)翁夜(ye)傍西巖宿,曉(xiao)汲清(qing)湘(xiang)(xiang)燃楚竹(zhu)。”這(zhe)是從夜(ye)到拂曉(xiao)的(de)(de)(de)景象(xiang)。漁(yu)翁是這(zhe)兩句(ju)中(zhong)(zhong)最引人注(zhu)目(mu)的(de)(de)(de)形象(xiang),他夜(ye)宿山(shan)邊,晨起汲水(shui)(shui)(shui)燃竹(zhu),以(yi)(yi)(yi)忙碌的(de)(de)(de)身影形象(xiang)地(di)(di)顯示著時(shi)間(jian)的(de)(de)(de)流(liu)(liu)轉。伴隨著漁(yu)翁的(de)(de)(de)活(huo)動(dong),詩(shi)人的(de)(de)(de)筆觸又自然而然地(di)(di)延及西巖、清(qing)湘(xiang)(xiang)、楚竹(zhu),西巖即永州西山(shan),柳宗(zong)元在(zai)《始(shi)得(de)西山(shan)宴游(you)記》一文中(zhong)(zhong)曾極(ji)言探得(de)西山(shan)的(de)(de)(de)歡悅(yue),并(bing)描(miao)述了(le)(le)西山(shan)的(de)(de)(de)高峻:居于(yu)西山(shan)之(zhi)(zhi)巔(dian),“則(ze)凡數州之(zhi)(zhi)土壤,皆(jie)在(zai)衽席之(zhi)(zhi)下”;而流(liu)(liu)經山(shan)下的(de)(de)(de)湘(xiang)(xiang)水(shui)(shui)(shui)“至清(qing),雖深五六(liu)丈(zhang),見底(di)”(《湘(xiang)(xiang)中(zhong)(zhong)記》,見《太平御覽》卷(juan)六(liu)十五)。詩(shi)中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)“清(qing)”字正(zheng)(zheng)顯示了(le)(le)湘(xiang)(xiang)水(shui)(shui)(shui)的(de)(de)(de)這(zhe)一特點。再加以(yi)(yi)(yi)永州一帶(dai)(今湖南零陵等(deng)地(di)(di))盛產湘(xiang)(xiang)竹(zhu),于(yu)是,山(shan)、水(shui)(shui)(shui)、竹(zhu)這(zhe)些(xie)仿佛不(bu)經意地(di)(di)出現在(zai)詩(shi)句(ju)中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)零星(xing)物(wu)象(xiang),卻分明(ming)在(zai)讀(du)者腦海中(zhong)(zhong)構(gou)成了(le)(le)清(qing)新而完整(zheng)的(de)(de)(de)畫面:輕紗般的(de)(de)(de)薄霧籠(long)罩著高山(shan)、流(liu)(liu)水(shui)(shui)(shui)、湘(xiang)(xiang)竹(zhu)……司空圖在(zai)《詩(shi)品(pin)》中(zhong)(zhong)有言:“是有真(zhen)跡,如不(bu)可知,意象(xiang)欲出,造化已(yi)奇”,正(zheng)(zheng)可概(gai)括(kuo)此詩(shi)首二(er)句(ju)的(de)(de)(de)藝(yi)術表(biao)現特點。這(zhe)兩句(ju)既設(she)制了(le)(le)一個秀麗悅(yue)目(mu)的(de)(de)(de)空間(jian)畫面,又以(yi)(yi)(yi)夜(ye)幕初啟(qi)、晨曦微露這(zhe)樣流(liu)(liu)動(dong)的(de)(de)(de)時(shi)間(jian)感引出了(le)(le)下面對日出的(de)(de)(de)描(miao)述,可以(yi)(yi)(yi)說在(zai)時(shi)空兩方面奠(dian)定了(le)(le)全(quan)(quan)詩(shi)活(huo)躍而又清(qing)逸的(de)(de)(de)基調。
“煙銷日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)不見(jian)人(ren)(ren)(ren),欸乃一(yi)(yi)(yi)聲(sheng)山(shan)水綠(lv)。”這(zhe)(zhe)是(shi)(shi)(shi)最(zui)見(jian)詩(shi)人(ren)(ren)(ren)功力的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)妙句(ju),也(ye)是(shi)(shi)(shi)全詩(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)精華所(suo)在(zai)(zai)(zai),若從內(nei)容(rong)上給予整理,這(zhe)(zhe)兩(liang)句(ju)描寫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)以下(xia)情景(jing):一(yi)(yi)(yi)方(fang)面是(shi)(shi)(shi)自然(ran)景(jing)色:煙銷日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu),山(shan)水頓綠(lv);一(yi)(yi)(yi)方(fang)面是(shi)(shi)(shi)漁翁(weng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)行蹤(zong):漁船離岸而(er)(er)(er)行,空(kong)間傳來一(yi)(yi)(yi)聲(sheng)櫓響(xiang)。然(ran)而(er)(er)(er),詩(shi)人(ren)(ren)(ren)沒有遵循這(zhe)(zhe)樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)(huo)(huo)(huo)邏輯來組織詩(shi)句(ju),卻(que)從自我感(gan)受(shou)出(chu)(chu)(chu)發(fa)(fa),交(jiao)錯展現(xian)兩(liang)種景(jing)象,更清(qing)晰地表現(xian)了(le)(le)發(fa)(fa)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)于自然(ran)界(jie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)微(wei)妙變異。前一(yi)(yi)(yi)句(ju)中(zhong)“煙銷日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)”和(he)“不見(jian)人(ren)(ren)(ren)”,一(yi)(yi)(yi)是(shi)(shi)(shi)清(qing)晨常(chang)見(jian)之(zhi)景(jing),一(yi)(yi)(yi)是(shi)(shi)(shi)不知漁船何(he)時悄(qiao)然(ran)離去(qu)(qu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)突發(fa)(fa)意識,兩(liang)者本無必(bi)然(ran)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)聯系,但如今同(tong)集(ji)一(yi)(yi)(yi)句(ju),卻(que)喚(huan)起(qi)了(le)(le)人(ren)(ren)(ren)們的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)想象力:仿佛在(zai)(zai)(zai)日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)剎(cha)那(nei),天色暗而(er)(er)(er)忽(hu)(hu)明,萬物從朦朧中(zhong)忽(hu)(hu)而(er)(er)(er)顯(xian)豁(huo),這(zhe)(zhe)才使人(ren)(ren)(ren)猛然(ran)發(fa)(fa)覺漁船已(yi)無蹤(zong)影。“不見(jian)人(ren)(ren)(ren)”這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)驟(zou)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感(gan)受(shou)成為一(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)標志,劃(hua)(hua)開了(le)(le)日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)前后的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)界(jie)限(xian),真(zhen)實(shi)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)(huo)(huo)(huo)中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)過程得(de)到藝術的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)強化,以一(yi)(yi)(yi)種夸張(zhang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)節(jie)奏出(chu)(chu)(chu)現(xian)在(zai)(zai)(zai)讀者眼前。緊接(jie)著(zhu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“欸乃一(yi)(yi)(yi)聲(sheng)”和(he)“山(shan)水綠(lv)”更使耳中(zhong)所(suo)聞之(zhi)聲(sheng)與(yu)目中(zhong)所(suo)見(jian)之(zhi)景(jing)發(fa)(fa)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)了(le)(le)奇(qi)特的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)依存關系。清(qing)晨,山(shan)水隨著(zhu)天色的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)變化,色彩由(you)黯(an)而(er)(er)(er)明,這(zhe)(zhe)是(shi)(shi)(shi)一(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)漸變的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)過程,但在(zai)(zai)(zai)詩(shi)中(zhong),隨著(zhu)劃(hua)(hua)破靜空(kong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)下(xia)聲(sheng)響(xiang),萬象皆綠(lv),這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)“綠(lv)”字(zi)不僅呈(cheng)現(xian)出(chu)(chu)(chu)色彩的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)功能,而(er)(er)(er)且(qie)顯(xian)示出(chu)(chu)(chu)一(yi)(yi)(yi)種動(dong)態(tai)感(gan)。這(zhe)(zhe)可與(yu)王安石的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)著(zhu)名詩(shi)句(ju)“春(chun)風(feng)又綠(lv)江南岸”相比(bi)較。王安石借春(chun)風(feng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)飄拂(fu)賦(fu)“綠(lv)”字(zi)以動(dong)態(tai),而(er)(er)(er)柳宗(zong)元則(ze)借聲(sheng)響(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)驟(zou)起(qi),不僅賦(fu)之(zhi)以動(dong)態(tai),而(er)(er)(er)且(qie)賦(fu)以頃(qing)(qing)刻(ke)轉換的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)疾速感(gan),生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)動(dong)地顯(xian)現(xian)了(le)(le)日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)景(jing)象,更顯(xian)神奇(qi)。德國啟蒙(meng)運(yun)(yun)動(dong)時期的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)文藝理論(lun)家萊辛在(zai)(zai)(zai)指出(chu)(chu)(chu)詩(shi)與(yu)畫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)區別時曾說:“一(yi)(yi)(yi)切(qie)物體不僅在(zai)(zai)(zai)空(kong)間中(zhong)存在(zai)(zai)(zai),而(er)(er)(er)且(qie)也(ye)在(zai)(zai)(zai)時間中(zhong)存在(zai)(zai)(zai)。物體也(ye)持(chi)續(xu),在(zai)(zai)(zai)它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)持(chi)續(xu)期內(nei)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)每(mei)一(yi)(yi)(yi)頃(qing)(qing)刻(ke)都可以現(xian)出(chu)(chu)(chu)不同(tong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)樣子(zi),并且(qie)和(he)其它事物發(fa)(fa)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)不同(tong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)關系。……詩(shi)在(zai)(zai)(zai)它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)持(chi)續(xu)性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)摹(mo)仿里(li),也(ye)只能運(yun)(yun)用物體的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)某一(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)屬性,而(er)(er)(er)所(suo)選擇(ze)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)就應該是(shi)(shi)(shi),從詩(shi)要(yao)運(yun)(yun)用它那(nei)個(ge)(ge)觀點去(qu)(qu)看(kan),能夠引起(qi)該物體的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)最(zui)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)動(dong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感(gan)性形(xing)象的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)那(nei)個(ge)(ge)屬性。”(《拉奧孔》)柳宗(zong)元沒有靜止地去(qu)(qu)表現(xian)日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)壯(zhuang)麗輝煌(huang),或去(qu)(qu)描摹(mo)日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)后的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)光(guang)明世界(jie),他正是(shi)(shi)(shi)充分(fen)發(fa)(fa)揮語言藝術的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)特長,抓住最(zui)有活(huo)(huo)(huo)(huo)力,最(zui)富生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)氣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)日(ri)(ri)(ri)出(chu)(chu)(chu)瞬間,把生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)(huo)(huo)(huo)中(zhong)常(chang)見(jian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)自然(ran)景(jing)象表現(xian)得(de)比(bi)真(zhen)實(shi)更為美好,給人(ren)(ren)(ren)以強大的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感(gan)染(ran)力。
“回(hui)看天際下(xia)中(zhong)(zhong)(zhong)流(liu),巖上(shang)無心(xin)(xin)(xin)(xin)云相(xiang)逐。”日出(chu)以(yi)后(hou),畫面更(geng)(geng)為(wei)開闊(kuo)。此(ci)時(shi)漁(yu)船已進入中(zhong)(zhong)(zhong)流(liu),而(er)回(hui)首騁目,只見山巔上(shang)正(zheng)浮(fu)動著片片白云,好似(si)無心(xin)(xin)(xin)(xin)無慮(lv)地前后(hou)相(xiang)逐,詩(shi)(shi)境(jing)(jing)極是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)悠逸恬淡(dan)。對(dui)(dui)這(zhe)一(yi)結(jie)尾蘇東(dong)坡認(ren)為(wei)“雖(sui)不(bu)(bu)(bu)必(bi)亦可”,因(yin)(yin)(yin)而(er)還引(yin)起一(yi)場爭論,一(yi)時(shi)間(jian)(jian),宋嚴羽(yu)、劉辰翁(weng)(weng),明(ming)胡(hu)應麟、王(wang)世貞(zhen),清王(wang)士禛(zhen)、沈德潛等(deng)人(ren)(ren)各呈己(ji)見,眾說(shuo)紛紜(yun),但是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)們(men)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)爭論都局限(xian)在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)藝術(shu)(shu)趣(qu)(qu)味上(shang),卻(que)沒有(you)(you)深入體(ti)會柳(liu)宗(zong)元(yuan)(yuan)作此(ci)詩(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)處境(jing)(jing)和(he)心(xin)(xin)(xin)(xin)情(qing)。柳(liu)宗(zong)元(yuan)(yuan)在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)詩(shi)(shi)文中(zhong)(zhong)(zhong),曾多次言及他(ta)被(bei)貶后(hou)沉重壓抑的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)(xin)(xin)緒,在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)《與楊誨之(zhi)(zhi)第二(er)(er)書》中(zhong)(zhong)(zhong),他(ta)寫道(dao):“至(zhi)永(yong)州七(qi)年矣,蚤夜惶(huang)惶(huang)”,理想抱負和(he)冷酷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)現實(shi)產生了尖銳的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)矛(mao)盾,在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)極度(du)悲(bei)憤的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)況下(xia),他(ta)“但當把鋤荷(he)鍤(cha),決溪泉(quan)為(wei)圃以(yi)給茹(ru),其(qi)隟(xi)則浚溝池,藝樹木(mu),行(xing)歌坐釣,望青天白云,以(yi)此(ci)為(wei)適(shi)。”在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)《始得西(xi)山宴(yan)游(you)(you)記》中(zhong)(zhong)(zhong),柳(liu)宗(zong)元(yuan)(yuan)表(biao)(biao)(biao)露(lu)得更(geng)(geng)明(ming)白:“自余為(wei)僇人(ren)(ren),居是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)州,恒惴栗(li),其(qi)隟(xi)也,則施施而(er)行(xing),漫漫而(er)游(you)(you)”,可見他(ta)并非以(yi)一(yi)顆(ke)平靜(jing)恬淡(dan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)(xin)(xin)徜徉于(yu)山水(shui)之(zhi)(zhi)間(jian)(jian),而(er)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)強(qiang)求(qiu)寬解,以(yi)圖尋得慰藉(jie)。但是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),正(zheng)如他(ta)在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)《游(you)(you)朝陽巖遂登(deng)西(xi)亭二(er)(er)十韻》中(zhong)(zhong)(zhong)所(suo)嘆的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)那樣(yang)(yang):“謫棄非隱(yin)滄,登(deng)陟(zhi)非遠郊”,事實(shi)上(shang),他(ta)并沒有(you)(you)獲得真(zhen)正(zheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)解脫,有(you)(you)時(shi)候,他(ta)因(yin)(yin)(yin)一(yi)山一(yi)水(shui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)遭遇而(er)想及自己(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)不(bu)(bu)(bu)幸,于(yu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)(bu)勝悵惘感慨(kai),有(you)(you)時(shi)候他(ta)在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)登(deng)陟(zhi)跋涉(she)中(zhong)(zhong)(zhong)意有(you)(you)所(suo)感,情(qing)不(bu)(bu)(bu)自禁地顯(xian)露(lu)出(chu)不(bu)(bu)(bu)平和(he)抗爭,正(zheng)因(yin)(yin)(yin)為(wei)如此(ci),他(ta)更(geng)(geng)強(qiang)烈(lie)地希(xi)求(qiu)擺(bai)脫這(zhe)種精神的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)壓抑。所(suo)以(yi),與其(qi)說(shuo)《漁(yu)翁(weng)(weng)》以(yi)充滿(man)奇趣(qu)(qu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)景色表(biao)(biao)(biao)現出(chu)淡(dan)逸的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)調,不(bu)(bu)(bu)如說(shuo)更(geng)(geng)袒(tan)露(lu)了隱(yin)于(yu)其(qi)后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)顆(ke)火熱不(bu)(bu)(bu)安(an)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)(xin)(xin)。這(zhe)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)熱烈(lie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)向往,是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)急(ji)切的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)追求(qiu),詩(shi)(shi)中(zhong)(zhong)(zhong)顯(xian)示(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)自由安(an)適(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生活情(qing)趣(qu)(qu)對(dui)(dui)于(yu)處在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)禁錮(gu)狀態的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)來說(shuo),實(shi)在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)太(tai)珍貴太(tai)美(mei)好了。于(yu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)寫下(xia)日出(chu)奇句之(zhi)(zhi)后(hou),詩(shi)(shi)人(ren)(ren)不(bu)(bu)(bu)欲甘休,以(yi)更(geng)(geng)顯(xian)露(lu)地一(yi)吐自己(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)(xin)(xin)愿為(wei)快,化用(yong)陶淵明(ming)《歸去來兮辭》中(zhong)(zhong)(zhong)“云無心(xin)(xin)(xin)(xin)以(yi)出(chu)岫”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)句子,宕開詩(shi)(shi)境(jing)(jing),作了這(zhe)樣(yang)(yang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)收尾。只有(you)(you)真(zhen)正(zheng)體(ti)會柳(liu)宗(zong)元(yuan)(yuan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)現實(shi)處境(jing)(jing),才能理解他(ta)結(jie)句的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)用(yong)心(xin)(xin)(xin)(xin)。詩(shi)(shi)人(ren)(ren)自始至(zhi)終(zhong)表(biao)(biao)(biao)現漁(yu)翁(weng)(weng)和(he)大自然的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)相(xiang)契之(zhi)(zhi)情(qing),不(bu)(bu)(bu)僅(jin)出(chu)于(yu)藝術(shu)(shu)表(biao)(biao)(biao)現的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)需要,同樣(yang)(yang)體(ti)現著他(ta)對(dui)(dui)自由人(ren)(ren)生的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)渴求(qiu)。這(zhe)也說(shuo)明(ming),要深入領會一(yi)篇(pian)作品的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝術(shu)(shu)風格,常(chang)常(chang)離不(bu)(bu)(bu)開對(dui)(dui)作者思想感情(qing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)準確把握。
宋代惠洪(hong)《冷齋夜話》:東(dong)坡評詩(shi)(shi)云:“以(yi)奇(qi)趣為(wei)宗,反(fan)常合道為(wei)趣。熟味之,此詩(shi)(shi)有奇(qi)趣。其尾兩(liang)句(ju),雖不必亦可。”
宋代嚴羽《滄浪(lang)詩話》:東坡刪(shan)去后二(er)句,使子厚復生,亦(yi)必心服(fu)。
明代高棅《唐詩品匯》:劉云(yun):或(huo)謂蘇評為當,非(fei)知言者。此詩氣渾,不類晚唐,正(zheng)在(zai)后兩句,非(fei)蛇安足者。
明(ming)代郝敬(jing)《批選唐詩》:無(wu)色無(wu)相,瀟然自(zi)得。
明代桂天祥(xiang)《批點(dian)唐詩正聲》:“煙消日出不見(jian)人”二句,古今絕(jue)唱。
明代邢昉《唐風定》:高正在結。欲刪二語者,難與(yu)言詩矣。
明代胡應麟《詩藪(sou)》:子厚“魚翁夜傍西巖(yan)宿”,除云末二(er)句自佳。劉以為(wei)不類(lei)晚唐,正賴有此,然加此二(er)句為(wei)七(qi)言古(gu),亦何詎勝(sheng)晚唐?故(gu)不如(ru)作絕(jue)也。
明代王文(wen)祿《詩的(de)》:柳(liu)柳(liu)州《漁翁詩》……氣清(qing)而飄逸(yi),殆商調歟!
明代(dai)王(wang)昌會《詩話類編(bian)》:詩貴(gui)意,意貴(gui)遠不貴(gui)近,貴(gui)淡(dan)不貴(gui)濃(nong);濃(nong)而(er)近者易識,淡(dan)而(er)遠者難知(zhi)。……柳子(zi)厚“回看天際(ji)下中流(liu),巖上無心云相逐”,坡翁欲削此二(er)句,論詩者類不免矮人(ren)看場之病。余謂若止(zhi)用前四句,則與晚唐(tang)何異(yi)?
清代沈德潛《唐詩別裁》:東坡謂刪去(qu)末二語,馀情不盡。信然。
清代吳瑞榮(rong)《唐詩箋(jian)要》:二語幽絕(“煙銷日出(chu)”二句下(xia))。