哀(ai)牢(lao)國是有史記載以來的第一個傣族政(zheng)權,也是形成當今傣族的重要(yao)載體(ti)。
公元前5世(shi)紀(ji)(ji)中(zhong)期,怒江(jiang)與(yu)瀾滄江(jiang)之間的(de)閩人邦(bang)國(guo)(guo)以“勐(meng)掌(象國(guo)(guo))”為中(zhong)心(xin)組成聯盟國(guo)(guo)家(jia),后(hou)逐漸向(xiang)東、西(xi)(xi)、南(nan)三個方向(xiang)擴(kuo)大,高峰時東起云嶺山脈、西(xi)(xi)到(dao)伊洛瓦(wa)底江(jiang)流域、北抵青藏高原南(nan)麓、南(nan)達撣邦(bang)高原中(zhong)南(nan)部(bu)。公元前2世(shi)紀(ji)(ji)末,東土漢國(guo)(guo)向(xiang)其西(xi)(xi)南(nan)擴(kuo)張時,曾試圖與(yu)“勐(meng)掌”接觸,但因中(zhong)間的(de)蠻族(zu)部(bu)落阻攔(lan)、終未接觸到(dao)“勐(meng)掌”,司馬(ma)遷在《史記(ji)》中(zhong)將(jiang)“勐(meng)掌”記(ji)作“乘象國(guo)(guo)”。公元前1世(shi)紀(ji)(ji),漢國(guo)(guo)征服(fu)云南(nan)高原中(zhong)部(bu)的(de)蠻族(zu)后(hou),開(kai)始與(yu)“勐(meng)掌”有接觸,由此將(jiang)“勐(meng)掌”稱作“哀(ai)牢國(guo)(guo)”,以閩人為主體的(de)哀(ai)牢國(guo)(guo)居民因此稱作“哀(ai)牢夷”。
公元69年(nian)(nian),哀牢王(wang)柳(liu)貌(mao)率77個屬國(guo)(guo)(guo)、5萬余戶、55萬多人歸附(fu)東(dong)土,漢國(guo)(guo)(guo)于(yu)其地(di)設永(yong)昌郡(jun);公元76年(nian)(nian),哀牢王(wang)室與漢國(guo)(guo)(guo)派駐(zhu)官員(yuan)產(chan)生矛盾(dun),哀牢王(wang)類牢起兵反漢;次年(nian)(nian),漢國(guo)(guo)(guo)從(cong)云南高原中部調蠻族(zu)武(wu)裝反攻哀牢武(wu)裝,哀牢王(wang)類牢被斬首、王(wang)族(zu)殘余勢力(li)西(xi)(xi)渡(du)怒(nu)(nu)江。數(shu)年(nian)(nian)后,怒(nu)(nu)江以西(xi)(xi)的哀牢人邑國(guo)(guo)(guo)在伊洛瓦底(di)江東(dong)岸渡(du)口“達(da)光”重組聯(lian)盟國(guo)(guo)(guo)家,《后漢書(shu)》等漢文典籍(ji)將此國(guo)(guo)(guo)記作(zuo)“撣國(guo)(guo)(guo)”。
公元(yuan)738年,哀牢夷(yi)再次崛起,位于禮社江上(shang)游的哀牢夷(yi)小(xiao)(xiao)邦“蒙(meng)舍”征服(fu)周邊小(xiao)(xiao)邦,入主洱海(hai)盆地(di)建(jian)立南(nan)詔(zhao)國(guo)。《新唐書·南(nan)蠻(man)上(shang)》記載:“南(nan)詔(zhao),或曰(yue)鶴拓、曰(yue)龍尾、曰(yue)苴咩(mie)、曰(yue)陽劍(jian),本哀牢夷(yi)后,烏蠻(man)別種也(ye)。”
哀(ai)牢(lao)國大約形成于公元(yuan)前五世(shi)紀初,公元(yuan)69年(nian)歸附中(zhong)土,東漢朝廷以其地設永昌郡(jun)。哀(ai)牢(lao)國統治(zhi)中(zhong)心位于“勐掌”(保山盆地),疆域包括今中(zhong)國云南省(sheng)怒江州(zhou)、大理州(zhou)、普洱市、西雙版(ban)納州(zhou)、臨滄市、保山市、德宏州(zhou)、玉溪(xi)市西端(duan)、紅河(he)州(zhou)西部,緬甸(dian)撣邦、克(ke)欽邦、曼(man)德勒省(sheng)北部,老撾(zhua)豐沙里省(sheng)、瑯(lang)南塔省(sheng)。
哀牢國的(de)(de)中心保(bao)山壩(ba),冬暖夏涼,四季如春,素有“保(bao)山氣候甲天下”的(de)(de)美稱(cheng),是(shi)人(ren)類生存(cun)繁衍(yan)的(de)(de)一(yi)片樂土(tu)。與保(bao)山壩(ba)一(yi)山之隔的(de)(de)蒲縹(piao)塘子溝遺址(zhi),很可能就(jiu)是(shi)哀牢先(xian)民(min)“蒲縹(piao)人(ren)”在石(shi)器時代創造的(de)(de)文(wen)明;蒲縹(piao)人(ren)是(shi)距今(jin)8000年左右的(de)(de)早期(qi)智人(ren)。
從史籍記載看,哀(ai)牢國(guo)(guo)是(shi)個(ge)(ge)部落(luo)聯盟(meng)國(guo)(guo)家,除哀(ai)牢王外(wai),還有77個(ge)(ge)王,說明這(zhe)個(ge)(ge)部落(luo)聯盟(meng)國(guo)(guo)家是(shi)由78個(ge)(ge)部落(luo)組成。哀(ai)牢國(guo)(guo)鼎盛時期(qi)的(de)人(ren)口,從兩次內(nei)附統計看,有54660戶、571370人(ren),這(zhe)在當時可算是(shi)一個(ge)(ge)中等大(da)國(guo)(guo)。
據《華陽國(guo)志》和(he)《后漢書》記載,哀牢(lao)國(guo)“宜(yi)(yi)五谷蠶(can)桑(sang)”,“出銅(tong)、鐵、鉛、錫……”,尤多珍奇寶貨如黃金、光珠、琥(hu)珀、翡翠、水晶、瑪(ma)瑙(nao)……,有(you)孔雀、犀、象、軻蟲、食鐵貊獸和(he)說(shuo)話的(de)猩猩;另外(wai),還有(you)“節相去(qu)一丈,圍(wei)三尺余,受一斛許”的(de)大濮(pu)竹;最有(you)名的(de)工藝特產(chan)是(shi)(shi)桐華布(bu)和(he)蘭(lan)干細(xi)布(bu),就是(shi)(shi)優質苧(zhu)麻細(xi)布(bu),其華美有(you)如絲織品中的(de)彩色大花綾錦,桐華布(bu)則是(shi)(shi)用木(mu)棉織成(cheng)的(de)潔白不污的(de)布(bu)。肥沃的(de)土地,充沛的(de)水源,宜(yi)(yi)人的(de)氣候(hou),豐(feng)富的(de)礦產(chan),茂(mao)盛的(de)林木(mu),種類繁多的(de)動(dong)植物,為哀牢(lao)人民的(de)生活提供(gong)了得(de)天獨厚的(de)條(tiao)件。
哀牢古(gu)國由于(yu)歷(li)史久遠,地(di)上(shang)文物早已(yi)蕩然無存,只有一些(xie)與之相關的(de)地(di)名、山(shan)水(shui)和后人根據(ju)傳說修建(jian)的(de)景點(dian),隱約透出點(dian)遠古(gu)歲(sui)月的(de)信(xin)息(xi)。
傣族(zu)民(min)間流傳著很多關(guan)于哀牢的傳說(shuo),有一個(ge)關(guan)于哀牢始(shi)祖的傳說(shuo),大(da)意是:
有一婦(fu)人(ren)(ren)名(ming)沙壺,因(yin)(yin)到(dao)江邊捕(bu)魚,觸沉(chen)木(mu)而(er)懷(huai)孕,生下十個兒子。后(hou)沉(chen)木(mu)化為龍(long)作人(ren)(ren)言問“我(wo)的(de)兒子何在”,九(jiu)子驚走,獨幼子不去,背龍(long)而(er)坐(zuo),因(yin)(yin)而(er)取名(ming)九(jiu)隆。九(jiu)隆長大后(hou),雄桀(jie)出眾被推為王(wang)。當(dang)時(shi)有一婦(fu)人(ren)(ren),名(ming)叫奴波息,也生有十個女兒,九(jiu)隆兄弟皆娶(qu)以為妻,子孫繁衍,散居溪谷。九(jiu)隆死后(hou),世(shi)世(shi)相繼,分(fen)置(zhi)小王(wang)。
柳貌(mao),古哀(ai)(ai)牢國九隆王(wang)(wang)傳人(ren)。公(gong)元1世(shi)紀中(zhong)葉在位,為保山(shan)歷史上一位關(guan)鍵(jian)(jian)時期(qi)的(de)關(guan)鍵(jian)(jian)人(ren)物(wu)。東(dong)漢永平(ping)十(shi)二(er)年(公(gong)元69年),柳貌(mao)率眾人(ren)77邑王(wang)(wang)、5萬余戶歸附(fu)東(dong)漢王(wang)(wang)朝,從而使古代保山(shan)由奴(nu)隸社會一步跨(kua)入了(le)(le)封(feng)建制(zhi)的(de)門(men)檻(jian)。漢王(wang)(wang)朝設永昌郡(jun)統一管轄。為彰柳貌(mao)內屬(shu)之功,漢明帝給他(ta)頒賜了(le)(le)性質(zhi)、字(zi)體類(lei)同于漢武(wu)帝所賜“滇王(wang)(wang)之印(yin)”的(de)“哀(ai)(ai)牢王(wang)(wang)章(zhang)”。
《哀(ai)牢傳》曰:“九隆代(dai)(dai)代(dai)(dai)相傳,名(ming)號不可(ke)得而數,至于禁(jin)高(gao),乃可(ke)記(ji)知。禁(jin)高(gao)死(si),子(zi)(zi)(zi)吸代(dai)(dai);吸死(si),子(zi)(zi)(zi)建非(fei)代(dai)(dai);建非(fei)死(si),子(zi)(zi)(zi)哀(ai)牢代(dai)(dai);哀(ai)牢死(si),子(zi)(zi)(zi)桑(sang)藕代(dai)(dai);桑(sang)藕死(si),子(zi)(zi)(zi)柳(liu)承代(dai)(dai);柳(liu)承死(si),子(zi)(zi)(zi)柳(liu)貌代(dai)(dai);柳(liu)貌死(si),子(zi)(zi)(zi)扈(粟(su))栗]代(dai)(dai)。”
今云南所有(you)民族語言當(dang)中(zhong),只有(you)傣語能(neng)解釋清楚“哀牢”。
“哀(ai)牢”當今傣語為“酒氣”,但哀(ai)牢國之“哀(ai)牢”明(ming)顯不(bu)是“酒氣”。
“哀(ai)牢”發音非常接(jie)近傣語(yu)“AiLong”、漢語(yu)譯為“大哥”或(huo)“老大”,也可引申為“中央”或(huo)“中心”;那么,“哀(ai)牢國(guo)”就是(shi)“中央國(guo)”或(huo)“中心國(guo)”。
《后漢(han)書(shu)·哀牢傳》說“建武(wu)二(er)十七(qi)(qi)(qi)年(nian)(nian)(公(gong)元51年(nian)(nian)),賢栗等遂率種(zhong)人二(er)千七(qi)(qi)(qi)百七(qi)(qi)(qi)十,口萬七(qi)(qi)(qi)千六百五(wu)十九,詣越西太守鄭鴻降(jiang),求內屬,光武(wu)封賢栗等為君長,自是(shi)歲(sui)歲(sui)來朝貢。”;“永平十二(er)年(nian)(nian)(公(gong)元69年(nian)(nian)),哀牢王(wang)柳貌遣子率種(zhong)人內屬,其(qi)稱王(wang)者七(qi)(qi)(qi)十七(qi)(qi)(qi)人,戶五(wu)萬一(yi)千八百九十,口五(wu)十五(wu)萬三千七(qi)(qi)(qi)百一(yi)十一(yi);西南去洛(luo)陽七(qi)(qi)(qi)千里,顯宗以其(qi)地置哀牢、博南二(er)縣。”可見(jian),哀牢是(shi)“種(zhong)人”,即是(shi)一(yi)個族種(zhong)。
《后漢書·哀(ai)(ai)牢(lao)(lao)(lao)傳》使(shi)“哀(ai)(ai)牢(lao)(lao)(lao)”有(you)了一個完整的形貌:哀(ai)(ai)牢(lao)(lao)(lao)人住在今保山、昌(chang)寧(ning)、施甸、永(yong)平(ping)、云龍等(deng)地,沒有(you)建立(li)完善國(guo)家(jia)體(ti)系,各部落長均稱(cheng)王,部落聯盟首領亦(yi)稱(cheng)為王。漢武(wu)帝時(shi),(公(gong)元(yuan)前109年(nian)(nian)(nian))取了保山、昌(chang)寧(ning)、施甸等(deng)地,設了嶲(sui)唐(tang)、不韋兩(liang)個縣,哀(ai)(ai)牢(lao)(lao)(lao)的元(yuan)氣受傷,因此轉衰;永(yong)平(ping)十二年(nian)(nian)(nian)(公(gong)元(yuan)69年(nian)(nian)(nian))哀(ai)(ai)牢(lao)(lao)(lao)王柳(liu)貌歸漢,顯(xian)宗以其地置(zhi)哀(ai)(ai)牢(lao)(lao)(lao)、博南二縣;建初元(yuan)年(nian)(nian)(nian)(公(gong)元(yuan)76年(nian)(nian)(nian)),哀(ai)(ai)牢(lao)(lao)(lao)王類牢(lao)(lao)(lao)反(fan)漢;二年(nian)(nian)(nian)(公(gong)元(yuan)77年(nian)(nian)(nian)),平(ping)叛。
在(zai)《史記》里(li),沒(mei)有(you)“哀牢(lao)國(guo)(guo)”,也沒(mei)有(you)“哀牢(lao)”字樣。但《史記》確有(you)記載(zai):“……滇王嘗羌乃留為求道,四歲余(yu)皆閉昆明(今楚雄),終莫能通。然聞其(qi)西(xi)可千(qian)余(yu)里(li),有(you)乘(cheng)(cheng)象國(guo)(guo),名曰滇越,而(er)蜀賈奸出物者或(huo)至焉。”滇國(guo)(guo)已經確認是在(zai)滇池一(yi)帶,從(cong)滇池往西(xi)千(qian)余(yu)里(li),剛(gang)好(hao)就是今保山(shan)盆(pen)地,即哀牢(lao)國(guo)(guo)。以(yi)此推論,“乘(cheng)(cheng)象國(guo)(guo)”即是“哀牢(lao)國(guo)(guo)”。
《史記(ji)》里(li)連“夜郎(lang)國(guo)(guo)”也(ye)提到了(le),為什么會沒有“哀牢(lao)(lao)國(guo)(guo)”或(huo)“哀牢(lao)(lao)”字樣(yang)呢,按常理,“哀牢(lao)(lao)”只(zhi)(zhi)要是客(ke)觀存(cun)在,他(ta)不可能(neng)不知道,所以(yi)只(zhi)(zhi)有一種可能(neng),把哀牢(lao)(lao)國(guo)(guo)當成(cheng)“乘象國(guo)(guo)”了(le)。
《續漢書》為西晉司馬彪所編(bian)撰,其(qi)中《郡國志·永(yong)昌(chang)郡》說:“永(yong)昌(chang)郡,八城,戶(hu)二十(shi)三(san)萬一千八百九十(shi)七,口(kou)百八十(shi)九萬七千三(san)百四十(shi)四。不韋出(chu)鐵,嶲唐、比蘇、楪榆、邪龍、云南(nan)、哀牢(永(yong)平(ping)中置,故(gu)哀牢王國)、博(bo)南(nan)(永(yong)平(ping)中置),南(nan)界出(chu)金。”
《華陽國志(zhi)》乃東(dong)晉人常璩所(suo)編撰,其中對“哀牢(lao)”和(he)“哀牢(lao)國”所(suo)說甚多。
《南(nan)中志·永昌郡》中記述了“九隆”傳(chuan)說、南(nan)擊“鹿茤(duo)”、賢栗歸漢(han)、柳(liu)貌歸漢(han)等,較為系(xi)統。
《南中志·永昌(chang)郡》說:“永昌(chang)郡,古(gu)哀牢(lao)國。”另說:“哀牢(lao),山名(ming)也。”使今之“哀牢(lao)山”與古(gu)之“哀牢(lao)國”關系弄得有(you)些(xie)復雜(za)化。
《南中志·永昌(chang)郡》明確地說“哀(ai)牢”人是(shi)(shi)“種(zhong)人”,即一(yi)個族種(zhong);其國(guo)家(jia)體(ti)系不健全,“分(fen)置小王(wang)(wang)”,如部(bu)(bu)落長,因此,先歸漢(han)(han)的(de)賢栗是(shi)(shi)“王(wang)(wang)”,后歸漢(han)(han)的(de)柳(liu)貌(mao)也是(shi)(shi)“王(wang)(wang)”,但賢栗所率人口(kou)僅(jin)一(yi)萬多人,是(shi)(shi)小王(wang)(wang),柳(liu)貌(mao)之下有(you)“稱王(wang)(wang)者七十七人”,人口(kou)“五十五萬三千(qian)七百(bai)一(yi)十一(yi)”,顯(xian)然(ran)是(shi)(shi)個“大王(wang)(wang)”(部(bu)(bu)落聯盟首領)。
《南(nan)中(zhong)志·永昌(chang)郡》說,孝武時,度(du)蘭滄水(瀾滄江)以(yi)取哀(ai)牢(lao)地,置嶲(sui)唐、不韋二縣,哀(ai)牢(lao)轉衰,加上柳(liu)貌(mao)歸漢后(hou)置了(le)哀(ai)牢(lao)、博(bo)南(nan)二縣,“哀(ai)牢(lao)國(guo)”就有(you)了(le)一(yi)個(ge)全貌(mao):“哀(ai)牢(lao)”地面上一(yi)共設了(le)四個(ge)縣,約為《史記》中(zhong)的(de)“同師”、“嶲(sui)”、“乘象國(guo)”等(deng)地。
“哀牢,夷者。其(qi)先有婦(fu)人(ren)名沙壹,居于牢山,嘗捕(bu)魚水中,觸沈木若(ruo)(ruo)有感,因懷孕十月,產子男十人(ren)。后(hou)沈木化為龍(long)出水上,沙壹忽聞龍(long)語(yu)曰:若(ruo)(ruo)為我生子,今悉何在,九(jiu)(jiu)(jiu)子見龍(long)驚走,獨小子不能去,背龍(long)而(er)坐。龍(long)因舔之其(qi)母,鳥語(yu)謂背為九(jiu)(jiu)(jiu),謂坐為隆因名子曰:九(jiu)(jiu)(jiu)隆。及后(hou)長大諸兄(xiong),以九(jiu)(jiu)(jiu)隆能為父,所舐(shi)而(er)黠,遂共推以為王后(hou),牢山下有一(yi)(yi)夫一(yi)(yi)婦(fu),復生十女子,九(jiu)(jiu)(jiu)隆兄(xiong)弟皆(jie)娶以為妻。后(hou)漸(jian)相滋長,種人(ren)皆(jie)刻畫其(qi)身象(xiang)龍(long)文,衣著尾,九(jiu)(jiu)(jiu)隆死,世(shi)世(shi)相繼,乃(nai)分(fen)置小王,土地沃(wo)美(mei),宐五榖蟲桑知染(ran)采文繡蜑(dan),毲(duo)帛疉蘭干,細布織成文章,如(ru)綾錦,有梧桐木華,績以為布,幅廣五尺,潔白不受垢(gou),污先以覆(fu)亡,人(ren)然后(hou)服之,其(qi)竹節相去,一(yi)(yi)丈名曰濮。竹出銅鐵鉛錫,金銀光(guang)珠(zhu)(zhu),虎魄(po)、水精、瑠璃、軻?、蚌珠(zhu)(zhu)、孔(kong)雀(que)、翡翠、犀象(xiang)、猩猩、貘獸(shou)。”
“圣楷按:貘(mo)音陌(mo)白(bai),豹(bao)也,狀頗似熊蒼,白(bai)色(se)白(bai)樂,天有貘(mo)屏,贊序云(yun)貘(mo)者,象鼻,犀目,牛尾(wei),虎足,生南(nan)方山(shan)谷(gu)中,寢(qin)其皮,辟瘟,圖其形辟邪,予舊病頭(tou)風(feng),每寢(qin)息(xi)常以小屏衛其首(shou),適遇畫工,偶令寫(xie)之山(shan)海經云(yun),此獸食鐵與銅,不食他物。又按,哀牢即今云(yun)南(nan)永昌(chang)府、姚州(zhou)即今姚安府。”
關于哀牢(lao)國(guo)(guo)的文獻記載,見(jian)于《史(shi)記·西南(nan)夷(yi)列傳(chuan)》《后漢書·南(nan)蠻西南(nan)夷(yi)列傳(chuan)》和(he)《華陽國(guo)(guo)志(zhi)·南(nan)中志(zhi)》等史(shi)籍中,但是(shi)文字記載模糊,并不能讓后人對哀牢(lao)國(guo)(guo)有更(geng)具體的了解。昌寧大甸山遺址的發掘為研(yan)究古(gu)哀牢(lao)國(guo)(guo)提供了實物。