《衛風·淇(qi)奧》是中國古代現(xian)實主義詩(shi)(shi)集《詩(shi)(shi)經》中的(de)(de)一首贊(zan)美(mei)男子形(xing)象的(de)(de)詩(shi)(shi)歌。全詩(shi)(shi)三(san)章(zhang),每章(zhang)九句(ju)。第(di)(di)一章(zhang)著重寫君子的(de)(de)內在美(mei)德(de);第(di)(di)二章(zhang)具體寫君子服飾之(zhi)(zhi)盛,來(lai)見其儀容之(zhi)(zhi)美(mei);第(di)(di)三(san)章(zhang)贊(zan)美(mei)君子道德(de)修養極(ji)高,且入為(wei)周(zhou)王卿士,為(wei)人(ren)幽默而有分寸,暗指(zhi)其為(wei)邦國之(zhi)(zhi)興(xing)做出(chu)貢(gong)獻(xian)。此詩(shi)(shi)每章(zhang)均以(yi)“綠(lv)竹(zhu)”起興(xing),借綠(lv)竹(zhu)的(de)(de)挺(ting)拔、青翠(cui)、濃密來(lai)贊(zan)頌君子的(de)(de)高風亮節,開創(chuang)了以(yi)竹(zhu)喻(yu)人(ren)的(de)(de)先河;運(yun)用大量的(de)(de)比喻(yu),前后多個比喻(yu)表現(xian)出(chu)一種變化和過程,寓示(shi)君子之(zhi)(zhi)美(mei)在于后天的(de)(de)積學修養,磨礪道德(de)。
衛風·淇奧⑴
瞻彼淇奧(ao)⑵,綠(lv)竹(zhu)猗(yi)猗(yi)⑶。有匪君子⑷,如切如磋⑸,如琢如磨⑹。瑟兮僩(xian)兮⑺,赫兮咺兮⑻。有匪君子,終不可諼兮⑼。
瞻彼淇奧(ao),綠竹青青。有匪(fei)君子,充耳琇瑩⑽,會(hui)弁(bian)如星⑾。瑟兮(xi)僩兮(xi),赫兮(xi)咺兮(xi)。有匪(fei)君子,終不可諼兮(xi)。
瞻彼(bi)淇奧,綠竹如簀⑿。有匪君子,如金如錫⒀,如圭如璧⒁。寬兮(xi)(xi)綽兮(xi)(xi)⒂,猗重較兮(xi)(xi)⒃。善戲謔兮(xi)(xi)⒄,不(bu)為虐兮(xi)(xi)⒅。
⑴衛(wei)風(feng):《詩經》“十(shi)五國風(feng)”之一,今存十(shi)篇。淇(qi):淇(qi)水(shui),源出(chu)河(he)南林縣,東經淇(qi)縣流入(ru)衛(wei)河(he)。奧(yù):“隩(yu)”或“澳”的(de)借字,水(shui)岸深曲處。一說(shuo)泉水(shui)入(ru)淇(qi)處。
⑵瞻:看。
⑶綠竹:一(yi)說綠為王(wang)芻(chu),竹為扁蓄。猗(yi)(yī)猗(yi):美盛(sheng)、茂密的樣子(zi)。
⑷匪:“斐”的借(jie)字,有(you)文采的樣子(zi)。
⑸切磋:本義是(shi)加工玉石(shi)骨器(qi),引(yin)申為討論研究學問。切,治骨曰(yue)切。磋,治象牙曰(yue)磋。
⑹琢磨(mo):本義是玉石(shi)骨(gu)器的精細加工,引申(shen)為學問道(dao)德上(shang)鉆研深究。琢,治玉曰(yue)琢。磨(mo),治石(shi)曰(yue)磨(mo)。
⑺瑟:儀容(rong)莊(zhuang)重的樣子。僩(xiàn):神態威嚴(yan)。一(yi)說寬(kuan)大的樣子。
⑻赫(he):顯赫(he)。一說光明的樣子(zi)。咺(xuān):有威儀的樣子(zi)。一說心胸寬廣的樣子(zi)。
⑼諼(xuān):忘記。
⑽充耳(er)(er):掛在冠冕兩旁的(de)飾物,下垂至耳(er)(er),一般(ban)用玉石制(zhi)成(cheng)。琇(xiù)瑩:似玉的(de)美石,寶石。
⑾會(kuài)弁(biàn):鹿(lu)皮帽(mao)。會,縫隙(xi)。一作(zuo)“?”,冠(guan)縫贅玉稱為“?”。如(ru)星:皮帽(mao)縫合處所綴的(de)玉石,如(ru)成排之星閃耀。
⑿簀(ze)(zé):“積”的假(jia)借,堆積,形容(rong)茂盛。
⒀金:黃(huang)金。一說銅(tong)。聞一多(duo)《風詩(shi)類鈔》主張為銅(tong),還說:“古人(ren)鑄器的青銅(tong),便是(shi)銅(tong)與錫的合金,所以(yi)二(er)者(zhe)極被(bei)他們重視,而且每(mei)(mei)每(mei)(mei)連稱。”
⒁圭(gui):玉制(zhi)禮器(qi),上尖下方(fang),在舉行隆重儀式時使用。璧:玉制(zhi)禮器(qi),正(zheng)圓形,中有小孔,也(ye)是貴(gui)族(zu)朝(chao)會或祭祀時使用。圭(gui)與璧制(zhi)作精細,顯示佩帶(dai)者身(shen)份、品(pin)德(de)高雅。
⒂寬(kuan)兮綽兮:指君子(zi)心胸寬(kuan)闊。綽,曠達。一說柔和的樣(yang)子(zi)。
⒃猗:通“倚”,依靠。重(chóng)較:車(che)廂(xiang)上有(you)兩重橫木(mu)的車(che)子,為古代卿士所乘。較,古時車(che)廂(xiang)兩旁作扶手的曲木(mu)或銅(tong)鉤。
⒄戲謔:用(yong)幽默、詼諧的話逗趣(qu),開玩笑,言談(tan)風趣(qu)。
⒅虐:粗暴。一說過(guo)分的玩笑,流(liu)于(yu)恣肆、刻薄(bo)。
看那(nei)淇水彎(wan)彎(wan)岸,碧綠竹(zhu)林片(pian)片(pian)連。高雅(ya)先生是(shi)君子,學(xue)問切磋更(geng)精湛,品德琢磨更(geng)良善。神態莊重(zhong)胸懷廣(guang),地位顯赫很威(wei)嚴。高雅(ya)先生真君子,一見難忘記心(xin)田。
看(kan)那淇水彎(wan)彎(wan)岸,綠竹裊(niao)娜連一片。高雅先(xian)(xian)生(sheng)真君(jun)子,美(mei)麗良玉(yu)垂耳邊,寶(bao)石鑲帽(mao)如星(xing)閃。神(shen)態莊重胸懷廣,地(di)位(wei)顯(xian)赫更威嚴(yan)。高雅先(xian)(xian)生(sheng)真君(jun)子,一見難忘記(ji)心田。
看(kan)那淇(qi)水彎彎岸,綠竹蔥蘢連(lian)一片。高雅(ya)先生真(zhen)君子,青銅器(qi)(qi)般(ban)見(jian)(jian)精堅,玉禮器(qi)(qi)般(ban)見(jian)(jian)莊(zhuang)嚴(yan)。寬宏大量真(zhen)曠達,倚靠車耳(er)馳向(xiang)前。談吐幽默真(zhen)風趣(qu),開個(ge)玩笑(xiao)人不怨。
《衛(wei)風·淇(qi)奧(ao)(ao)》是(shi)(shi)歌頌衛(wei)武公(gong)之德(de)的(de)(de)詩(shi)(shi)篇(pian)。先秦時代,正是(shi)(shi)中(zhong)華民族(zu)不斷(duan)凝聚走向(xiang)統一(yi)(yi)的(de)(de)時代,人們希望和平、富裕的(de)(de)生活。在(zai)那(nei)樣一(yi)(yi)個時代,人們自(zi)然把(ba)希望寄托在(zai)圣君賢相、能臣良將身上(shang)。贊美(mei)他們,實際(ji)上(shang)是(shi)(shi)表達(da)一(yi)(yi)種(zhong)生活的(de)(de)向(xiang)往。《左傳·昭公(gong)二(er)年》曰:“北宮文子賦《淇(qi)奧(ao)(ao)》。”杜(du)預注:“《淇(qi)奧(ao)(ao)》,美(mei)武公(gong)也。”《毛(mao)詩(shi)(shi)序(xu)》也說(shuo):“《淇(qi)奧(ao)(ao)》,美(mei)武公(gong)之德(de)也。有文章,又能聽其規諫,以禮(li)自(zi)防,故能入(ru)相于周,美(mei)而作是(shi)(shi)詩(shi)(shi)也。”
這個(ge)武公,是衛國的(de)(de)武和,生(sheng)于西周(zhou)末年(nian),曾經(jing)擔任(ren)過周(zhou)平王的(de)(de)卿(qing)士。他到晚年(nian)九十(shi)多歲(sui),還是謹慎廉潔從政,寬容別人的(de)(de)批評,接(jie)受(shou)別人的(de)(de)勸諫,因此很受(shou)人們的(de)(de)尊敬,人們作(zuo)了《衛風·淇奧》這首詩來贊美他。文獻記(ji)載,衛武公輔佐王朝平戎有功(gong),“王命之(zhi)為(wei)公”。詩篇(pian)或(huo)作(zuo)于此時,即(ji)西周(zhou)、東(dong)周(zhou)之(zhi)交,是衛風中較早的(de)(de)篇(pian)章。
《詩(shi)經》中有許多人物(wu)的(de)(de)(de)(de)贊歌,稱贊的(de)(de)(de)(de)對(dui)(dui)象(xiang)也很廣(guang)泛(fan)。其(qi)中重要一(yi)類被稱頌的(de)(de)(de)(de)對(dui)(dui)象(xiang),是(shi)各地的(de)(de)(de)(de)良(liang)臣名將。《衛(wei)風·淇奧》就(jiu)是(shi)一(yi)曲形(xing)象(xiang)的(de)(de)(de)(de)贊歌,而時間、地點(dian)、人物(wu)的(de)(de)(de)(de)指涉性不強,因此可以說(shuo),詩(shi)中形(xing)象(xiang)并非實指,而是(shi)周(zhou)王朝時代一(yi)個品德高尚的(de)(de)(de)(de)士大夫,具(ju)有泛(fan)指意蘊。
全詩分(fen)三(san)章(zhang)(zhang),反(fan)復吟詠。但在內容(rong)上(shang),并不按詩章(zhang)(zhang)分(fen)派,而是融(rong)匯贊美內容(rong)于三(san)章(zhang)(zhang)之中。這是因為詩歌本身(shen)比較短小,不能(neng)(neng)長(chang)篇鋪敘,無法按稱(cheng)頌對象的各(ge)個方面一(yi)(yi)一(yi)(yi)分(fen)述,只能(neng)(neng)混涵概(gai)括,點到(dao)為止。同時,三(san)章(zhang)(zhang)內容(rong)基本一(yi)(yi)致(zhi),就起(qi)了反(fan)復歌頌的作用,使聽者印象更加深(shen)刻。
此詩反復吟頌(song)了士大(da)夫幾個方面的優秀之(zhi)處。首先是(shi)外(wai)貌(mao)(mao)。這位(wei)官(guan)員(yuan)相貌(mao)(mao)堂堂,儀表莊重(zhong),身(shen)材高大(da),衣服也整(zheng)齊華美。“充(chong)耳琇(xiu)瑩”“會弁如星”,連冠服上的裝飾品也是(shi)精美的。外(wai)貌(mao)(mao)的描寫,對于塑(su)造一(yi)個高雅君(jun)子形象(xiang),是(shi)很重(zhong)要的。這是(shi)給讀者(zhe)的第一(yi)印(yin)象(xiang)。
其次是才能(neng)。“如(ru)(ru)切如(ru)(ru)磋,如(ru)(ru)琢如(ru)(ru)磨”,文章學問很(hen)好。實(shi)際上,這是贊美這位(wei)君子的(de)(de)(de)行政(zheng)處事(shi)的(de)(de)(de)能(neng)力。因為卿大(da)夫從(cong)政(zheng),公文的(de)(de)(de)起草(cao)制(zhi)定,是主要(yao)工作內容。至于“猗(yi)重較兮”“善戲謔(nve)兮”,突(tu)出君子的(de)(de)(de)外(wai)事(shi)交(jiao)際能(neng)力。春秋時諸侯(hou)國很(hen)多,能(neng)對應諸侯(hou),不失國體,對每個(ge)士大(da)夫都是個(ge)考驗。看來,詩(shi)歌從(cong)撰寫文章與(yu)交(jiao)際談吐兩方面,表達了這君子處理內政(zheng)和處理外(wai)事(shi)的(de)(de)(de)杰(jie)出能(neng)力,突(tu)出了良臣的(de)(de)(de)形象。
最后,也是最重要(yao)的方面,是歌頌了(le)這位君(jun)子的品(pin)德(de)高尚。“如(ru)圭如(ru)璧,寬(kuan)(kuan)兮(xi)綽兮(xi)”,意志(zhi)堅(jian)定,忠貞純厚(hou),心(xin)胸寬(kuan)(kuan)廣(guang),平易(yi)近人(ren)(ren)(ren),的確是一(yi)位賢(xian)人(ren)(ren)(ren)。正(zheng)因(yin)為他是個賢(xian)人(ren)(ren)(ren),從(cong)政(zheng)就是個良臣(chen),再加上外貌(mao)裝(zhuang)飾(shi)的莊重華貴(gui),更加使(shi)人(ren)(ren)(ren)尊敬了(le)。所以,第一(yi)、第二兩(liang)章(zhang)結束兩(liang)句,都是直接的歌頌:“有匪君(jun)子,終不可諼兮(xi)!”從(cong)內心(xin)世界(jie)到(dao)(dao)外貌(mao)裝(zhuang)飾(shi),從(cong)內政(zheng)公文(wen)到(dao)(dao)外事交涉,這位士大夫(fu)都是當(dang)時典(dian)型的賢(xian)人(ren)(ren)(ren)良臣(chen),獲得人(ren)(ren)(ren)們的稱頌,是必然的了(le)。
《衛風·淇(qi)奧》一(yi)詩(shi)就是(shi)從這三個方面,從外到內,突(tu)出(chu)了君(jun)子(zi)的形象。詩(shi)中一(yi)些句子(zi),如(ru)(ru)“如(ru)(ru)切如(ru)(ru)磋(cuo),如(ru)(ru)琢如(ru)(ru)磨”“善戲謔(nve)兮(xi),不(bu)為虐兮(xi)”成為日后人們(men)稱許某種品德或(huo)性格的詞語,可見此詩(shi)影(ying)響之深遠。
清代(dai)牛運震《詩(shi)志》:“‘切磋’二語,刻(ke)劃盡致。”“寫(xie)(xie)德行有景有情,是寫(xie)(xie)生(sheng)手。”“‘善戲(xi)謔兮’二語寫(xie)(xie)雅人(ren)深致,何等(deng)風流。”“連用‘兮’字,頓挫詠嘆(tan),節(jie)奏悠(you)然。”