《鷓鴣天(tian)·桂(gui)(gui)花(hua)》是宋(song)代女詞人李清照創作的(de)(de)(de)一首詠物詞。此詞盛贊桂(gui)(gui)花(hua),以群花(hua)作襯,以梅花(hua)作比(bi),展開三層議(yi)(yi)論(lun),形象地表達(da)了詞人對桂(gui)(gui)花(hua)的(de)(de)(de)由(you)衷贊美。全詞自始(shi)至終都(dou)像是為桂(gui)(gui)花(hua)鳴不平,實際上是在抒(shu)發自己的(de)(de)(de)幽怨之情,風格獨特,筆法巧妙,以議(yi)(yi)論(lun)入詞,托物抒(shu)懷,頗得宋(song)詩之風。
鷓鴣天⑴·桂花
暗淡(dan)輕黃體性柔⑵,情(qing)疏跡遠只香留⑶。何須淺碧輕紅色⑷,自(zi)是花中(zhong)第一流(liu)⑸。
梅定(ding)妒,菊應羞(xiu),畫(hua)闌開處冠中秋⑹。騷(sao)人可煞(sha)無(wu)情思⑺,何事當年不見收(shou)⑻。
⑴鷓(zhe)鴣天:詞(ci)牌名(ming)。小令詞(ci)調(diao),雙片(pian)五十五字,上片(pian)四句三平韻,下片(pian)五句三平韻。唐人鄭嵎(yu)詩“春游雞(ji)鹿塞(sai),家(jia)在鷓(zhe)鴣天”,調(diao)名(ming)取于此。又名(ming)“思佳客”“思越人”“剪朝霞(xia)”“驪歌一疊”。
⑵暗(an)淡輕黃(huang):形容桂花的(de)(de)顏色是暗(an)黃(huang)、淡黃(huang)、輕黃(huang)。體(ti)性(xing)(xing)柔(rou):體(ti)質柔(rou)弱(ruo),性(xing)(xing)格和順。體(ti)性(xing)(xing):本指(zhi)人的(de)(de)體(ti)貌(mao)與性(xing)(xing)情,這里(li)指(zhi)桂花。
⑶疏(shu):疏(shu)放(fang)。跡遠(yuan):桂樹(shu)多生長(chang)于深山中,故云。
⑷何須:猶(you)何必,何用。
⑸自是(shi):自然是(shi)。
⑹“畫闌”句(ju):化用唐(tang)李賀(he)《金銅仙人辭(ci)漢(han)歌》的(de)“畫欄桂樹懸(xuan)秋香”之句(ju)意,謂桂花為(wei)中秋時(shi)節首屈一指的(de)花木。畫闌:即畫欄,指飾有彩繪的(de)欄桿。冠:居于首位。
⑺騷(sao)(sao)人:指屈原,因其(qi)作《離騷(sao)(sao)》,故稱其(qi)為“騷(sao)(sao)人”。唐李白《古風五(wu)十九首》:“正聲(sheng)何(he)微(wei)茫,哀怨(yuan)起騷(sao)(sao)人。”可(ke)煞:表示(shi)疑(yi)問,猶可(ke)是(shi),是(shi)否(fou)。情(qing)思:情(qing)義。
⑻何(he)事(shi):為何(he),何(he)故(gu)。
此花(hua)淺黃而清幽,形貌溫順又嬌羞。性情蕭疏遠離(li)塵(chen)世,它的濃香卻(que)久(jiu)久(jiu)存留。無須用淺綠(lv)或大紅的色(se)相去招搖(yao)炫弄,它本來就是(shi)花(hua)中(zhong)的第一流。
梅(mei)花(hua)(hua)肯定妒忌它(ta),而它(ta)又(you)足以令遲(chi)開的(de)菊(ju)花(hua)(hua)感到(dao)害羞。在裝有華麗護(hu)欄的(de)花(hua)(hua)園里,它(ta)在中秋的(de)應時花(hua)(hua)木中無(wu)雙(shuang)無(wu)儔。大詩(shi)人(ren)屈原啊(a),可真(zhen)叫無(wu)情無(wu)義(yi),在寫到(dao)諸(zhu)多花(hua)(hua)木的(de)《離騷》里,為何桂花(hua)(hua)不被收?
此(ci)(ci)詞作于(yu)建中靖國(1101年)之(zhi)后,作者與丈(zhang)夫趙明誠居(ju)住青州(zhou)之(zhi)時(shi)。由于(yu)北宋末年黨爭的(de)(de)牽(qian)累,李清照的(de)(de)公(gong)公(gong)趙挺之(zhi)死后,她曾隨丈(zhang)夫屏居(ju)鄉里(li)約(yue)一年之(zhi)久。擺脫了官(guan)場上的(de)(de)勾心斗(dou)角(jiao),離開(kai)了都市的(de)(de)喧(xuan)囂(xiao)紛擾,在(zai)歸(gui)來(lai)堂上悉(xi)心研玩金(jin)石書畫,給他們(men)的(de)(de)隱退(tui)生(sheng)活(huo)帶來(lai)了蓬勃的(de)(de)生(sheng)機和無窮的(de)(de)樂趣。他們(men)攻讀而忘名,自(zi)樂而遠利,雙(shuang)雙(shuang)沉(chen)醉于(yu)美(mei)好、和諧的(de)(de)藝術(shu)天地中。此(ci)(ci)詞就是在(zai)這種背景下(xia)創作的(de)(de)。
李清照,宋代女詞(ci)人(ren)。號易(yi)安(an)居士(shi),齊州(zhou)章(zhang)丘(今屬(shu)山東)人(ren)。早期生(sheng)活(huo)優裕,與夫趙明(ming)(ming)誠共同致力于書畫金石的(de)搜集整理。金兵入據中原,流(liu)寓南方(fang),明(ming)(ming)誠病死(si),境遇孤(gu)苦(ku)。所作詞(ci),前期多(duo)寫其悠閑生(sheng)活(huo),后期多(duo)悲嘆身世,情(qing)調感傷,也流(liu)露出(chu)對中原的(de)懷(huai)念(nian)。形式上善(shan)用白描手法,自辟途(tu)徑,語言清麗。論(lun)詞(ci)強(qiang)調協(xie)律(lv),崇尚典雅(ya)情(qing)致,提出(chu)詞(ci)“別(bie)是一家”之說,反對以(yi)詩文之法作詞(ci)。并能作詩,留存不多(duo),部分篇章(zhang)感時詠史,情(qing)辭慷慨,與其詞(ci)風不同。有《易(yi)安(an)居士(shi)文集》《易(yi)安(an)詞(ci)》,已散佚。后人(ren)有《漱(shu)玉詞(ci)》輯本。今人(ren)有《李清照集校注》。
詠(yong)物詩詞一般以(yi)(yi)詠(yong)物抒(shu)情(qing)為(wei)主(zhu),絕少議論。李清照的(de)(de)(de)(de)這首詠(yong)桂(gui)(gui)詞一反(fan)傳統,以(yi)(yi)議論入詞,又(you)(you)托物抒(shu)懷(huai)。詠(yong)物既不乏形象,議論也能充滿詩意,堪稱別開生面(mian)。“暗(an)淡(dan)輕(qing)黃體性柔,情(qing)疏跡遠(yuan)只香留。”短(duan)短(duan)十四字卻形神兼備,寫(xie)出了(le)桂(gui)(gui)花(hua)的(de)(de)(de)(de)獨(du)特(te)風韻(yun)。上句重在賦“色”,兼及體性;下(xia)句重在詠(yong)懷(huai),突出“香”字。據有關記載,桂(gui)(gui)樹(shu)花(hua)白者(zhe)名銀桂(gui)(gui),黃者(zhe)名金桂(gui)(gui),紅者(zhe)為(wei)丹桂(gui)(gui)。它常生于高山(shan)之上,冬夏常青(qing),以(yi)(yi)同(tong)類為(wei)林(lin),間(jian)無雜(za)樹(shu)。又(you)(you)秋天開花(hua)者(zhe)為(wei)多(duo),其花(hua)香味(wei)濃郁(yu)。色黃而冠(guan)之以(yi)(yi)“輕(qing)”,再(zai)加(jia)上“暗(an)淡(dan)”二字,說明(ming)(ming)她不以(yi)(yi)明(ming)(ming)亮炫目的(de)(de)(de)(de)光(guang)澤和(he)秾艷嬌媚的(de)(de)(de)(de)顏(yan)色取悅于人。雖色淡(dan)光(guang)暗(an),卻秉性溫雅柔和(he),像(xiang)一位恬靜的(de)(de)(de)(de)淑女,自有其獨(du)特(te)的(de)(de)(de)(de)動人風韻(yun)。令(ling)人愛慕不已(yi)。她又(you)(you)情(qing)懷(huai)疏淡(dan),遠(yuan)跡深(shen)山(shan),惟將濃郁(yu)的(de)(de)(de)(de)芳香常飄人間(jian),猶(you)如一位隱居的(de)(de)(de)(de)君子,以(yi)(yi)其高尚的(de)(de)(de)(de)德行情(qing)操,贏得了(le)世人的(de)(de)(de)(de)敬佩。
首二(er)句詠物,以下(xia)轉(zhuan)入議(yi)論。“何須淺碧深(shen)紅色(se),自是花(hua)中(zhong)第(di)一流(liu)。”反映(ying)了清(qing)照的(de)審美觀,她(ta)認(ren)為(wei)品(pin)格的(de)美、內的(de)美尤為(wei)重要(yao)。“何須”二(er)字,把(ba)僅(jin)以“色(se)”美取(qu)勝的(de)群花(hua)一筆蕩開(kai),而推出色(se)淡香(xiang)濃、跡(ji)遠(yuan)品(pin)高的(de)桂花(hua),大(da)書(shu)特(te)書(shu)。“自是花(hua)中(zhong)第(di)一流(liu)”為(wei)第(di)一層(ceng)議(yi)論。
“梅定妒,菊(ju)(ju)應(ying)羞,畫欄(lan)開處冠(guan)中秋(qiu)。”為第二層議(yi)論。連清照一生(sheng)酷愛的(de)梅花(hua)(hua)“暗淡輕黃體性柔”的(de)桂(gui)(gui)花(hua)(hua)面前(qian),也(ye)不能不油(you)然而生(sheng)忌妒之意。而作者頗為稱許的(de)菊(ju)(ju)花(hua)(hua)也(ye)只能掩面含(han)羞,自嘆弗(fu)如。接著又從節(jie)令上著眼,稱桂(gui)(gui)花(hua)(hua)為中秋(qiu)時(shi)節(jie)的(de)花(hua)(hua)中之冠(guan)。
“騷(sao)人(ren)可煞(sha)無情(qing)思,何事(shi)當年(nian)不(bu)見收”,為(wei)(wei)第三層議論。傳說(shuo)屈原當年(nian)作《離(li)騷(sao)》,遍收名花珍卉,以(yi)(yi)喻君(jun)子修身美德,唯(wei)獨桂(gui)花不(bu)其列。清照很為(wei)(wei)桂(gui)花抱屈,因而毫(hao)不(bu)客氣地批評了(le)這(zhe)位先賢,說(shuo)他情(qing)思不(bu)足,竟把香(xiang)冠中(zhong)秋的桂(gui)花給遺(yi)(yi)漏了(le),實乃一(yi)大遺(yi)(yi)恨。陳與義在(zai)《清平樂·木(mu)犀》中(zhong)說(shuo):“楚(chu)人(ren)未識孤妍(yan),《離(li)騷(sao)》遺(yi)(yi)恨千年(nian)。”意思和此(ci)詞大體(ti)上是(shi)一(yi)致的,皆以(yi)(yi)屈原的不(bu)收桂(gui)花入《離(li)騷(sao)》為(wei)(wei)憾事(shi),以(yi)(yi)為(wei)(wei)這(zhe)是(shi)屈原情(qing)思不(bu)足的緣故。
李清照的(de)這(zhe)首詠物(wu)詞詠物(wu)而(er)不(bu)(bu)滯于物(wu)。草間或以(yi)群花作比(bi),或以(yi)梅菊陪襯,或評騭古人,從多層次的(de)議論中(zhong),形象地(di)展現了她那超塵脫俗的(de)美(mei)學觀點和對(dui)桂花由(you)衷的(de)贊美(mei)和崇敬(jing)。桂花貌(mao)不(bu)(bu)出(chu)眾,色(se)不(bu)(bu)誘人,但(dan)卻“暗淡輕(qing)黃(huang)”、“情(qing)疏跡遠”而(er)又馥香自芳,這(zhe)正是詞人品(pin)格的(de)寫照。這(zhe)首詞顯示了詞人卓爾(er)不(bu)(bu)群的(de)審美(mei)品(pin)味(wei),值得(de)用心(xin)玩味(wei)。
近代文藝理論家(jia)王(wang)國(guo)(guo)維:“何須淺碧輕紅色,自是花中第一流”,易安語也,其詞(ci)品亦似(si)之。(《人間詞(ci)話》,中國(guo)(guo)人民(min)大學出版(ban)(ban)社2011年3月(yue)版(ban)(ban))
中國(guo)韻文學會理事蔣哲(zhe)倫(lun)《讀〈鷓鴣(gu)天(tian)〉》:《漱玉詞(ci)(ci)》向以白(bai)描見長,而(er)本篇卻(que)以議論(lun)取(qu)勝(sheng)。但成(cheng)功的(de)(de)(de)經驗(yan)不在于理性的(de)(de)(de)思(si)辨,而(er)仍歸于形象的(de)(de)(de)辨析和強(qiang)烈主(zhu)觀感情(qing)色(se)彩,且二(er)者的(de)(de)(de)基礎(chu)和出發點都離不開形象的(de)(de)(de)描繪(hui),也(ye)就(jiu)是說,如果沒(mei)有第(di)一(yi)、二(er)句對桂花(hua)外(wai)形特質的(de)(de)(de)成(cheng)功的(de)(de)(de)描繪(hui),為全詞(ci)(ci)的(de)(de)(de)議論(lun)奠定基礎(chu),那么(me),由此(ci)生發出來的(de)(de)(de)議論(lun),無論(lun)是正面的(de)(de)(de)品評(ping),還是側面的(de)(de)(de)比(bi)襯,或(huo)是無理的(de)(de)(de)質問,都成(cheng)了無根之(zhi)木,無源之(zhi)水。至(zhi)于議論(lun)或(huo)發問更不帶絲毫的(de)(de)(de)書卷氣(qi)(qi)或(huo)頭(tou)巾(jin)氣(qi)(qi),這樣方(fang)能妙趣橫(heng)生,令人(ren)嘆(tan)服。王國(guo)維(wei)在《人(ren)間詞(ci)(ci)話》中評(ping)論(lun)溫庭筠和韋莊的(de)(de)(de)詞(ci)(ci)曾(ceng)說過:“‘畫屏金鷓鴣(gu)’,飛卿語也(ye),其(qi)(qi)詞(ci)(ci)品似(si)之(zhi)”,又說:“‘弦(xian)上黃鶯語’,端己語也(ye),其(qi)(qi)詞(ci)(ci)品似(si)之(zhi)”,今試仿(fang)其(qi)(qi)語曰:“‘何須淺碧輕紅色(se),自是花(hua)中第(di)一(yi)流’,易(yi)安語也(ye),其(qi)(qi)詞(ci)(ci)品亦似(si)之(zhi)。”(《李清(qing)照詞(ci)(ci)鑒賞》,齊魯書社1986年(nian)4月版)。
上海(hai)辭書出(chu)版社編輯(ji)湯(tang)高才:“暗(an)淡(dan)(dan)(dan)輕(qing)黃(huang)體性(xing)柔,情疏跡(ji)(ji)遠只(zhi)香留。”寥寥十四(si)字,為桂花(hua)(hua)傳神(shen)(shen)寫照。表現了(le)三秋桂子(zi)的(de)(de)(de)獨特(te)風韻。桂樹,秋季(ji)開(kai)花(hua)(hua),花(hua)(hua)簇生(sheng)于(yu)葉腋,蕊小不顯(xian)。“暗(an)淡(dan)(dan)(dan)輕(qing)黃(huang)”,寫桂花(hua)(hua)不以明艷照人的(de)(de)(de)光彩(cai)和(he)濃(nong)(nong)麗嬌媚(mei)的(de)(de)(de)顏色取悅于(yu)人。然而,它秉性(xing)淡(dan)(dan)(dan)雅溫柔,像一位恬靜的(de)(de)(de)淑女,自有其動人之處。“情疏跡(ji)(ji)遠”,寫桂樹生(sheng)高山而獨秀(xiu)、無(wu)雜樹而成林的(de)(de)(de)特(te)性(xing),不過,詞人把桂花(hua)(hua)人格化(hua)了(le),贊美(mei)她情懷(huai)疏淡(dan)(dan)(dan),遠跡(ji)(ji)深山,惟將(jiang)濃(nong)(nong)郁的(de)(de)(de)芳(fang)香長留人間。從“詠物”來說,這開(kai)頭兩句(ju)寫桂花(hua)(hua),可(ke)說是達(da)到了(le)形神(shen)(shen)兼備的(de)(de)(de)藝術(shu)境(jing)界。更(geng)妙的(de)(de)(de)是,這兩句(ju)看是詠桂花(hua)(hua),又似詠人,似在歌頌一種內(nei)在的(de)(de)(de)精(jing)神(shen)(shen)的(de)(de)(de)美(mei),語意蘊藉,耐人尋味。(《花(hua)(hua)鳥詩歌鑒賞辭典(dian)》,中國旅游(you)出(chu)版社1990年5月版)
中(zhong)國李清照辛棄疾學會(hui)會(hui)長孫崇(chong)恩:上(shang)闋詠(yong)物抒懷。首二句寫桂(gui)(gui)(gui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)的(de)顏色姿質(zhi),贊美(mei)(mei)它淡雅(ya)、高(gao)潔、柔和的(de)品性,形神(shen)兼備,獨有風韻;接著議(yi)論抒情(qing)(qing),直(zhi)言桂(gui)(gui)(gui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)不需(xu)群花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)那樣的(de)“色”美(mei)(mei),亦“自是花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)中(zhong)第一流”。下闋深入一層贊美(mei)(mei)桂(gui)(gui)(gui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)為(wei)群芳之(zhi)冠(guan),先(xian)從節令上(shang)看,以梅菊(ju)襯比(bi),桂(gui)(gui)(gui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)為(wei)中(zhong)秋之(zhi)冠(guan);結尾評議(yi)屈(qu)原(yuan)多(duo)以珍貴(gui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)草喻(yu)君子美(mei)(mei)德(de),惟獨未寫桂(gui)(gui)(gui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)之(zhi)美(mei)(mei)引為(wei)憾事(shi),再(zai)度突出(chu)桂(gui)(gui)(gui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)的(de)高(gao)雅(ya)。全詞詠(yong)物不滯(zhi)于物,或以群花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)作比(bi),或以梅菊(ju)襯比(bi),或評騭古人,層層議(yi)論,連連抒懷,步(bu)步(bu)宕開,議(yi)中(zhong)含情(qing)(qing),情(qing)(qing)中(zhong)見意,情(qing)(qing)調激揚,氣勢豪放,表現(xian)了女詞人重內在(zai)美(mei)(mei)、素質(zhi)美(mei)(mei)和崇(chong)尚淡雅(ya)高(gao)潔的(de)情(qing)(qing)懷。(《李清照詩詞選》,人民文(wen)學出(chu)版社1994年(nian)12月版)