《觀(guan)書有(you)感(gan)二(er)首(shou)》是(shi)宋代理(li)學(xue)家朱熹的(de)組詩(shi)作(zuo)品(pin)。這(zhe)兩首(shou)詩(shi)是(shi)描繪作(zuo)者“觀(guan)書”的(de)感(gan)受(shou),借助生動(dong)的(de)形象揭示深刻的(de)哲理(li)。第(di)(di)一(yi)首(shou)詩(shi)借景喻理(li),借助池塘水(shui)清因有(you)活(huo)(huo)水(shui)注入(ru)的(de)現象,比(bi)喻要不斷接受(shou)新事物,才能(neng)保持思想的(de)活(huo)(huo)躍與進(jin)步(bu);第(di)(di)二(er)首(shou)詩(shi)借事說理(li),借助巨艦無(wu)人能(neng)推(tui)動(dong)卻能(neng)自(zi)由航行(xing)在水(shui)中,比(bi)喻藝術創(chuang)作(zuo)需要靈(ling)感(gan)的(de)道理(li)。全詩(shi)寓哲理(li)于生動(dong)形象的(de)比(bi)喻之中,不墮(duo)理(li)障,富于理(li)趣,一(yi)直為人傳誦(song)。
觀書有感二首
其一
半(ban)畝方塘一鑒開⑴,天(tian)光云(yun)影(ying)共徘徊⑵。
問渠那(nei)得清如許⑶?為有源頭活水來⑷。
其二
昨夜(ye)江邊春水生,艨(meng)艟巨艦一毛(mao)輕⑸。
向來枉(wang)費推移力(li)⑹,此日中(zhong)流自在行⑺。
⑴方塘(tang):又稱半畝(mu)塘(tang),在福建尤溪城(cheng)南(nan)鄭(zheng)義齋館(guan)舍(后為(wei)南(nan)溪書院(yuan))內。朱(zhu)熹父親朱(zhu)松與鄭(zheng)交好,故嘗(chang)有(you)《蝶戀(lian)花·醉(zui)宿鄭(zheng)氏別墅(shu)》詞云:“清曉方塘(tang)開(kai)一(yi)(yi)境。落絮如(ru)飛,肯向春風定。”鑒(jian):古代用來(lai)盛水(shui)或冰的青銅(tong)大盆,也有(you)學(xue)者(zhe)認為(wei)是鏡子(zi)。此指(zhi)像鑒(jian)一(yi)(yi)樣可以照人。
⑵“天光”句:是說(shuo)天的光和云(yun)的影子反映在(zai)塘水之中,不停地(di)變動,猶如人在(zai)徘(pai)(pai)徊。徘(pai)(pai)徊,來回移動。
⑶渠:第三人稱代詞,它。這(zhe)里指方塘之水。那得:怎么會。那,同“哪”。清(qing):清(qing)澈。如(ru)許:如(ru)此,這(zhe)樣。
⑷為(wei):因為(wei)。源(yuan)頭(tou)活水:比喻(yu)知識是不(bu)(bu)斷更新和發展(zhan)的,從而不(bu)(bu)斷積累,只有在人生的學(xue)習(xi)中不(bu)(bu)斷地(di)學(xue)習(xi)、運(yun)用和探索(suo),才(cai)能使自己永保先進和活力(li),就像水源(yuan)頭(tou)一樣。
⑸艨艟(méng chōng):一作“蒙沖”。原為古代(dai)攻擊性(xing)很強的戰艦名,這(zhe)里指(zhi)大船。一毛輕(qing):像一片羽毛一般輕(qing)盈。
⑹向來:原先,指(zhi)春水上漲之(zhi)前。推(tui)移力:指(zhi)淺(qian)水時行船困難,需人推(tui)挽而(er)行。
⑺中(zhong)(zhong)流:河(he)流的中(zhong)(zhong)心。
其一
半畝大的(de)(de)方(fang)形池塘像一面鏡(jing)子一樣展現在眼前,天空的(de)(de)光彩和浮云的(de)(de)影(ying)子都在鏡(jing)子中一起(qi)移動(dong)。
要問為什么那方塘的水(shui)會這樣清澈呢?是因為有那永不枯竭的源(yuan)頭為它源(yuan)源(yuan)不斷地輸送活水(shui)啊(a)。
其二
昨(zuo)天夜里江邊(bian)漲起了陣陣春潮,巨大的艦船輕盈得如同一片羽毛(mao)。
向來行駛要(yao)白費很多推拉力氣,今天(tian)卻能在(zai)江水中央自在(zai)地(di)順漂。
這(zhe)組詩(shi)作(zuo)于(yu)何時(shi)何地,緣何而作(zuo),一直(zhi)令人(ren)(ren)費解,學(xue)人(ren)(ren)言(yan)之(zhi)不詳(xiang),頗多歧見。有(you)(you)人(ren)(ren)認為這(zhe)首(shou)詩(shi)寫于(yu)鵝湖(hu)之(zhi)會后一年,即(ji)南宋(song)淳(chun)熙三年(1176)春,朱(zhu)熹(xi)(xi)如婺源省墓而游學(xue)三清山,在三清山的三清宮游憩(qi)時(shi)觸(chu)景頓(dun)悟,有(you)(you)感而發作(zuo)此詩(shi)。另有(you)(you)人(ren)(ren)根據朱(zhu)熹(xi)(xi)寫給許(xu)順之(zhi)的書信(xin)《答許(xu)順之(zhi)》(四部叢刊初編(bian)縮本《朱(zhu)公文文集》卷三十九)推斷這(zhe)兩首(shou)詩(shi)作(zuo)于(yu)南宋(song)乾道二(er)年(1166),是年朱(zhu)熹(xi)(xi)居閩北(bei)崇(chong)安五夫里。
朱熹(1130—1200),南宋思想家、哲學(xue)家和教育家,閩(min)學(xue)派的(de)(de)代表(biao)人(ren)物,世稱朱子。字(zi)元晦。祖籍婺源,生(sheng)(sheng)于尤溪(xi),長于建(jian)州,從師五夫,講學(xue)武夷,結廬(lu)云(yun)谷(gu),授徒孝亭,葬(zang)于唐石。他(ta)(ta)廣注典籍,對(dui)經學(xue)、史學(xue)、文(wen)(wen)學(xue)、樂律乃至(zhi)自然科學(xue)等都(dou)有不同程度的(de)(de)貢(gong)獻,給后人(ren)留下浩如煙海(hai)的(de)(de)著述。他(ta)(ta)繼(ji)承(cheng)和發揚(yang)中國(guo)傳統文(wen)(wen)化,融匯儒、釋(shi)、道(dao)諸家而建(jian)構博大精深(shen)的(de)(de)思想體(ti)系,對(dui)中國(guo)文(wen)(wen)化和人(ren)類文(wen)(wen)明產生(sheng)(sheng)了深(shen)遠的(de)(de)影響。他(ta)(ta)的(de)(de)學(xue)術成(cheng)果,“致(zhi)廣大,盡精微,綜(zong)羅百代”,深(shen)得歷代文(wen)(wen)人(ren)推崇和歷朝皇(huang)帝褒(bao)獎封(feng)號。后人(ren)尊他(ta)(ta)為“朱文(wen)(wen)公(gong)”,評價他(ta)(ta)為“理學(xue)正宗”,是繼(ji)孔孟之(zhi)后的(de)(de)第三圣(sheng)人(ren)。他(ta)(ta)一生(sheng)(sheng)致(zhi)力(li)倡興教育,先后創辦了考亭、岳麓、武夷、紫陽(yang)等多所著名書院(yuan),培養了數以(yi)千計(ji)的(de)(de)門生(sheng)(sheng),對(dui)創建(jian)中國(guo)古代文(wen)(wen)明作出了不可磨滅的(de)(de)貢(gong)獻。有《朱文(wen)(wen)公(gong)文(wen)(wen)集》。
從(cong)題目看(kan),這兩首詩是(shi)(shi)談“觀書”體會的(de),意在(zai)講道理(li),發議論(lun)。弄(nong)不好,很可能寫(xie)成(cheng)“語(yu)錄講義(yi)之(zhi)押韻者(zhe)(zhe)”。但作者(zhe)(zhe)寫(xie)的(de)卻是(shi)(shi)詩,因為是(shi)(shi)從(cong)自然界(jie)和(he)社會生活中捕捉了形(xing)象,讓形(xing)象本身來說話。
第一(yi)(yi)(yi)(yi)首詩是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)抒發(fa)讀書體會的(de)(de)(de)(de)(de)(de)哲理詩,描繪事物(wu)本身(shen)感(gan)性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)象(xiang)時,又(you)蘊(yun)涵(han)了(le)(le)理性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)東西(xi),既寫得(de)(de)清(qing)(qing)(qing)新自然(ran),又(you)略帶禪機(ji)。“半(ban)(ban)(ban)畝方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)一(yi)(yi)(yi)(yi)鑒開,天(tian)光云(yun)(yun)(yun)(yun)影共徘徊(huai)。”“半(ban)(ban)(ban)畝方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”像(xiang)一(yi)(yi)(yi)(yi)面(mian)鏡(jing)子那(nei)樣打開了(le)(le)。半(ban)(ban)(ban)畝的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”雖然(ran)不(bu)(bu)(bu)算(suan)大,只有(you)(you)半(ban)(ban)(ban)畝地(di)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)方(fang)(fang)(fang)方(fang)(fang)(fang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)池塘(tang)(tang),但它卻像(xiang)一(yi)(yi)(yi)(yi)面(mian)鏡(jing)子那(nei)樣地(di)澄澈明凈(jing)(jing),“天(tian)光云(yun)(yun)(yun)(yun)影”都(dou)被它反(fan)映(ying)(ying)出(chu)(chu)來(lai)了(le)(le)。閃耀浮動,情(qing)態畢見。作為一(yi)(yi)(yi)(yi)種(zhong)景(jing)物(wu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)描寫,這(zhe)也可(ke)以(yi)(yi)(yi)說(shuo)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)寫得(de)(de)十分生動的(de)(de)(de)(de)(de)(de)。這(zhe)兩句展(zhan)(zhan)現的(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)象(xiang)本身(shen)就(jiu)能(neng)(neng)(neng)(neng)給人(ren)(ren)(ren)以(yi)(yi)(yi)美感(gan),能(neng)(neng)(neng)(neng)使人(ren)(ren)(ren)心情(qing)澄凈(jing)(jing),心胸開闊。這(zhe)一(yi)(yi)(yi)(yi)種(zhong)感(gan)性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)象(xiang)本身(shen),它還蘊(yun)涵(han)著一(yi)(yi)(yi)(yi)種(zhong)理性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)東西(xi)。很(hen)(hen)明顯的(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)(yi)點是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),“半(ban)(ban)(ban)畝方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”里邊(bian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)水很(hen)(hen)深(shen)、很(hen)(hen)清(qing)(qing)(qing),所以(yi)(yi)(yi)它能(neng)(neng)(neng)(neng)夠反(fan)映(ying)(ying)“天(tian)光云(yun)(yun)(yun)(yun)影”;反(fan)之,如(ru)果很(hen)(hen)淺(qian)、很(hen)(hen)污濁,它就(jiu)不(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)(neng)反(fan)映(ying)(ying),或者是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)(neng)準確地(di)反(fan)映(ying)(ying)。詩人(ren)(ren)(ren)正是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)抓住了(le)(le)這(zhe)一(yi)(yi)(yi)(yi)點作進(jin)一(yi)(yi)(yi)(yi)步(bu)(bu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)挖掘,寫出(chu)(chu)了(le)(le)頗有(you)(you)哲理的(de)(de)(de)(de)(de)(de)三、四兩句:“問渠(qu)那(nei)得(de)(de)清(qing)(qing)(qing)如(ru)許(xu)?為有(you)(you)源(yuan)頭活水來(lai)。”詩人(ren)(ren)(ren)并(bing)沒(mei)(mei)(mei)有(you)(you)說(shuo)“方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”有(you)(you)多深(shen),第三句詩里邊(bian)突出(chu)(chu)了(le)(le)一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)“清(qing)(qing)(qing)”字,“清(qing)(qing)(qing)”就(jiu)已經包含了(le)(le)“深(shen)”。因為塘(tang)(tang)水如(ru)果沒(mei)(mei)(mei)有(you)(you)一(yi)(yi)(yi)(yi)定的(de)(de)(de)(de)(de)(de)深(shen)度的(de)(de)(de)(de)(de)(de)話,即使很(hen)(hen)“清(qing)(qing)(qing)”也反(fan)映(ying)(ying)不(bu)(bu)(bu)出(chu)(chu)“天(tian)光云(yun)(yun)(yun)(yun)影共徘徊(huai)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)態。詩人(ren)(ren)(ren)抓住了(le)(le)塘(tang)(tang)水“深(shen)”而(er)且(qie)(qie)“清(qing)(qing)(qing)”,就(jiu)能(neng)(neng)(neng)(neng)反(fan)映(ying)(ying)“天(tian)光云(yun)(yun)(yun)(yun)影”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)特點。但是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)到此(ci)詩人(ren)(ren)(ren)并(bing)沒(mei)(mei)(mei)有(you)(you)結束,他(ta)進(jin)一(yi)(yi)(yi)(yi)步(bu)(bu)地(di)提出(chu)(chu)了(le)(le)一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)問題。“問”那(nei)個(ge)(ge)“方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”“那(nei)得(de)(de)清(qing)(qing)(qing)如(ru)許(xu)”,問它為什么(me)這(zhe)么(me)“清(qing)(qing)(qing)”,能(neng)(neng)(neng)(neng)夠反(fan)映(ying)(ying)出(chu)(chu)“天(tian)光云(yun)(yun)(yun)(yun)影”來(lai)。而(er)這(zhe)個(ge)(ge)問題孤立地(di)看(kan)這(zhe)個(ge)(ge)“方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)本身(shen)沒(mei)(mei)(mei)有(you)(you)法子來(lai)回答(da)。詩人(ren)(ren)(ren)于(yu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)放開了(le)(le)眼界,從遠(yuan)處看(kan),終于(yu),他(ta)看(kan)到了(le)(le)“方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“源(yuan)頭”,找(zhao)到了(le)(le)答(da)案。就(jiu)因為“方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)無源(yuan)之水,而(er)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)有(you)(you)那(nei)永(yong)不(bu)(bu)(bu)枯(ku)竭(jie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“源(yuan)頭”,源(yuan)源(yuan)不(bu)(bu)(bu)斷(duan)地(di)給它輸送了(le)(le)“活水”。這(zhe)個(ge)(ge)“方(fang)(fang)(fang)塘(tang)(tang)”由(you)于(yu)有(you)(you)“源(yuan)頭活水”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)不(bu)(bu)(bu)斷(duan)輸入(ru),所以(yi)(yi)(yi)它永(yong)不(bu)(bu)(bu)枯(ku)竭(jie),永(yong)不(bu)(bu)(bu)陳腐,永(yong)不(bu)(bu)(bu)污濁,永(yong)遠(yuan)“深(shen)”而(er)且(qie)(qie)“清(qing)(qing)(qing)”。“清(qing)(qing)(qing)”得(de)(de)不(bu)(bu)(bu)僅能(neng)(neng)(neng)(neng)夠反(fan)映(ying)(ying)出(chu)(chu)“天(tian)光云(yun)(yun)(yun)(yun)影”,而(er)且(qie)(qie)能(neng)(neng)(neng)(neng)夠反(fan)映(ying)(ying)出(chu)(chu)“天(tian)光”和(he)“云(yun)(yun)(yun)(yun)影”“共徘徊(huai)”這(zhe)么(me)一(yi)(yi)(yi)(yi)種(zhong)細致(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)態。這(zhe)就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)這(zhe)一(yi)(yi)(yi)(yi)首小詩所展(zhan)(zhan)現的(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)象(xiang)和(he)它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)思想意義。
第二首(shou)詩(shi)也是(shi)借助形象說理(li)的(de)詩(shi)。它以(yi)泛舟為例,讓讀(du)者去體會與學習(xi)有關的(de)道理(li),富(fu)有哲(zhe)理(li)情趣。“昨夜(ye)(ye)江邊春(chun)水(shui)生(sheng),艨(meng)艟巨艦一毛輕。”因為“昨夜(ye)(ye)”下了大雨,“江邊春(chun)水(shui)”,萬溪千流(liu),滾(gun)滾(gun)滔(tao)滔(tao),匯入(ru)大江,所(suo)(suo)以(yi)本(ben)來擱淺(qian)的(de)“艨(meng)艟巨艦”,就如(ru)羽(yu)毛般那浮了起來。“向來枉(wang)費(fei)推(tui)移力(li),此(ci)日中(zhong)流(liu)自(zi)在(zai)(zai)行”,說往日舟大水(shui)淺(qian),眾人使勁推(tui)船,也是(shi)白費(fei)力(li)氣,而此(ci)時春(chun)水(shui)猛漲,巨艦卻(que)自(zi)由自(zi)在(zai)(zai)地飄行在(zai)(zai)水(shui)流(liu)中(zhong)。詩(shi)中(zhong)突(tu)出春(chun)水(shui)的(de)重要(yao),所(suo)(suo)蘊(yun)含的(de)客觀意義是(shi)強調藝術(shu)靈感(gan)的(de)勃發,足(zu)以(yi)使得(de)藝術(shu)創(chuang)作流(liu)暢自(zi)如(ru);也可以(yi)理(li)解為創(chuang)作藝術(shu)要(yao)基本(ben)功夫到家,則熟能(neng)生(sheng)巧,駕馭自(zi)如(ru)。這(zhe)首(shou)詩(shi)很可能(neng)是(shi)作者苦思(si)某個問題,經過學習(xi)忽然有了心得(de)后寫下來的(de)。
《觀(guan)(guan)書(shu)有感(gan)(gan)二(er)(er)(er)首》明顯(xian)具有如(ru)(ru)下特點。一(yi)(yi)(yi)、意(yi)(yi)(yi)象鮮(xian)活,化筆神工繪就自(zi)(zi)然(ran)美(mei)(mei)景(jing)并深契自(zi)(zi)然(ran)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理(li)(li)(li)。其(qi)一(yi)(yi)(yi)描繪的(de)(de)是(shi)這樣一(yi)(yi)(yi)幅(fu)圖(tu)景(jing):在(zai)(zai)風和日麗(li)的(de)(de)季節里,詩(shi)(shi)人(ren)(ren)來(lai)(lai)到半畝見方(fang)(fang)的(de)(de)池(chi)(chi)塘(tang)旁留連(lian)徘徊欣賞(shang)這悅人(ren)(ren)的(de)(de)美(mei)(mei)景(jing),只見池(chi)(chi)水(shui)清澈澄碧(bi)好似打開盒罩的(de)(de)一(yi)(yi)(yi)面(mian)明鏡,光(guang)亮照人(ren)(ren),徜徉游(you)動于(yu)(yu)池(chi)(chi)塘(tang)上空的(de)(de)陽光(guang)與白云倒映(ying)在(zai)(zai)這一(yi)(yi)(yi)泓(hong)碧(bi)水(shui)中(zhong)(zhong),擺動不(bu)(bu)止(zhi),帶給人(ren)(ren)們生命(ming)的(de)(de)動感(gan)(gan),讓人(ren)(ren)產生美(mei)(mei)的(de)(de)遐思。詩(shi)(shi)人(ren)(ren)駐(zhu)足觀(guan)(guan)賞(shang),不(bu)(bu)禁心生疑(yi)問:這看似靜止(zhi)的(de)(de)池(chi)(chi)塘(tang)其(qi)水(shui)怎么(me)會如(ru)(ru)此(ci)(ci)(ci)潔凈如(ru)(ru)此(ci)(ci)(ci)清麗(li)誘人(ren)(ren)。原來(lai)(lai)是(shi)有源頭活水(shui)不(bu)(bu)斷地流淌補充進(jin)來(lai)(lai),使(shi)池(chi)(chi)水(shui)永不(bu)(bu)污濁(zhuo)永遠澄碧(bi)照人(ren)(ren)。詩(shi)(shi)作寫(xie)景(jing)意(yi)(yi)(yi)象優美(mei)(mei),道出(chu)了(le)大(da)(da)自(zi)(zi)然(ran)的(de)(de)美(mei)(mei)的(de)(de)真諦。其(qi)二(er)(er)(er)描繪的(de)(de)則是(shi)一(yi)(yi)(yi)幅(fu)動態的(de)(de)江(jiang)上春(chun)航(hang)圖(tu):昨夜(ye)春(chun)潮(chao)初漲,江(jiang)面(mian)上升,水(shui)大(da)(da)流急,往日常常擱(ge)淺(qian)于(yu)(yu)江(jiang)邊的(de)(de)蒙沖巨艦今天也(ye)猶(you)如(ru)(ru)羽毛(mao)飄浮,顯(xian)得(de)是(shi)如(ru)(ru)此(ci)(ci)(ci)輕盈。回顧江(jiang)水(shui)低淺(qian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時,船夫們雖然(ran)竭盡全力(li)費(fei)盡周折去拉纖(xian)、推(tui)移,也(ye)依然(ran)是(shi)白費(fei)力(li)氣,船只難(nan)以(yi)(yi)前進(jin),今日江(jiang)水(shui)充盈,巨船馳騁于(yu)(yu)江(jiang)心,無須(xu)外在(zai)(zai)的(de)(de)推(tui)拉之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)力(li)也(ye)能夠昂首挺(ting)胸(xiong)地向前航(hang)行。這兩(liang)首詩(shi)(shi)全以(yi)(yi)形象思維來(lai)(lai)說話,沒下一(yi)(yi)(yi)句(ju)理(li)(li)(li)語而道理(li)(li)(li)自(zi)(zi)然(ran)寓于(yu)(yu)其(qi)中(zhong)(zhong),其(qi)一(yi)(yi)(yi)以(yi)(yi)半畝方(fang)(fang)塘(tang)、天光(guang)、云影、活水(shui)為(wei)(wei)意(yi)(yi)(yi)象,通過池(chi)(chi)水(shui)長清不(bu)(bu)腐(fu)表現(xian)出(chu)了(le)流水(shui)不(bu)(bu)腐(fu),戶樞不(bu)(bu)”的(de)(de)自(zi)(zi)然(ran)至理(li)(li)(li);其(qi)二(er)(er)(er)則以(yi)(yi)江(jiang)邊、春(chun)水(shui)、巨艦為(wei)(wei)意(yi)(yi)(yi)象,通過水(shui)漲水(shui)落船行船止(zhi)的(de)(de)日常現(xian)象展現(xian)出(chu)了(le)這樣一(yi)(yi)(yi)條自(zi)(zi)然(ran)規(gui)律(lv)(lv):萬物(wu)運行各有其(qi)理(li)(li)(li),條件不(bu)(bu)成(cheng)(cheng)熟(shu)時無論如(ru)(ru)何(he)勞作也(ye)是(shi)徒勞無益,只有條件成(cheng)(cheng)熟(shu)才會優游(you)自(zi)(zi)如(ru)(ru)、水(shui)到渠(qu)成(cheng)(cheng)。二(er)(er)(er)、言近旨遠,物(wu)秉(bing)理(li)(li)(li)成(cheng)(cheng),詩(shi)(shi)作既含自(zi)(zi)然(ran)規(gui)律(lv)(lv)于(yu)(yu)詩(shi)(shi)內(nei),更寓讀書(shu)進(jin)學(xue)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理(li)(li)(li)和儒家義理(li)(li)(li)于(yu)(yu)詩(shi)(shi)外。朱(zhu)熹這兩(liang)首詩(shi)(shi)名(ming)為(wei)(wei)《觀(guan)(guan)書(shu)有感(gan)(gan)》,正是(shi)他(ta)(ta)觀(guan)(guan)書(shu)有得(de)欲借(jie)詩(shi)(shi)闡發(fa)某種事理(li)(li)(li)的(de)(de)表現(xian),從中(zhong)(zhong)可以(yi)(yi)看出(chu)觀(guan)(guan)書(shu)是(shi)因,有感(gan)(gan)是(shi)果,寫(xie)景(jing)只是(shi)抒發(fa)感(gan)(gan)觸的(de)(de)實現(xian)手段,他(ta)(ta)是(shi)在(zai)(zai)借(jie)景(jing)語代理(li)(li)(li)語而說理(li)(li)(li),因此(ci)(ci)(ci)他(ta)(ta)決不(bu)(bu)是(shi)為(wei)(wei)寫(xie)景(jing)而寫(xie)景(jing),他(ta)(ta)在(zai)(zai)表現(xian)自(zi)(zi)然(ran)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理(li)(li)(li)的(de)(de)背后更有闡發(fa)讀書(shu)進(jin)學(xue)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理(li)(li)(li)和儒家義理(li)(li)(li)的(de)(de)意(yi)(yi)(yi)圖(tu)。對他(ta)(ta)的(de)(de)這兩(liang)首詩(shi)(shi)在(zai)(zai)作寫(xie)景(jing)層面(mian)解(jie)讀的(de)(de)同時更應作文化層面(mian)和哲理(li)(li)(li)層面(mian)的(de)(de)解(jie)讀。
從文(wen)化層面(mian)上(shang)對《觀書(shu)有(you)(you)感二首》似(si)乎可(ke)作這樣的(de)(de)(de)(de)(de)理解:其(qi)一(yi)所寫方方正正的(de)(de)(de)(de)(de)池(chi)(chi)塘(tang)指代(dai)翻開(kai)的(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)本,光照池(chi)(chi)水明亮如鏡則指人(ren)(ren)們(men)讀書(shu)學(xue)習可(ke)以(yi)以(yi)書(shu)為(wei)鑒,通(tong)過觀書(shu)來知得失、開(kai)始內心(xin)的(de)(de)(de)(de)(de)反省,池(chi)(chi)水澄澈能(neng)夠見底始終不(bu)(bu)(bu)陳(chen)腐(fu)不(bu)(bu)(bu)污(wu)濁,其(qi)根源(yuan)在于(yu)(yu)源(yuan)頭的(de)(de)(de)(de)(de)清(qing)(qing)水一(yi)直(zhi)在汩汩不(bu)(bu)(bu)停(ting)地(di)注入,這是(shi)(shi)比喻某些知識(shi)內容之所以(yi)在人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)腦海中具有(you)(you)清(qing)(qing)晰(xi)的(de)(de)(de)(de)(de)鏡像正是(shi)(shi)由于(yu)(yu)人(ren)(ren)們(men)學(xue)問修養的(de)(de)(de)(de)(de)積(ji)累已達(da)到(dao)了相當(dang)的(de)(de)(de)(de)(de)程度,泉(quan)思如涌,靈感自(zi)然不(bu)(bu)(bu)斷迸(beng)發(fa)(fa)出(chu)來,把最難懂的(de)(de)(de)(de)(de)問題(ti)搞清(qing)(qing)楚了,其(qi)他問題(ti)自(zi)然就(jiu)會迎刃而(er)解。其(qi)二涉及創(chuang)作時(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)才(cai)力(li)(li)學(xue)識(shi)和運思于(yu)(yu)筆的(de)(de)(de)(de)(de)辯證(zheng)關系(xi)問題(ti),錢鍾(zhong)書(shu)云:“有(you)(you)學(xue)而(er)不(bu)(bu)(bu)能(neng)者(zhe)(zhe)矣,未有(you)(you)能(neng)而(er)不(bu)(bu)(bu)學(xue)者(zhe)(zhe)也(ye)。大(da)匠之巧,焉能(neng)不(bu)(bu)(bu)出(chu)于(yu)(yu)規(gui)矩哉。”當(dang)人(ren)(ren)們(men)才(cai)力(li)(li)學(xue)識(shi)不(bu)(bu)(bu)逮(dai)時(shi)(shi),強(qiang)行下筆必然是(shi)(shi)捉襟見肘、文(wen)筆艱(jian)澀(se),即使加力(li)(li)書(shu)寫也(ye)只會是(shi)(shi)蝸走龜行般地(di)緩慢,寫成(cheng)(cheng)之文(wen)也(ye)定然句意膚淺。要避免筆不(bu)(bu)(bu)稱意的(de)(de)(de)(de)(de)情況(kuang)發(fa)(fa)生(sheng),就(jiu)必須要飽(bao)學(xue)博覽(lan)、厚積(ji)薄發(fa)(fa),只有(you)(you)充盈于(yu)(yu)中,才(cai)會輕盈于(yu)(yu)外,從而(er)達(da)到(dao)任我揮遺的(de)(de)(de)(de)(de)佳境。朱熹在這首詩中一(yi)方面(mian)表現出(chu)他悟道時(shi)(shi)豁然開(kai)朗的(de)(de)(de)(de)(de)愉(yu)快心(xin)境,另(ling)一(yi)方面(mian)也(ye)在這里(li)以(yi)泛舟(zhou)為(wei)喻說理,說明時(shi)(shi)機(ji)不(bu)(bu)(bu)成(cheng)(cheng)熟,只會是(shi)(shi)事倍(bei)而(er)功(gong)半;只有(you)(you)時(shi)(shi)機(ji)成(cheng)(cheng)熟時(shi)(shi),才(cai)會事半而(er)功(gong)倍(bei)。
朱(zhu)熹(xi)是(shi)(shi)(shi)南宋(song)(song)學(xue)人(ren)(ren)中(zhong)(zhong)學(xue)問最廣大(da)精(jing)深之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)(ren),與(yu)陸(lu)九淵只注重心(xin)性(xing)功(gong)(gong)夫而(er)(er)(er)(er)不(bu)注重知(zhi)識學(xue)習(xi)不(bu)同(tong),朱(zhu)熹(xi)很注重道(dao)問學(xue),重視(shi)知(zhi)識學(xue)習(xi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)循序漸進。朱(zhu)熹(xi)雖然(ran)十(shi)分強調道(dao)問主(zhu)張人(ren)(ren)們(men)應(ying)當主(zhu)敬涵養(yang)”格物致知(zhi)”,但是(shi)(shi)(shi)讀(du)(du)(du)書(shu)也并非朱(zhu)嘉的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)最高(gao)指向(xiang),向(xiang)儒(ru)家(jia)圣(sheng)賢(xian)看齊才(cai)(cai)是(shi)(shi)(shi)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)終極(ji)追(zhui)求(qiu)(qiu)(qiu)。他(ta)(ta)不(bu)是(shi)(shi)(shi)為(wei)(wei)了(le)(le)讀(du)(du)(du)書(shu)而(er)(er)(er)(er)讀(du)(du)(du)書(shu)、也不(bu)是(shi)(shi)(shi)為(wei)(wei)了(le)(le)寫詩(shi)(shi)(shi)(shi)而(er)(er)(er)(er)寫詩(shi)(shi)(shi)(shi),他(ta)(ta)說(shuo)(shuo):“道(dao)者,文之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)根本;文者,道(dao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)枝葉。”他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)治(zhi)學(xue)及文學(xue)活動的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)目的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)都是(shi)(shi)(shi)為(wei)(wei)了(le)(le)明道(dao),他(ta)(ta)最為(wei)(wei)仰羨的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)就是(shi)(shi)(shi)要(yao)達到圣(sheng)人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)思,要(yao)達到圣(sheng)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)至上境(jing)界(jie)。他(ta)(ta)認(ren)為(wei)(wei)一(yi)(yi)個(ge)(ge)人(ren)(ren)只有(you)(you)境(jing)界(jie)高(gao)了(le)(le),才(cai)(cai)能(neng)符合(he)(he)儒(ru)家(jia)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)道(dao)德倫(lun)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)要(yao)求(qiu)(qiu)(qiu),才(cai)(cai)能(neng)出言為(wei)(wei)圣(sheng),立行為(wei)(wei)賢(xian),才(cai)(cai)能(neng)無(wu)(wu)往(wang)而(er)(er)(er)(er)無(wu)(wu)不(bu)往(wang),《觀書(shu)有(you)(you)感二(er)首》即包含有(you)(you)這樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)儒(ru)家(jia)義理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li):其(qi)一(yi)(yi)是(shi)(shi)(shi)指只有(you)(you)閎于中(zhong)(zhong)才(cai)(cai)能(neng)肆于外,沒有(you)(you)高(gao)遠的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)圣(sheng)賢(xian)境(jing)界(jie)就不(bu)能(neng)使自(zi)(zi)己(ji)時時事事盡合(he)(he)圣(sheng)賢(xian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao);其(qi)二(er)是(shi)(shi)(shi)說(shuo)(shuo)一(yi)(yi)個(ge)(ge)人(ren)(ren)窮理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)求(qiu)(qiu)(qiu)真(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)功(gong)(gong)夫不(bu)到,明善致知(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)圣(sheng)人(ren)(ren)境(jing)地沒有(you)(you)實現(xian),即使他(ta)(ta)有(you)(you)心(xin)向(xiang)善也依(yi)然(ran)距(ju)離(li)儒(ru)家(jia)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)教化(hua)要(yao)求(qiu)(qiu)(qiu)相距(ju)甚遠,只有(you)(you)境(jing)地高(gao)遠,人(ren)(ren)生(sheng)(sheng)才(cai)(cai)會揮灑(sa)自(zi)(zi)如。可(ke)見(jian),這兩首詩(shi)(shi)(shi)(shi)中(zhong)(zhong)既包蘊了(le)(le)自(zi)(zi)然(ran)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)和讀(du)(du)(du)書(shu)進學(xue)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li),還包蘊了(le)(le)儒(ru)家(jia)倫(lun)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)追(zhui)求(qiu)(qiu)(qiu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大(da)義真(zhen)(zhen)味發(fa)(fa)溢,理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)趣(qu)渾(hun)然(ran),不(bu)下理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)語不(bu)入理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)障而(er)(er)(er)(er)詩(shi)(shi)(shi)(shi)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)自(zi)(zi)顯。錢鍾書(shu)在談(tan)到唐(tang)宋(song)(song)詩(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)區別(bie)時說(shuo)(shuo):“唐(tang)詩(shi)(shi)(shi)(shi)多以(yi)(yi)豐神情韻(yun)擅長(chang),宋(song)(song)詩(shi)(shi)(shi)(shi)多以(yi)(yi)筋骨思理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)見(jian)勝。”詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌不(bu)能(neng)無(wu)(wu)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li),長(chang)于思理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)井非宋(song)(song)詩(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)過(guo),問題(ti)是(shi)(shi)(shi)因受宋(song)(song)代(dai)(dai)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)泛濫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)影(ying)響,不(bu)少宋(song)(song)詩(shi)(shi)(shi)(shi)流(liu)于空發(fa)(fa)議論(lun),字里行間充塞(sai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)空洞拙劣(lie)、令人(ren)(ren)生(sheng)(sheng)厭的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)說(shuo)(shuo)教,詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌創作(zuo)全不(bu)用形(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)思維來構思,變成(cheng)了(le)(le)“語錄(lu)講(jiang)義之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)押韻(yun)者”(《朱(zhu)子(zi)(zi)語類(lei)》卷(juan)一(yi)(yi)百一(yi)(yi)十(shi)),不(bu)能(neng)給人(ren)(ren)以(yi)(yi)審(shen)美的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)熏陶和享受,這些(xie)完全以(yi)(yi)抽象(xiang)(xiang)(xiang)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)語說(shuo)(shuo)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌喪失(shi)了(le)(le)藝(yi)術(shu)韻(yun)味而(er)(er)(er)(er)墜(zhui)入了(le)(le)“理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)障”“理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)臼”之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong)。明代(dai)(dai)胡應(ying)麟就稱宋(song)(song)代(dai)(dai)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)大(da)師程(cheng)顥(hao)、程(cheng)頤、邵(shao)雍的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)(shi)為(wei)(wei)“程(cheng)邵(shao)好(hao)談(tan)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li),而(er)(er)(er)(er)為(wei)(wei)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)縛,理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)障也”。對他(ta)(ta)們(men)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)(shi)作(zuo)只有(you)(you)干(gan)巴巴的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)說(shuo)(shuo)教而(er)(er)(er)(er)缺乏(fa)美的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)狀況(kuang)表示(shi)不(bu)滿。作(zuo)為(wei)(wei)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)學(xue)集大(da)成(cheng)者的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)朱(zhu)熹(xi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)(shi)作(zuo)中(zhong)(zhong)也有(you)(you)一(yi)(yi)些(xie)干(gan)巴說(shuo)(shuo)教空談(tan)義理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo),但他(ta)(ta)畢竟才(cai)(cai)情學(xue)識過(guo)人(ren)(ren),其(qi)詩(shi)(shi)(shi)(shi)雖以(yi)(yi)談(tan)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)為(wei)(wei)宗,卻全用形(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)筆,詩(shi)(shi)(shi)(shi)作(zuo)意(yi)趣(qu)盎(ang)然(ran),實現(xian)了(le)(le)情、景、理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)統一(yi)(yi),首次提出“理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)趣(qu)”一(yi)(yi)詞(ci)。包恢在《答曾子(zi)(zi)華論(lun)詩(shi)(shi)(shi)(shi)》中(zhong)(zhong)認(ren)為(wei)(wei)狀理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)詩(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)優秀之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)應(ying)為(wei)(wei)“狀理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)則理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)趣(qu)渾(hun)然(ran)”,有(you)(you)意(yi)趣(qu)是(shi)(shi)(shi)詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌說(shuo)(shuo)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)先決條件(jian)。要(yao)使詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌既有(you)(you)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)又有(you)(you)趣(qu),就必須理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)寓(yu)物中(zhong)(zhong),物包理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)內,物秉理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)成(cheng),理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)因物顯。理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)與(yu)形(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)應(ying)當交互滲透融化(hua),理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)不(bu)應(ying)脫離(li)詩(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝(yi)術(shu)審(shen)美特征,“理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)在詩(shi)(shi)(shi)(shi),如水(shui)中(zhong)(zhong)鹽,蜜中(zhong)(zhong)花,體(ti)匿性(xing)存,無(wu)(wu)痕有(you)(you)味,現(xian)相無(wu)(wu)相,立說(shuo)(shuo)無(wu)(wu)說(shuo)(shuo)。所(suo)謂冥合(he)(he)圓(yuan)顯者也。”具體(ti)來講(jiang),應(ying)當化(hua)抽象(xiang)(xiang)(xiang)為(wei)(wei)具象(xiang)(xiang)(xiang),因一(yi)(yi)物見(jian)萬物,用形(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)思維的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)手(shou)法(fa)來表達抽象(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)義理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li),也就是(shi)(shi)(shi)應(ying)當“舉(ju)萬殊之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)(yi)殊,以(yi)(yi)見(jian)一(yi)(yi)貫(guan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)無(wu)(wu)不(bu)貫(guan),所(suo)謂理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)趣(qu)者,此(ci)也”,朱(zhu)熹(xi)此(ci)兩首詩(shi)(shi)(shi)(shi)平淡自(zi)(zi)攝”真(zhen)(zhen)味發(fa)(fa)溢”(《朱(zhu)子(zi)(zi)語類(lei)》卷(juan)一(yi)(yi)百四十(shi)·論(lun)文下詩(shi)(shi)(shi)(shi)),通篇沒有(you)(you)適懷之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)句而(er)(er)(er)(er)又通篇全為(wei)(wei)有(you)(you)感適懷而(er)(er)(er)(er)作(zuo),全無(wu)(wu)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)障盡得(de)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)趣(qu),正是(shi)(shi)(shi)深得(de)作(zuo)詩(shi)(shi)(shi)(shi)真(zhen)(zhen)昧的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)理(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)(li)趣(qu)盎(ang)然(ran)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)。
《觀書(shu)(shu)有感二(er)首(shou)》所蘊(yun)含的(de)(de)道理(li)(li)屬(shu)于美(mei)學原理(li)(li)范疇(chou),其一(yi)(yi)首(shou)的(de)(de)說理(li)(li)角度是(shi)欣(xin)賞美(mei),其二(er)首(shou)的(de)(de)說理(li)(li)角度是(shi)創作美(mei),這種(zhong)美(mei)學原理(li)(li)是(shi)帶有一(yi)(yi)定普適性的(de)(de)。例(li)如(ru)(ru):如(ru)(ru)果讀者拋開(kai)詩(shi)歌本身的(de)(de)描述(shu)對象,完(wan)全可(ke)以把這種(zhong)道理(li)(li)引申(shen)開(kai)來。比如(ru)(ru),如(ru)(ru)果將“書(shu)(shu)”理(li)(li)解為(wei)“書(shu)(shu)本”,而(er)且書(shu)(shu)本的(de)(de)內(nei)容不是(shi)泛(fan)泛(fan)的(de)(de)包括諸如(ru)(ru)醫書(shu)(shu)、哲學書(shu)(shu)、史書(shu)(shu)、科(ke)技書(shu)(shu)等(deng)等(deng),而(er)是(shi)僅(jin)(jin)僅(jin)(jin)就文學內(nei)容諸如(ru)(ru)詩(shi)詞(ci)曲賦散(san)文等(deng)等(deng)體現(xian)文學藝術美(mei)的(de)(de)方面,那么,也可(ke)以認(ren)為(wei)“源頭(tou)活水”表達(da)了“不竭的(de)(de)文思(si)”,而(er)“一(yi)(yi)夜春(chun)潮”則表達(da)了“文思(si)勃發”等(deng)等(deng)。
宋代羅大(da)經《鶴林玉露》:(此二詩(shi))借物以明(ming)道。
朱熹的(de)《觀(guan)書(shu)有(you)(you)感(gan)二首》詩歷來(lai)被人傳誦,尤其(qi)是(shi)第(di)一首“源頭活水詩”,更是(shi)被多種教科(ke)書(shu)和選本收錄(lu),專(zhuan)(zhuan)門研究的(de)文章也不斷出現。有(you)(you)的(de)是(shi)專(zhuan)(zhuan)門以《觀(guan)書(shu)有(you)(you)感(gan)》為(wei)題,有(you)(you)的(de)雖然不是(shi)以《觀(guan)書(shu)有(you)(you)感(gan)》為(wei)題,但在研究朱熹作品時對這組詩作了(le)重點分(fen)析。