《悼亡詩(shi)》三首是西晉文(wen)學家(jia)潘岳的代表詩(shi)作,為追悼亡妻而作。悼亡之詩(shi)風,由此始也。詩(shi)作情意深厚真摯,造句(ju)工整,用典淺近。
其一
荏苒(ran)冬春(chun)謝⑴,寒暑(shu)忽流易。
之(zhi)子歸窮(qiong)泉(quan)⑵,重(zhong)壤永幽隔。
私(si)懷誰(shui)克從(cong)⑶,淹(yan)留亦何益⑷。
僶(min)俛恭朝命(ming)⑸,回心反初役。
望廬(lu)思其人(ren)⑹,入室想所(suo)歷⑺
幃(wei)屏無髣髴⑻,翰墨(mo)有馀跡⑼。
流芳未(wei)及歇(xie)⑽,遺掛猶在(zai)壁⑾。
悵恍如或存(cun)⑿,回惶忡(chong)驚(jing)惕⒀。
如彼(bi)翰林鳥⒁,雙棲一(yi)朝只。
如彼游川(chuan)魚(yu),比目中(zhong)路析。
春風緣隙來⒂,晨霤承(cheng)檐滴。
寢息何時(shi)忘(wang)⒃,沉憂日盈積⒄。
庶幾有時(shi)衰⒅,莊(zhuang)缶猶可擊。
⑴荏(ren)苒(rěn rǎn忍染):逐漸。謝:去(qu)(qu)。流易(yi):消(xiao)逝、變(bian)換。冬春寒(han)暑節(jie)序變(bian)易(yi),說明(ming)時間已過去(qu)(qu)一(yi)年。古代禮制,妻子死了,丈(zhang)夫(fu)服喪一(yi)年。這首詩應作于(yu)其妻死后一(yi)周年。
⑵之子:那(nei)個人,指妻子。窮泉(quan):深泉(quan),指地(di)下。重(zhong)壤:層層土壤。永:長。幽(you)隔(ge)(ge):被幽(you)冥之道阻隔(ge)(ge)。這兩句是(shi)說(shuo)妻子死(si)了,埋在(zai)地(di)下,永久(jiu)和生人隔(ge)(ge)絕了。
⑶私懷:私心(xin),指悼念亡妻的心(xin)情。克(ke):能(neng)。從:隨。誰克(ke)從:即克(ke)從誰,能(neng)跟誰說?
⑷淹留(liu):久留(liu),指滯留(liu)在家不赴任。亦何益:又(you)有什(shen)么好處。
⑸僶俛(mǐn miǎn閩免):勉力(li)。朝(chao)命:朝(chao)廷的命令(ling)。回心:轉(zhuan)念。初役:原(yuan)任官職。這兩句是說勉力(li)恭(gong)從朝(chao)廷的命令(ling),扭轉(zhuan)心意(yi)返回原(yuan)來任所。
⑹廬:房屋(wu)。其人(ren):那個人(ren),指(zhi)亡妻。
⑺室:里屋。歷(li):經過。所歷(li):指亡妻(qi)過去(qu)的(de)生活(huo)。
⑻幃屏(ping)(ping):帳幃和屏(ping)(ping)風。髣髴:相似的形(xing)影(ying)(ying)。無髣髴:幃屏(ping)(ping)之間連亡(wang)妻的仿佛形(xing)影(ying)(ying)也見不到(dao)。
⑼翰墨(mo):筆(bi)墨(mo)。這句是說(shuo)只有生前(qian)的墨(mo)跡尚存。
⑽這句是(shi)說衣服上至今還散(san)發著余香。
⑾這(zhe)句是說生平玩用之(zhi)物還掛在壁上。
⑿悵恍(huang)(huǎng):恍(huang)忽。如或存:好像還(huan)活(huo)著。
⒀回惶:惶恐。忡(chōng充):憂(you)。惕(ti):懼。這一句五個字,表(biao)現他(ta)懷念亡(wang)妻的四(si)種情緒。
⒁翰(han)林:鳥棲(qi)之林,與下句(ju)“游川”相(xiang)對(dui)。比(bi)目:魚名(ming),成雙(shuang)即(ji)行,單(dan)只不(bu)行。析,一本(ben)作拆,分(fen)開(kai)。這四句(ju)是說妻(qi)子死后(hou)自(zi)己(ji)的處境(jing)就象雙(shuang)棲(qi)鳥成了(le)單(dan)只,比(bi)目魚被分(fen)離開(kai)一樣(yang)。
⒂緣:循(xun)。隟:即(ji)隙(xi)字,門窗的縫。霤(liu)(liù溜):屋上流(liu)下來的水。承(cheng)檐(yan)滴(di):順著屋檐(yan)流(liu)。這兩句(ju)是說(shuo)春風(feng)循(xun)著門縫吹(chui)來,屋檐(yan)上的水早(zao)晨(chen)就開始往下滴(di)瀝。
⒃寢(qin)息(xi):睡覺休息(xi)。這句是說睡眠也不能忘懷。
⒄盈積:眾多的樣子。這(zhe)句(ju)是(shi)說(shuo)憂傷越積越多。
⒅庶幾:但(dan)愿(yuan)。表示希(xi)望。衰(shuai):減(jian)。莊(zhuang)(zhuang):指莊(zhuang)(zhuang)周(zhou)。缶:瓦盆,古時一種打擊樂(le)器。《莊(zhuang)(zhuang)子(zi)(zi)(zi)·至樂(le)》:“莊(zhuang)(zhuang)子(zi)(zi)(zi)妻死(si),惠子(zi)(zi)(zi)吊之(zhi),莊(zhuang)(zhuang)子(zi)(zi)(zi)則方箕踞(ju)鼓盆而歌。”認為死(si)亡(wang)是自然變化,何必悲傷!這兩句是說但(dan)愿(yuan)自己(ji)的(de)哀(ai)傷有所減(jian)退,能像莊(zhuang)(zhuang)周(zhou)那樣(yang)達觀(guan)才好(hao)。
《古(gu)詩源》評(ping)曰(yue):“周惶忡(chong)驚惕五字,頗不成句法。如彼翰林鳥四(si)語反(fan)淺。”
其二
皎皎窗(chuang)中月,照我室(shi)南(nan)端(duan)。
清商應(ying)秋至,溽暑隨(sui)節闌(lan)。
凜(lin)凜(lin)涼(liang)風(feng)升,始覺(jue)夏(xia)衾單。
豈曰無(wu)重纊,誰與(yu)同歲寒。
歲(sui)寒無(wu)與同,朗月(yue)何朧朧。
展轉(zhuan)盻枕席,長(chang)簟竟(jing)床空。
床空委清塵,室虛來悲風。
獨(du)無李氏靈(ling),髣髴覩爾容。
撫衿長嘆息,不(bu)覺涕(ti)沾胸。
沾(zhan)胸(xiong)安能(neng)已,悲懷(huai)從中起。
寢(qin)興目存形,遺音猶在耳。
上慚東門吳(wu)1,下愧蒙莊子。
賦詩欲(yu)言志(zhi),此(ci)志(zhi)難具(ju)紀。
命也(ye)可奈何,長(chang)戚(qi)自令鄙(bi)。
1東門吳:《古(gu)詩源》引《列子》注曰:“魏有(you)東門吳者,子死(si)而不憂。”
其三
曜靈運天機(ji),四節代(dai)遷(qian)逝。
凄(qi)凄(qi)朝(chao)露(lu)凝,烈烈夕風厲。
奈何悼淑(shu)儷,儀容永(yong)潛翳。
念(nian)此如昨(zuo)日(ri),誰(shui)知已卒歲。
改服從朝(chao)政,哀心寄私制。
茵幬張(zhang)故房,朔望臨爾祭(ji)。
爾(er)祭(ji)詎(ju)幾時,朔望忽復盡。
衾裳一毀撤,千載不復引。
亹(wei)亹(wei)朞月周,戚戚彌相愍。
悲懷感(gan)物來,泣涕應情隕(yun)。
駕言陟東阜,望(wang)墳思紆軫。
徘徊墟墓間,欲去復不忍。
徘徊不忍去,徙倚步(bu)踟躕(chu)。
落葉委埏側(ce),枯荄帶墳隅。
孤魂獨煢(qiong)煢(qiong),安知靈與(yu)無。
投心(xin)遵朝命,揮涕強就車。
誰謂帝宮(gong)遠,路極(ji)悲有余(yu)。
潘(pan)(pan)岳(247-300):西(xi)晉時期文學家,“太(tai)(tai)康文學”的(de)主要代表(biao)。字(zi)安仁,又(you)稱潘(pan)(pan)安。祖籍滎陽(yang)郡中牟縣(xian)(xian)(今(jin)屬河南(nan)(nan)),祖父潘(pan)(pan)瑾,曾官安平太(tai)(tai)守,其(qi)父潘(pan)(pan)茈,做(zuo)過瑯琊(ya)太(tai)(tai)守。潘(pan)(pan)岳少年(nian)時就被(bei)鄉(xiang)里稱為神童,二(er)十多歲就名(ming)聲大振。初為河陽(yang)令(ling)、轉懷縣(xian)(xian)令(ling),歷(li)任太(tai)(tai)子(zi)舍(she)人、長(chang)安令(ling)、著作(zuo)郎、給(gei)事黃門侍(shi)郎。史書記載(zai)他“性輕躁”,熱衷于官場趨炎附勢,與(yu)豪門石(shi)崇諂事權貴賈謐(mi),為謐(mi)“二(er)十四友(you)”之首(shou),為世人所譏。公元(yuan)300年(nian)(永康元(yuan)年(nian))趙(zhao)王司馬倫的(de)親信孫秀(xiu)污蔑潘(pan)(pan)岳和石(shi)崇等參(can)與(yu)淮南(nan)(nan)王、齊王作(zuo)亂,因此(ci)被(bei)誅,并夷三族。詩賦(fu)都(dou)很有名(ming)。明人張(zhang)簿輯有《潘(pan)(pan)黃門集》傳世。
潘(pan)岳(yue)《悼(dao)(dao)亡(wang)(wang)詩(shi)》是詩(shi)人(ren)悼(dao)(dao)念亡(wang)(wang)妻楊氏(shi)的(de)(de)詩(shi)作,共有三首(shou)(shou)。楊氏(shi)是西晉書法家戴(dai)侯楊肇的(de)(de)女兒(er)。潘(pan)岳(yue)十(shi)二歲時與她訂(ding)婚,結婚之后(hou),大約共同(tong)生(sheng)活了二十(shi)四個年(nian)頭。楊氏(shi)卒于公元298年(nian)(晉惠帝(di)元康八年(nian))。潘(pan)岳(yue)夫(fu)婦感(gan)情(qing)很好,楊氏(shi)亡(wang)(wang)后(hou),潘(pan)岳(yue)寫了一些悼(dao)(dao)亡(wang)(wang)詩(shi)賦,除《悼(dao)(dao)亡(wang)(wang)詩(shi)》三首(shou)(shou)之外,還有《哀永逝(shi)文》《悼(dao)(dao)亡(wang)(wang)賦》等,表(biao)現(xian)了詩(shi)人(ren)與妻子的(de)(de)深厚感(gan)情(qing)。在這些悼(dao)(dao)亡(wang)(wang)詩(shi)賦中(zhong),《悼(dao)(dao)亡(wang)(wang)詩(shi)》三首(shou)(shou)都堪稱杰(jie)作,而在三首(shou)(shou)《悼(dao)(dao)亡(wang)(wang)詩(shi)》中(zhong),第一首(shou)(shou)傳誦(song)千古,尤(you)為有名。這里選析(xi)第一首(shou)(shou)。
這一(yi)首(shou)《悼亡(wang)詩》寫(xie)作時間(jian)大約是(shi)楊(yang)氏死后(hou)一(yi)周年,即公元299年(晉惠帝永康九年)。何(he)焯《義門讀書記》說(shuo):“安仁《悼亡(wang)》,蓋在終制(zhi)之后(hou),荏(ren)苒冬春,寒暑忽易,是(shi)一(yi)期已周也。古人未有喪而賦詩者。”結(jie)合詩的內容考察,是(shi)可(ke)以(yi)相信的。這首(shou)詩,從內容看(kan),可(ke)以(yi)分為三個部分:
“荏苒冬春謝(xie),寒暑(shu)忽流易(yi)。之(zhi)子歸窮泉,重壤永(yong)幽隔。私(si)懷(huai)誰(shui)克從,淹留(liu)亦何益。僶俛恭朝命,回心反初役。”是第一(yi)(yi)(yi)部分,寫詩(shi)人(ren)為妻(qi)子守喪一(yi)(yi)(yi)年(nian)(nian)之(zhi)后,即將離家返回任(ren)所時的(de)心情(qing)。開頭(tou)四句點明妻(qi)子去世已經一(yi)(yi)(yi)年(nian)(nian)。詩(shi)人(ren)說(shuo),時光流逝,愛(ai)妻(qi)離開人(ren)世已整(zheng)整(zheng)一(yi)(yi)(yi)年(nian)(nian),層層的(de)土壤將他們永(yong)遠隔絕了(le)。“私(si)懷(huai)”四句,寫詩(shi)人(ren)即將離家返回任(ren)所的(de)心理活動(dong)。就(jiu)個人(ren)對亡妻(qi)的(de)思念之(zhi)情(qing)來說(shuo),詩(shi)人(ren)十分愿意留(liu)在(zai)家中,可是有(you)(you)公務在(zai)身,朝廷不(bu)會依(yi)從,這個愿望是難以(yi)實現的(de)。再(zai)(zai)說(shuo),人(ren)已死了(le),就(jiu)是再(zai)(zai)繼續(xu)留(liu)在(zai)家中,也是沒有(you)(you)用。這里提出留(liu)與(yu)不(bu)留(liu)的(de)矛盾。矛盾的(de)解(jie)決辦法是,勉(mian)強遵從朝廷之(zhi)命,轉變念頭(tou),返回原(yuan)來任(ren)職(zhi)的(de)地方(fang)。
“望廬思其人(ren),入室想所(suo)歷。幃屏(ping)(ping)無(wu)髣髴,翰墨(mo)有(you)馀跡。流(liu)芳未及歇(xie),遺(yi)掛猶在壁(bi)。悵恍(huang)(huang)如或存,回(hui)惶忡驚惕。”是(shi)(shi)第二(er)部分(fen),寫詩人(ren)就要離家(jia)返回(hui)任(ren)所(suo),臨行之(zhi)前(qian),觸景(jing)生(sheng)情(qing),心(xin)中有(you)說不出的(de)(de)(de)(de)(de)悲哀(ai)和痛苦。看到(dao)住宅,自然(ran)想起亡妻(qi),她的(de)(de)(de)(de)(de)音容笑貌(mao)宛在眼(yan)前(qian);進入房間,自然(ran)憶起與愛妻(qi)共同生(sheng)活(huo)的(de)(de)(de)(de)(de)美好經歷,她的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)舉(ju)一(yi)動,使詩人(ren)永遠(yuan)銘記(ji)在心(xin)間。可是(shi)(shi),在羅(luo)帳、屏(ping)(ping)風(feng)之(zhi)間再也見(jian)不到(dao)愛妻(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)形影。見(jian)到(dao)的(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)墻(qiang)上掛的(de)(de)(de)(de)(de)亡妻(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)筆墨(mo)遺(yi)跡,婉媚依舊,余香未歇(xie)。眼(yan)前(qian)的(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)景(jing),使詩人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)神志(zhi)恍(huang)(huang)恍(huang)(huang)忽(hu)忽(hu),好像愛妻(qi)還(huan)活(huo)著,忽(hu)然(ran)想起她離開人(ren)世,心(xin)中不免有(you)幾分(fen)驚懼。這一(yi)段(duan)心(xin)理(li)描寫,十分(fen)細(xi)膩的(de)(de)(de)(de)(de)表現了詩人(ren)思念(nian)亡妻(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)感情(qing),真(zhen)摯動人(ren)。這是(shi)(shi)全(quan)詩的(de)(de)(de)(de)(de)最精彩的(de)(de)(de)(de)(de)部分(fen)。
應(ying)該(gai)指出(chu),“流芳(fang)”“遺(yi)(yi)掛”二語,注家(jia)尚(shang)有(you)不同看法。有(you)人(ren)認(ren)為(wei)“流芳(fang)”是指楊(yang)氏的化妝用品,有(you)人(ren)認(ren)為(wei)“遺(yi)(yi)掛”是楊(yang)氏的遺(yi)(yi)像,都(dou)是猜測,缺乏根據。余(yu)冠(guan)英(ying)說:“‘流芳(fang)’‘遺(yi)(yi)掛’都(dou)承翰墨而(er)言(yan),言(yan)亡妻(qi)筆墨遺(yi)(yi)跡,掛在墻(qiang)上,還(huan)有(you)余(yu)芳(fang)。”(《漢魏六朝詩選》)比(bi)較可信。又,“回(hui)惶(huang)忡(chong)(chong)驚惕(ti)”,意思是由惶(huang)惑不安轉而(er)感到驚懼。“回(hui)”,一(yi)作“周(zhou)”。前(qian)人(ren)如陳祚明、沈德潛等人(ren)多謂此句不通,清人(ren)吳(wu)淇說:“此詩‘周(zhou)惶(huang)忡(chong)(chong)驚惕(ti)’五(wu)字似復(fu)而(er)實一(yi)字有(you)一(yi)字之(zhi)情,‘悵(chang)恍(huang)’者,見(jian)其所(suo)歷而(er)猶為(wei)未亡。‘周(zhou)惶(huang)忡(chong)(chong)驚惕(ti)’,想其所(suo)歷而(er)已知其亡,故以(yi)‘周(zhou)惶(huang)忡(chong)(chong)驚惕(ti)’五(wu)字,合之(zhi)‘悵(chang)恍(huang)’,共七字,總以(yi)描寫室中(zhong)人(ren)新亡,單剩孤(gu)孤(gu)一(yi)身在室內(nei),其心中(zhong)忐忐忑忑光景如畫。”(《六朝選詩定論》)剖析入微,亦頗有(you)理。
“如(ru)彼翰林鳥,雙(shuang)棲一(yi)朝(chao)只。如(ru)彼游(you)川魚,比(bi)(bi)目(mu)中路析(xi)。春風緣隙來,晨(chen)霤承檐(yan)滴(di)(di)。寢息何時(shi)(shi)忘,沈憂(you)日(ri)盈積。庶幾有時(shi)(shi)衰,莊(zhuang)缶猶(you)可擊(ji)。”是(shi)第三部分,寫詩人(ren)喪(sang)偶(ou)的(de)(de)孤(gu)獨(du)和(he)悲(bei)哀。“翰林鳥”,指雙(shuang)飛(fei)于林中的(de)(de)鳥。比(bi)(bi)目(mu)魚,水中一(yi)種成對的(de)(de)魚。《爾雅·釋地》說(shuo):“東方有比(bi)(bi)目(mu)魚,不(bu)比(bi)(bi)不(bu)行(xing)。”傳說(shuo)比(bi)(bi)目(mu)魚身體很扁(bian),頭(tou)(tou)上只一(yi)側有眼睛(jing)(jing),必須與(yu)眼睛(jing)(jing)生在另一(yi)側的(de)(de)比(bi)(bi)目(mu)魚并游(you)。不(bu)論(lun)“翰林鳥”,還(huan)是(shi)“比(bi)(bi)目(mu)魚”,都是(shi)古人(ren)常用來比(bi)(bi)喻夫妻(qi)(qi)合好。“一(yi)朝(chao)只”、“中路析(xi)”,寫出詩人(ren)喪(sang)偶(ou)以后的(de)(de)孤(gu)獨(du)與(yu)凄(qi)涼。冬去春來,寒(han)暑流易,愛妻(qi)(qi)去世(shi),忽已逾周年。又是(shi)春風襲人(ren)之時(shi)(shi),檐(yan)下(xia)(xia)晨(chen)霤點點滴(di)(di)滴(di)(di),逗人(ren)哀思(si),難(nan)以入眠。深沉的(de)(de)憂(you)愁,難(nan)以消卻(que),如(ru)同三春細(xi)雨(yu),綿綿無(wu)(wu)休,盈積心頭(tou)(tou)。要(yao)想(xiang)使(shi)哀思(si)衰減,只有效法(fa)莊(zhuang)周敲(qiao)擊(ji)瓦盆(一(yi)種古代(dai)樂(le)器)了(le)(le)。《莊(zhuang)子·至(zhi)樂(le)》說(shuo),戰國(guo)時(shi)(shi)代(dai)宋(song)國(guo)人(ren)莊(zhuang)周妻(qi)(qi)死(si)了(le)(le),惠施去吊喪(sang),見莊(zhuang)周兩腿伸(shen)直(zhi)岔(cha)開坐在那里敲(qiao)著瓦盆唱歌(ge)。惠施說(shuo),妻(qi)(qi)子死(si)了(le)(le),不(bu)哭(ku)也罷,竟然唱起歌(ge)來,未免太過分了(le)(le)。莊(zhuang)周說(shuo),妻(qi)(qi)子剛(gang)死(si)時(shi)(shi),他很悲(bei)傷。后來想(xiang)想(xiang),人(ren)本(ben)無(wu)(wu)生、無(wu)(wu)形,由無(wu)(wu)到(dao)有,又由有到(dao)無(wu)(wu),正如(ru)四(si)季(ji)循(xun)環,就不(bu)必要(yao)悲(bei)傷了(le)(le)。潘岳想(xiang)效法(fa)莊(zhuang)周,以達觀的(de)(de)態度消愁,殊不(bu)知“此情無(wu)(wu)計可消除,才下(xia)(xia)眉頭(tou)(tou),卻(que)上心頭(tou)(tou)”。
潘岳(yue)(yue)(yue)的(de)(de)(de)悼(dao)(dao)亡詩(shi)(shi)賦有(you)一個明顯(xian)的(de)(de)(de)特(te)點,即富于(yu)感情。此詩(shi)(shi)也(ye)不(bu)(bu)例外。陳祚明說(shuo):“安仁情深之子,每一涉筆(bi),淋漓(li)傾(qing)注,宛轉側折,旁寫(xie)曲訴,刺(ci)刺(ci)不(bu)(bu)能(neng)自(zi)休。夫詩(shi)(shi)以(yi)道情,未有(you)情深而語不(bu)(bu)佳(jia)者;所嫌筆(bi)端繁冗,不(bu)(bu)能(neng)裁(cai)節,有(you)遜樂府古(gu)(gu)詩(shi)(shi)含(han)蘊(yun)不(bu)(bu)盡(jin)(jin)之妙耳。”(《采菽(shu)堂古(gu)(gu)詩(shi)(shi)選》卷(juan)(juan)十一)這(zhe)里(li)肯定潘岳(yue)(yue)(yue)悼(dao)(dao)亡詩(shi)(shi)的(de)(de)(de)感情“淋漓(li)傾(qing)注”,又批評了他(ta)的(de)(de)(de)詩(shi)(shi)繁冗和缺乏“含(han)蘊(yun)不(bu)(bu)盡(jin)(jin)之妙”,十分(fen)中肯。沈德(de)潛對潘岳(yue)(yue)(yue)詩(shi)(shi)的(de)(de)(de)評價(jia)不(bu)(bu)高,但是對悼(dao)(dao)亡詩(shi)(shi),也(ye)指出“其情自(zi)深”(《古(gu)(gu)詩(shi)(shi)源(yuan)》卷(juan)(juan)七)的(de)(de)(de)特(te)點。的(de)(de)(de)確(que),潘岳(yue)(yue)(yue)悼(dao)(dao)亡詩(shi)(shi)感情深沉,頗為感人。
由于潘(pan)岳有(you)《悼(dao)(dao)亡(wang)詩(shi)》三首是悼(dao)(dao)念(nian)亡(wang)妻(qi)的(de)(de),從此以(yi)后,“悼(dao)(dao)亡(wang)詩(shi)”成為悼(dao)(dao)念(nian)亡(wang)妻(qi)的(de)(de)專門詩(shi)篇(pian),再不是悼(dao)(dao)念(nian)其他死亡(wang)者的(de)(de)詩(shi)篇(pian)。于此可見,潘(pan)岳《悼(dao)(dao)亡(wang)詩(shi)》深(shen)遠的(de)(de)影響。
《古詩(shi)源》選錄《其(qi)一》、《其(qi)二》,總評曰(yue):“安仁(ren)《詩(shi)品》,又(you)在士衡(陸機)之下。茲特取《悼亡詩(shi)》二首,格雖不(bu)高,其(qi)情自深也。”又(you)曰(yue):“潘、陸詩(shi)如剪彩(cai)為花(hua),絕少生韻(yun)。故所收從略。”