《爨寶(bao)子碑(bei)(bei)》 全稱為(wei)"晉故(gu)振威(wei)將軍建寧太守(shou)爨府君墓碑(bei)(bei)",東(dong)晉安帝乙(yi)已(yi)年(公元405年)刻(ke),用(yong)筆結(jie)體與(yu)《中(zhong)岳嵩高靈廟(miao)碑(bei)(bei)》極(ji)相(xiang)似,在(zai)隸楷之(zhi)(zhi)間,康(kang)有為(wei)評其(qi):“端樸若古(gu)佛之(zhi)(zhi)容”,“樸厚古(gu)茂,奇姿(zi)百(bai)出(chu)”。現碑(bei)(bei)石在(zai)云南曲靖市第(di)一中(zhong)學校園(yuan)內,為(wei)全國重(zhong)點保護文物。學寫《張遷(qian)碑(bei)(bei)》一路的漢隸,參(can)入《爨寶(bao)子碑(bei)(bei)》的用(yong)筆及結(jie)字,頓使字形具靈動(dong)逸縱之(zhi)(zhi)趣,可(ke)防結(jie)構流于僵木(mu)。----《古(gu)代碑(bei)(bei)帖鑒賞》費聲騫
此碑于清(qing)乾隆四十三年(1778),在(zai)云南南寧(今(jin)曲靖)出土(tu),當時并未引起人(ren)們(men)的(de)重(zhong)視,后來被(bei)一(yi)(yi)鄉民用做壓豆腐(fu)(fu)的(de)石(shi)板。咸豐二年,曲靖知府鄧爾恒(heng)發(fa)現豆腐(fu)(fu)上有字跡,大(da)為(wei)(wei)驚異,急忙(mang)派人(ren)找到(dao)賣豆腐(fu)(fu)之(zhi)人(ren)。將碑石(shi)運回府中,后置于城(cheng)中武侯(hou)祠。當時,正是碑學大(da)興(xing)而(er)帖學告退的(de)時代。所以(yi),它一(yi)(yi)經發(fa)現,其怪誕的(de)用筆,隨意的(de)結體所表現出的(de)古樸味道,立刻引起人(ren)們(men)極大(da)的(de)興(xing)趣,被(bei)視為(wei)(wei)書法作品(pin)中的(de)奇(qi)珍異寶,阮元(yuan)稱(cheng)它為(wei)(wei)“滇中第(di)一(yi)(yi)石(shi)”,康有為(wei)(wei)譽為(wei)(wei)“已冠古今(jin)”。
爨(cuan)[cuàn]寶(bao)子碑(bei)(bei)碑(bei)(bei)首(shou)為半圓形(xing),整碑(bei)(bei)呈長方形(xing),高1.83米,寬0.68米,厚0.21米。碑(bei)(bei)文計13行,每(mei)行30字(zi)。碑(bei)(bei)尾有題名13行,每(mei)行4字(zi),額15字(zi),均正(zheng)書(shu)。此(ci)碑(bei)(bei)的(de)書(shu)法(fa)在(zai)隸楷(kai)之(zhi)間,體(ti)現(xian)了隸書(shu)向楷(kai)書(shu)過渡的(de)一種風格,為漢(han)字(zi)的(de)演(yan)變和書(shu)法(fa)研究提供了寶(bao)貴資料,其(qi)極高的(de)書(shu)法(fa)的(de)地位。在(zai)書(shu)法(fa)史上與《爨(cuan)龍顏(yan)碑(bei)(bei)》與《爨(cuan)寶(bao)子碑(bei)(bei)》并稱(cheng)為“爨(cuan)”,前者因字(zi)多碑(bei)(bei)大稱(cheng)“大爨(cuan)”,此(ci)碑(bei)(bei)則被稱(cheng)為“小(xiao)爨(cuan)”。1961年(nian)3月(yue),國務(wu)院正(zheng)式批(pi)準為全國首(shou)批(pi)重點文物保護單位,撥款重新修理工(gong)建碑(bei)(bei)亭,加固(gu)碑(bei)(bei)座。
爨寶子碑(bei)碑(bei)刻(ke)署年(nian)(nian)為“太亨四年(nian)(nian)歲在乙已”(即東晉(jin)義熙元(yuan)(yuan)年(nian)(nian),公(gong)元(yuan)(yuan)405年(nian)(nian)),因(yin)兩晉(jin)有禁(jin)碑(bei)之(zhi)令(ling),故當(dang)時(shi)刻(ke)石極少,相對于當(dang)時(shi)社會大量流行的(de)手札、墨跡來說,它(ta)是東晉(jin)碑(bei)版書(shu)法(fa)中一顆燦若(ruo)星辰(chen)的(de)明珠。自1778年(nian)(nian)出土(tu)于云(yun)南南寧(今曲靖市)后,即為世(shi)所重。其為云(yun)南邊陲(chui)少數民族首領(ling)受(shou)漢(han)文(wen)化熏(xun)陶(tao),仿(fang)效漢(han)制而(er)樹(shu)碑(bei)立傳的(de)。此碑(bei)正文(wen)楷書(shu)計(ji)13行,每行30字,后列官職題名13行,每行4字。
碑文記述爨(cuan)寶子生平,
系爨(cuan)部(bu)族首領,世襲建寧(ning)郡太(tai)守。滇人袁嘉谷曾為碑(bei)亭撰(zhuan)書(shu)一聯“奉(feng)東(dong)晉(jin)大(da)(da)亨,寶子增輝(hui)三百字。稱南滇小爨(cuan),石碑(bei)永壽二千(qian)年(nian)(nian)。”這(zhe)里的(de)“三百”、“二千(qian)”,是為了語言對仗,取其約數(shu)。實際上立碑(bei)至(zhi)至(zhi)今(jin),已有千(qian)年(nian)(nian)歷史了,碑(bei)文(wen)共有388字。大(da)(da)亨是晉(jin)安(an)帝壬(ren)寅年(nian)(nian)(公(gong)元(yuan)402年(nian)(nian))改(gai)的(de)年(nian)(nian)號,次年(nian)(nian)又改(gai)稱元(yuan)興,至(zhi)乙已(公(gong)元(yuan)405年(nian)(nian))又改(gai)號義(yi)熙。云(yun)南遠在邊(bian)陲(chui),不知(zhi)內地年(nian)(nian)號的(de)更迭,故(gu)仍沿用。
爨(cuan)氏作為(wei)南(nan)(nan)(nan)(nan)中(zhong)(zhong)大(da)姓、豪族(zu),有(you)著悠久的歷(li)史。早在(zai)(zai)三國(guo)時代(dai),諸葛(ge)亮親征云(yun)南(nan)(nan)(nan)(nan),平定南(nan)(nan)(nan)(nan)中(zhong)(zhong)大(da)姓叛亂后(hou),“收(shou)其(qi)(qi)俊杰”為(wei)地方(fang)官(guan)吏,其(qi)(qi)中(zhong)(zhong)就有(you)“建寧爨(cuan)習”,官(guan)至領軍;諸葛(ge)亮又(you)“移南(nan)(nan)(nan)(nan)中(zhong)(zhong)勁卒”,充(chong)實蜀漢軍隊(dui),“分其(qi)(qi)羸弱,配大(da)姓焦、雍、婁、爨(cuan)、孟、量、毛(mao)、李(li)為(wei)部”。至南(nan)(nan)(nan)(nan)北(bei)朝,爨(cuan)氏已稱(cheng)雄(xiong)南(nan)(nan)(nan)(nan)中(zhong)(zhong)。1971年(nian)陸良(liang)縣曾出土(tu)石(shi)刻(ke)一方(fang),上書“泰(太(tai))和五年(nian)歲在(zai)(zai)親(辛)未(wei)正月(yue)八日(ri)戊(wu)寅立爨(cuan)龍驤之墓”。“龍驤”是晉將軍名(ming),地位(wei)略低于三公,晉南(nan)(nan)(nan)(nan)北(bei)朝在(zai)(zai)南(nan)(nan)(nan)(nan)中(zhong)(zhong)的統治者,多加封“龍驤”。這碑(bei)石(shi)雖僅寥(liao)寥(liao)數語(yu),但(dan)證明(ming)在(zai)(zai)“爨(cuan)寶子(zi)碑(bei)”之前80余年(nian),爨(cuan)氏就有(you)人做龍驤將軍。其(qi)(qi)家族(zu)早已赫(he)一時,稱(cheng)霸一方(fang)了。
晉故(gu)振威將(jiang)軍建寧(ning)太守爨府君之墓
君(jun)諱寶子(zi)字(zi)寶子(zi),建寧(ning)同樂人也。君(jun)少稟(bing)瑰偉之質,長挺高邈之操。通曠清恪,發自天然;冰潔簡(jian)靜,道兼行葦。淳粹之德,戎晉歸仁。九皋(gao)唱于(yu)名響,束帛集于(yu)閨庭。抽簪俟駕,朝野詠歌。州主薄治中別駕,舉秀才(cai)本郡太守。寧(ning)撫氓庶(shu),物物得所。春秋廿(nian)三,寢(qin)疾喪官。莫不(bu)嗟(jie)痛,人百其(qi)躬。情慟發中,相與銘誄。休(xiu)揚(yang)令終,永(yong)顯勿剪。其(qi)詞曰:
山岳吐精,海誕(dan)陼光。穆穆君侯,震響鏘(qiang)鏘(qiang)。弱冠稱仁,詠歌朝鄉。在陰(yin)嘉和,處淵流芳。宮宇數仞(ren),循得其墻(qiang)。馨隨(sui)風烈,耀與(yu)云揚。鴻(hong)漸羽儀,龍騰鳳翔。矯(jiao)翮(he)凌(ling)霄,將賓(bin)乎(hu)王。鳴鸞紫(zi)闥,濯纓滄浪。庶(shu)民子來,摯維同響。周遵(zun)絆馬,曷能赦放(fang)。位才之(zhi)緒,遂(sui)居本邦。志業(ye)方熙(xi),道(dao)隆黃裳。當保(bao)南岳,不(bu)(bu)(bu)(bu)騫不(bu)(bu)(bu)(bu)崩(beng)。享年不(bu)(bu)(bu)(bu)永,一匱始倡。如何(he)不(bu)(bu)(bu)(bu)吊(diao),殲我(wo)貞(zhen)良(liang)。回(hui)抱圣姿,影命不(bu)(bu)(bu)(bu)長。自非金石,榮枯有常。幽潛玄穹,攜手顏張。至人無想(xiang),江湖相忘。于(yu)穆不(bu)(bu)(bu)(bu)已,肅雍顯(xian)相。永惟平素(su),感慟愾慷(kang)。林(lin)宗沒矣,令名遐(xia)彰。爰銘(ming)斯誄,庶(shu)存甘裳。嗚呼哀哉!
三國(guo)時期(qi),今云(yun)南(nan)、貴州和四(si)川南(nan)部稱為(wei)“南(nan)中(zhong)(zhong)(zhong)”,是(shi)蜀國(guo)的(de)一部分。南(nan)中(zhong)(zhong)(zhong)地(di)(di)區的(de)豪(hao)族(zu)大(da)(da)姓(xing)(xing)(xing)主要集中(zhong)(zhong)(zhong)在朱提(今昭通(tong))、建(jian)寧(今曲靖)兩郡。南(nan)中(zhong)(zhong)(zhong)有(you)勢力(li)的(de)大(da)(da)姓(xing)(xing)(xing)為(wei)霍(huo)、爨(cuan四(si)聲)、孟(meng)三姓(xing)(xing)(xing),公元399年,霍(huo)、孟(meng)二姓(xing)(xing)(xing)火拼(pin)同歸于盡后,爨姓(xing)(xing)(xing)成(cheng)為(wei)強大(da)(da)的(de)勢力(li)。漢(han)族(zu)移民帶(dai)進南(nan)中(zhong)(zhong)(zhong)的(de)漢(han)文化(hua)在豪(hao)強大(da)(da)姓(xing)(xing)(xing)統治(zhi)者中(zhong)(zhong)(zhong)部分地(di)(di)被長期(qi)保存下來,并與(yu)當地(di)(di)土著文化(hua)相(xiang)融和,今天我們所見(jian)到的(de)“爨寶(bao)(bao)子碑”則是(shi)這種融和的(de)結(jie)晶。爨寶(bao)(bao)子是(shi)爨姓(xing)(xing)(xing)統治(zhi)集團的(de)成(cheng)員(yuan),“爨寶(bao)(bao)子碑”是(shi)在他死后立(li)的(de)。
清咸(xian)豐二(er)年,鄧(deng)(deng)爾(er)恒任南寧(現在的(de)(de)(de)曲靖(jing)(jing))知(zhi)府。有天(tian)(tian),他偶然(ran)(ran)進入廚房,發現案板(ban)上(shang)的(de)(de)(de)豆(dou)腐(fu)(fu)塊上(shang)竟然(ran)(ran)有字跡(ji),仔細一(yi)瞧,居(ju)然(ran)(ran)是(shi)史書上(shang)所記載的(de)(de)(de)《爨寶子碑》痕跡(ji),深為震驚(jing)。因(yin)為此碑立在東晉,年代久(jiu)遠,一(yi)直不知(zhi)流(liu)落到哪(na)去了。于是(shi)趕忙問賣豆(dou)腐(fu)(fu)的(de)(de)(de)人在哪(na)里(li),廚子說是(shi)個越州人。鄧(deng)(deng)爾(er)恒很快就追蹤(zong)調查到了越州揚旗(qi)田。做豆(dou)腐(fu)(fu)的(de)(de)(de)是(shi)個農(nong)(nong)夫,告(gao)訴他說,有天(tian)(tian)吆牛去犁(li)(li)地(di),突然(ran)(ran)犁(li)(li)到塊石頭,把犁(li)(li)尖都犁(li)(li)斷了,他用鋤頭刨出來(lai)一(yi)看,原來(lai)是(shi)塊碑,就抬了回去做壓豆(dou)腐(fu)(fu)的(de)(de)(de)工具(ju)。鄧(deng)(deng)爾(er)恒于是(shi)打賞了那(nei)農(nong)(nong)夫,把寶碑搬回城里(li),放置(zhi)在當時(shi)城中的(de)(de)(de)武侯祠里(li)。 ——講述:劉鴻昌(曲靖(jing)(jing)老藝人,文化(hua)館退(tui)休職工)
此碑(bei)(bei)具有較高(gao)的(de)書法(fa)藝術(shu)價值(zhi),康有為曾在《廣藝舟雙楫》中(zhong)評其(qi)為“寶子(zi)碑(bei)(bei)端樸,若古(gu)佛之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)容(rong)”,又云(yun)“樸厚(hou)古(gu)茂,奇態百出(chu),與(yu)魏碑(bei)(bei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)《靈廟》、《鞠彥云(yun)》皆在隸楷之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)間,可以考見變體(ti)源(yuan)流”。它與(yu)書刻于公元456年的(de)北魏《嵩高(gao)廟碑(bei)(bei)》風格接近(jin)。其(qi)立碑(bei)(bei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時(shi)距書圣(sheng)王羲之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)死時(shi)僅30年,卻與(yu)世傳右軍法(fa)帖(tie)書風之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)清雅俊(jun)逸大為迥(jiong)異(yi)。
它樸茂古厚,大巧(qiao)若拙,率真(zhen)硬朗,氣度高華,氣魄雄強,奇姿盡現。究其淵源(yuan),因屬隸變時期的作品,體勢情趣(qu)、情態均在隸楷之間。寓飄(piao)然于挺勁(jing),雜(za)靈動于木訥。
由于其(qi)脫胎于漢(han)隸筆法,故而波(bo)磔猶(you)存,相(xiang)較于《張黑女》《元懷墓志》等成熟(shu)的魏碑,它則更顯(xian)得“原生態”。此碑字用筆方峻,起(qi)收果(guo)斷,似昆刀切玉;字的造型奇特自由,似天馬行空,神(shen)秘莫測(ce),令人(ren)產(chan)生豐富聯想(xiang)。
康有為的尊(zun)碑思想源于碑學(xue)本身所蘊含的藝術本真和人性原樸,而(er)這恰是自唐(tang)以來漸失靈性的帖學(xue)所缺乏(fa)的.
南(nan)(nan)朝禁碑(bei),云南(nan)(nan)卻(que)有碑(bei),這(zhe)恰巧填補了(le)南(nan)(nan)朝無碑(bei)的(de)(de)(de)空白; 爨寶(bao)子(zi)碑(bei)的(de)(de)(de)署款(kuan)為太(tai)亨四年(nian),而查歷史(shi)年(nian)表(biao),晉朝卻(que)沒有太(tai)亨年(nian)號!云南(nan)(nan)地處邊疆,書法石(shi)刻甚少,文化基(ji)礎薄弱(ruo)的(de)(de)(de)地方冒出了(le)文化尖子(zi). 爨寶(bao)子(zi)碑(bei)謎一樣的(de)(de)(de).
與內地相比,云南(nan)(nan)是"南(nan)(nan)蠻"之(zhi)(zhi)地,引弓(gong)抱鞍(an)之(zhi)(zhi)民,受(shou)內地文(wen)化熏(xun)陶較(jiao)少,所以(yi)爨寶子(zi)碑沒有南(nan)(nan)朝書法講究法度又瀟灑嫵媚的(de)書卷氣(qi),更多的(de)是任性為之(zhi)(zhi)的(de)霸悍雄強的(de)南(nan)(nan)蠻之(zhi)(zhi)氣(qi).
綜上, 爨(cuan)寶(bao)子(zi)碑(bei)不是(shi)名家(jia)所書(shu)(shu),也(ye)不講(jiang)究什么筆法(fa),具(ju)有的(de)(de)(de)是(shi)刀味,石味,民間味,野蠻(man)味,和南朝正(zheng)統的(de)(de)(de)名人書(shu)(shu)家(jia)嚴(yan)守法(fa)度,筆意結(jie)構(gou),書(shu)(shu)卷氣形成強烈對比(bi).學爨(cuan)寶(bao)子(zi)碑(bei)就是(shi)要從這(zhe)些"不法(fa)","不名","不筆","不漢"中去體(ti)味一種別的(de)(de)(de)什么東西(xi),這(zhe)種”別的(de)(de)(de)什么”才是(shi)爨(cuan)寶(bao)子(zi)碑(bei)的(de)(de)(de)精髓.
云南(nan)大(da)學(xue)的精神“會澤百家、至公天(tian)下”八個大(da)字(zi)即用爨寶子碑(bei)字(zi)體仿寫,美觀(guan)大(da)方,文化(hua)厚(hou)重(zhong),獨樹一幟。
碑中的字以長(chang)方(fang)(fang)、正(zheng)方(fang)(fang)為主(zhu)。一般(ban)來(lai)說(shuo),上(shang)下結構的字成長(chang)方(fang)(fang)塊(kuai)(kuai),左右結構的字形成正(zheng)方(fang)(fang)塊(kuai)(kuai),而這種四角飽滿的塊(kuai)(kuai)狀即是構成其風格內斂深沉的重(zhong)要原因。
P13“滄”字右(you)面“倉”字勢(shi)向右(you)傾斜,右(you)下(xia)方的(de)(de)(de)“口”字也不作端正狀,似玩雜技(ji)般(ban)驚險,但因字的(de)(de)(de)兩(liang)撇(pie)舒展地(di)向左伸(shen)去,欲(yu)挽回險勢(shi),“倉”的(de)(de)(de)點也有左向之意(yi),而(er)“氵”如稱砣穩穩壓住(zhu)整(zheng)個字勢(shi),復歸于平正。
P15的“崩”字(zi),上方(fang)穩(wen)若(ruo)磬石,下方(fang)傾斜有(you)躍(yue)躍(yue)欲飛(fei)動(dong)之(zhi)勢,但因有(you)一(yi)支點,整體安然。P1的“墓”字(zi)上方(fang)有(you)泰山壓頂之(zhi)勢(類似于(yu)《張遷(qian)碑》的“幕”字(zi)),下方(fang)的“土(tu)”似千(qian)斤頂力撐險局。P11的“馨”字(zi)取(qu)疏可走馬、密(mi)不透風之(zhi)強烈對(dui)比。上下結構(gou)(gou)而處理成左右結構(gou)(gou),“聲”與“香”二者拉(la)回(hui)在高空活動(dong)的“殳”字(zi),驚(jing)險!
此(ci)碑在方整統一的(de)基礎上不(bu)乏(fa)同(tong)字異構的(de)變意處理(li)。如(ru)P3 的(de)“長”與P6的(de)“長”之變化(hua)(hua)(hua),P4的(de)“道”與P14的(de)“道”之變化(hua)(hua)(hua)等。同(tong)樣偏旁的(de)處理(li)也有變化(hua)(hua)(hua),如(ru)碑中的(de)“滄(cang)”“潛”“海”等字,既講(jiang)究點(dian)畫的(de)呼應關系(xi),又照顧了(le)點(dian)的(de)用筆(bi)輕重、大小(xiao)、造型變化(hua)(hua)(hua),頗耐玩(wan)味。
由于書(shu)體的靜態限制,一般來(lai)說,隸書(shu)結(jie)體易(yi)大小通篇勻稱,至唐楷更趨統一,發展到(dao)明清之(zhi)(zhi)“館(guan)閣(ge)體”則(ze)字(zi)(zi)如(ru)算子,呆滯僵板,了無生氣。自(zi)乾嘉(jia)后樸學大盛,有識(shi)之(zhi)(zhi)士(shi)振臂(bei)高呼提倡碑學,此風百年(nian)來(lai)長(chang)盛不衰,從(cong)而(er)使簡書(shu)墓志等“民間(jian)書(shu)風”為當代書(shu)法創作注入了新鮮的血液(ye)。此碑即字(zi)(zi)之(zhi)(zhi)結(jie)構大小錯落,極其(qi)大膽(dan),常有出(chu)人(ren)意(yi)料之(zhi)(zhi)安(an)排。如(ru)P1 的“軍、爨、晉”三字(zi)(zi)寫(xie)得大,其(qi)余皆小,互作反襯(chen)。而(er)P13特大的“遵”字(zi)(zi),在(zai)周圍(wei)小字(zi)(zi)的映襯(chen)下,如(ru)眾星拱月,使該字(zi)(zi)形(xing)成(cheng)“字(zi)(zi)眼(yan)”,似重(zhong)音調節著平靜行進中(zhong)的節奏(zou),觀之(zhi)(zhi)似可聯想到(dao)清王鐸在(zai)其(qi)行草書(shu)創作中(zhong)大膽(dan)運用漲墨法,都(dou)有異曲同工之(zhi)(zhi)妙(miao)。另(ling)外P13長(chang)的“庶”字(zi)(zi),扁的“同”字(zi)(zi),各呈(cheng)其(qi)態,正(zheng)如(ru)古(gu)人(ren)論書(shu)云(yun):“參差若老翁攜幼孫(sun)行”,古(gu)意(yi)盎然(ran),使靜態書(shu)體呈(cheng)現(xian)出(chu)節奏(zou)的變(bian)化(hua)。
P14的(de)(de)“熙”、P17的(de)(de)“玄(xuan)”、P18的(de)(de)“素”“穆(mu)”、P22的(de)(de)“劉”等,幾乎純(chun)次各種(zhong)不(bu)同的(de)(de)幾何形(xing)排(pai)列(lie)組合,顯得奇詭冷(leng)峻,而不(bu)乏幽默之感,觀(guan)之似可(ke)聯想到(dao)后(hou)期印象派代表人物塞尚繪畫(hua)的(de)(de)堅實厚重(zhong)感,以(yi)及(ji)幾何形(xing)體派畫(hua)家荷蘭的(de)(de)蒙(meng)德里安冷(leng)峻到(dao)登峰造極的(de)(de)抽(chou)象作(zuo)品(pin)。如果說行草書(shu)更(geng)注(zhu)重(zhong)書(shu)法的(de)(de)時間性的(de)(de)話,那么楷隸書(shu)則更(geng)注(zhu)重(zhong)書(shu)法的(de)(de)空間性。此(ci)碑(bei)尤其強(qiang)化了字(zi)的(de)(de)雕(diao)塑(su)般的(de)(de)空間造型感。突出創造了視覺沖擊力,其頗具前瞻(zhan)性的(de)(de)大膽藝(yi)術手法令人不(bu)得不(bu)感嘆古賢雖(sui)無刻(ke)意安排(pai)卻又“發乎情、止于禮(li)”之絕妙。從當代隸書(shu)名(ming)家張繼先(xian)生在其隸書(shu)創作(zuo)中大量使用(yong)“寶子(zi)橫”及(ji)塊面(mian)分(fen)割、點線幾何形(xing)安排(pai)可(ke)覓其師法此(ci)碑(bei)的(de)(de)痕(hen)跡。