《谷(gu)梁傳(chuan)》所記載的(de)時(shi)間起于(yu)魯隱(yin)公元年,終(zhong)于(yu)魯哀公十四年,體裁與《公羊傳(chuan)》相(xiang)似(si)。其作(zuo)者(zhe)相(xiang)傳(chuan)是子夏的(de)弟子,戰(zhan)國時(shi)魯人谷(gu)梁赤(chi)(赤(chi)或作(zuo)喜、嘉、俶、寘)。起初也為(wei)口頭(tou)傳(chuan)授(shou),至西漢(han)時(shi)才(cai)成書(shu)。晉(jin)人范寧(ning)撰《春秋谷(gu)梁傳(chuan)集(ji)解》,唐(tang)朝楊士勛作(zuo)《春秋谷(gu)梁傳(chuan)疏》,清(qing)朝鐘(zhong)文烝所撰《谷(gu)梁補注(zhu)(zhu)》為(wei)清(qing)代學者(zhe)注(zhu)(zhu)解《谷(gu)梁傳(chuan)》的(de)較(jiao)好注(zhu)(zhu)本。
《谷梁傳》著(zhu)重宣揚儒家思想,務禮義教化和(he)宗法情誼,為緩和(he)統治(zhi)集團的(de)(de)內部矛盾,穩定封建(jian)統治(zhi)的(de)(de)長遠利益(yi)服務,因(yin)而也受(shou)到(dao)統治(zhi)階級的(de)(de)極大重視。它是(shi)我們研究秦(qin)漢間(jian)及西漢初年儒家思想的(de)(de)重要資料。
《谷(gu)梁(liang)(liang)傳》(拼音(yin):gǔliángzhuàn)是《谷(gu)梁(liang)(liang)春秋(qiu)》、《春秋(qiu)谷(gu)梁(liang)(liang)傳》的(de)簡稱,是為《春秋(qiu)》作注解所著,為儒(ru)家經典之一。傳說(shuo)孔(kong)子(zi)(zi)(zi)的(de)弟(di)子(zi)(zi)(zi)子(zi)(zi)(zi)夏將(jiang)這部書的(de)內容口(kou)頭傳給谷(gu)梁(liang)(liang)俶(亦名谷(gu)梁(liang)(liang)赤,字(zi)元(yuan)始),谷(gu)梁(liang)(liang)赤將(jiang)它寫成書記錄下來,但實際上這部書的(de)口(kou)頭傳說(shuo)雖然(ran)早已有了,但其(qi)成書時(shi)間是在西漢(han)。
《谷梁傳(chuan)》以語錄體和對(dui)話文體為(wei)主(zhu),用這種方式來(lai)注解《春(chun)秋(qiu)(qiu)》,它是(shi)研究儒(ru)家思想從(cong)戰國時期(qi)到漢(han)(han)朝演變的(de)重要文獻。由于(yu)《春(chun)秋(qiu)(qiu)》言辭隱(yin)晦,表述(shu)過于(yu)簡約,給后(hou)(hou)人學(xue)習(xi)帶來(lai)諸多不便。為(wei)了更(geng)好(hao)地(di)表現《春(chun)秋(qiu)(qiu)》經文的(de)內容大義,很多學(xue)者為(wei)其(qi)著文詮釋,以補原(yuan)書之不足。據《漢(han)(han)書·藝(yi)文志》記載,漢(han)(han)代傳(chuan)注《春(chun)秋(qiu)(qiu)》的(de)有5傳(chuan)。后(hou)(hou)來(lai)《鄒氏傳(chuan)》11卷(juan),《夾(jia)氏傳(chuan)》11卷(juan)亡佚,
只有《左氏傳(chuan)(chuan)(chuan)》、《公羊(yang)傳(chuan)(chuan)(chuan)》、《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)》流傳(chuan)(chuan)(chuan)至(zhi)今,被(bei)稱為(wei)“《春秋》三傳(chuan)(chuan)(chuan)”。據后人(ren)考(kao)證,《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)》書中曾(ceng)引用(yong)公羊(yang)子(zi)的話(hua)并(bing)加以辯駁(bo),因此(ci)認為(wei)成書要較《公羊(yang)傳(chuan)(chuan)(chuan)》為(wei)晚。
《谷(gu)(gu)梁(liang)傳》以各種有(you)文字痕跡可(ke)尋的(de)(de)義例,所(suo)探尋出來的(de)(de)孔子(zi)(zi)自(zi)己的(de)(de)思想(xiang)(xiang)或所(suo)謂微言大義,只能看(kan)作(zuo)是(shi)《谷(gu)(gu)梁(liang)傳》自(zi)己的(de)(de)思想(xiang)(xiang),而不能強加給孔子(zi)(zi),以作(zuo)為孔子(zi)(zi)的(de)(de)思想(xiang)(xiang)。可(ke)以說谷(gu)(gu)梁(liang)子(zi)(zi)是(shi)《谷(gu)(gu)梁(liang)傳》的(de)(de)第一(yi)作(zuo)者,《春秋谷(gu)(gu)梁(liang)傳》最初的(de)(de)底本的(de)(de)寫(xie)作(zuo)年代當在(zai)戰(zhan)國(guo)中期(qi),在(zai)漢武帝之(zhi)前的(de)(de)后代《谷(gu)(gu)梁(liang)傳》學者又(you)有(you)所(suo)補充。真正(zheng)意義上的(de)(de)《春秋谷(gu)(gu)梁(liang)傳》當始(shi)于谷(gu)(gu)梁(liang)子(zi)(zi)。
谷(gu)梁子(zi)從傳(chuan)(chuan)說的子(zi)夏所傳(chuan)(chuan)之籠統的《春秋(qiu)》闡釋之學中(zhong)分離出(chu)來,形(xing)成了《谷(gu)梁傳(chuan)(chuan)》最初的學術(shu)特色(se)。荀子(zi)是《谷(gu)梁傳(chuan)(chuan)》承前啟后的關鍵人(ren)物,使《春秋(qiu)谷(gu)梁傳(chuan)(chuan)》“親親上(shang)恩”的學術(shu)特色(se)得(de)到(dao)進一(yi)步加強(qiang)。《谷(gu)梁傳(chuan)(chuan)》之學術(shu)不符合漢武(wu)帝對(dui)(dui)內(nei)大一(yi)統、對(dui)(dui)外大攘夷的政治需要(yao)。
《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》本身的(de)(de)(de)學(xue)(xue)術特色(se)是《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》在漢宣帝時期的(de)(de)(de)政治(zhi)生(sheng)(sheng)活(huo)中發揮重要作(zuo)用的(de)(de)(de)基礎(chu)。《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》的(de)(de)(de)經(jing)學(xue)(xue)知識分子倒(dao)向更為理想(xiang)主義(yi)的(de)(de)(de)屬于古(gu)文經(jing)學(xue)(xue)的(de)(de)(de)《春秋左氏傳(chuan)》,《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》的(de)(de)(de)學(xue)(xue)術由此衰微。《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》的(de)(de)(de)民(min)生(sheng)(sheng)思(si)(si)想(xiang)的(de)(de)(de)本質是在維護君權(quan)的(de)(de)(de)前(qian)提之下(xia)的(de)(de)(de)具有某些民(min)本主義(yi)色(se)彩的(de)(de)(de)富民(min)、裕民(min)的(de)(de)(de)小農經(jing)濟(ji)思(si)(si)想(xiang)。《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》的(de)(de)(de)處(chu)(chu)理內(nei)外關(guan)系(xi)的(de)(de)(de)思(si)(si)想(xiang)包括處(chu)(chu)理諸侯國(guo)內(nei)部(bu)關(guan)系(xi)的(de)(de)(de)思(si)(si)想(xiang)和處(chu)(chu)理諸侯國(guo)之間關(guan)系(xi)的(de)(de)(de)思(si)(si)想(xiang)兩個大(da)的(de)(de)(de)方面。
《春秋谷梁傳》有不少內容說得很好的,比如:
隱公元年:《春秋》成(cheng)人之美,不成(cheng)人之惡。……《春秋》貴(gui)義(yi)而不貴(gui)惠,信道而不信邪。
桓公五年:《春秋》之義,信(xin)以傳(chuan)信(xin),疑(yi)(yi)以傳(chuan)疑(yi)(yi)。
桓公十四年:宋人(ren)(ren)以齊人(ren)(ren)、蔡人(ren)(ren)、衛人(ren)(ren)、陳人(ren)(ren)伐(fa)鄭。以者(zhe),不以者(zhe)也(ye)。民者(zhe),君之(zhi)本也(ye)。使人(ren)(ren)以其死,非正也(ye)。
莊公十八年:故(gu)雖為(wei)天子(zi),必有尊也。貴為(wei)諸(zhu)侯,必有長(chang)也。故(gu)天子(zi)朝日,諸(zhu)侯朝朔。
莊公三十(shi)一(yi)年:(一(yi)年春(chun)夏秋筑三臺)不正罷(ba)民(min)三時(shi)(即(ji)疲),虞山(shan)(shan)林(lin)藪澤(ze)之(zhi)利。且財盡則(ze)怨,力(li)盡則(ze)懟。君子危之(zhi),故(gu)謹而志(zhi)之(zhi)也。……魯外無諸侯(hou)之(zhi)變(bian),內無國事,一(yi)年罷(ba)民(min)三時(shi),虞山(shan)(shan)林(lin)藪澤(ze)之(zhi)利,惡內也。(與民(min)爭利)
僖(xi)公(gong)五年:盟者(zhe),不(bu)相信也,故(gu)謹(jin)信也。
成公十八年(nian):庚申,晉弒(shi)其君(jun)州蒲。稱(cheng)國(guo)以弒(shi)其君(jun),君(jun)惡甚焉。(與《左傳(chuan)》宣公四年(nian)“凡弒(shi)君(jun),稱(cheng)君(jun),君(jun)無道(dao)也;稱(cheng)臣,臣之罪也。”可以比較。)
昭公(gong)二十九年:昭公(gong)出奔(ben),民如釋重負。
除了(le)語(yu)言簡潔外(wai),其(qi)中包含的政治思想,尤其(qi)是對于君(jun)主的批評,是非常強烈的。
《春秋谷(gu)梁傳(chuan)》是(shi)中國(guo)漢代(dai)經(jing)(jing)學派的(de)經(jing)(jing)典之一。該書是(shi)研(yan)究戰國(guo)至秦漢間儒家(jia)思想的(de)重要資料(liao)。讀《谷(gu)梁傳(chuan)》可以(yi)看《十(shi)三經(jing)(jing)注疏(shu)》本,漢代(dai)何休解詁(gu),唐人(ren)徐彥疏(shu)的(de)《春秋公羊傳(chuan)注疏(shu)》,晉人(ren)范寧集解、唐人(ren)楊士勛疏(shu)的(de)《谷(gu)梁傳(chuan)注疏(shu)》(均為北京大學出(chu)版社標(biao)點本)。或(huo)清儒莊存(cun)與、劉逢祿、孔廣(guang)森、鐘文(wen)烝、侯康等人(ren)的(de)相關研(yan)究。
漢(han)代(dai)以后,《公羊》和(he)《谷梁(liang)》關注的(de)(de)人不是(shi)很(hen)多(duo),只(zhi)是(shi)到了晚清,公羊學(xue)(xue)有過短(duan)暫(zan)的(de)(de)復蘇(su)。但(dan)在漢(han)代(dai),二傳可(ke)都是(shi)立(li)為博士官(guan)的(de)(de)顯學(xue)(xue),尤其是(shi)《公羊傳》,可(ke)是(shi)用來“《春(chun)秋》決獄(yu)”的(de)(de)利器,能夠流(liu)傳兩千(qian)年之久,其在思想(xiang)上、語(yu)言上有不可(ke)抹煞的(de)(de)價(jia)值(zhi)。尤其是(shi)是(shi)探(tan)討漢(han)代(dai)的(de)(de)學(xue)(xue)術思想(xiang)史,就更是(shi)不能不了解(jie)《谷梁(liang)傳》。
范寧所(suo)做《谷(gu)梁傳序(xu)》,寫得(de)漂亮,文字也很美(mei)。比(bi)如講到孔子“因魯史而(er)修《春秋》”時(shi),講到“一字之褒,寵逾華(hua)袞之贈。片言之貶,辱過市(shi)朝之撻。德之所(suo)助,雖(sui)賤(jian)必申。義之所(suo)抑,雖(sui)貴必屈(qu)。故附勢匿(ni)非者無(wu)所(suo)逃其罪,潛德獨運者無(wu)所(suo)隱其名,信不(bu)易之宏軌,百王之通典也。”說(shuo)得(de)還是比(bi)較夸張的(de)(de),畢竟春秋三傳彼此(ci)都(dou)是不(bu)同(tong)的(de)(de),甚至是相反的(de)(de)。比(bi)如,宋襄(xiang)(xiang)公的(de)(de)評價,《公羊》和《谷(gu)梁》就截然相反。僖公二十二年,宋襄(xiang)(xiang)公與(yu)楚師(shi)戰(zhan)于泓,說(shuo)些(xie)什么“不(bu)鼓(gu)不(bu)成列”、“君子不(bu)重傷(shang)(shang),不(bu)禽二毛(mao)”之類的(de)(de)話,最后大敗,受傷(shang)(shang)而(er)亡身。(《左傳》)
《公(gong)(gong)羊傳(chuan)》云:“已陳(chen)(列陣),然后襄公(gong)(gong)鼓(gu)之(zhi),宋(song)師大(da)(da)敗(bai)。故(gu)君子大(da)(da)其不鼓(gu)不成列,臨(lin)大(da)(da)事(shi)不忘大(da)(da)禮,有君而無(wu)臣(chen)。以為雖(sui)文王之(zhi)戰,亦不過此也(ye)。”把這(zhe)個腦袋不甚(shen)清楚的(de)宋(song)襄公(gong)(gong)大(da)(da)大(da)(da)夸(kua)獎了一番,甚(shen)至(zhi)還和傳(chuan)說中的(de)賢君周(zhou)文王相提并論。
《谷梁(liang)傳(chuan)》二十(shi)三年與(yu)此不(bu)(bu)同:“茲父之不(bu)(bu)葬(zang)(意為(wei)(wei)宋襄公死不(bu)(bu)書葬(zang)),何(he)也(ye)?失(shi)民也(ye)。其失(shi)民何(he)也(ye)?以其不(bu)(bu)教民戰(zhan),則是棄其師也(ye)。為(wei)(wei)人君(jun)而(er)棄其師,其民孰以為(wei)(wei)君(jun)哉!”一(yi)句(ju)話,根本不(bu)(bu)配當國(guo)君(jun),死了(le)就死了(le)。
范(fan)寧(ning)在《春秋(qiu)谷梁傳序》中,還曾(ceng)把三(san)傳作比較,說(shuo)出一番(fan)很(hen)高明的見解(jie):“凡傳以(yi)(yi)通(tong)(tong)經為主,經以(yi)(yi)必當(dang)為理。夫至當(dang)無二,而(er)(er)三(san)傳殊(shu)說(shuo),庸(yong)得不(bu)棄其(qi)所(suo)(suo)滯,擇(ze)(ze)善而(er)(er)從(cong)乎?既不(bu)俱當(dang),則固容有失(shi)(shi)。若(ruo)至言幽絕,擇(ze)(ze)善靡從(cong),庸(yong)得不(bu)并舍以(yi)(yi)求(qiu)宗,據理以(yi)(yi)通(tong)(tong)經乎?雖我(wo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)(suo)是,理未全當(dang),安可以(yi)(yi)得當(dang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)難,而(er)(er)自絕于(yu)希通(tong)(tong)哉!而(er)(er)漢(han)興(xing)以(yi)(yi)來,瑰望(wang)碩(shuo)儒,各信所(suo)(suo)習,是非(fei)紛錯,準裁靡定。故(gu)有父(fu)子異同(tong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)論,石渠分爭之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)說(shuo)。廢(fei)興(xing)由于(yu)好惡,盛衰繼之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)辯(bian)訥。斯蓋非(fei)通(tong)(tong)方之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)至理,誠(cheng)君子之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)(suo)嘆息(xi)也(ye)。《左氏(shi)》艷而(er)(er)富(fu),其(qi)失(shi)(shi)也(ye)巫。《谷梁》清(qing)而(er)(er)婉,其(qi)失(shi)(shi)也(ye)短(duan)。《公羊(yang)》辯(bian)而(er)(er)裁,其(qi)失(shi)(shi)也(ye)俗(su)。若(ruo)能富(fu)而(er)(er)不(bu)巫,清(qing)而(er)(er)不(bu)短(duan),裁而(er)(er)不(bu)俗(su),則深于(yu)其(qi)道(dao)者也(ye)。故(gu)君子之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)于(yu)《春秋(qiu)》,沒身而(er)(er)已(yi)矣。”
興盛原因
在《春(chun)(chun)秋(qiu)》三傳(chuan)中(zhong),屬于今文的(de)(de)《公(gong)羊傳(chuan)》和屬于古(gu)文的(de)(de)《左傳(chuan)》,都曾長期受到人們的(de)(de)矚(zhu)目和重視,與《公(gong)羊傳(chuan)》同屬今文的(de)(de)《春(chun)(chun)秋(qiu)谷梁(liang)傳(chuan)》則少(shao)有(you)問津,顯(xian)得門(men)庭冷落。到漢武(wu)帝時獨尊(zun)儒術,《公(gong)羊傳(chuan)》由(you)此大興,而衛太子劉據(ju)喜讀《谷梁(liang)傳(chuan)》。
劉據之孫劉詢即位后(hou),聽聞祖父好(hao)《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》 ,令名儒(ru)在殿中辯論,平均《公羊》《谷(gu)(gu)梁(liang)》異同,各自用經論處是非(fei),群臣多贊同《谷(gu)(gu)梁(liang)》,而宣帝亦喜(xi)歡《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》的解(jie)釋(shi),設立谷(gu)(gu)梁(liang)《春秋》博士,由是《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》大盛(sheng)(sheng)。西漢(han)后(hou)期(qi)《谷(gu)(gu)梁(liang)》之學大盛(sheng)(sheng),影響了當時社會政治的各個方面。同《公羊傳(chuan)》相比(bi)較,《春秋谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)》的一個突出特點是它強調禮樂(le)教化(hua),尊王(wang)而不限(xian)王(wang),力主仁德之治,恰恰適應(ying)了西漢(han)后(hou)期(qi)統治階級的政治需要。
尊王思想
《谷梁傳》強(qiang)調(diao)尊王(wang)而(er)不限(xian)王(wang),例(li)如莊(zhuang)公三年五(wu)月(yue),葬(zang)(zang)周桓(huan)王(wang),《谷梁傳》認為(wei)這是“舉天(tian)下而(er)葬(zang)(zang)一人”。天(tian)子即(ji)王(wang),而(er)“王(wang)者,民(min)之所歸(gui)往(wang)也”。天(tian)下之民(min)心都歸(gui)服于天(tian)子,所以他擁有無上權(quan)力,皇權(quan)不應受到限(xian)制。
《谷梁傳》處處維護(hu)周(zhou)天(tian)(tian)子的(de)利益,雖(sui)然(ran)春秋時(shi)周(zhou)室已衰微,但《谷梁傳》認為還是應無條件地尊王,因為“朝服雖(sui)弊,必(bi)加于(yu)上;弁冕雖(sui)舊,必(bi)加于(yu)首;周(zhou)室雖(sui)衰,必(bi)先諸侯(hou)(僖公八年)”;作為諸侯(hou),必(bi)須向(xiang)周(zhou)天(tian)(tian)子進貢,謂“古者,諸侯(hou)時(shi)獻于(yu)天(tian)(tian)子以其國之(zhi)所有,故(gu)有辭讓(rang)而無征求(桓公十五年)”。
《谷(gu)梁傳》強調君(jun)(jun)(jun)臣(chen)各(ge)有職分,各(ge)有行為準(zhun)則(ze)(ze)(ze),如謂“君(jun)(jun)(jun)不尸(shi)小事(shi),臣(chen)不專大名(ming),善則(ze)(ze)(ze)稱君(jun)(jun)(jun),過則(ze)(ze)(ze)稱己(ji),則(ze)(ze)(ze)民作讓矣(襄公十九年(nian)(nian))”,“死君(jun)(jun)(jun)難,臣(chen)道也(桓(huan)公十一年(nian)(nian))”,否則(ze)(ze)(ze),“君(jun)(jun)(jun)不君(jun)(jun)(jun),臣(chen)不臣(chen),此天下(xia)所(suo)以(yi)傾也(宣公十五年(nian)(nian))”。
《谷梁(liang)傳》主(zhu)張必須嚴格貴賤尊卑之別(bie),說:“《春秋》之義,用貴治賤,用賢(xian)治不肖,不以亂治亂也(ye)(ye)(ye)(昭公(gong)四年(nian))”。同(tong)時希望君王(wang)要注意自己的(de)行為(wei),說“禮,君不使無恥,不近刑(xing)人(ren)(ren),不狎敵,不邇怨。賤人(ren)(ren),非所貴也(ye)(ye)(ye);貴人(ren)(ren),非所刑(xing)也(ye)(ye)(ye);刑(xing)人(ren)(ren),非所近也(ye)(ye)(ye)(襄公(gong)二十(shi)九(jiu)年(nian))”。還說夫人(ren)(ren)的(de)地位(wei)也(ye)(ye)(ye)不能超過國君,如(ru)謂(wei)“夫人(ren)(ren)之義,不逾君也(ye)(ye)(ye),為(wei)賢(xian)者崇也(ye)(ye)(ye)(成公(gong)十(shi)五年(nian))”。
可(ke)見,《谷梁傳》處處突出君主的(de)絕對權威,但傳文(wen)中卻(que)看(kan)不到任(ren)何(he)限制君主的(de)言辭。
禮樂教化,仁(ren)德之治
同(tong)《公羊傳(chuan)》相比(bi)較,《谷(gu)梁傳(chuan)》的(de)(de)(de)一(yi)(yi)個突出特點是它強調(diao)禮(li)(li)(li)樂(le)(le)教化,力主(zhu)仁德之(zhi)(zhi)治,而這恰(qia)恰(qia)適應了西漢(han)后(hou)(hou)期統治階級的(de)(de)(de)政治需要。漢(han)武(wu)帝死后(hou)(hou),隨著戰爭機制的(de)(de)(de)解體和(he)人民(min)(min)要求(qiu)安居樂(le)(le)業的(de)(de)(de)呼(hu)聲高漲,與(yu)《公羊》有密切關系的(de)(de)(de)刑名法術之(zhi)(zhi)士遭(zao)到朝(chao)野上(shang)下的(de)(de)(de)普遍(bian)反對和(he)斥責。昭(zhao)帝時,議鹽鐵而罷榷酤(gu),輕徭薄賦,與(yu)民(min)(min)休息,生產得到迅速恢復,社(she)會(hui)矛盾(dun)趨于緩和(he)。宣帝即位后(hou)(hou),要求(qiu)“稽古禮(li)(li)(li)文”,實行禮(li)(li)(li)樂(le)(le)教化和(he)仁德之(zhi)(zhi)治,已經成(cheng)為社(she)會(hui)各界的(de)(de)(de)共同(tong)心(xin)態,成(cheng)了大(da)夫眾口一(yi)(yi)辭的(de)(de)(de)呼(hu)聲和(he)為政治民(min)(min)的(de)(de)(de)準則。
在《谷(gu)梁傳(chuan)》中,稱引古禮之(zhi)(zhi)處比比皆是,如《隱(yin)(yin)公(gong)元年》載:“禮,赗人(ren)之(zhi)(zhi)母(mu)則可,娼人(ren)之(zhi)(zhi)妾則不(bu)可。”《隱(yin)(yin)公(gong)二年》云:“禮,婦人(ren)謂嫁曰歸,反曰來歸,從人(ren)者(zhe)也(ye)。”《桓公(gong)三年》:“禮,送(song)女,父不(bu)下堂,母(mu)不(bu)出(chu)祭門,諸母(mu)兄弟,不(bu)出(chu)闕門。”《春秋谷(gu)梁傳(chuan)》屢屢高揚傳(chuan)統禮儀,倡(chang)導禮樂教(jiao)化,貶斥非禮行為。清代鐘文說:“《谷(gu)梁》多(duo)特言(yan)君臣、父子(zi)、兄弟、夫婦,與夫貴禮賤兵,內(nei)夏外夷之(zhi)(zhi)旨。”
從重民(min)(min)的(de)(de)(de)思想(xiang)出(chu)發,《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》力(li)主仁(ren)德之(zhi)治。它明確指出(chu),“民(min)(min)者(zhe),君之(zhi)本也(ye)(ye)“,認為(wei)那(nei)些昏君暴主敗亡出(chu)奔,“民(min)(min)如釋重負”。對(dui)那(nei)些愛護百姓,在(zai)志民(min)(min)生(sheng)的(de)(de)(de)圣主明君,《春(chun)(chun)秋谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》認為(wei)《春(chun)(chun)秋》是(shi)予以褒(bao)美的(de)(de)(de)。在(zai)《僖(xi)公(gong)三(san)年(nian)》,它連(lian)連(lian)稱道魯禧公(gong)“有志乎民(min)(min)”,表明經文有贊揚之(zhi)意(yi)。同時,《春(chun)(chun)秋谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》又認為(wei)對(dui)那(nei)些只顧(gu)個(ge)人享樂,百姓死活的(de)(de)(de)君主,《春(chun)(chun)秋》是(shi)予以譏斥(chi)的(de)(de)(de)。《春(chun)(chun)秋·成公(gong)十八年(nian)》:“筑鹿囿(you)。”《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》說(shuo):“筑不志,此其志何也(ye)(ye)?山林藪(sou)澤之(zhi)利(li),所以與民(min)(min)共也(ye)(ye),虞之(zhi),非正也(ye)(ye)。”就是(shi)說(shuo),魯成公(gong)筑囿(you)以為(wei)虞獵之(zhi)地,是(shi)奪民(min)(min)利(li),是(shi)不正確的(de)(de)(de)。
漢(han)(han)(han)宣(xuan)(xuan)帝(di)在《谷(gu)梁》學(xue)的(de)興(xing)(xing)盛(sheng)中起了(le)重(zhong)(zhong)要(yao)作(zuo)用。宣(xuan)(xuan)帝(di)喜歡讀《申子·君臣篇》,“頗修武帝(di)故事(shi)”,曾拒絕(jue)王(wang)吉“述舊禮,明王(wang)制”的(de)建議,反對(dui)(dui)太(tai)子劉奭專(zhuan)用德教儒術,認為(wei)“漢(han)(han)(han)家自有制度,本以(yi)霸王(wang)道(dao)雜之(zhi)”,因(yin)而(er)(er)后世常(chang)以(yi)武宣(xuan)(xuan)帝(di)并(bing)稱。但另(ling)一(yi)方(fang)面,宣(xuan)(xuan)帝(di)“由仄陋而(er)(er)登至尊,興(xing)(xing)于(yu)(yu)閭閻,知民(min)事(shi)之(zhi)艱(jian)難(nan)”,注意(yi)(yi)采取措施撫恤百姓(xing),濟貧救難(nan),多(duo)次頒布假(jia)民(min)公田、減免租稅、賑貸種(zhong)食(shi)的(de)詔令,要(yao)求地(di)(di)方(fang)官“謹牧養(yang)民(min)而(er)(er)風(feng)德化”,并(bing)革除弊政,澄清吏治(zhi)(zhi),平(ping)理弄(nong)獄,廢除了(le)武帝(di)時的(de)許多(duo)嚴刑峻法(fa)。宣(xuan)(xuan)帝(di)意(yi)(yi)識(shi)到禮樂(le)教化的(de)重(zhong)(zhong)要(yao)作(zuo)用,注意(yi)(yi)加強傳統(tong)禮儀對(dui)(dui)社(she)會的(de)控制力(li)量,使(shi)“海內(nei)興(xing)(xing)于(yu)(yu)禮讓”。漢(han)(han)(han)宣(xuan)(xuan)帝(di)非(fei)常(chang)重(zhong)(zhong)視(shi)儒家士大夫的(de)思(si)想(xiang)動向,重(zhong)(zhong)視(shi)作(zuo)為(wei)統(tong)治(zhi)(zhi)思(si)想(xiang)的(de)儒家學(xue)說,而(er)(er)這時的(de)儒家學(xue)說,除了(le)吸收董仲(zhong)舒《公羊》學(xue)偏重(zhong)(zhong)刑名法(fa)術的(de)理論(lun),更多(duo)地(di)(di)繼承了(le)先秦思(si)孟學(xue)派偏重(zhong)(zhong)仁義王(wang)道(dao)的(de)思(si)想(xiang)內(nei)容,其重(zhong)(zhong)要(yao)武器之(zhi)一(yi),就(jiu)是《谷(gu)梁傳》。于(yu)(yu)是,甘露(lu)三年(公元前51年),在宣(xuan)(xuan)帝(di)的(de)支(zhi)持下,《谷(gu)梁》學(xue)被立為(wei)官學(xue),成為(wei)統(tong)治(zhi)(zhi)思(si)想(xiang)的(de)主要(yao)部分。
強調宗法情誼
在(zai)力(li)主禮(li)治的(de)同時,《谷(gu)(gu)梁傳》還強(qiang)調宗(zong)法情誼,這可以(yi)利用來緩和統治階級(ji)內部特別是劉漢宗(zong)室內部的(de)矛盾(dun)。這是《谷(gu)(gu)梁》學(xue)在(zai)漢代一(yi)度(du)興(xing)盛的(de)又一(yi)原(yuan)因。《春秋(qiu)公(gong)羊傳》雖有(you)強(qiang)調宗(zong)法倫常的(de)內容(rong),但它更多地是要(yao)求大義滅親,對亂臣賊子(zi)進行毫(hao)不留情的(de)鎮壓。《春秋(qiu)谷(gu)(gu)梁傳》則不然。在(zai)解釋《春秋(qiu)·昭公(gong)八年》“陳(chen)侯之弟招殺(sha)陳(chen)世子(zi)偃師”時,《谷(gu)(gu)梁傳》認為(wei),稱招為(wei)弟,不合王朝禮(li)制,但《春秋(qiu)》為(wei)顯其惡(e),特意如此,以(yi)說明招對骨(gu)肉之親的(de)極端殘忍。這些內容(rong),在(zai)宣帝(di)之世有(you)著(zhu)某種現實(shi)意義。
西漢(han)立國之(zhi)(zhi)初,發生(sheng)一系列(lie)同(tong)室(shi)操(cao)戈的(de)(de)事件(jian),《公羊》學(xue)和《公羊》派起(qi)了一種推波助瀾的(de)(de)作用(yong)。在宗室(shi)內訌中(zhong)深受(shou)其害(hai)的(de)(de)宣(xuan)(xuan)(xuan)帝,即位(wei)(wei)后當(dang)然不(bu)能容(rong)忍(ren)《公羊》獨(du)尊的(de)(de)現象延續(xu)下去。宣(xuan)(xuan)(xuan)帝非常重視宗法(fa)情誼和血緣之(zhi)(zhi)親,意識到(dao)它對鞏(gong)固劉漢(han)大統的(de)(de)重要作用(yong)。即位(wei)(wei)不(bu)久(jiu),他下詔(zhao)說;“蓋聞堯親九(jiu)族(zu)(zu),以(yi)和萬國。朕蒙遺德,奉(feng)承圣(sheng)業,惟念宗室(shi)屬未盡(jin)而(er)以(yi)罪絕,若有(you)(you)賢材(cai),改行勸善,其復(fu)屬,使得自(zi)新。”武帝時行首匿相(xiang)坐之(zhi)(zhi)法(fa),雖父子、兄弟(di)不(bu)得例外,致使“骨肉之(zhi)(zhi)思廢(fei)而(er)刑罪多(duo)”。宣(xuan)(xuan)(xuan)帝即位(wei)(wei)后下令予以(yi)廢(fei)除。宣(xuan)(xuan)(xuan)帝還多(duo)次(ci)垂青于那些講究宗法(fa).兄弟(di)間禮讓為(wei)懷的(de)(de)臣下。丞相(xiang)韋(wei)賢選定長子韋(wei)弘(hong)繼承自(zi)己的(de)(de)爵(jue)位(wei)(wei),但(dan)韋(wei)弘(hong)卻因(yin)罪入獄。韋(wei)賢去世,族(zu)(zu)人(ren),門生(sheng)假托其命(ming),立其次(ci)子韋(wei)玄(xuan)成為(wei)繼承人(ren)。韋(wei)玄(xuan)成“壞容(rong)貌,蒙恥辱(ru)”,假裝病狂,“欲(yu)讓爵(jue)辟兄”,拒不(bu)應召(zhao)。有(you)(you)些官吏要求懲(cheng)處韋(wei)玄(xuan)成,玄(xuan)成“不(bu)得以(yi)受(shou)爵(jue)”。宣(xuan)(xuan)(xuan)帝“高其節,以(yi)玄(xuan)成為(wei)河南太守”,又根拔(ba)其兄韋(wei)弘(hong)為(wei)東海(hai)太守。宣(xuan)(xuan)(xuan)帝此種舉動,頗合《谷梁》之(zhi)(zhi)旨而(er)與《公羊》相(xiang)左。《谷梁》學(xue)的(de)(de)興盛已經水(shui)到(dao)渠成。
個人因素
《谷(gu)梁》學的(de)興盛,除了(le)它有利于(yu)當時(shi)的(de)封建統(tong)治,適應了(le)社會(hui)政治的(de)需要以外,也有著很(hen)強的(de)個人因(yin)素。晉(jin)代(dai)范寧在談到“石渠(qu)分爭(zheng)之(zhi)說(shuo)(shuo)”時(shi)指出。“廢興由(you)于(yu)好(hao)惡,盛衰繼之(zhi)辯訥。”此(ci)論可(ke)備一說(shuo)(shuo)。漢(han)宣帝喜《谷(gu)梁》,確是(shi)秉承了(le)其祖父戾太(tai)子(zi)(zi)的(de)遺愛(ai)。據《漢(han)書·儒林傳》等,“宣帝即(ji)位,聞衛(wei)太(tai)子(zi)(zi)好(hao)《谷(gu)梁春秋》以問丞相韋賢、長信少府夏(xia)侯(hou)(hou)勝及侍中(zhong)樂陵侯(hou)(hou)史高,皆(jie)魯人也,言谷(gu)梁子(zi)(zi)本魯學,公羊氏(shi)乃齊學也,宜興《谷(gu)梁》”。于(yu)是(shi)宣帝“善《谷(gu)梁》說(shuo)(shuo)”,將《谷(gu)梁》學者(zhe)蔡千秋提拔為諫(jian)大(da)夫給事中(zhong),“復(fu)求能為《谷(gu)梁》者(zhe)”,還派(pai)劉向等十多人從江博士和(he)周(zhou)(zhou)慶、丁姓習《谷(gu)梁》,“自元康中(zhong)始講,至甘(gan)露元年,積十余歲,皆(jie)明(ming)習”。隨后在甘(gan)露三年,宣帝“詔(zhao)諸儒講《五(wu)經》同異”于(yu)石渠(qu)閣(ge),讓太(tai)子(zi)(zi)太(tai)傅蕭(xiao)望之(zhi)“平奏其議”,從中(zhong)襄助(zhu),并(bing)親自“稱制臨決”,終使《谷(gu)梁》一派(pai)獲勝,周(zhou)(zhou)慶、丁姓皆(jie)為博士,取得(de)了(le)與《公羊》博士平等甚至更高的(de)地位,“由(you)是(shi)《谷(gu)梁》之(zhi)學大(da)盛”。
為(wei)(wei)什(shen)么宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)去請教韋賢等(deng)(deng)魯人(ren)(ren)(ren)并聽從他(ta)們(men)囿于鄉土(tu)之(zhi)(zhi)見的(de)(de)(de)(de)(de)建(jian)議(yi)(yi)呢?一是(shi)(shi)(shi)(shi)因(yin)(yin)為(wei)(wei)以(yi)《谷(gu)梁》為(wei)(wei)代表的(de)(de)(de)(de)(de)魯學(xue)守(shou)先(xian)王(wang)典章之(zhi)(zhi)遺,多圣人(ren)(ren)(ren)流風余韻,二(er)是(shi)(shi)(shi)(shi)因(yin)(yin)為(wei)(wei)宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)祖(zu)父衛太子(zi)劉據(ju)也好《谷(gu)梁》,三是(shi)(shi)(shi)(shi)因(yin)(yin)為(wei)(wei)宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)與(yu)(yu)(yu)魯人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)關系特別密(mi)切。宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)祖(zu)母史良娣,家本(ben)魯國(guo)。當初,年幼的(de)(de)(de)(de)(de)宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)幸免于巫(wu)蠱之(zhi)(zhi)禍,丙吉見他(ta)無(wu)所(suo)歸依(yi),就把他(ta)送到史良娣的(de)(de)(de)(de)(de)哥哥史恭(gong)那里,由良娣的(de)(de)(de)(de)(de)母親貞君撫養。丙吉也是(shi)(shi)(shi)(shi)魯國(guo)人(ren)(ren)(ren),是(shi)(shi)(shi)(shi)宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)的(de)(de)(de)(de)(de)救命恩人(ren)(ren)(ren),是(shi)(shi)(shi)(shi)向霍光建(jian)議(yi)(yi)讓(rang)宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)即位(wei)(wei)的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)。韋賢、夏侯(hou)勝(sheng)都曾(ceng)在(zai)宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)即位(wei)(wei)時“與(yu)(yu)(yu)謀議(yi)(yi)”,出了大力。史高則(ze)是(shi)(shi)(shi)(shi)史恭(gong)的(de)(de)(de)(de)(de)長(chang)子(zi),因(yin)(yin)舊恩封(feng)侯(hou)得官。可見,宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)喜《谷(gu)梁》,確與(yu)(yu)(yu)其(qi)好惡有關。宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)善《谷(gu)梁》說,又選劉向等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)向江公之(zhi)(zhi)子(zi)江博士(shi)及周慶、丁姓(xing)學(xue)習《春秋谷(gu)梁傳》。劉向等(deng)(deng)都是(shi)(shi)(shi)(shi)聰明(ming)好學(xue)、嫻于辭辯的(de)(de)(de)(de)(de)年輕人(ren)(ren)(ren),二(er)十出頭即“以(yi)通達能(neng)屬文(wen)辭,與(yu)(yu)(yu)王(wang)褒、張子(zi)僑等(deng)(deng)并進(jin)對,獻賦、頌凡數十篇”,宣(xuan)(xuan)(xuan)帝(di)(di)甚“奇(qi)其(qi)材”。相比之(zhi)(zhi)下,當時持《公羊》義的(de)(de)(de)(de)(de)博士(shi)嚴彭祖(zu)等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)則(ze)略遜一籌,未(wei)見有什(shen)么口才。劉向等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)出色(se)的(de)(de)(de)(de)(de)論辯才能(neng),是(shi)(shi)(shi)(shi)《谷(gu)梁》學(xue)在(zai)石渠會議(yi)(yi)上取勝(sheng)的(de)(de)(de)(de)(de)一個因(yin)(yin)素(su)。
史學價值
《谷梁(liang)(liang)傳(chuan)》起自魯(lu)隱公(gong)元年,止于哀公(gong)十四年。二傳(chuan)用問答體(ti),逐(zhu)字或(huo)逐(zhu)層解(jie)釋《春秋》,是歷史文獻注(zhu)釋的一(yi)種形式。通行的注(zhu)本,《谷梁(liang)(liang)傳(chuan)》有晉范寧《春秋谷梁(liang)(liang)傳(chuan)集(ji)解(jie)》。
《谷梁(liang)傳(chuan)》解(jie)釋(shi)《春秋》的(de)用(yong)辭(ci)和文(wen)法,體現出一種準確、凝煉的(de)文(wen)風。例如,《谷梁(liang)傳(chuan)》莊(zhuang)公七(qi)年(nian),對(dui)經文(wen)“夏(xia)四月辛(xin)卯,昔(xi),恒星不見”,有(you)(you)細致(zhi)的(de)解(jie)釋(shi),反映(ying)了中國史學史上(shang)的(de)好傳(chuan)統。在史實(shi)記載上(shang),《谷梁(liang)傳(chuan)》遠(yuan)不及(ji)《左傳(chuan)》豐富(fu),但(dan)也具有(you)(you)重要的(de)史料(liao)價(jia)值。是反映(ying)春秋時期社會情況(kuang)的(de)寶貴史料(liao)。其(qi)他(ta)可與《左傳(chuan)》相補(bu)充的(de)史實(shi)還有(you)(you)不少,諸(zhu)如:《谷梁(liang)傳(chuan)》僖公二(er)年(nian)記虞(yu)師(shi)(shi)晉師(shi)(shi)滅夏(xia)陽,僖公十九年(nian)記“梁(liang)伯湎于酒,淫于色,心昏,耳目塞”,最后(hou)導(dao)致(zhi)梁(liang)亡,等(deng)等(deng)。
《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》對于史(shi)學發展的意義,更重要的是(shi)(shi)在(zai)歷(li)史(shi)思想方面(mian)產生的影響。《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》主張“著以傳(chuan)(chuan)著,疑以傳(chuan)(chuan)疑”,指出(chu)史(shi)家(jia)應遵從(cong)忠(zhong)實(shi)記載史(shi)實(shi)的原(yuan)(yuan)則,并能夠將(jiang)這一(yi)原(yuan)(yuan)則貫徹到自己(ji)的著作之中。如(ru)譴責(ze)宋襄公拘守成(cheng)說,“失民”,“以其不(bu)教民戰(zhan),則是(shi)(shi)棄其師也(ye)”等等,體現了(le)上述忠(zhong)實(shi)于歷(li)史(shi)的原(yuan)(yuan)則。