八重(zhong)(zhong)山地(di)震(zhen)是一場在1771年4月(yue)24日(ri)(ri)(ri)早上8時(琉(liu)(liu)球國第二尚氏王朝尚穆王二十年,清朝乾隆三十六年,日(ri)(ri)(ri)本(ben)明和八年,三月(yue)初十辰時)發生于琉(liu)(liu)球國的地(di)震(zhen)災難,屬于海(hai)(hai)溝型地(di)震(zhen)。八重(zhong)(zhong)山地(di)震(zhen)亦導致了琉(liu)(liu)球歷史上最(zui)具破壞力(li)的海(hai)(hai)嘯之一,琉(liu)(liu)球被日(ri)(ri)(ri)本(ben)并合后也被視為日(ri)(ri)(ri)本(ben)史上最(zui)具破壞力(li)的海(hai)(hai)嘯之一。地(di)震(zhen)規模估計為ML8,這(zhe)次地(di)震(zhen)引起(qi)超(chao)過(guo)80米高的海(hai)(hai)嘯襲(xi)擊琉(liu)(liu)球列島(dao)(dao),并造成石垣(yuan)島(dao)(dao)與(yu)宮古島(dao)(dao)各有8,439與(yu)2,548人喪(sang)生。
當時琉(liu)球國(guo)為(wei)(wei)清朝的朝貢國(guo),使用清朝年(nian)號紀年(nian),因此在琉(liu)球稱為(wei)(wei)乾(qian)隆大(da)海嘯(xiao)(乾(qian)隆大(da)津(jin)波)。琉(liu)球國(guo)當時又受日本薩(sa)摩藩(fan)控制,在日本也被稱為(wei)(wei)明和大(da)海嘯(xiao)(明和の大(da)津(jin)波)。這次海嘯(xiao)是琉(liu)球史(shi)和日本史(shi)上紀錄(lu)過(guo)最高的海嘯(xiao)。
據《球陽》記載,當日辰時琉球國中部至(zhi)(zhi)久米(mi)島、慶良(liang)間島、宮古島、八(ba)重山群島發生地震,退潮時海水猛(meng)騰(teng)(teng),仍像(xiang)潮漲(zhang)那(nei)樣。宮古島更在(zai)一刻之間騰(teng)(teng)涌(yong)三(san)次(ci),騰(teng)(teng)涌(yong)的海水高三(san)丈(zhang)五尺至(zhi)(zhi)十二、三(san)丈(zhang)不等,于是人們在(zai)岸邊放石(shi)頭至(zhi)(zhi)五丈(zhang)高,希望(wang)能(neng)阻擋海浪。
宮古群(qun)島(dao)方面、宮古島(dao)的(de)(de)宮國、新里(li)、砂(sha)川(chuan)、友利、池間(jian)、前里(li)六村(cun),伊(yi)良部島(dao)的(de)(de)伊(yi)良部、仲地、佐和田三(san)村(cun),多(duo)良間(jian)島(dao)的(de)(de)仲筋、鹽川(chuan)二村(cun)以及(ji)水(shui)納島(dao)一(yi)共十二村(cun)被(bei)(bei)巨(ju)(ju)浪(lang)(lang)沖(chong)(chong)(chong)壞(huai)。其中(zhong)宮國、新里(li)、砂(sha)川(chuan)、友利等地的(de)(de)房(fang)屋(wu)(wu)、石(shi)墻、樹(shu)木、土(tu)地都被(bei)(bei)破壞(huai),即(ji)使村(cun)背(bei)較高(gao)地方的(de)(de)房(fang)屋(wu)(wu)也(ye)(ye)只有(you)(you)(you)極少得以保(bao)存。而(er)(er)土(tu)地平坦的(de)(de)水(shui)納島(dao)被(bei)(bei)大(da)浪(lang)(lang)沖(chong)(chong)(chong)過后(hou)(hou),島(dao)上(shang)(shang)的(de)(de)人家(jia)更是(shi)完全被(bei)(bei)洗蕩無存。被(bei)(bei)沖(chong)(chong)(chong)上(shang)(shang)岸的(de)(de)大(da)小石(shi)塊和砂(sha)礫堆成石(shi)原。宮古群(qun)島(dao)各村(cun)共有(you)(you)(you)1054間(jian)房(fang)屋(wu)(wu)被(bei)(bei)沖(chong)(chong)(chong)毀(hui),25間(jian)房(fang)屋(wu)(wu)水(shui)浸。有(you)(you)(you)些死者是(shi)村(cun)外人有(you)(you)(you)事前來(lai)而(er)(er)罹難,亦有(you)(you)(you)些是(shi)護船時被(bei)(bei)巨(ju)(ju)浪(lang)(lang)蓋(gai)過而(er)(er)死的(de)(de)。有(you)(you)(you)些人被(bei)(bei)塌下(xia)的(de)(de)房(fang)子壓傷,性命垂危。亦有(you)(you)(you)些村(cun)內人因去了別處(chu)而(er)(er)逃過一(yi)劫,也(ye)(ye)有(you)(you)(you)些人抓著房(fang)壁木材(cai)等物漂流數日后(hou)(hou)獲救。安良村(cun)有(you)(you)(you)一(yi)名叫津(jin)奴(nu)的(de)(de)百姓(xing)(庶民)被(bei)(bei)巨(ju)(ju)浪(lang)(lang)沖(chong)(chong)(chong)到礁外一(yi)里(li)多(duo)的(de)(de)位置(zhi)漂浮之際(ji),一(yi)條長一(yi)丈余的(de)(de)鯖魚(yu)游到他(ta)(ta)的(de)(de)胯(kua)下(xia)把他(ta)(ta)托住,他(ta)(ta)知道鯖魚(yu)救他(ta)(ta),就抱緊魚(yu)身。鯖魚(yu)把他(ta)(ta)送到礁邊(bian)堆著木材(cai)的(de)(de)地方,然后(hou)(hou)離(li)去,津(jin)奴(nu)亦因此(ci)得以生還(huan)。
八重(zhong)山群(qun)島(dao)方(fang)面(mian)(mian),于(yu)辰(chen)時在八重(zhong)山島(dao)東南方(fang)掀起巨浪,石垣、新(xin)村、登野城、大川、平得五村各(ge)有(you)一半面(mian)(mian)積被巨浪洗蕩,真榮里、大濱、宮良、白保、伊原間、安良、桃里七村盡毀,房(fang)屋(wu)全(quan)被沖走。八重(zhong)山群(qun)島(dao)包括(kuo)黑島(dao)、新(xin)城島(dao)及附近(jin)地區共十九村合(he)共2123間房(fang)屋(wu)被沖毀,13間房(fang)屋(wu)水浸。
宮古島海嘯導(dao)致共(gong)(gong)2548人溺死(si),包括1149名男性和1399名女(nv)性。田畝(mu)(mu)受損(sun)(sun)賦數(shu)二(er)石(shi)(shi)六(liu)斗(dou)四升(sheng)三(san)合(he)六(liu)勺,圃場損(sun)(sun)失賦數(shu)四百(bai)(bai)三(san)十石(shi)(shi)八(ba)斗(dou)九(jiu)升(sheng)三(san)合(he)二(er)勺三(san)才(cai)。上木谷(gu)損(sun)(sun)失賦數(shu)七石(shi)(shi)六(liu)斗(dou)六(liu)升(sheng)二(er)合(he)五(wu)(wu)勺七才(cai),農作物(wu)損(sun)(sun)失合(he)共(gong)(gong)四百(bai)(bai)四十一(yi)(yi)石(shi)(shi)一(yi)(yi)斗(dou)九(jiu)升(sheng)九(jiu)合(he)四勺。此外有(you)一(yi)(yi)百(bai)(bai)零(ling)(ling)二(er)町九(jiu)端(duan)五(wu)(wu)畝(mu)(mu)二(er)十七步土地荒廢(fei),大小船只共(gong)(gong)七十二(er)艘損(sun)(sun)毀(hui),403匹馬及238頭牛(niu)死(si)亡(wang),3座橋損(sun)(sun)毀(hui)。被水淹的土地共(gong)(gong)二(er)十九(jiu)萬(wan)九(jiu)千(qian)四百(bai)(bai)坪,包括藻(zao)原六(liu)笏(hu)二(er)百(bai)(bai)坪、茅原十二(er)萬(wan)零(ling)(ling)一(yi)(yi)百(bai)(bai)坪、藪地二(er)萬(wan)一(yi)(yi)千(qian)坪。有(you)村番所六(liu)間、織布(bu)屋十六(liu)間、藍藏五(wu)(wu)間、船具屋一(yi)(yi)間被大浪沖毀(hui)。
八(ba)重(zhong)山的(de)(de)人(ren)命(ming)損(sun)失(shi)(shi)更為嚴重(zhong),共9393人(ren)死亡,包(bao)括4104男和5289女,死者包(bao)括大(da)川村(cun)(cun)在番(地(di)方(fang)官名)向成(cheng)功(金城(cheng)親云上朝倚)及馬(ma)艦(jian)水(shui)手44名。經濟損(sun)失(shi)(shi)方(fang)面,大(da)小船(chuan)只共31艘被毀,431匹馬(ma)和195頭(tou)牛死亡,桃林寺(si)及權現堂、一(yi)(yi)(yi)宇岳共計八(ba)千(qian)二(er)(er)百坪(ping)被毀,包(bao)括拜殿一(yi)(yi)(yi)間、橋三(san)(san)座。被水(shui)淹(yan)的(de)(de)土地(di)共三(san)(san)十(shi)(shi)七(qi)萬(wan)五(wu)千(qian)坪(ping),薄原五(wu)萬(wan)七(qi)千(qian)坪(ping)、茅原六萬(wan)七(qi)千(qian)坪(ping)、藪地(di)五(wu)萬(wan)坪(ping)、役座一(yi)(yi)(yi)間、在番直所(suo)三(san)(san)間、倉庫(ku)一(yi)(yi)(yi)所(suo)、各村(cun)(cun)番所(suo)三(san)(san)間及運糧馬(ma)艦(jian)船(chuan)六艘都被沖(chong)壞。各村(cun)(cun)內(nei)即使有(you)些房屋未被波及,大(da)部份土地(di)也(ye)被沖(chong)壞,農作物損(sun)失(shi)(shi)慘重(zhong),合(he)共三(san)(san)百七(qi)十(shi)(shi)石二(er)(er)升(sheng)三(san)(san)合(he)一(yi)(yi)(yi)勺一(yi)(yi)(yi)才。共有(you)七(qi)十(shi)(shi)九(jiu)町五(wu)端八(ba)畝十(shi)(shi)六步(bu)的(de)(de)土地(di)損(sun)毀、內(nei)、田畝損(sun)失(shi)(shi)賦(fu)數九(jiu)十(shi)(shi)五(wu)石四(si)(si)斗(dou)二(er)(er)升(sheng)一(yi)(yi)(yi)合(he)七(qi)勺七(qi)才,圃場損(sun)失(shi)(shi)賦(fu)數二(er)(er)百七(qi)十(shi)(shi)四(si)(si)石一(yi)(yi)(yi)升(sheng)二(er)(er)合(he)七(qi)勺四(si)(si)才、上木谷(gu)損(sun)失(shi)(shi)賦(fu)數五(wu)斗(dou)八(ba)升(sheng)八(ba)合(he)六勺。
海嘯發(fa)生后,各番頭(tou)(tou)目(mu)(地方(fang)官員的(de)一種)急(ji)召人民(min),分配工作,收葬海嘯死(si)難者(zhe)尸體。又(you)派人到(dao)海邊搜尋尸首,就地埋(mai)葬。尚穆(mu)王(wang)得知(zhi)災(zai)情感到(dao)震驚(jing)且哀傷,就派遣毛(mao)維(wei)文(wen)(龜川里之子(zi)親(qin)云(yun)上盛(sheng)喜)前(qian)往宮古島致祭(ji)(ji)(ji)(ji)和發(fa)放(fang)糧食(shi)賑災(zai),讓失去財物(wu)或(huo)受傷的(de)生還者(zhe)有食(shi)物(wu)維(wei)持生命,安撫人民(min)。尚穆(mu)王(wang)又(you)擔(dan)心接(jie)近(jin)宮古島的(de)八重山島又(you)會發(fa)生海嘯,就命向允良(liang)(源河親(qin)云(yun)上朝寄)前(qian)往當(dang)地巡察。向允良(liang)到(dao)達八重山群(qun)島就發(fa)放(fang)谷物(wu)賑災(zai),設置祭(ji)(ji)(ji)(ji)臺,放(fang)上祭(ji)(ji)(ji)(ji)品祭(ji)(ji)(ji)(ji)祀死(si)難者(zhe),命令桃(tao)林寺住持吊(diao)祭(ji)(ji)(ji)(ji)。他(ta)又(you)命筆者(zhe)(書記)到(dao)向成(cheng)功、兩名頭(tou)(tou)目(mu)及大阿母等人的(de)墓(mu)前(qian)吊(diao)祭(ji)(ji)(ji)(ji)。當(dang)時死(si)難者(zhe)四處埋(mai)葬,但他(ta)們都死(si)去不久,難以洗骨(gu)遷(qian)葬,向允良(liang)見狀就命人建石為記。
尚(shang)穆(mu)王(wang)(wang)(wang)又(you)認為(wei)土地和人命損失是(shi)自(zi)己的(de)(de)行為(wei)不當(dang)和政務失宜(yi)所致,日(ri)(ri)夜(ye)不安(an),于是(shi)在(zai)四(si)(si)(si)月二十四(si)(si)(si)日(ri)(ri)率領國(guo)(guo)相(xiang)(攝政)尚(shang)和(讀谷山王(wang)(wang)(wang)子朝恒)、法(fa)司、御物奉行等(deng)官員到(dao)崇(chong)元寺(si)(si)、圓(yuan)覺寺(si)(si)、天王(wang)(wang)(wang)寺(si)(si)參拜先王(wang)(wang)(wang)與妃,國(guo)(guo)相(xiang)、法(fa)司等(deng)官員又(you)參拜辨岳(yue)、末吉辨才天堂、識名觀音堂等(deng)宗教場(chang)所,五月初一又(you)在(zai)普天間(jian)(jian)祈(qi)求國(guo)(guo)泰民(min)(min)安(an)。尚(shang)穆(mu)王(wang)(wang)(wang)又(you)下令(ling)僧侶于四(si)(si)(si)月廿(nian)五至廿(nian)七日(ri)(ri)在(zai)圓(yuan)覺寺(si)(si)、護(hu)國(guo)(guo)寺(si)(si)祈(qi)福,又(you)盡發放儲谷至稼(jia)穡(se)被毀、飲(yin)食(shi)缺乏的(de)(de)多(duo)(duo)良間(jian)(jian)島賑濟災民(min)(min),并免(mian)除災民(min)(min)的(de)(de)賦(fu)稅。由于水納島房屋全被沖毀,大(da)臣(chen)就請求尚(shang)穆(mu)王(wang)(wang)(wang)免(mian)除當(dang)地居民(min)(min)的(de)(de)賦(fu)稅。又(you)因為(wei)宮(gong)國(guo)(guo)、新里(li)、砂川、友利等(deng)村(cun)死者多(duo)(duo),但圃場(chang)損毀較少(shao);而(er)長濱、前里(li)、佐(zuo)和田、國(guo)(guo)仲、仲地等(deng)村(cun)土地損毀嚴重,缺乏圃場(chang),大(da)臣(chen)就請求尚(shang)穆(mu)王(wang)(wang)(wang)把(ba)宮(gong)國(guo)(guo)等(deng)四(si)(si)(si)村(cun)原有戶籍轉(zhuan)移到(dao)各村(cun)背(bei)后高(gao)地,把(ba)長濱等(deng)五村(cun)戶籍轉(zhuan)移至宮(gong)國(guo)(guo)等(deng)四(si)(si)(si)村(cun)。
向允(yun)良回到首里,請(qing)求尚穆(mu)王讓八重山(shan)各被毀(hui)村落擇地重建,又(you)請(qing)求把平久保村人民編入安良村戶籍、把竹富村人民送到富崎地方建新(xin)村。再(zai)請(qing)求尚穆(mu)王修正人丁數目,死難者(zhe)(zhe)下(xia)一年(nian)就不用再(zai)繳(jiao)稅。尚穆(mu)王又(you)派遣(qian)使者(zhe)(zhe)致(zhi)祭,并褒賞(shang)有功者(zhe)(zhe)。
海嘯發生(sheng)后(hou)(hou)(hou),有(you)(you)(you)些(xie)人(ren)雖(sui)然失去(qu)家園和(he)至(zhi)親(qin),但仍然出力救助其他(ta)生(sheng)還(huan)者(zhe)(zhe)和(he)埋葬(zang)(zang)死(si)(si)難者(zhe)(zhe),這些(xie)人(ren)被視為有(you)(you)(you)功者(zhe)(zhe),獲(huo)朝(chao)廷褒賞。在八重山群島,巨浪(lang)初退時(shi),人(ren)們都(dou)(dou)害怕又有(you)(you)(you)巨浪(lang)來襲,紛(fen)紛(fen)慌張逃走,并沒(mei)有(you)(you)(you)救人(ren)和(he)收尸之(zhi)(zhi)心;唯(wei)獨大(da)(da)川(chuan)與人(ren)大(da)(da)濱(bin)(bin)筑(zhu)(zhu)登(deng)(deng)之(zhi)(zhi)(與人(ren)為職稱(cheng))在漂(piao)流時(shi)見人(ren)們只顧逃走不(bu)去(qu)救人(ren),就(jiu)大(da)(da)聲叫(jiao)各村(cun)(cun)沒(mei)有(you)(you)(you)受傷的(de)(de)(de)人(ren)拯(zheng)救被家具、木材壓(ya)住的(de)(de)(de)人(ren),又搬運名藏村(cun)(cun)的(de)(de)(de)稅米到石垣(yuan)村(cun)(cun)等(deng)四村(cun)(cun)讓災(zai)民充饑。又撈出被淹浸的(de)(de)(de)谷物煮成粥和(he)飯讓救人(ren)者(zhe)(zhe)吃。大(da)(da)川(chuan)村(cun)(cun)在番向(xiang)成功(金城(cheng)親(qin)云上朝(chao)倚)不(bu)知所(suo)終,后(hou)(hou)(hou)來他(ta)的(de)(de)(de)尸首被人(ren)于(yu)海邊尋(xun)獲(huo)并埋葬(zang)(zang)。這時(shi)出差在其他(ta)島嶼的(de)(de)(de)在番筆者(zhe)(zhe)和(he)頭目得知災(zai)難之(zhi)(zhi)事,即召(zhao)集離島的(de)(de)(de)役人(ren)一起回到大(da)(da)川(chuan)村(cun)(cun)。次日在番筆者(zhe)(zhe)和(he)頭目先(xian)回到大(da)(da)川(chuan)村(cun)(cun),役人(ren)則(ze)駕小舟數十只于(yu)較后(hou)(hou)(hou)時(shi)間回來,然后(hou)(hou)(hou)一起救治傷者(zhe)(zhe)和(he)埋葬(zang)(zang)死(si)(si)者(zhe)(zhe)。而大(da)(da)濱(bin)(bin)筑(zhu)(zhu)登(deng)(deng)之(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)妻子被石墻壓(ya)死(si)(si),弟弟和(he)兒子都(dou)(dou)溺死(si)(si),母親(qin)被壓(ya)至(zhi)危(wei)殆,雖(sui)然有(you)(you)(you)妹妹和(he)兒子調理,但七天后(hou)(hou)(hou)終于(yu)去(qu)世。大(da)(da)濱(bin)(bin)筑(zhu)(zhu)登(deng)(deng)之(zhi)(zhi)遭逢(feng)巨變,正在嘆息。后(hou)(hou)(hou)來新任在番和(he)各役員把他(ta)的(de)(de)(de)事跡上報朝(chao)廷。
除(chu)大濱(bin)筑(zhu)登(deng)之(zhi)(zhi)(zhi)外,尚有其(qi)他(ta)人在災后(hou)忍(ren)受喪親(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)痛的(de)同(tong)時仍然(ran)參與救災和善后(hou)工作。其(qi)中番筆(bi)者容(rong)以善(真(zhen)榮(rong)田(tian)筑(zhu)登(deng)之(zhi)(zhi)(zhi)親(qin)云上(shang)義傳)的(de)次(ci)子容(rong)良龍(真(zhen)榮(rong)田(tian)子義篤)在海(hai)嘯(xiao)中被(bei)溺斃,上(shang)原與人的(de)父親(qin)、妻、子、孫被(bei)浪沖走。雖然(ran)他(ta)們(men)(men)和大濱(bin)筑(zhu)登(deng)之(zhi)(zhi)(zhi)都哀痛度日(ri),但他(ta)們(men)(men)并不(bu)急著辦理(li)喪事,反(fan)而仍然(ran)出來勸其(qi)他(ta)役員晝夜遍巡(xun)各(ge)村和收尸(shi),并調(diao)查損失的(de)田(tian)圃物件,趕緊派(pai)快船上(shang)報朝(chao)廷(ting)。他(ta)們(men)(men)又擔(dan)心當地因(yin)土地被(bei)沖壞(huai)而缺糧,就(jiu)(jiu)馬上(shang)下(xia)令(ling)種植(zhi)番薯,對各(ge)項(xiang)事務(wu)皆盡心盡力管(guan)理(li)。他(ta)們(men)(men)的(de)功勞被(bei)報上(shang)朝(chao)廷(ting),尚穆王就(jiu)(jiu)賞他(ta)們(men)(men)上(shang)布各(ge)三疋。
地震及海嘯發生約一個(ge)月后,八重山島(dao)上各(ge)村大(da)量(liang)滋(zi)生赤蠅,大(da)量(liang)牛(niu)馬(ma)被叮咬(yao)后漸瘦(shou)而死,共有(you)32頭耕牛(niu)、15頭牧牛(niu)、乘馬(ma)9匹、牧馬(ma)18匹死于蠅患(huan)。直至四月二(er)十日下大(da)雨,蠅患(huan)才漸漸減退。
該年的七月(yue)十(shi)九(jiu)至八月(yue)初五、六日(ri),八重山島南風見、仲(zhong)間(jian)二村(cun)發(fa)生(sheng)多次(ci)余震(zhen)(zhen)(zhen),期間(jian)每天地(di)(di)震(zhen)(zhen)(zhen)八、九(jiu)次(ci),之后地(di)(di)震(zhen)(zhen)(zhen)次(ci)數逐漸(jian)減少。地(di)(di)震(zhen)(zhen)(zhen)導致仲(zhong)間(jian)村(cun)驛路中間(jian)和村(cun)前汀場地(di)(di)陷(xian)水涌,面積分別約(yue)一尺(chi)(chi)及約(yue)二尺(chi)(chi)。
根據日本國家天文臺出版的(de)(de)(de)《科學(xue)(xue)年鑒》資料顯示,八重山地(di)(di)震(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)規模為7.4,震(zhen)(zhen)中在八重山群島(dao)(dao)石(shi)(shi)垣島(dao)(dao)東南(nan)方(fang)40公(gong)(gong)里(li),然而這種說法并不能解(jie)釋巨大(da)海(hai)嘯(xiao)的(de)(de)(de)產生,有許(xu)多疑點(dian)出現。根據琉球大(da)學(xue)(xue)理學(xue)(xue)部中村衛的(de)(de)(de)研(yan)究,這次地(di)(di)震(zhen)(zhen)是由石(shi)(shi)垣島(dao)(dao)與多良間島(dao)(dao)之間的(de)(de)(de)正斷層所引(yin)起(qi)的(de)(de)(de)。 但(dan)是進一步的(de)(de)(de)模擬結果,假設地(di)(di)震(zhen)(zhen)規模為ML7.5時 ,震(zhen)(zhen)源為深(shen)度6公(gong)(gong)里(li)的(de)(de)(de)琉球海(hai)溝斷層,很可(ke)能引(yin)起(qi)MW8.0的(de)(de)(de)海(hai)嘯(xiao)地(di)(di)震(zhen)(zhen)發生。