孟母,相傳姓仉(zhǎng)氏,戰國時晉國(今山西省晉中市太谷縣東西仉村)人。據(ju)《孟子世(shi)家族(zu)譜·世(shi)譜》記(ji)載(zai):“亞(ya)圣祖系出自魯桓(huan)公允,允生莊(zhuang)公同,同有弟三:長慶父(fu)為孟孫氏,慶父(fu)四(si)(si)傳莊(zhuang)子速(su),速(su)七傳激,字公宜(yi),激娶仉(zhang)(zhang)氏,魏(wei)(wei)公子(仉(zhang)(zhang))啟(qi)(qi)(qi)女,于(yu)周烈王四(si)(si)年(nian)四(si)(si)月(yue)二日己(ji)酉生軻(ke),字子車,又字子輿。”又清(qing)·張(zhang)澍《姓(xing)(xing)韻(yun)·卷六十》記(ji)載(zai):“仉(zhang)(zhang),孟子母(mu)仉(zhang)(zhang)氏。魯有黨姓(xing)(xing),音掌(zhang),掌(zhang)當是黨氏之族(zu)。”這里的“魏(wei)(wei)公子”即魏(wei)(wei)國公子仉(zhang)(zhang)啟(qi)(qi)(qi),關于(yu)仉(zhang)(zhang)啟(qi)(qi)(qi),史籍無考。《通志·氏族(zu)略·五》云(yun):“仉(zhang)(zhang),音掌(zhang),梁州有仉(zhang)(zhang)啟(qi)(qi)(qi)”。
她克勤(qin)克儉(jian),含辛茹苦,堅守(shou)志節,在中(zhong)國歷史上受到普遍尊(zun)崇。黎(li)民百姓傳頌著她的故事,文人學(xue)士為其立傳作贊(zan),達官顯貴(gui)、孟氏后裔為其樹碑(bei)修(xiu)祠,后人把她與(yu)“精忠(zhong)報國”岳飛的母(mu)(mu)親(qin)岳母(mu)(mu)、三國時期(qi)徐(xu)庶的母(mu)(mu)親(qin)徐(xu)母(mu)(mu),列為母(mu)(mu)親(qin)的典范(fan),號稱中(zhong)國“賢(xian)(xian)良三母(mu)(mu)”,而且(qie)位居(ju)“賢(xian)(xian)良三母(mu)(mu)”之首。
孟(meng)(meng)母(mu)教(jiao)子(zi)的(de)(de)(de)影響頗為深遠,早在西漢(han)時(shi)期(qi)韓嬰(ying)的(de)(de)(de)《韓詩外傳(chuan)(chuan)》中,就(jiu)用(yong)有關孟(meng)(meng)母(mu)的(de)(de)(de)故事來解釋詩義,劉(liu)向(xiang)的(de)(de)(de)《列(lie)女(nv)(nv)傳(chuan)(chuan)》中,首次出現了“孟(meng)(meng)母(mu)”這個專用(yong)名詞(ci)。東漢(han)女(nv)(nv)史學家(jia)班昭曾作《孟(meng)(meng)母(mu)頌》,西晉(jin)女(nv)(nv)文學家(jia)左芬(fen)也(ye)作《孟(meng)(meng)母(mu)贊》。南宋時(shi)的(de)(de)(de)啟(qi)蒙(meng)課本(ben)《三(san)字(zi)經(jing)》引證(zheng)的(de)(de)(de)第一(yi)個典(dian)故就(jiu)是(shi)“昔(xi)孟(meng)(meng)母(mu),擇(ze)鄰處。子(zi)不學,斷機杼”,這一(yi)普及于封(feng)建(jian)社(she)會后期(qi)的(de)(de)(de)啟(qi)蒙(meng)讀物,雖經(jing)明、清學者陸續(xu)修訂(ding)補充,而孟(meng)(meng)母(mu)三(san)遷、斷機教(jiao)子(zi)的(de)(de)(de)故事始終(zhong)冠于篇首。山東監(jian)察御使鐘化民(min)《祭孟(meng)(meng)母(mu)文》贊揚(yang)道(dao):“子(zi)之(zhi)圣(sheng)即(ji)母(mu)之(zhi)圣(sheng)”、“人生教(jiao)子(zi),志在青紫。夫人教(jiao)子(zi),志在孔子(zi)。古今以來,一(yi)人而已。”隨著孟(meng)(meng)母(mu)故事的(de)(de)(de)廣(guang)泛流(liu)傳(chuan)(chuan),封(feng)建(jian)統(tong)治者也(ye)竭力將其(qi)塑造成符合其(qi)需要的(de)(de)(de)偶(ou)像,封(feng)建(jian)皇帝對其(qi)屢加封(feng)謚,直到乾隆二年(1737年)加封(feng)孟(meng)(meng)母(mu)為“邾國端(duan)范(fan)宣獻(xian)夫人”。
漢·劉向(xiang)《孟母頌》:“孟子(zi)(zi)之母,教化別分。處子(zi)(zi)擇義(yi),使(shi)從大倫。子(zi)(zi)學不進,斷機示焉,子(zi)(zi)遂成德,為(wei)當世冠。”
晉(jin)·左貴嬪《孟母(mu)贊》:“鄒(zou)母(mu)善導,三(san)徙(xi)成教(jiao)。鄰(lin)止庠序,佾豆是(shi)教(jiao)。斷機(ji)激(ji)子,廣以墳(fen)奧。聰(cong)達知禮,敷(fu)述(shu)圣道。”
明·劉浚《三遷(qian)教子》詩:“孟氏三遷(qian)宅(zhai)已荒,至(zhi)今(jin)猶說斷機堂。絲成交匹(pi)勤方得,身入芝蘭久自(zi)香。俎豆容儀非賈銜,經(jing)綸事業(ye)豈尋常(chang)。母賢子圣誰(shui)能似,故里千(qian)秋尚(shang)有光。”
明·廖森(sen)《三遷教子》詩:“今(jin)古誰(shui)知(zhi)孟(meng)母賢,殷勤教子地三遷。養蒙(meng)肯(ken)使為屠販(fan),學禮寧教戲豆(dou)籩。一(yi)旦功(gong)夫(fu)私有(you)淑,萬(wan)年道統果能傳。看(kan)來作(zuo)圣皆由此,盡說天(tian)生未必然。”
明·鄒賢《謁亞圣(sheng)廟》詩:“新廟巖巖碧漢邊,一龕香(xiang)火(huo)散輕煙(yan)。七篇仁義扶名(ming)教,萬古斯文得正(zheng)傳。心在辟邪兼翼正(zheng),氣惟善(shan)養更知言。摳衣此日趨庭拜(bai),重嘆三遷母氏賢。”