《佛本生經(jing)》(jātaka)有廣義和(he)狹義。
廣(guang)義(yi)是指佛(fo)經中的(de)(de)一個部類,包括所有(you)講述釋(shi)迦牟尼前生(sheng)事(shi)跡的(de)(de)作(zuo)品;狹義(yi)指南(nan)傳巴利(li)文佛(fo)典小部中的(de)(de)一部佛(fo)經,它(ta)(ta)將一些講述佛(fo)陀前生(sheng)事(shi)跡的(de)(de)故(gu)事(shi)編輯在一起,共有(you)547個。它(ta)(ta)不(bu)僅是一部宗教典籍,而且是一部時間(jian)古(gu)老、規模(mo)龐大、流傳極(ji)廣(guang)的(de)(de)民間(jian)故(gu)事(shi)集。
故事(shi)(shi)文學有人(ren)類(lei)(lei)集(ji)體創作和普(pu)遍(bian)流傳的特點,其中(zhong)既蘊含著人(ren)類(lei)(lei)的“集(ji)體無意識”,即本能和夢想;也積淀著人(ren)類(lei)(lei)的“集(ji)體意識”,即思想和智慧(hui)。故事(shi)(shi)是人(ren)類(lei)(lei)社會的信息儲藏庫,記錄(lu)著不(bu)(bu)同時代不(bu)(bu)同地區人(ren)類(lei)(lei)的生活(huo)和追(zhui)求(qiu);又是人(ren)類(lei)(lei)思維的符號系(xi)統,包含著各(ge)種信息代碼、象征模式(shi)及操作程序(xu)。所(suo)以(yi)在故事(shi)(shi)文學研究的各(ge)種方法、角(jiao)度(du)和層面中(zhong),母題研究格外引人(ren)注目。
“母(mu)(mu)題(ti)(ti)(ti)”是19世紀在(zai)(zai)故(gu)事文學(xue)(xue)研(yan)究(jiu)領域形(xing)成(cheng)(cheng)的(de)一個主題(ti)(ti)(ti)學(xue)(xue)概念,百余年來(lai),在(zai)(zai)各個人(ren)文學(xue)(xue)科中產生了(le)廣(guang)泛(fan)影響(xiang)。故(gu)事母(mu)(mu)題(ti)(ti)(ti)研(yan)究(jiu)在(zai)(zai)西(xi)方已(yi)是碩果(guo)累累,已(yi)編成(cheng)(cheng)的(de)“母(mu)(mu)題(ti)(ti)(ti)索引”即有(you)數(shu)十種。在(zai)(zai)東(dong)(dong)方故(gu)事母(mu)(mu)題(ti)(ti)(ti)的(de)研(yan)究(jiu)雖起步較晚(wan),但成(cheng)(cheng)績可觀,且方興未(wei)艾(ai)。由于東(dong)(dong)方有(you)豐(feng)富的(de)故(gu)事文學(xue)(xue)資源(yuan),因而東(dong)(dong)方故(gu)事文學(xue)(xue)母(mu)(mu)題(ti)(ti)(ti)研(yan)究(jiu)有(you)廣(guang)闊的(de)前景,必能后來(lai)居上。而《佛本(ben)生經》對于東(dong)(dong)方故(gu)事文學(xue)(xue)母(mu)(mu)題(ti)(ti)(ti)研(yan)究(jiu)更有(you)著(zhu)特殊(shu)的(de)意義(yi)。
首先,佛本(ben)(ben)(ben)生(sheng)故事產生(sheng)非(fei)常古老。雖然現(xian)存的(de)《佛本(ben)(ben)(ben)生(sheng)經》出(chu)(chu)于公元(yuan)5世(shi)紀斯里蘭(lan)卡(ka)僧人之手,但其原本(ben)(ben)(ben)不晚于公元(yuan)前3世(shi)紀。因為那時建成的(de)印度婆嚕提大(da)塔(ta)和桑其大(da)塔(ta)周圍石(shi)門上刻有本(ben)(ben)(ben)生(sheng)故事的(de)浮雕,有的(de)甚(shen)至標出(chu)(chu)Jātaka這一專(zhuan)門術語(yu)。
《佛本(ben)生經》中(zhong)的(de)一些(xie)故事在收(shou)入該(gai)經之前(qian)在民間長期(qi)流傳,因而更為古老。可以(yi)肯定,這些(xie)故事的(de)古老程度不亞于古希(xi)臘的(de)《伊索(suo)寓言(yan)》(前(qian)6世紀)。兩部分(fen)作(zuo)品中(zhong)有許多相似的(de)故事,對(dui)此有人(ren)認(ren)為是(shi)互相影響的(de)結果;有人(ren)看作(zuo)是(shi)共(gong)同心理和(he)生活的(de)產物(wu)。
實際上,由于古(gu)希臘人(ren)和(he)古(gu)印度雅(ya)利安人(ren)同宗,有(you)些故(gu)事可(ke)能是同源(yuan)(yuan)的。果真如此,其產生(sheng)的時間(jian)可(ke)上溯到公(gong)元前2千紀。故(gu)事母題(ti)雖不必求古(gu)老,但母題(ti)必須具有(you)世(shi)代(dai)傳承性和(he)延續性。母題(ti)研(yan)(yan)究的任務就是尋求某種(zhong)類故(gu)事在(zai)某種(zhong)文(wen)化傳統(tong)中(zhong)的淵源(yuan)(yuan)流變(bian),具有(you)文(wen)化史意義。因而故(gu)事愈古(gu)老,對母題(ti)研(yan)(yan)究愈有(you)價值。
其(qi)次,《佛本(ben)生(sheng)(sheng)經》具有(you)(you)流(liu)傳(chuan)的廣泛性。本(ben)生(sheng)(sheng)故事不(bu)僅在印度(du)本(ben)土和南亞地(di)區源(yuan)遠(yuan)流(liu)長,而且隨著(zhu)佛教的傳(chuan)播,在世界(jie)各(ge)地(di)廣泛流(liu)傳(chuan)。在南傳(chuan)佛教地(di)區,《佛本(ben)生(sheng)(sheng)經》的500本(ben)生(sheng)(sheng)故事幾乎家喻(yu)戶曉。許(xu)多國家既有(you)(you)巴利文原典(dian),亦有(you)(you)翻譯(yi)和改寫本(ben),成為民(min)族文學的組成部分。
這些故(gu)(gu)事(shi)不僅(jin)屬于(yu)寺廟,而且通(tong)過各種傳(chuan)播途徑和媒介,走進(jin)民(min)眾中去。在(zai)我(wo)國,雖然《佛本(ben)(ben)生經》的完(wan)整漢譯(yi)未(wei)能保存下來,但漢譯(yi)佛經中收(shou)(shou)錄本(ben)(ben)生故(gu)(gu)事(shi)的經籍有十幾部,如《六度集經》、《生經》、《菩(pu)薩本(ben)(ben)生論》、《賢(xian)愚經》等,所收(shou)(shou)故(gu)(gu)事(shi)亦上(shang)百數。這些故(gu)(gu)事(shi)與巴利文佛本(ben)(ben)生故(gu)(gu)事(shi)的來源和編纂手法相同,因而大同小(xiao)異。通(tong)過漢譯(yi)佛典(dian),這些故(gu)(gu)事(shi)在(zai)北(bei)傳(chuan)佛教(jiao)地區亦廣泛流傳(chuan)。
佛(fo)本生故(gu)事(shi)流傳之(zhi)廣,只有圣(sheng)經故(gu)事(shi)堪與(yu)匹敵。這種跨(kua)(kua)國界跨(kua)(kua)文化的(de)廣泛流傳,既是比較(jiao)文學影響研究的(de)基礎,也是故(gu)事(shi)母題形成的(de)必要(yao)條件。
第三,作(zuo)為一部故(gu)事(shi)集(ji),《佛(fo)本生(sheng)經》具有宗(zong)教(jiao)(jiao)性特質(zhi)。印度古代宗(zong)教(jiao)(jiao)發達,民間文學作(zuo)品也被納(na)入(ru)各(ge)種宗(zong)教(jiao)(jiao)典(dian)籍。來自民間的故(gu)事(shi)一經納(na)入(ru)佛(fo)典(dian),便具有了佛(fo)教(jiao)(jiao)文學的性質(zhi)。而(er)且編輯者除收集(ji)改編民間故(gu)事(shi)之外,也會創(chuang)作(zuo)一些故(gu)事(shi),以反映佛(fo)教(jiao)(jiao)內部的宗(zong)教(jiao)(jiao)生(sheng)活、思想、儀式和行為規范。
通過(guo)《佛(fo)本生經》與其它故事文(wen)學的比較研究,可以發(fa)現許多(duo)有趣(qu)的隱型(xing)母題。如《芒果(guo)(guo)本生》講一個婆羅(luo)門青(qing)(qing)年從(cong)一位旃陀羅(luo)老(lao)師那兒學到(dao)一種咒語(yu)(yu),能使芒果(guo)(guo)隨(sui)時(shi)成熟香(xiang)甜(tian),因而受到(dao)國王青(qing)(qing)睞。但當國王問(wen)他本領來歷時(shi),他謊稱是從(cong)婆羅(luo)門老(lao)師那兒學的,結果(guo)(guo)咒語(yu)(yu)失靈(ling)。
漢(han)譯佛(fo)典《根本說(shuo)一切有部毗奈耶(ye)破僧(seng)事(shi)》中(zhong)有一個類似(si)故事(shi),說(shuo)謊者稱本領是自(zi)己苦修所(suo)得(de)。兩(liang)個故事(shi)都指說(shuo)謊者為(wei)提婆達多的(de)前身,而《破僧(seng)事(shi)》更詳細講述了提婆達多的(de)今生故事(shi)。提婆達多是釋迦牟尼的(de)堂弟,又是宿敵。他為(wei)爭領袖地位(wei),曾(ceng)幾次謀害佛(fo)陀未遂。他從上座高僧(seng)十(shi)力迦葉(xie)學得(de)神(shen)通,并因(yin)此得(de)寵于國王。后來他背叛(pan)佛(fo)陀,分裂僧(seng)團,矢口(kou)否認神(shen)通得(de)自(zi)十(shi)力迦葉(xie),聲稱是自(zi)己苦修所(suo)得(de)。由于說(shuo)謊,神(shen)通盡(jin)失。
佛本生故事匯集
昔我古世時。曾為剎利王(wang)。名為鼓摩(mo)(mo)床。有(you)四子。一名郁鉗。二名虔尼。三名度。四名淳。王(wang)尚(shang)未崩(beng)。四子爭位。王(wang)聞愁憂。念(nian)四子爭。當(dang)(dang)殺人(ren)(ren)(ren)(ren)民(min)。即(ji)委國(guo)東去。行(xing)行(xing)自念(nian)。人(ren)(ren)(ren)(ren)生(sheng)無(wu)幾。無(wu)憂乃(nai)長。今我為王(wang)。欲(yu)得子姓。既已有(you)子。還(huan)欲(yu)相伐(fa)。有(you)嗣如是。何益于(yu)人(ren)(ren)(ren)(ren)。吾(wu)不(bu)(bu)忍見。恐殺無(wu)辜。但當(dang)(dang)舍家(jia)作沙門(men)耳。即(ji)北入山。就道(dao)人(ren)(ren)(ren)(ren)迦(jia)比校止草廬。又有(you)道(dao)人(ren)(ren)(ren)(ren)摩(mo)(mo)離。王(wang)問其本(ben)。何緣學(xue)道(dao)。摩(mo)(mo)離自說。娶妻無(wu)子。顏(yan)慚諸家(jia)。故(gu)作沙門(men)。王(wang)言(yan)異哉。吾(wu)為國(guo)王(wang)。有(you)子四人(ren)(ren)(ren)(ren)。身尚(shang)未死。而子國(guo)亂。不(bu)(bu)忍見之。故(gu)為道(dao)耳。摩(mo)(mo)離意解(jie)。乃(nai)遂精進。
——自《佛說梵志阿(a)颰經》
乃往過(guo)去久遠世(shi)(shi)時(shi)(shi)。有一(yi)國(guo)王(wang)(wang)。名方(fang)跡中(zhong)宮婇女(nv)(nv)(nv)。不(bu)(bu)(bu)可(ke)稱數。顏貌端正。色像難及。與(yu)(yu)他(ta)人(ren)(ren)(ren)爭。與(yu)(yu)淫蕩女(nv)(nv)(nv)。離于(yu)慈哀。或(huo)與(yu)(yu)婢使(shi)。或(huo)與(yu)(yu)童子。而或(huo)斗(dou)諍。各各斗(dou)諍。不(bu)(bu)(bu)肯共和。適斗(dou)諍已(yi)。便出宮去。王(wang)(wang)方(fang)跡聞(wen)之(zhi)恚。諸(zhu)臣吏求(qiu)諸(zhu)婇女(nv)(nv)(nv)。不(bu)(bu)(bu)知所(suo)趣。愁憂不(bu)(bu)(bu)樂。涕泣悲哀。念諸(zhu)婦女(nv)(nv)(nv)。戲笑娛樂。夫婦之(zhi)義。本現前時(shi)(shi)。諸(zhu)作伎樂。思念舉動(dong)坐起(qi)(qi)之(zhi)法。反益用愁。不(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)自(zi)解(jie)。于(yu)時(shi)(shi)有一(yi)仙(xian)(xian)人(ren)(ren)(ren)興(xing)五神(shen)通。神(shen)足(zu)飛(fei)行。威神(shen)無極。名曰那賴(lai)(晉曰無樂)。見方(fang)跡王(wang)(wang)為(wei)(wei)愛欲(yu)惑不(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)自(zi)解(jie)。為(wei)(wei)興(xing)慈哀。欲(yu)為(wei)(wei)蠲(juan)除愛欲(yu)之(zhi)患。飛(fei)在空中(zhong)。而現神(shen)足(zu)。忽然(ran)來下住王(wang)(wang)殿上。時(shi)(shi)王(wang)(wang)即(ji)見。尋起(qi)(qi)迎(ying)逆。讓之(zhi)在床。則(ze)便就坐。問(wen)于(yu)王(wang)(wang)曰。大王(wang)(wang)何故意在愛欲(yu)。勞思多念。思想情色。不(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)自(zi)諫。頓首實然(ran)。宮中(zhong)婇女(nv)(nv)(nv)。共爭尊卑上下之(zhi)敘(xu)。不(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)相和。各馳(chi)舍去。是以憂戚不(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)自(zi)解(jie)。于(yu)是仙(xian)(xian)人(ren)(ren)(ren)為(wei)(wei)說愛欲(yu)之(zhi)難。離欲(yu)之(zhi)德。世(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)求(qiu)欲(yu)不(bu)(bu)(bu)知厭足(zu)。假使(shi)一(yi)人(ren)(ren)(ren)得一(yi)切欲(yu)。無厭無足(zu)。(中(zhong)略)那賴(lai)仙(xian)(xian)人(ren)(ren)(ren)者則(ze)我身是。
——自《佛(fo)說那賴經》
乃往(wang)久(jiu)遠無數(shu)劫(jie)時(shi)。有一(yi)(yi)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)。財富無數(shu)。有一(yi)(yi)好女(nv)(nv)(nv)(nv)。端(duan)正(zheng)殊(shu)妙。色(se)像第一(yi)(yi)。諸梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)法其[敖/力]姓者。假(jia)(jia)使處(chu)女(nv)(nv)(nv)(nv)與(yu)(yu)明經(jing)者。于時(shi)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)請諸同學(xue)五百之(zhi)眾(zhong)。供(gong)(gong)養三(san)月(yue)。察其所(suo)(suo)知。時(shi)五百人(ren)(ren)中。有一(yi)(yi)人(ren)(ren)最上智慧。學(xue)于三(san)經(jing)。博達五典(dian)(dian)。章句次(ci)第。不失經(jing)義(yi)。問(wen)者發遣。無所(suo)(suo)疑(yi)難(nan)。最處(chu)上座(zuo)。又年(nian)(nian)朽耄。面色(se)丑(chou)陋。不似類(lei)人(ren)(ren)。兩眼復青。父母愁憂(you)。女(nv)(nv)(nv)(nv)亦懷(huai)(huai)惱。云(yun)何當為此人(ren)(ren)作婦(fu)。何異(yi)怨鬼(gui)。當奈之(zhi)何。于時(shi)遠方有一(yi)(yi)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)。年(nian)(nian)既幼(you)少(shao)。顏(yan)貌殊(shu)好。聰明智慧。綜練三(san)經(jing)。通達五典(dian)(dian)。上知天文。下睹地理(li)。災(zai)變吉兇。皆預能睹。能知六(liu)博。妖(yao)異(yi)蠱道。懷(huai)(huai)妊男女(nv)(nv)(nv)(nv)。產乳難(nan)易。愍傷(shang)十方蜎飛蠕動。蚑(qi)行喘息。人(ren)(ren)物之(zhi)類(lei)。懷(huai)(huai)四等(deng)心(xin)。慈悲喜(xi)護。聞彼(bi)(bi)[敖/力]姓大(da)富梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)。請諸同學(xue)五百之(zhi)眾(zhong)。供(gong)(gong)養三(san)月(yue)。欲處(chu)于女(nv)(nv)(nv)(nv)。尋時(shi)往(wang)詣(yi)。一(yi)(yi)一(yi)(yi)難(nan)問(wen)。諸梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)等(deng)。咸皆窮乏(fa)。無辭以對。五百之(zhi)眾(zhong)。智皆不及(ji)。年(nian)(nian)少(shao)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)則(ze)處(chu)上坐(zuo)。時(shi)女(nv)(nv)(nv)(nv)父母及(ji)女(nv)(nv)(nv)(nv)見之(zhi)。皆大(da)歡喜(xi)。吾(wu)求(qiu)女(nv)(nv)(nv)(nv)婿(xu)。其日甚久(jiu)。今乃獲愿。年(nian)(nian)尊(zun)(zun)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)曰。吾(wu)年(nian)(nian)既老(lao)。久(jiu)許我(wo)女(nv)(nv)(nv)(nv)。以為妻(qi)婦(fu)。且以假(jia)(jia)我(wo)。所(suo)(suo)得賜遺。悉用與(yu)(yu)卿。可(ke)置此婦(fu)。傷(shang)我(wo)年(nian)(nian)高。勿(wu)相毀辱。年(nian)(nian)少(shao)答(da)曰。不可(ke)越法以從(cong)人(ren)(ren)情(qing)。我(wo)應納(na)之(zhi)。何為與(yu)(yu)卿。三(san)月(yue)畢(bi)竟。即處(chu)女(nv)(nv)(nv)(nv)用與(yu)(yu)年(nian)(nian)少(shao)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)。其年(nian)(nian)老(lao)者。心(xin)懷(huai)(huai)毒(du)惡。卿相毀辱而奪我(wo)婦(fu)。世世所(suo)(suo)在。與(yu)(yu)卿作怨。或當危害(hai)。或加毀辱。終不相置。年(nian)(nian)少(shao)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)常行慈心(xin)。彼(bi)(bi)獨懷(huai)(huai)害(hai)。佛告諸比丘。爾時(shi)年(nian)(nian)尊(zun)(zun)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)今調(diao)達是。年(nian)(nian)少(shao)梵(fan)(fan)志(zhi)(zhi)(zhi)我(wo)身是也(ye)。
——自《佛說(shuo)前世(shi)諍女經》
我念過(guo)去無(wu)數劫時(shi)(shi)(shi)。見國(guo)中人(ren)(ren)(ren)(ren)。多有(you)貧(pin)窮(qiong)。愍傷憐之(zhi)(zhi)。以(yi)(yi)(yi)何方便(bian)。而令(ling)(ling)(ling)豐饒(rao)。念當(dang)(dang)入海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)獲(huo)(huo)如(ru)(ru)意(yi)珠(zhu)。乃(nai)有(you)所救。撾鼓搖(yao)鈴。誰欲(yu)入海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)采(cai)求(qiu)珍(zhen)寶。眾(zhong)人(ren)(ren)(ren)(ren)大會。臨(lin)當(dang)(dang)上船(chuan)(chuan)。更(geng)作(zuo)教令(ling)(ling)(ling)。欲(yu)舍(she)父母。不(bu)惜(xi)妻子(zi)。投身(shen)沒命。當(dang)(dang)共入海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。所以(yi)(yi)(yi)者(zhe)(zhe)何。海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)有(you)三(san)難。一者(zhe)(zhe)大魚長二(er)萬八千里。二(er)者(zhe)(zhe)鬼(gui)神(shen)(shen)羅剎(cha)欲(yu)翻其船(chuan)(chuan)。三(san)者(zhe)(zhe)掁山故。作(zuo)此(ci)(ci)令(ling)(ling)(ling)得無(wu)怨。適更(geng)令(ling)(ling)(ling)已(yi)。眾(zhong)人(ren)(ren)(ren)(ren)皆(jie)悔。時(shi)(shi)(shi)五(wu)百人(ren)(ren)(ren)(ren)。心(xin)(xin)獨(du)堅固(gu)。便(bian)望(wang)風舉帆。乘(cheng)船(chuan)(chuan)入海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。詣(yi)海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)龍(long)(long)王。從(cong)求(qiu)頭上如(ru)(ru)意(yi)之(zhi)(zhi)珠(zhu)。龍(long)(long)王見之(zhi)(zhi)。用一切故。勤勞入海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。欲(yu)濟窮(qiong)士。即(ji)以(yi)(yi)(yi)珠(zhu)與(yu)。時(shi)(shi)(shi)諸(zhu)賈(jia)客(ke)。各(ge)各(ge)采(cai)寶。悉皆(jie)具足。乘(cheng)船(chuan)(chuan)來還。海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)中諸(zhu)龍(long)(long)。及諸(zhu)鬼(gui)神(shen)(shen)。悉共議(yi)言。此(ci)(ci)如(ru)(ru)意(yi)珠(zhu)。海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)中上寶。非世(shi)俗人(ren)(ren)(ren)(ren)所當(dang)(dang)獲(huo)(huo)者(zhe)(zhe)。云何損海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)益閻浮(fu)利(li)提。誠(cheng)可惜(xi)之(zhi)(zhi)。當(dang)(dang)作(zuo)方計還奪(duo)其珠(zhu)。不(bu)可失之(zhi)(zhi)至于(yu)人(ren)(ren)(ren)(ren)間。時(shi)(shi)(shi)龍(long)(long)鬼(gui)神(shen)(shen)。晝夜圍繞。若干之(zhi)(zhi)匝(za)。欲(yu)奪(duo)其珠(zhu)。導(dao)師德尊(zun)。威神(shen)(shen)巍(wei)巍(wei)。諸(zhu)鬼(gui)神(shen)(shen)龍(long)(long)。雖欲(yu)翻船(chuan)(chuan)奪(duo)如(ru)(ru)意(yi)珠(zhu)。力(li)所不(bu)任(ren)。于(yu)時(shi)(shi)(shi)導(dao)師及五(wu)百人(ren)(ren)(ren)(ren)。安隱(yin)渡海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。菩薩(sa)踴躍。住于(yu)海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)邊。低頭下手。咒愿海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)神(shen)(shen)。珠(zhu)系(xi)在頸。時(shi)(shi)(shi)海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)龍(long)(long)神(shen)(shen)。因緣得便(bian)。使(shi)珠(zhu)墮(duo)海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。導(dao)師感激(ji)。吾(wu)行入海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。乘(cheng)船(chuan)(chuan)涉難。勤苦無(wu)量(liang)。乃(nai)得此(ci)(ci)寶。當(dang)(dang)救眾(zhong)乏。于(yu)今海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)神(shen)(shen)。反令(ling)(ling)(ling)墮(duo)海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。敕邊侍人(ren)(ren)(ren)(ren)。捉持(chi)器來。吾(wu)[戀-心(xin)(xin)+廾]海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)水。至于(yu)底泥。不(bu)得珠(zhu)者(zhe)(zhe)。終不(bu)休懈(xie)。即(ji)器[戀-心(xin)(xin)+廾]水。以(yi)(yi)(yi)精(jing)進(jin)力(li)。不(bu)避(bi)苦難。不(bu)惜(xi)壽(shou)命。水自然趣。悉入器中。諸(zhu)海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)龍(long)(long)神(shen)(shen)。見之(zhi)(zhi)如(ru)(ru)是(shi)(shi)。心(xin)(xin)即(ji)懷懼。此(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)威勢(shi)精(jing)進(jin)之(zhi)(zhi)力(li)。誠(cheng)非世(shi)有(you)。若今[戀-心(xin)(xin)+廾]水。不(bu)久竭(jie)海(hai)(hai)(hai)(hai)(hai)。即(ji)持(chi)珠(zhu)來。辭謝(xie)還之(zhi)(zhi)。吾(wu)等聊試(shi)。不(bu)圖(tu)精(jing)進(jin)力(li)勢(shi)如(ru)(ru)是(shi)(shi)。天(tian)(tian)上天(tian)(tian)下。無(wu)能勝(sheng)君導(dao)師者(zhe)(zhe)。獲(huo)(huo)寶赍還。國(guo)中觀(guan)寶。求(qiu)愿使(shi)雨七寶。以(yi)(yi)(yi)供天(tian)(tian)下。莫不(bu)安隱(yin)。爾時(shi)(shi)(shi)導(dao)師則(ze)我身(shen)是(shi)(shi)。五(wu)百賈(jia)客(ke)。諸(zhu)弟(di)子(zi)者(zhe)(zhe)是(shi)(shi)。
——自《佛(fo)說墮珠著海中經》
往(wang)古久遠不可計時。于他異(yi)土。時有四(si)人(ren)。以(yi)為親(qin)厚。相斂(lian)聚會。共(gong)(gong)止一處。時有獵師(shi)。射獵得(de)鹿(lu)。欲來入(ru)城。各共(gong)(gong)議言(yan)。吾(wu)等設計。從其獵師(shi)。當索鹿(lu)肉(rou)。知(zhi)誰獲多。俱(ju)即發行。一人(ren)陳辭。出其[麩-夫+黃(huang)]言(yan)。而高自畜。咄(duo)卿男子。當惠(hui)我(wo)肉(rou)。欲得(de)食之。第二人(ren)曰(yue)。唯(wei)兄施肉(rou)。令(ling)弟得(de)食。第三人(ren)曰(yue)。仁者(zhe)可愛。以(yi)肉(rou)相與(yu)。吾(wu)思食之。第四(si)人(ren)曰(yue)。親(qin)厚捐(juan)肉(rou)。唯(wei)見乞施。吾(wu)欲食之。俱(ju)共(gong)(gong)饑渴。時獵師(shi)察四(si)人(ren)言(yan)辭。各隨所言(yan)。以(yi)偈報曰(yue)。
卿辭甚粗[麩-夫+黃(huang)] 云何相與肉
其言(yan)如刺人(ren) 但以角相施
復以偈報第二人(ren)曰。
此人為(wei)(wei)善哉 謂(wei)我(wo)以(yi)為(wei)(wei)兄
其辭如肢體 便持一腳與(yu)
復次第三人以偈報曰。
可愛敬施我(wo) 而心懷(huai)慈哀
辭言如腹(fu)心(xin) 便以心(xin)肝與
復次(ci)第四人以偈(jie)報曰。
以我為親厚 其身得同契
此言快(kuai)善哉 以肉皆相施
于(yu)時獵師。隨(sui)其所志言辭粗細。各與肉分(fen)。于(yu)時天頌曰。
一(yi)切男子辭 柔軟歸其身(shen)
是故莫粗言 衰利不(bu)離身
爾時(shi)佛告諸比丘。第(di)一粗辭則(ze)(ze)所欣釋(shi)子。第(di)二人者颰陀和黎。第(di)三黑優陀。第(di)四(si)阿難也。天說偈者。則(ze)(ze)吾身。爾時(shi)相遇(yu)今亦(yi)如是。
——自(zi)《佛說(shuo)所欣(xin)釋(shi)經》
乃昔去(qu)世有(you)(you)(you)(you)異(yi)曠野閑居(ju)。彼時有(you)(you)(you)(you)水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)王(wang)(wang)。頓止其(qi)(qi)中。游行食草。而(er)飲(yin)泉水(shui)(shui)。時水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)王(wang)(wang)。與眾眷屬(shu)有(you)(you)(you)(you)所至湊。獨在(zai)(zai)其(qi)(qi)前(qian)。顏貌姝好威神(shen)巍(wei)巍(wei)。名德超異(yi)。忍(ren)(ren)辱(ru)(ru)和(he)雅(ya)。行止安詳(xiang)。有(you)(you)(you)(you)一獼猴。住在(zai)(zai)道邊。彼見(jian)水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)之(zhi)王(wang)(wang)與眷屬(shu)俱。心生忿怒(nu)。興于嫉妒。便即(ji)揚(yang)塵瓦石。以坌(ben)擲之(zhi)。輕慢毀(hui)辱(ru)(ru)。水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)默(mo)然。受(shou)(shou)之(zhi)不(bu)報。過至未久。更(geng)有(you)(you)(you)(you)一部(bu)水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)之(zhi)王(wang)(wang)。尋從后(hou)而(er)來(lai)。獼猴見(jian)之(zhi)。亦復(fu)罵詈(li)(li)。揚(yang)塵瓦石打擲。后(hou)一部(bu)眾。見(jian)前(qian)牛(niu)(niu)(niu)王(wang)(wang)默(mo)然不(bu)報。效之(zhi)忍(ren)(ren)辱(ru)(ru)。其(qi)(qi)心和(he)悅。安詳(xiang)雅(ya)步。受(shou)(shou)其(qi)(qi)毀(hui)辱(ru)(ru)。不(bu)以為(wei)恨(hen)。是(shi)等眷屬(shu)過去(qu)未久。又有(you)(you)(you)(you)一水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)犢。尋從后(hou)來(lai)。隨逐群牛(niu)(niu)(niu)。于是(shi)獼猴。逐之(zhi)罵詈(li)(li)。毀(hui)辱(ru)(ru)輕易。是(shi)水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)犢。懷(huai)恨(hen)不(bu)喜。見(jian)前(qian)等類忍(ren)(ren)辱(ru)(ru)不(bu)恨(hen)。亦復(fu)學效。忍(ren)(ren)辱(ru)(ru)和(he)柔。去(qu)道不(bu)遠。大叢樹間(jian)。時有(you)(you)(you)(you)樹神(shen)。游居(ju)其(qi)(qi)中。見(jian)諸水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)。雖被(bei)毀(hui)辱(ru)(ru)。忍(ren)(ren)而(er)不(bu)嗔。問水(shui)(shui)牛(niu)(niu)(niu)王(wang)(wang)。卿等何故。睹此(ci)獼猴。猥見(jian)罵詈(li)(li)。揚(yang)塵瓦石。而(er)反(fan)忍(ren)(ren)辱(ru)(ru)。默(mo)聲不(bu)應。此(ci)義何趣。有(you)(you)(you)(you)何等意。又復(fu)以偈(jie)。而(er)問之(zhi)曰(yue)。
卿(qing)等何以(yi)故 忍放逸獼(mi)猴
過度于(yu)兇惡 等觀諸苦樂
后來(lai)亦仁和 坐起而(er)安(an)詳
皆能受忍辱 彼等尋過(guo)去
諸角默撾杖(zhang) 建立眾墮落(luo)
又(you)示恐(kong)懼義 默(mo)無加報(bao)者(zhe)
水牛報曰(yue)。以說(shuo)偈言。
以(yi)輕毀辱我 必當加他人
彼當(dang)加報(bao)之 爾乃得抵患
諸(zhu)水牛過去未(wei)久。有諸(zhu)梵志大眾(zhong)群輩仙人之等(deng)。順道而來。時彼(bi)獼猴。亦復(fu)罵詈。毀辱輕易。揚塵瓦石。以坌擲(zhi)之。諸(zhu)梵志等(deng)。即時捕捉(zhuo)。以腳(jiao)蹋殺之。則便命過。于是樹神。即復(fu)頌(song)曰。
罪惡不腐朽 殃熟乃遭患
罪惡已滿(man)足 諸殃不爛壞
佛告諸(zhu)比(bi)(bi)丘(qiu)。欲知爾時(shi)水(shui)牛王(wang)者即我(wo)身是。為(wei)(wei)菩(pu)薩時(shi)。墮罪為(wei)(wei)水(shui)牛。為(wei)(wei)牛中王(wang)。常行(xing)忍辱。修(xiu)四等(deng)心。慈悲喜護。自致得(de)佛。其余水(shui)牛諸(zhu)眷屬者。諸(zhu)比(bi)(bi)丘(qiu)是也(ye)。水(shui)牛之犢。及諸(zhu)梵志仙人者。則清信士居家學(xue)者。其獼猴眾則得(de)害尼犍師。本末(mo)如(ru)是。具足究竟。各(ge)獲所行(xing)。善(shan)惡(e)不朽。如(ru)影隨形響(xiang)之應(ying)聲(sheng)。
——自《佛說水牛經》
昔有(you)(you)兔(tu)王(wang)。游(you)在(zai)(zai)山(shan)(shan)中。與群輩俱。饑(ji)食(shi)果(guo)(guo)(guo)蓏。渴飲泉(quan)水。行四等心(xin)(xin)。慈(ci)悲喜(xi)(xi)護。教(jiao)諸(zhu)眷(juan)屬。悉令仁(ren)和。勿(wu)為眾惡(e)。畢(bi)脫此身(shen)。得(de)(de)為人(ren)(ren)形。可受道(dao)(dao)(dao)(dao)教(jiao)。時(shi)諸(zhu)眷(juan)屬。歡喜(xi)(xi)從(cong)教(jiao)。不(bu)(bu)敢違命。有(you)(you)一(yi)(yi)仙(xian)人(ren)(ren)。處(chu)(chu)在(zai)(zai)林樹。食(shi)啖果(guo)(guo)(guo)蓏。而飲山(shan)(shan)水。獨處(chu)(chu)修道(dao)(dao)(dao)(dao)。未曾游(you)逸(yi)。建四梵行慈(ci)悲喜(xi)(xi)護誦(song)經念道(dao)(dao)(dao)(dao)。音聲(sheng)通(tong)利(li)。其音和雅。聞莫不(bu)(bu)欣。于時(shi)兔(tu)王(wang)。往附(fu)近之(zhi)(zhi)。聽其所誦(song)經。意中欣踴。不(bu)(bu)以(yi)為厭。與諸(zhu)眷(juan)屬。共赍果(guo)(guo)(guo)蓏。供養道(dao)(dao)(dao)(dao)人(ren)(ren)。如(ru)是(shi)積(ji)日(ri)經月(yue)歷年。時(shi)冬(dong)(dong)寒(han)至。仙(xian)人(ren)(ren)欲(yu)還到于人(ren)(ren)間(jian)。兔(tu)王(wang)見(jian)之(zhi)(zhi)。著衣(yi)(yi)取缽。及鹿皮囊。并(bing)諸(zhu)衣(yi)(yi)服。愁憂不(bu)(bu)樂(le)。心(xin)(xin)懷戀恨。不(bu)(bu)欲(yu)令舍(she)來。對之(zhi)(zhi)淚出(chu)。問何所趣(qu)。在(zai)(zai)此日(ri)日(ri)相見(jian)。以(yi)為娛樂(le)。饑(ji)渴忘食(shi)。如(ru)依父母。愿一(yi)(yi)留意。假止(zhi)莫發。仙(xian)人(ren)(ren)報曰。吾有(you)(you)四大。當慎將護。今冬(dong)(dong)寒(han)至。果(guo)(guo)(guo)蓏已(yi)(yi)盡。山(shan)(shan)水冰凍(dong)。又無(wu)巖窟可以(yi)居止(zhi)。適欲(yu)舍(she)去(qu)依處(chu)(chu)人(ren)(ren)間(jian)。分(fen)衛求(qiu)食(shi)。頓止(zhi)精舍(she)。過冬(dong)(dong)寒(han)已(yi)(yi)。當復相就。勿(wu)以(yi)悒悒。兔(tu)王(wang)答曰。吾等眷(juan)屬。當行求(qiu)果(guo)(guo)(guo)。遠近募索。當相給足(zu)。愿一(yi)(yi)屈意。愍傷見(jian)濟。假使舍(she)去(qu)。憂戚(qi)之(zhi)(zhi)戀。或不(bu)(bu)自全(quan)。設使今日(ri)。無(wu)有(you)(you)供具。便以(yi)我身(shen)。供上道(dao)(dao)(dao)(dao)人(ren)(ren)。道(dao)(dao)(dao)(dao)人(ren)(ren)見(jian)之(zhi)(zhi)。感惟哀念。恕之(zhi)(zhi)至心(xin)(xin)。當奈之(zhi)(zhi)何。仙(xian)人(ren)(ren)事(shi)火。前有(you)(you)生炭。兔(tu)王(wang)心(xin)(xin)念。道(dao)(dao)(dao)(dao)人(ren)(ren)可我。是(shi)以(yi)默(mo)然(ran)。便自舉身(shen)。投于火中。火大熾盛。適墮火中。道(dao)(dao)(dao)(dao)人(ren)(ren)欲(yu)救。尋已(yi)(yi)命過。命過之(zhi)(zhi)后(hou)。生兜(dou)術天。于菩薩(sa)身(shen)。功德(de)特尊(zun)。威神巍巍。仙(xian)人(ren)(ren)見(jian)之(zhi)(zhi)。為道(dao)(dao)(dao)(dao)德(de)故。不(bu)(bu)惜身(shen)命。愍傷憐之(zhi)(zhi)。亦自克(ke)責。絕谷(gu)不(bu)(bu)食(shi)。尋時(shi)遷神。處(chu)(chu)兜(dou)率天。佛(fo)(fo)告比丘。欲(yu)知(zhi)爾時(shi)兔(tu)王(wang)者則我身(shen)是(shi)。諸(zhu)眷(juan)屬者今諸(zhu)比丘是(shi)。其仙(xian)人(ren)(ren)者定光佛(fo)(fo)是(shi)。吾為菩薩(sa)。勤(qin)苦如(ru)是(shi)。精進不(bu)(bu)懈。以(yi)經道(dao)(dao)(dao)(dao)故。不(bu)(bu)惜軀(qu)命。積(ji)功累(lei)德(de)無(wu)央數(shu)劫。乃得(de)(de)佛(fo)(fo)道(dao)(dao)(dao)(dao)。
——自《佛說兔王經》
昔者菩薩(sa)。曾為(wei)(wei)鱉(bie)王(wang)。生(sheng)長大(da)海(hai)(hai)。教(jiao)化諸(zhu)類。子(zi)民群(qun)眾(zhong)(zhong)(zhong)。皆修仁德(de)。王(wang)自奉正(zheng)。行四等心慈悲(bei)喜(xi)護。愍于眾(zhong)(zhong)(zhong)生(sheng)。如(ru)(ru)母(mu)抱(bao)育愛(ai)于赤(chi)子(zi)。游行海(hai)(hai)中。勸化不(bu)(bu)(bu)逮。皆欲(yu)(yu)(yu)使(shi)安。衣食充備。不(bu)(bu)(bu)令(ling)饑寒。其(qi)(qi)海(hai)(hai)深(shen)長。邊(bian)際(ji)難限(xian)。而悉(xi)周(zhou)至(zhi)。靡不(bu)(bu)(bu)更歷。以化危(wei)厄。使(shi)眾(zhong)(zhong)(zhong)罪索(suo)。于時(shi)鱉(bie)王(wang)。出海(hai)(hai)于外。在(zai)邊(bian)臥息。積有日月。其(qi)(qi)背堅燥猶(you)如(ru)(ru)陸地高燥之(zhi)土。賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)人遠來(lai)。見(jian)(jian)之(zhi)高好。因止(zhi)其(qi)(qi)上。破薪燃火。炊作飲食。系其(qi)(qi)牛馬(ma)。莊物積載。車乘眾(zhong)(zhong)(zhong)諸(zhu)。皆著其(qi)(qi)上。鱉(bie)王(wang)見(jian)(jian)之(zhi)。被火焚燒。焚炙其(qi)(qi)背。車馬(ma)人從(cong)。咸止(zhi)其(qi)(qi)上。困不(bu)(bu)(bu)可言。欲(yu)(yu)(yu)趣(qu)入(ru)水(shui)(shui)。畏(wei)害眾(zhong)(zhong)(zhong)賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)。為(wei)(wei)墮(duo)不(bu)(bu)(bu)仁違失(shi)道意。適欲(yu)(yu)(yu)強忍。痛不(bu)(bu)(bu)可言。便設權計。入(ru)海(hai)(hai)淺水(shui)(shui)。自漬(zi)其(qi)(qi)身(shen)。除伏火毒(du)。不(bu)(bu)(bu)危(wei)眾(zhong)(zhong)(zhong)賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)。兩使(shi)無違。果(guo)如(ru)(ru)意念。輒設方(fang)計。眾(zhong)(zhong)(zhong)賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)恐(kong)怖(bu)。謂(wei)海(hai)(hai)水(shui)(shui)漲。湖水(shui)(shui)卒(zu)至(zhi)。吾(wu)等定死。悲(bei)哀呼嗟。歸命諸(zhu)天釋梵四王(wang)日月神明(ming)。愿(yuan)以威德(de)。唯(wei)見(jian)(jian)救(jiu)濟。鱉(bie)王(wang)見(jian)(jian)然(ran)。心益愍之(zhi)。因報(bao)賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)人。慎莫(mo)恐(kong)怖(bu)。吾(wu)被火焚。故舍(she)(she)入(ru)水(shui)(shui)。欲(yu)(yu)(yu)令(ling)痛息。今當(dang)相(xiang)安。終不(bu)(bu)(bu)相(xiang)危(wei)。眾(zhong)(zhong)(zhong)賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)聞之(zhi)。自以欣慶。知有活望。俱時(shi)發聲。言南無佛。鱉(bie)興大(da)慈。還負眾(zhong)(zhong)(zhong)賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)。移在(zai)岸邊(bian)。眾(zhong)(zhong)(zhong)人得脫。靡不(bu)(bu)(bu)歡喜(xi)。遙拜鱉(bie)王(wang)。而嘆其(qi)(qi)德(de)。尊為(wei)(wei)橋(qiao)梁(liang)。多所過度。行為(wei)(wei)大(da)舟。載越三(san)界。設得佛道。當(dang)復救(jiu)脫生(sheng)死之(zhi)厄。鱉(bie)王(wang)報(bao)曰。善哉(zai)善哉(zai)。當(dang)如(ru)(ru)來(lai)言。各自別去。佛言。時(shi)鱉(bie)王(wang)者。我(wo)身(shen)是(shi)也。五百賈(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)人。五百弟子(zi)舍(she)(she)利弗等是(shi)。追識宿(su)命。為(wei)(wei)弟子(zi)說(shuo)。咸令(ling)修德(de)。
——自《佛說菩薩曾為(wei)鱉王經》
維(wei)衛(wei)佛(fo)時。有一大(da)國(guo)。名(ming)(ming)旃頭摩提。王名(ming)(ming)旃頭。皆奉大(da)法(fa)。歸(gui)命三(san)寶。時有梵志。名(ming)(ming)光華。總攝(she)三(san)達。博綜眾(zhong)(zhong)經(jing)(jing)。無(wu)(wu)義(yi)不(bu)達。見維(wei)衛(wei)佛(fo)化于(yu)十(shi)方。天上(shang)天下。靡不(bu)啟(qi)親。誘五(wu)(wu)百眾(zhong)(zhong)。往詣佛(fo)所而(er)作沙門(men)。咸(xian)受經(jing)(jing)戒(jie)。時其國(guo)王。棄(qi)國(guo)捐王。與五(wu)(wu)百眾(zhong)(zhong)。亦(yi)(yi)作沙門(men)。有大(da)長者(zhe)(zhe)。亦(yi)(yi)化群從。五(wu)(wu)百之(zhi)眾(zhong)(zhong)。行(xing)作沙門(men)。普(pu)受道(dao)化。進獲神通。奉四等心慈悲(bei)喜護。九十(shi)一劫(jie)。不(bu)歸(gui)惡趣。生(sheng)天上(shang)人(ren)(ren)間。今得(de)人(ren)(ren)身(shen)。悉來(lai)會此。亦(yi)(yi)普(pu)出家。行(xing)作沙門(men)。啟(qi)受經(jing)(jing)戒(jie)。皆得(de)道(dao)證(zheng)。欲(yu)知爾時所行(xing)梵志豈異人(ren)(ren)乎。勿(wu)作斯(si)觀。則吾身(shen)是。國(guo)王人(ren)(ren)民。及大(da)長者(zhe)(zhe)之(zhi)眾(zhong)(zhong)。皆是維(wei)衛(wei)如來(lai)至(zhi)真同時學者(zhe)(zhe)。彼種此獲。功不(bu)唐捐。皆自得(de)之(zhi)。佛(fo)說是時。無(wu)(wu)央數人(ren)(ren)。皆發無(wu)(wu)上(shang)正真道(dao)意。應時立不(bu)退轉地。一生(sheng)補處。亦(yi)(yi)不(bu)可(ke)計。得(de)成(cheng)羅漢。
——自(zi)《佛(fo)說(shuo)光華梵志經》