王戎(rong)出(chu)身于魏晉高門瑯玡王氏,祖父(fu)王雄,在曹魏官至(zhi)(zhi)幽(you)州刺史;父(fu)親王渾,官至(zhi)(zhi)涼州刺史,封貞陵亭侯。
王戎(rong)(rong)自(zi)(zi)幼聰(cong)穎,神彩秀美。據說能直視太陽而(er)不目眩(xuan)。裴楷稱(cheng)(cheng)贊他說:“戎(rong)(rong)眼爛爛,如巖下電(dian)。”王戎(rong)(rong)六七歲時,在宣武(wu)場(chang)看(kan)表演,當時猛獸(shou)在柵檻(jian)中(zhong)咆(pao)哮,眾人都被嚇跑,只有王戎(rong)(rong)站立不動,神色自(zi)(zi)如。魏明帝(di)曹叡在閣上看(kan)見(jian)后,稱(cheng)(cheng)贊王戎(rong)(rong)是(shi)奇童。
《世說新語·雅量(liang)》記載王(wang)戎曾與同伴在路邊玩耍,見道(dao)旁有(you)結滿李子的李樹,其(qi)他人爭(zheng)相(xiang)去摘,只有(you)王(wang)戎不動(dong)聲色(se),別(bie)人問他為何如此,答曰(yue):“樹在道(dao)旁而(er)多(duo)果(guo)(guo)實,果(guo)(guo)實必(bi)定是苦(ku)的。”驗證之后,果(guo)(guo)然如此。此事劉孝標(biao)注引《高士傳(chuan)》即已記載,它源自佛經故事,比如《本(ben)生(sheng)經·愿望(wang)品》中的《果(guo)(guo)子本(ben)生(sheng)因緣》,后人將它附(fu)會在王(wang)戎身(shen)上(shang),并被史家采信,從(cong)而(er)完成了從(cong)故事傳(chuan)說到歷(li)史事實的轉變(bian)。
王(wang)(wang)(wang)(wang)戎與(yu)王(wang)(wang)(wang)(wang)渾(hun)(hun)的朋友、年長其二十四(si)歲的阮籍(ji)交(jiao)好(hao)。時阮籍(ji)與(yu)王(wang)(wang)(wang)(wang)渾(hun)(hun)同(tong)任尚書郎,每造訪王(wang)(wang)(wang)(wang)渾(hun)(hun)時,與(yu)王(wang)(wang)(wang)(wang)渾(hun)(hun)見一面就離(li)去(qu),和王(wang)(wang)(wang)(wang)戎交(jiao)談(tan),很(hen)久才出來。便對(dui)王(wang)(wang)(wang)(wang)渾(hun)(hun)說(shuo):“濬沖清虛可賞,和你不(bu)是一類(lei)人(ren)。與(yu)你說(shuo)話(hua),不(bu)如(ru)與(yu)阿戎說(shuo)。”王(wang)(wang)(wang)(wang)渾(hun)(hun)去(qu)世后,他的故吏贈(zeng)錢百萬助(zhu)喪,王(wang)(wang)(wang)(wang)戎辭而不(bu)受(shou),因此(ci)而顯名(ming)。
王(wang)戎身材短小,性(xing)格(ge)坦率而不注重儀表,為人健談,善(shan)于(yu)提出話題,并能抓住(zhu)談話的要領。一次,眾名士一起到洛水邊(bian)游玩,回(hui)來的時(shi)候,樂(le)廣(guang)問王(wang)濟:“今(jin)天玩得高興嗎?”王(wang)濟說:“裴仆射(she)(裴頠)擅長談論名理,滔滔不絕,志趣高雅;張茂先(張華)談《史記》、《漢(han)書(shu)》,娓娓動聽;王(wang)安(an)豐(王(wang)戎)談論季(ji)子(季(ji)札)、張子房(張良),也議論高超而玄妙。”王(wang)戎就是這樣受到鑒識者的欣(xin)賞。
王(wang)戎(rong)曾(ceng)(ceng)與阮(ruan)(ruan)籍(ji)飲(yin)(yin)酒(jiu)(jiu),當時兗州刺史劉昶(chang)(字公榮)在座,阮(ruan)(ruan)籍(ji)因(yin)為酒(jiu)(jiu)少,不(bu)給劉昶(chang)斟酒(jiu)(jiu),劉昶(chang)沒(mei)有表(biao)現出遺憾的(de)(de)樣子。王(wang)戎(rong)感(gan)到(dao)奇怪,隔(ge)日問阮(ruan)(ruan)籍(ji)說:“他(ta)(ta)是怎么樣的(de)(de)人(ren)?”阮(ruan)(ruan)籍(ji)回答道:“勝過公榮的(de)(de)人(ren),不(bu)能不(bu)和(he)他(ta)(ta)一起(qi)(qi)飲(yin)(yin)酒(jiu)(jiu);如果(guo)不(bu)如公榮,就不(bu)敢不(bu)一同飲(yin)(yin)酒(jiu)(jiu);惟(wei)獨公榮可以不(bu)和(he)他(ta)(ta)一起(qi)(qi)飲(yin)(yin)酒(jiu)(jiu)。”王(wang)戎(rong)常(chang)與阮(ruan)(ruan)籍(ji)作竹(zhu)林之游,王(wang)戎(rong)有一次曾(ceng)(ceng)經后到(dao)。阮(ruan)(ruan)籍(ji)說:“俗人(ren)又來敗壞(huai)我的(de)(de)興(xing)(xing)致(zhi)。”王(wang)戎(rong)笑著說:“你的(de)(de)興(xing)(xing)致(zhi)也太(tai)容易敗壞(huai)了!”
吏(li)部郎之(zhi)職(zhi)空缺時(shi),司馬(ma)昭向(xiang)鐘(zhong)會(hui)詢問吏(li)部郎的人選。鐘(zhong)會(hui)說:“裴楷清明通達,王戎簡要省(sheng)約,都(dou)是(shi)吏(li)部郎的人選。”
王戎最(zui)初世襲(xi)其父的爵位貞陵亭侯(hou),被(bei)司馬昭辟為(wei)(wei)掾屬,歷(li)仕吏部黃門郎、散騎常侍、河(he)東(dong)太守。咸寧二年(nian)(276年(nian)),出任荊州刺史(shi),因為(wei)(wei)派遣下屬私建院(yuan)宅被(bei)論罪(zui),應該(gai)被(bei)罷免,武帝下詔允許贖罪(zui)處理。
咸寧四(si)年(278年),改任豫州刺(ci)史,加建威將軍。
咸寧五年(279年)十(shi)一月,西晉大(da)舉伐吳,王(wang)(wang)戎(rong)派參軍(jun)羅尚、劉(liu)喬為前鋒,協(xie)助王(wang)(wang)濬進(jin)攻武昌,吳將(jiang)楊(yang)雍(yong)、孫述及吳國(guo)江夏太(tai)守劉(liu)朗各自(zi)率眾向王(wang)(wang)戎(rong)投降(jiang),王(wang)(wang)戎(rong)率大(da)軍(jun)至長(chang)江邊,吳國(guo)牙門將(jiang)孟泰獻蘄(qi)春、邾(zhu)二縣投降(jiang)。
太康元年(280年),吳國滅亡(wang),王(wang)戎(rong)(rong)因功進安豐(feng)縣侯,增加食邑六(liu)千戶,賜絹六(liu)千匹。王(wang)戎(rong)(rong)渡江安撫新(xin)附的(de)吳國百姓(xing),宣揚晉(jin)室(shi)威德恩(en)惠。曾在吳國任光(guang)祿勛的(de)石偉為(wei)(wei)人正(zheng)直,與孫皓(hao)不和,稱病回家(jia)。王(wang)戎(rong)(rong)贊揚他的(de)清剛之節,上(shang)表向(xiang)武(wu)帝(di)推薦他,武(wu)帝(di)下詔拜(bai)石偉為(wei)(wei)議(yi)郎,終身(shen)以二(er)千石俸(feng)祿供養,荊州百姓(xing)都對(dui)王(wang)戎(rong)(rong)悅服。
太康三年(nian)(282年(nian)),王(wang)(wang)戎(rong)(rong)被征召為(wei)侍(shi)中(zhong)。南(nan)郡(jun)太守劉(liu)肇以(yi)五十端名(ming)叫筒(tong)中(zhong)的細布(bu)行賄(hui)王(wang)(wang)戎(rong)(rong),被司(si)隸校尉(wei)劉(liu)毅糾(jiu)察彈劾,因王(wang)(wang)戎(rong)(rong)知道是(shi)賄(hui)賂未(wei)曾接受,才(cai)沒(mei)有治罪,然而談(tan)論的人(ren)認為(wei)這也是(shi)王(wang)(wang)戎(rong)(rong)的過錯。武帝(di)對(dui)朝臣說(shuo):“王(wang)(wang)戎(rong)(rong)的行為(wei),怎能算懷私(si)茍(gou)得,正是(shi)以(yi)不貪(tan)欲異于他(ta)人(ren)罷了。”武帝(di)雖(sui)這樣替王(wang)(wang)戎(rong)(rong)解釋,但王(wang)(wang)戎(rong)(rong)從此為(wei)清議所鄙,名(ming)聲受損。王(wang)(wang)戎(rong)(rong)任職(zhi)雖(sui)然沒(mei)有特殊才(cai)能,但處理各(ge)種政(zheng)務很妥當。
太康(kang)五年(nian)(284年(nian)),遷光祿(lu)勛(xun)。太康(kang)十年(nian)(289年(nian)),補(bu)任吏部尚(shang)書,因母親去世而(er)離職。
太熙元年(290年),武帝駕崩,晉惠帝司(si)馬衷即位,由太傅(fu)楊(yang)駿(jun)輔政,任命王戎(rong)為太子(zi)太傅(fu),與(yu)張華、裴楷、和(he)嶠都(dou)因有德望被楊(yang)駿(jun)猜忌(ji),不(bu)得參與(yu)朝政。
永平元年(291年)三月(yue),楊駿一族被(bei)誅(zhu),賈(jia)后(hou)(hou)掌權,當時(shi)(shi)東安(an)公司馬(ma)(ma)繇(zhou)專斷刑賞,威震(zhen)內外。王(wang)戎(rong)告誡司馬(ma)(ma)繇(zhou)說(shuo):“大事成(cheng)功(gong)之后(hou)(hou),考慮問題要深遠些。”司馬(ma)(ma)繇(zhou)不聽,果然被(bei)廢徙遼東。后(hou)(hou)轉任(ren)中書(shu)(shu)令,加光祿大夫,賜恩信五十人(ren)。又(you)遷任(ren)尚書(shu)(shu)左仆射(she),領吏部事務。任(ren)吏部時(shi)(shi),王(wang)戎(rong)創(chuang)制(zhi)了甲午(wu)制(zhi),但凡選(xuan)拔人(ren)才,先讓被(bei)選(xuan)者治理(li)百姓(xing),然后(hou)(hou)再(zai)授(shou)官擢(zhuo)用。但被(bei)司隸校(xiao)尉傅咸(xian)彈劾,王(wang)戎(rong)與后(hou)(hou)族賈(jia)氏及賈(jia)后(hou)(hou)母族郭氏是(shi)姻親(qin),因而沒有被(bei)免(mian)官。
元(yuan)康七年(297年)九月,升任(ren)司徒(tu)。
王戎認為(wei)王政(zheng)將要頹(tui)敗,便與權臣(chen)茍合求容(rong),后來愍懷(huai)太子司馬遹(yu)被(bei)廢,他也(ye)沒(mei)有一言勸(quan)諫。
永康元年(300年)四(si)月,趙王司(si)馬倫(lun)起事,囚禁賈后,誅司(si)空張華、尚(shang)書(shu)仆射裴頠、侍中賈謐等(deng)人,王戎因(yin)嫁(jia)女(nv)與裴頠而(er)被連(lian)坐免官。
永寧元年(301年)正月,趙王(wang)司馬(ma)倫(lun)篡位。三(san)月,齊(qi)王(wang)司馬(ma)冏起兵于許昌。司馬(ma)倫(lun)之子想要以王(wang)戎(rong)為自己的(de)軍司。博士王(wang)繇諫(jian)勸道:“濬沖(chong)(王(wang)戎(rong)字)譎(jue)詐(zha)多端,怎(zen)么肯(ken)被(bei)一個年輕人任(ren)用(yong)?”于是才作罷。四月,司馬(ma)冏擁(yong)晉惠帝反正,任(ren)命(ming)王(wang)戎(rong)為尚書令。
太安(an)元年(nian)(302年(nian))五月,遷(qian)司(si)(si)(si)(si)徒。十二月,河間王(wang)(wang)司(si)(si)(si)(si)馬颙聯合(he)成都王(wang)(wang)司(si)(si)(si)(si)馬穎等討(tao)伐齊王(wang)(wang)司(si)(si)(si)(si)馬冏(jiong)。司(si)(si)(si)(si)馬冏(jiong)問王(wang)(wang)戎對策。王(wang)(wang)戎認為司(si)(si)(si)(si)馬冏(jiong)自誅趙王(wang)(wang)倫、擁惠帝(di)反正(zheng)以(yi)來,賞(shang)罰失當,以(yi)致朝野多(duo)有怨(yuan)言,人懷(huai)貳志;建議司(si)(si)(si)(si)馬冏(jiong)主動撤(che)回自己的封國,尚可保住(zhu)王(wang)(wang)位(wei)。司(si)(si)(si)(si)馬冏(jiong)的謀臣(chen)葛旟(yu)怒斥道:“自漢魏以(yi)來,王(wang)(wang)公失勢回府第,有能保全妻子(zi)兒女的嗎?說這件(jian)事的人當斬!”群臣(chen)驚懼,王(wang)(wang)戎假裝服(fu)寒食散藥力發作,跌倒在廁中,才免(mian)去一(yi)死。 司(si)(si)(si)(si)馬冏(jiong)與長沙王(wang)(wang)司(si)(si)(si)(si)馬乂(yi)敗后,東海王(wang)(wang)司(si)(si)(si)(si)馬越把持朝政。
王(wang)戎認為天下將亂,仰慕春秋時期蘧伯(bo)玉(yu)的(de)為人,隨波逐流,不(bu)(bu)以世事(shi)名(ming)節為意。自從掌選才任官(guan)之(zhi)職,不(bu)(bu)曾擢拔出(chu)身(shen)寒微之(zhi)士,退黜徒(tu)有虛名(ming)之(zhi)人,只是(shi)隨時勢(shi)而沉浮,在(zai)官(guan)門(men)中選官(guan)調職而已。不(bu)(bu)久,被(bei)拜為司徒(tu),他(ta)雖然總理三司之(zhi)權,卻把政事(shi)交給(gei)僚(liao)屬辦理,自己常騎小(xiao)馬從便門(men)出(chu)游,見到他(ta)的(de)人不(bu)(bu)知(zhi)他(ta)是(shi)三公。王(wang)戎的(de)很多門(men)生故吏(li)也做了大(da)官(guan),路上(shang)遇(yu)到他(ta)都要避開。
永安元(yuan)年(304年)七月,司(si)馬(ma)越(yue)奉惠帝北征司(si)馬(ma)穎,王(wang)(wang)戎(rong)(rong)等百官(guan)隨行。在蕩陰(yin)大敗,惠帝身中(zhong)三(san)箭,侍中(zhong)嵇紹遇(yu)難。王(wang)(wang)戎(rong)(rong)隨惠帝及群臣(chen)被司(si)馬(ma)越(yue)挾(xie)持至鄴城。八月,司(si)馬(ma)穎被安北將軍王(wang)(wang)浚擊敗,王(wang)(wang)戎(rong)(rong)又隨惠帝被司(si)馬(ma)穎挾(xie)持至洛陽(yang)。不久,張方劫持惠帝及司(si)馬(ma)穎西入(ru)長安。王(wang)(wang)戎(rong)(rong)出奔(ben)郟縣。在危難中(zhong)曾親(qin)自(zi)與亂軍交(jiao)鋒,冒白(bai)刃之險,然而(er)他始終談笑自(zi)若,從未(wei)有害(hai)怕的神情。有時召(zhao)集(ji)親(qin)故賓友,以宴飲為樂(le)。
永興(xing)二年(305年)六月(yue)初(chu)四(si)(7月(yue)11日(ri)),王戎在郟縣(xian)去世,享年七十二歲,謚號為元。
在(zai)小說《三國演義(yi)》中,王戎為晉建威將軍,滅吳之戰(zhan)中領一路兵馬出兵武昌。
裴楷:戎(rong)眼燦(can)燦(can),如巖(yan)下(xia)電。
阮(ruan)籍:濬沖清賞,非(fei)卿倫(lun)也。共卿言,不如共阿戎談。
鐘會:裴楷清通,王戎簡要。
王(wang)濟:王(wang)戎談子房、季札之間,超然玄著。
王繇:濬沖譎詐多端(duan)。
戴逵:王戎晦(hui)默(mo)于危亂之(zhi)際,獲(huo)免憂禍(huo),既明且哲,于是在矣(yi)。
房玄齡等《晉(jin)書》:①漢相(xiang)清靜,見機于(yu)(yu)曠務(wu);周史清虛,不(bu)嫌(xian)于(yu)(yu)尸祿(lu)。豈(qi)臺揆(kui)之任(ren),有(you)異于(yu)(yu)常班者歟!濬沖(chong)善(shan)發談(tan)端(duan),夷甫仰希方外(wai),登槐(huai)庭之顯列(lie),顧漆圓而高視。彼既(ji)憑虛,朝章已(yi)亂。戎(rong)則(ze)取(qu)容于(yu)(yu)世,旁委(wei)貨財;衍則(ze)自保其身(shen),寧(ning)論宗稷(ji)?及三方構(gou)亂,六戎(rong)藉手(shou),犬羊(yang)之侶,鋒鏑如(ru)云。夷甫區區焉,佞彼兇渠,以求容貸,頹墻之隕,猶(you)有(you)禮(li)也(ye)。②濬沖(chong)居鼎,談(tan)優務(wu)劣(lie)。