何進(jin)字遂高,南陽郡宛縣(xian)(今河南省南陽市)人。東(dong)漢(han)時期外戚、大臣,靈思皇后(hou)之兄。
何(he)進出身屠戶,早(zao)先喪母。其父何(he)真(zhen)再娶,生有(you)一子二女(nv)。后(hou)來,何(he)真(zhen)去(qu)世(shi)了,何(he)進養育一家五口人。
因同父異母之妹被(bei)選(xuan)入(ru)宮中,成為(wei)貴(gui)人,并受寵于漢靈帝。何(he)(he)進被(bei)拜為(wei)郎(lang)中,隨后(hou)遷虎賁中郎(lang)將,任潁川太(tai)守。光和三年(180年),何(he)(he)貴(gui)人被(bei)立(li)為(wei)皇后(hou),何(he)(he)進也(ye)因此而拜侍中、將作大(da)匠、河南尹。
中平(ping)元年(184年),由于爆發黃巾(jin)起義,何進被任為(wei)大將軍,率左右羽(yu)林軍五營(ying)士駐扎于都亭,修(xiu)理器械,以保衛京師。黃巾(jin)首(shou)領張角的部下(xia)馬元義密謀(mou)在雒(luo)陽起兵(bing),何進將其破獲(huo),因此功(gong)而(er)進封慎侯。
中(zhong)平四(si)年(187年),滎(ying)陽賊幾千人暴(bao)動,攻打焚(fen)燒郡縣,殺中(zhong)牟縣長,詔命(ming)何(he)(he)進的弟弟河(he)南尹何(he)(he)苗抗(kang)擊,何(he)(he)苗擊敗群(qun)賊,平息暴(bao)亂還京師。詔派使者(zhe)至(zhi)成皋歡迎(ying),授命(ming)何(he)(he)苗為車騎(qi)將軍,封濟(ji)陽侯。
中平五年(188年),天下的(de)形勢更為(wei)(wei)混(hun)亂,望氣(qi)的(de)人認為(wei)(wei)京(jing)師會有大(da)兵(bing),兩宮(gong)流血。大(da)將軍(jun)許涼、假司馬伍宕(dang)對何(he)(he)進(jin)說:“《太公六(liu)韜(tao)》有天子將兵(bing)事,可以(yi)威震四(si)方。”何(he)(he)進(jin)認為(wei)(wei)很有道理,入朝將此事匯報給漢(han)靈帝(di)。漢(han)靈帝(di)同意,詔令何(he)(he)進(jin)大(da)發四(si)方兵(bing),講(jiang)武平樂觀(guan)(guan)下。蓋(gai)(gai)(gai)了一大(da)壇,上面建十二層五彩華(hua)(hua)蓋(gai)(gai)(gai),十丈高(gao),壇的(de)東北建小壇,再(zai)建九層華(hua)(hua)蓋(gai)(gai)(gai),九丈高(gao),橫列(lie)步兵(bing),騎士幾萬人,結營為(wei)(wei)陣。漢(han)靈帝(di)親自出來檢閱(yue),駐大(da)華(hua)(hua)蓋(gai)(gai)(gai)下,何(he)(he)進(jin)駐小華(hua)(hua)蓋(gai)(gai)(gai)下。禮(li)畢(bi),漢(han)靈帝(di)身披甲介馬,稱“無上將軍(jun)”,繞陣三圈(quan)而(er)還。詔令何(he)(he)進(jin)率領全軍(jun)駐觀(guan)(guan)下。
這時設置西園八校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei),以(yi)小黃門蹇(jian)碩為(wei)上(shang)軍(jun)校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei),虎賁中郎將袁紹為(wei)中軍(jun)校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei),屯騎都(dou)尉(wei)(wei)(wei)鮑鴻為(wei)下軍(jun)校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei),議郎曹操為(wei)典軍(jun)校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei),趙(zhao)融為(wei)助軍(jun)校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei),淳于瓊為(wei)佐軍(jun)校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei),又有(you)左右(you)校(xiao)(xiao)尉(wei)(wei)(wei)。
漢靈(ling)帝認為蹇碩(shuo)壯(zhuang)健(jian)而有武(wu)略,特別親信他(ta)(ta)任用他(ta)(ta),以(yi)為元(yuan)帥,督(du)率司隸校尉以(yi)下,雖大將軍(jun)也(ye)歸他(ta)(ta)領(ling)導。蹇碩(shuo)雖然在朝廷專掌兵(bing)權(quan),但還有些(xie)害怕忌妒何(he)進,于是與各常侍共說漢靈(ling)帝,要他(ta)(ta)派何(he)進西擊(ji)邊章、韓遂。漢靈(ling)帝聽(ting)了他(ta)(ta)們的,賞賜何(he)進兵(bing)車(che)百(bai)輛,虎賁(bi)斧鉞。何(he)進暗中知道這是陰謀(mou)。于是上奏請派袁(yuan)紹東擊(ji)徐、兗二州(zhou)兵(bing),要等袁(yuan)紹返回來,就出兵(bing),借此拖(tuo)延時間。
何(he)(he)皇(huang)后(hou)生大皇(huang)子劉(liu)辯,王美人生二皇(huang)子劉(liu)協。靈帝欲(yu)廢(fei)長立(li)(li)幼,但由于自己(ji)病重(zhong),要宦官小黃門蹇碩幫助劉(liu)協,并設(she)立(li)(li)西(xi)園八(ba)校尉分何(he)(he)進(jin)的軍權。蹇碩也因此(ci)欲(yu)除去(qu)何(he)(he)進(jin)來立(li)(li)劉(liu)協為帝。
中平六年(nian)(189年(nian)),漢靈帝駕(jia)崩,蹇(jian)碩計劃在何(he)進入宮時殺(sha)之(zhi),但在蹇(jian)碩司馬(ma)潘隱的暗(an)示下(xia),何(he)進稱病(bing)不入。由(you)于沒(mei)有除掉何(he)進,劉辯被立為帝,何(he)太后臨朝,何(he)進與太傅袁隗輔政,錄(lu)尚書事。
何(he)進(jin)(jin)久知(zhi)宦(huan)官為(wei)天下所(suo)(suo)共疾惡,加(jia)以痛恨蹇碩陰謀害他(ta),等(deng)掌握朝廷大權,就暗中(zhong)布置誅滅(mie)宦(huan)官。袁(yuan)紹也(ye)(ye)久有謀劃,使何(he)進(jin)(jin)親客張津勸何(he)進(jin)(jin)說:“黃門常侍權重已很久了,又與長樂太(tai)后專通奸利,將(jiang)軍應當(dang)選拔賢良的人才,整頓天下,為(wei)國(guo)家(jia)除害。”何(he)進(jin)(jin)認為(wei)說得(de)對。又袁(yuan)氏累世寵貴(gui),得(de)到(dao)海內的人擁護。袁(yuan)紹善(shan)于養士,豪杰之士愿為(wei)他(ta)所(suo)(suo)用。他(ta)的從弟虎賁中(zhong)郎將(jiang)袁(yuan)術也(ye)(ye)尚氣俠,所(suo)(suo)以都(dou)厚相結(jie)納。因此(ci)更廣泛地征聘智謀之士逢紀(ji)、何(he)颙(yong)、荀攸等(deng),與他(ta)們結(jie)為(wei)心腹。
蹇碩(shuo)懷(huai)疑不安,與中(zhong)常侍趙忠等寫信(xin)說:“大將(jiang)(jiang)軍(jun)兄(xiong)弟執政專權,現(xian)在(zai)(zai)與天(tian)下(xia)黨人(ren)謀劃誅殺先帝左右(you)親近的(de),消滅(mie)我們(men)這些人(ren),只因為我統(tong)(tong)領(ling)禁兵(bing)(bing),所(suo)以(yi)暫時猶(you)豫(yu)不決。現(xian)在(zai)(zai)應當共同(tong)把上閣(ge)關(guan)閉,急捕殺之。”中(zhong)常侍郭勝,何(he)(he)(he)進同(tong)郡人(ren)。何(he)(he)(he)太后與何(he)(he)(he)進的(de)貴幸,郭勝出(chu)(chu)了(le)力,幫了(le)忙。所(suo)以(yi)郭勝親信(xin)何(he)(he)(he)氏,于(yu)(yu)是與趙忠等商議,不依蹇碩(shuo)的(de)計策,并且把蹇碩(shuo)的(de)信(xin)交給了(le)何(he)(he)(he)進。何(he)(he)(he)進使黃門令逮捕蹇碩(shuo),將(jiang)(jiang)其斬殺,自己統(tong)(tong)率(lv)其駐兵(bing)(bing)。袁紹又勸說何(he)(he)(he)進:“從前竇武想誅殺內寵(chong)而反(fan)為所(suo)害(hai),是因為他說的(de)話漏泄出(chu)(chu)去(qu)了(le),五(wu)營百官(guan)服從宦官(guan),害(hai)怕宦官(guan)。現(xian)在(zai)(zai)將(jiang)(jiang)軍(jun)有大舅這樣的(de)重要地位,兄(xiong)弟同(tong)統(tong)(tong)率(lv)勁兵(bing)(bing),部下(xia)將(jiang)(jiang)吏又都是英(ying)俊名士,樂于(yu)(yu)盡力報(bao)命(ming),事情在(zai)(zai)于(yu)(yu)掌握(wo),這是天(tian)助的(de)時機啊。將(jiang)(jiang)軍(jun)應當為天(tian)下(xia)除害(hai),名垂后世。雖周(zhou)朝的(de)申伯,也不算什么!現(xian)在(zai)(zai)人(ren)主的(de)靈柩在(zai)(zai)前殿(dian),將(jiang)(jiang)軍(jun)受詔(zhao)統(tong)(tong)率(lv)禁兵(bing)(bing),不應該隨便出(chu)(chu)入宮省。”
何(he)進(jin)深以為(wei)(wei)然,于是托病(bing)不(bu)入陪喪,又不(bu)送葬。即(ji)與袁(yuan)紹定(ding)計策,并把所定(ding)計策告訴了何(he)太后(hou)。何(he)太后(hou)不(bu)聽,說:“宦(huan)官統領禁省,自古到(dao)今,漢家老(lao)規矩,不(bu)可廢。況(kuang)且(qie)先帝剛逝(shi)世(shi),我怎(zen)么堂(tang)而皇之(zhi)與士(shi)人共事呢?”何(he)進(jin)不(bu)能違反太后(hou)意旨,且(qie)想(xiang)誅殺那些為(wei)(wei)首的。袁(yuan)紹認為(wei)(wei)宦(huan)官親近皇上,出(chu)入號令(ling),現在如果不(bu)全部消滅,以后(hou)一(yi)定(ding)要為(wei)(wei)害。
何(he)(he)太(tai)后(hou)的(de)母親舞陽(yang)君及何(he)(he)苗(miao)多(duo)次接受各宦官的(de)賄賂,曉得何(he)(he)進要(yao)殺害(hai)他們,多(duo)次告(gao)訴何(he)(he)太(tai)后(hou),要(yao)何(he)(he)太(tai)后(hou)庇護他們。又說:“大將(jiang)軍擅(shan)殺左右親信,專權以弱(ruo)皇上。”太(tai)后(hou)懷疑確實是這樣。
宦官在皇帝左右者(zhe)有的已幾(ji)十年,封侯貴寵,內外(wai)勾結(jie)極(ji)為鞏固。何進(jin)新(xin)當重任,素來也忌憚他(ta)(ta)們,雖外(wai)有大(da)名,而心中不能決(jue)斷,所(suo)以事情久不能定下(xia)來。袁紹等(deng)又為何進(jin)謀劃,多召(zhao)集(ji)四方猛將及大(da)批豪杰(jie),使他(ta)(ta)們都引兵向京城,威脅何太(tai)后。何進(jin)同意。
典軍校尉曹(cao)操聽(ting)到袁紹的謀劃,嘲笑道:“閹豎之官(guan)(guan),古今宜有。但世主(zhu)不當,假(jia)宦官(guan)(guan)以權寵(chong),使(shi)局(ju)面至于此。既然治宦官(guan)(guan)的罪,當誅元惡,一個獄吏就足夠(gou)了,何(he)必紛紛召外(wai)將(jiang)董卓呢?何(he)大將(jiang)軍誅殺(sha)宦官(guan)(guan)的事情,必然會泄露(lu)。我看,這個事情要失敗啊。”
主簿陳(chen)琳也勸諫說:“《易》稱‘鹿放走了,就不可捕(bu)得(de)了。’俗話說:‘蒙著眼睛捕(bu)雀。’微小(xiao)的東(dong)西(xi),尚且不能用得(de)志來(lai)欺騙它,何(he)況國家大事,豈(qi)可用詐來(lai)取得(de)呢。現在將(jiang)軍總皇威,掌握兵權(quan),龍驤(xiang)虎步,或高或下,全在您的心(xin)中。這好比燒著火爐子(zi)燎(liao)毛(mao)發,有什(shen)么為難?合(he)于道,違于經,為天人所(suo)順。反拋棄利器,尋找外援。大兵集合(he)起來(lai),強(qiang)的為雄,這是所(suo)說的干戈(ge)倒拿,把(ba)柄給別(bie)人,功決不成,徒徒地成為亂惡的臺階。”何(he)進不聽。
因(yin)(yin)此西(xi)召(zhao)(zhao)前將軍董卓駐關中上林苑,又使府掾(yuan)太(tai)山(shan)王匡發動他所在(zai)郡(jun)的強弩手,召(zhao)(zhao)東郡(jun)太(tai)守(shou)橋瑁(mao)駐城皋(gao),使武猛都尉丁原燒孟津,火(huo)光照得(de)(de)城里通紅,都說要誅殺宦官。何(he)太(tai)后還是(shi)不同意。何(he)苗對(dui)何(he)進說:“開始我們一路從南(nan)陽(yang)來,都因(yin)(yin)貧(pin)賤(jian),依靠宮中獲得(de)(de)貴富(fu)。國家的事,也(ye)不容易!倒了的水(shui)不可收回的,應(ying)當好(hao)(hao)(hao)好(hao)(hao)(hao)考慮,應(ying)與宮中保持友好(hao)(hao)(hao)。”
何(he)(he)進(jin)(jin)(jin)的意(yi)思(si)更加狐疑。袁紹(shao)(shao)(shao)擔心何(he)(he)進(jin)(jin)(jin)改變(bian)主意(yi),于是(shi)威脅他(ta)說:“互相結(jie)合的形勢已經露出(chu)來了(le),事情不辦,就要發生變(bian)故,將軍還等待什么(me),為什么(me)不早(zao)決(jue)定呢(ni)?”何(he)(he)進(jin)(jin)(jin)于是(shi)用袁紹(shao)(shao)(shao)為司(si)隸(li)校尉(wei),持(chi)符(fu)節(jie),專命擊(ji)斷;從事中(zhong)郎(lang)王允為河南尹。袁紹(shao)(shao)(shao)派洛陽方(fang)略武吏(li)監視宦官,使(shi)董卓等馳驅驛上,準備(bei)進(jin)(jin)(jin)兵平樂觀。何(he)(he)太后害(hai)怕起來,罷退全體小黃門,使(shi)還里(li)舍,只留何(he)(he)進(jin)(jin)(jin)平素親近的人,守(shou)衛省中(zhong)。
諸常侍小黃門都(dou)去何(he)進(jin)那里請罪,聽何(he)進(jin)怎(zen)么處置。何(he)進(jin)對他們說(shuo):“天下紛紛擾(rao)擾(rao),正是(shi)諸君為害啊!如今董卓很(hen)快就(jiu)要到了,諸君為什么不(bu)早日各就(jiu)國呢?”袁紹勸何(he)進(jin)就(jiu)在這(zhe)時處決他們,一而再,再而三,何(he)進(jin)不(bu)許。
袁(yuan)紹又寫(xie)信告各州郡,假傳何(he)進(jin)的(de)意旨,使逮捕宦官親屬。何(he)進(jin)籌謀太(tai)(tai)久,事情泄漏,宦官害(hai)怕(pa)想變。張讓的(de)子(zi)婦(兒媳婦)是何(he)太(tai)(tai)后的(de)妹妹,張讓向子(zi)婦叩(kou)頭(tou)說:“老(lao)臣得罪,應該與新婦都(dou)歸私門。思累世(shi)受恩,現(xian)在要遠離宮(gong)殿,戀戀難舍,請(qing)再一次進(jin)宮(gong),能夠暫時看(kan)望太(tai)(tai)后、皇上顏色,然后回去,死(si)也無遺憾了。”
子婦對舞(wu)陽(yang)君(jun)(jun)說(shuo),舞(wu)陽(yang)君(jun)(jun)告(gao)訴了何(he)太后(hou),于(yu)是詔命各常(chang)(chang)侍都復(fu)進宮。八月,何(he)進入長(chang)樂(le)請求何(he)太后(hou)同意,盡(jin)誅殺諸常(chang)(chang)侍以(yi)下,選三署郎(lang)進宮守(shou)宦宮的住房。
諸宦官互相(xiang)轉告說(shuo):“大將軍托病不(bu)居喪,不(bu)送(song)葬,現在忽(hu)然到宮(gong)(gong)中來,想干什么呢?從前竇氏事竟再起嗎(ma)?”張(zhang)讓等(deng)(deng)(deng)又派人竊聽,完全聽了何進所說(shuo)的(de)話,于(yu)是帶領常侍段珪(gui),畢嵐等(deng)(deng)(deng)幾十(shi)人,拿(na)著兵器悄悄地自側(ce)門進,埋(mai)伏宮(gong)(gong)中。等(deng)(deng)(deng)到何進出來,便假稱(cheng)太后詔召進。
何(he)(he)進入坐(zuo)禁闥,張讓等責問何(he)(he)進說(shuo):“天下(xia)大亂,也不僅僅是我(wo)輩的罪(zui)。先帝(di)(di)曾經與太后不和,幾(ji)乎把太后廢(fei)了,我(wo)們(men)哭泣解救,各(ge)人拿出家財千(qian)萬作為禮物,和悅先帝(di)(di)之(zhi)意,只想依托你何(he)(he)氏的門(men)戶(hu)而已。現在居然(ran)要(yao)殺滅我(wo)們(men)的種(zhong)族,太過分了吧(ba)?您說(shuo)宮中污穢骯臟,公(gong)卿以下(xia)忠誠廉潔的是誰呢?”于是尚(shang)(shang)方監渠穆拔劍斬(zhan)何(he)(he)進于嘉德殿前。張讓、段珪(gui)等矯詔,用故太尉樊(fan)陵為司隸校附,少府許相為河(he)南尹。尚(shang)(shang)書得詔板,懷疑有假(jia),說(shuo):“請大將軍出來(lai)共同商議(yi)。”
中黃(huang)門(men)把何(he)進(jin)的(de)腦袋(dai)擲給尚書,說(shuo):“何(he)進(jin)謀反(fan),已經殺掉了。”于是袁紹等(deng)人借此(ci)機會帶兵入宮(gong),將宦官全部殺光。而后董(dong)卓依先前召令入京,不久即(ji)廢少帝劉(liu)辯,另立(li)劉(liu)協(xie),又迫殺何(he)太后,殺何(he)太后之母舞(wu)陽君(jun),何(he)氏(shi)家族滅亡(wang),東(dong)漢(han)最后一個外戚專(zhuan)權勢(shi)力被鏟除,而漢(han)朝(chao)也從(cong)此(ci)走向了戰亂。
謝承:“何進借元(yuan)舅之資,據輔政之權(quan),內倚太后臨朝之威,外迎群英乘風之勢(shi),卒而事(shi)敗閹豎,身死功頹(tui),為(wei)世所悲,豈智不足而權(quan)有余乎?《傳(chuan)》曰:‘天之廢商久(jiu)矣,君將(jiang)興之。’斯宋襄公所以敗于泓也。”
曹操:“沐猴而冠(guan)帶,知(zhi)小而謀強(qiang)。”
慕容皝(huang):“竇(dou)武(wu)、何(he)進,好善虛己,賢(xian)士歸心(xin)。雖(sui)為閹豎所危,天下嗟痛(tong)。猶有能(neng)履以不驕,圖國亡(wang)身(shen)故也。”
范曄:“武生蛇祥(xiang),進自屠(tu)羊。惟女惟弟(di),來儀紫房。上(shang)惽下嬖,人靈動怨。將(jiang)糾邪慝,以合(he)人愿。道之屈矣,代離兇困。”
王勃:“倘(tang)使何(he)進納公(gong)業之(zhi)(zhi)言而不追(zhui)董卓,郭汜棄(qi)文(wen)和之(zhi)(zhi)策而不報王允,則(ze)東京焚如之(zhi)(zhi)禍,關右亂麻之(zhi)(zhi)尸(shi),何(he)由而興哉(zai)?至使乘輿蒙塵于(yu)河上,天子露宿于(yu)曹(cao)陽,百官饑死(si)于(yu)墻壁,六宮流(liu)離(li)于(yu)道路(lu),蓋(gai)由何(he)公(gong)之(zhi)(zhi)不明,賈詡之(zhi)(zhi)言過也。”
陳普:“龍驤虎(hu)步反狐疑(yi),解事(shi)陳琳卻似癡。滅火不關千里草,漢家(jia)社稷(ji)付(fu)屠兒(er)。”
郝經:“戚官并為亂(luan)本(ben),耦傷(shang)漢室矣(yi),一旦相更(geng)屠并必兩斃而(er)后已,理勢然也。故竇武、何進(jin)(jin)倚(yi)母后、恃(shi)元(yuan)舅、握兵柄、操大權、總攬豪(hao)杰、登(deng)庸名士(shi),欲糞(fen)除閹穢,卒(zu)之身(shen)死而(er)族滅(mie),以亂(luan)除亂(luan),神明(ming)不與(yu)也。進(jin)(jin)復(fu)愎諫(jian)違眾,卒(zu)召外(wai)防,疣潰身(shen)殫遂淪鼎(ding)命。”“進(jin)(jin)本(ben)屠割,馮借椒掖。智小(xiao)謀大,身(shen)夷族赤。自我(wo)致防。死有(you)余(yu)責。”
羅(luo)貫中:“漢室(shi)傾危天數終,無謀何進作三公。幾(ji)番不聽忠臣諫(jian),難(nan)免宮中受劍鋒(feng)。”
李贄:“畢竟(jing)袁(yuan)本初(chu)、曹孟(meng)德(de)輩是(shi)英雄。若(ruo)何進者,犬彘耳,何足與議大事哉?”
鐘敬(jing)伯:“何進魯莽,不用善言,死(si)固不足(zu)惜,然(ran)亦鴆殺董(dong)后(hou)之報。”
康(kang)熙(xi)帝:“宦官張讓等恣行不(bu)(bu)法,何進(jin)若(ruo)止,奏誅首惡(e),則可矣(yi)。乃必欲盡殺而(er)后快,斯為巳甚,太后所以不(bu)(bu)許也。賦召外兵以速(su)亂,則又(you)至愚極謬,宜其(qi)禍不(bu)(bu)旋重。”
毛(mao)宗(zong)崗:“西(xi)漢(han)(han)則外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)盛于(yu)宦(huan)官(guan),東漢(han)(han)則宦(huan)官(guan)盛于(yu)外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)。惟(wei)其外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)盛也(ye),故初則產、錄幾危漢(han)(han)祚(zuo),后(hou)則王莽遂(sui)移漢(han)(han)鼎。而宦(huan)官(guan)如(ru)(ru)弘恭、石顯輩,雖(sui)嘗擅權,未至如(ru)(ru)東漢(han)(han)之(zhi)(zhi)橫(heng)。是(shi)西(xi)漢(han)(han)之(zhi)(zhi)亡(wang),亡(wang)于(yu)外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)也(ye)。若(ruo)東漢(han)(han)則不(bu)(bu)然,外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)與(yu)宦(huan)官(guan)迭為消長。而以宦(huan)官(guan)圖外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi),則常勝(sheng),如(ru)(ru)鄭眾之(zhi)(zhi)殺(sha)竇憲、單超(chao)之(zhi)(zhi)殺(sha)梁冀是(shi)也(ye)。以外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)圖宦(huan)官(guan),則常不(bu)(bu)勝(sheng),如(ru)(ru)竇武見(jian)殺(sha)于(yu)前(qian),而何進(jin)復見(jian)殺(sha)于(yu)后(hou)是(shi)也(ye)。是(shi)東漢(han)(han)之(zhi)(zhi)亡(wang),亡(wang)于(yu)宦(huan)豎也(ye)。然竇武不(bu)(bu)勝(sheng),止(zhi)于(yu)身(shen)死;何進(jin)不(bu)(bu)勝(sheng),遂(sui)以亡(wang)國(guo)。何也(ye)?曰:召外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)兵(bing)之(zhi)(zhi)故也(ye)。外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)圖之(zhi)(zhi)而不(bu)(bu)勝(sheng),至召外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)兵(bing)以勝(sheng)之(zhi)(zhi),而前(qian)門(men)拒虎,后(hou)門(men)進(jin)狼(lang),國(guo)于(yu)是(shi)乎非君之(zhi)(zhi)國(guo)矣。亂漢(han)(han)者(zhe)(zhe),宦(huan)豎也(ye)。亡(wang)漢(han)(han)者(zhe)(zhe),外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)鎮也(ye)。而召外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)鎮者(zhe)(zhe),外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi)也(ye)。然則謂東漢(han)(han)之(zhi)(zhi)亡(wang),亦亡(wang)于(yu)外(wai)(wai)(wai)(wai)(wai)戚(qi)(qi),可也(ye)。”
盧弼:“何(he)進之謀誅(zhu)閹官乃(nai)與黃門蹇碩爭權,欲藉以除之耳,非真(zhen)有掃清奸穢之志、為國家去毒(du)賊也。蹇碩既(ji)誅(zhu),中常侍郭(guo)勝等又親信何(he)氏,故(gu)其計久不決(jue),紹(shao)謀亦(yi)不用也。”
蔡(cai)東(dong)藩:“何進(jin)之(zhi)謀(mou)誅(zhu)宦(huan)官(guan),反(fan)為所害,其(qi)事與竇武相同,而情跡少異。武之(zhi)失,在(zai)(zai)于輕(qing)視(shi)宦(huan)官(guan);進(jin)之(zhi)失,則(ze)又在(zai)(zai)重視(shi)宦(huan)官(guan)。輕(qing)視(shi)宦(huan)官(guan),故(gu)有(you)臨事出閤之(zhi)疏,為人所制而不之(zhi)覺;重視(shi)宦(huan)官(guan),故(gu)有(you)馳檄召兵之(zhi)誤,被人暗算而不之(zhi)防,要之(zhi)皆才(cai)略不足(zu),優(you)柔寡斷之(zhi)所致耳。”