荊軻(ke)刺(ci)秦(qin)指的是公元前(qian)227年,荊軻(ke)受燕(yan)太子丹派遣,攜(xie)燕(yan)督(du)亢地圖和樊於期(qi)首(shou)級,前(qian)往秦(qin)國刺(ci)殺秦(qin)王嬴(ying)政。獻燕(yan)督(du)亢地圖時(shi),圖窮匕見,刺(ci)秦(qin)王不中,事敗被(bei)殺。
戰國(guo)后期(qi),經(jing)過長期(qi)的(de)(de)諸(zhu)侯(hou)割(ge)據戰爭,諸(zhu)侯(hou)各國(guo)盛衰格局發生(sheng)了(le)很(hen)大(da)變化,而變化最大(da)的(de)(de)莫(mo)過于(yu)秦(qin)(qin)國(guo)。秦(qin)(qin)國(guo)物產豐富,地(di)理條件優(you)越。自公元前359年起,秦(qin)(qin)孝公任用(yong)商(shang)鞅施行變法,為秦(qin)(qin)國(guo)的(de)(de)富強打(da)下(xia)了(le)良好基(ji)礎,逐步(bu)向東擴(kuo)展。秦(qin)(qin)惠王、秦(qin)(qin)昭王時期(qi),繼續擴(kuo)張,推行商(shang)鞅變法,軍事(shi)實(shi)力大(da)增。經(jing)由孝公至莊(zhuang)襄王六世百余年的(de)(de)苦心經(jing)營,秦(qin)(qin)國(guo)的(de)(de)經(jing)濟和軍事(shi)力量(liang)都(dou)遠勝于(yu)其他六國(guo)。
公元(yuan)前247年(nian),秦莊襄王(wang)薨,其年(nian)13歲的太子嬴政(zheng)(zheng)繼位為秦王(wang),但當時的國(guo)政(zheng)(zheng)大權為相國(guo)呂不韋(wei)所把持。公元(yuan)前238年(nian),秦王(wang)政(zheng)(zheng)鏟除了丞相呂不韋(wei)和長信侯(hou)嫪毐集(ji)團,開(kai)始親(qin)政(zheng)(zheng),同時也開(kai)始周密部署戰斗,準備統一六國(guo)。
秦王政十七年(公元前230年),秦軍攻占韓(han)國(guo)都城陽翟(今河南禹州市),俘(fu)虜韓(han)王安,設置(zhi)潁(ying)川(chuan)郡,韓(han)國(guo)滅(mie)亡。
秦(qin)王政(zheng)十(shi)八年(公元(yuan)前229年),秦(qin)大(da)舉攻趙(zhao),名將(jiang)王翦率軍由(you)(you)上黨出井陘(xing),楊端和由(you)(you)河內進攻趙(zhao)都邯(han)鄲。公元(yuan)前228年,攻占(zhan)邯(han)鄲,俘虜趙(zhao)王遷,趙(zhao)國(guo)(guo)滅(mie)亡。之(zhi)后,秦(qin)國(guo)(guo)兵臨易水,威脅燕國(guo)(guo)。
燕(yan)國(guo)(guo)在(zai)七(qi)(qi)國(guo)(guo)當中,較為弱小(xiao),但也有其(qi)輝煌的時(shi)期,公元前284年(nian),燕(yan)昭王任命名將樂毅為上將軍(jun),統率(lv)燕(yan)、秦、楚、韓、趙(zhao)、魏六國(guo)(guo)軍(jun)隊攻(gong)齊(qi)(qi)。在(zai)濟水之西(xi)大敗齊(qi)(qi)軍(jun),攻(gong)克(ke)臨淄。之后燕(yan)軍(jun)僅在(zai)六個(ge)月的時(shi)間(jian)內,就攻(gong)取了齊(qi)(qi)國(guo)(guo)七(qi)(qi)十余城,只剩下莒和(he)即(ji)墨兩城,使(shi)(shi)齊(qi)(qi)國(guo)(guo)幾乎亡國(guo)(guo)。燕(yan)昭王死后,對樂毅不滿的燕(yan)惠王繼位,齊(qi)(qi)臣田(tian)(tian)單乘機(ji)使(shi)(shi)反(fan)間(jian)計(ji),使(shi)(shi)燕(yan)惠王撤換了樂毅,派騎劫代(dai)替樂毅。田(tian)(tian)單用(yong)火牛陣(zhen)一(yi)仗擊潰(kui)燕(yan)軍(jun)主力(li)。并(bing)一(yi)舉將燕(yan)軍(jun)逐出(chu)國(guo)(guo)境,收復(fu)(fu)淪陷的七(qi)(qi)十余城,使(shi)(shi)齊(qi)(qi)國(guo)(guo)復(fu)(fu)國(guo)(guo)。自此,燕(yan)國(guo)(guo)便一(yi)蹶不振,國(guo)(guo)勢日衰。至燕(yan)王喜時(shi)期,國(guo)(guo)力(li)更加衰落,由他的兒子太子丹(?—前226)主持朝政。
燕(yan)太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)(dan)曾在秦(qin)國為人質,秦(qin)王待(dai)太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)(dan)不(bu)(bu)友善。后太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)(dan)逃歸(gui)燕(yan)國。大臣們(men)勸他跟齊、楚、魏再組合縱對抗聯盟,太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)(dan)認為那已(yi)不(bu)(bu)切實際(ji),緩不(bu)(bu)濟(ji)急(ji)。他決心采取左道旁門的(de)(de)(de)手段,派遣(qian)刺客去脅迫(po)嬴(ying)政(zheng),命他承(cheng)諾退還侵(qin)略的(de)(de)(de)土地(di),并保(bao)證(zheng)不(bu)(bu)再繼續侵(qin)略。如果他拒絕,就把他刺死,以此來(lai)阻(zu)擋(dang)秦(qin)國的(de)(de)(de)兼并之勢(shi)。燕(yan)太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)(dan)首先(xian)找(zhao)到田(tian)光,經(jing)過田(tian)光先(xian)生的(de)(de)(de)引見而結(jie)識了著名的(de)(de)(de)俠士(shi)荊軻。
荊(jing)軻,衛國人(ren)。衛亡,游歷趙國的榆次、邯鄲等地(di)。至燕,整日(ri)在市井(jing)放歌縱(zong)酒,酒醉(zui)之后(hou)常與(yu)(yu)好(hao)友高漸離等相對而(er)泣(qi),旁若無(wu)人(ren)。并且荊(jing)軻“好(hao)讀(du)書擊劍(jian)”,“雖(sui)游于酒人(ren)乎(hu),然其為人(ren)沉深(shen)好(hao)書”,也就是說,荊(jing)軻更是一個有學(xue)問的沉穩(wen)之士,而(er)非一介(jie)山野莽夫。太(tai)子(zi)丹(dan)向荊(jing)軻袒露腹心,“誠得劫秦(qin)王,使(shi)悉反諸侯侵地(di),若曹沫之與(yu)(yu)齊桓公,則大善矣;則不可,因而(er)刺殺之。”荊(jing)軻開始(shi)婉拒太(tai)子(zi)丹(dan)讓他(ta)(ta)刺秦(qin)的要求,但太(tai)子(zi)丹(dan)將他(ta)(ta)尊(zun)為上卿,給(gei)予他(ta)(ta)極為優厚的禮遇(yu),致使(shi)荊(jing)軻答應了他(ta)(ta)的請求。
此時秦(qin)將(jiang)(jiang)王翦率(lv)軍(jun)(jun)至燕國(guo)南部(bu)邊界(jie)。太子(zi)丹十分恐懼,便對荊(jing)(jing)軻說道(dao):“秦(qin)兵如果渡過易水,我軍(jun)(jun)如何能(neng)(neng)敵,愿(yuan)荊(jing)(jing)卿(qing)早日打算。“荊(jing)(jing)軻說:“依太子(zi)之(zhi)言,臣(chen)(chen)愿(yuan)謁之(zhi),但(dan)是(shi)就算是(shi)現在去秦(qin)國(guo),也未必能(neng)(neng)接近秦(qin)王。現在秦(qin)王以黃(huang)金千兩,食邑萬戶欲購樊將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)的頭(tou)(tou)顱。如能(neng)(neng)將(jiang)(jiang)樊將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)頭(tou)(tou)顱和燕國(guo)督亢的地(di)圖,獻給秦(qin)王,秦(qin)王定要見臣(chen)(chen),臣(chen)(chen)才(cai)能(neng)(neng)有機會。”太子(zi)說道(dao):“樊將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)窮困來(lai)(lai)投(tou)于我,我不能(neng)(neng)為自(zi)己的私心而殺(sha)前來(lai)(lai)投(tou)我的樊將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun),愿(yuan)荊(jing)(jing)卿(qing)再考慮一(yi)下(xia)別的辦法。”
荊(jing)軻知道(dao)太子(zi)不忍,但私下見樊(fan)於期說(shuo)道(dao):“將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)與秦(qin)王(wang)(wang)可(ke)謂血海深仇(chou)(chou),今聽聞秦(qin)王(wang)(wang)欲以(yi)千金,食(shi)邑(yi)萬戶購(gou)將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)頭顱,您要怎么(me)辦?”樊(fan)於期仰(yang)天(tian)長嘆說(shuo)道(dao):“我一想(xiang)到此處,常痛於骨髓(sui),也想(xiang)不出什(shen)么(me)辦法。”荊(jing)軻說(shuo):“今有一言可(ke)以(yi)解燕國之(zhi)患,報將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)之(zhi)仇(chou)(chou)者,何(he)如(ru)?”於期于是問(wen):“為(wei)之(zhi)奈何(he)?”荊(jing)軻說(shuo):“愿(yuan)得將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)之(zhi)首以(yi)獻秦(qin)王(wang)(wang),秦(qin)王(wang)(wang)自(zi)然十分(fen)高興而見臣(chen)。臣(chen)左手把其袖,右手其胸;刺殺秦(qin)王(wang)(wang),以(yi)解燕國之(zhi)患又能(neng)報將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)之(zhi)仇(chou)(chou),將(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)以(yi)為(wei)如(ru)何(he)?”樊(fan)於期聽完便拔劍自(zi)剄。
太子聞之,極其哀傷。但(dan)事以(yi)至此,無可奈何,但(dan)將樊於期頭顱盛入(ru)盒中。
於是太子(zi)便求尋刺殺利器,得(de)到了趙(zhao)國人(ren)徐夫人(ren)的匕首(shou)。用毒藥煮煉,交給荊(jing)軻。又派了一個勇士秦武陽(yang),做(zuo)為荊(jing)軻的副(fu)手(shou)。
荊軻本(ben)打算再(zai)等一個能助其一臂之(zhi)力的朋友共赴秦國(guo),但因太子催之(zhi)甚急,只得帶(dai)領秦武陽離燕赴秦,慨(kai)然踐諾。
秦王(wang)政二十(shi)年(nian)(公元前227年(nian)),即(ji)燕王(wang)喜二十(shi)八(ba)年(nian),太子丹(dan)派荊(jing)軻(ke)作為(wei)使者,攜(xie)帶(dai)夾有匕首的(de)(de)(de)燕國(guo)(guo)督亢(今(jin)河北(bei)易(yi)縣(xian)、涿縣(xian)、固安一帶(dai))地圖(tu)連同秦國(guo)(guo)逃亡(wang)到(dao)燕國(guo)(guo)的(de)(de)(de)敗將(jiang)樊於期(qi)的(de)(de)(de)首級,以(yi)請求「舉(ju)國(guo)(guo)為(wei)內臣」的(de)(de)(de)名義去(qu)朝(chao)見秦王(wang)嬴政。以(yi)便行刺秦王(wang),挽救(jiu)燕國(guo)(guo)。荊(jing)軻(ke)臨(lin)行前,太子丹(dan)和(he)少數賓客(ke)穿(chuan)上(shang)白衣白帽(mao),到(dao)易(yi)水(在(zai)今(jin)河北(bei)易(yi)縣(xian))邊(bian)送行。高漸離擊筑,荊(jing)軻(ke)和(he)之,慷慨悲歌“風(feng)蕭蕭兮易(yi)水寒(han),壯(zhuang)士(shi)一去(qu)兮不復(fu)返”,表達了自己義無反顧的(de)(de)(de)精神。大家聽了非常(chang)傷感,皆垂淚涕(ti)泣。荊(jing)軻(ke)拉著秦舞(wu)陽(yang)跳上(shang)車,前往秦國(guo)(guo)都城(cheng)咸陽(yang)。
至秦(qin)(qin)國(guo)(guo)都城咸陽(yang)后,荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)持(chi)送厚禮給秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)的(de)寵(chong)臣(chen)蒙(meng)嘉。由蒙(meng)嘉進言:“燕(yan)(yan)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)誠振(zhen)怖大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)威(wei),不(bu)(bu)敢(gan)舉兵(bing)以(yi)逆軍吏,愿舉國(guo)(guo)為內臣(chen)比諸侯(hou)之(zhi)(zhi)列,給貢職如郡(jun)縣,而(er)(er)得(de)奉守(shou)先王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)宗廟。恐懼不(bu)(bu)敢(gan)自陳,斬樊於期(qi)之(zhi)(zhi)頭,及獻燕(yan)(yan)督(du)亢之(zhi)(zhi)地(di)圖(tu),函封,燕(yan)(yan)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)拜(bai)送于(yu)庭,使使以(yi)聞大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)。唯大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)命之(zhi)(zhi)。”秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)聽后非常高(gao)興,乃朝(chao)服設九賓,在咸陽(yang)宮朝(chao)堂(tang)上召(zhao)(zhao)見(jian)(jian)燕(yan)(yan)國(guo)(guo)使節。荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)捧著(zhu)(zhu)裝了樊于(yu)期(qi)頭顱的(de)盒(he)子(zi),秦(qin)(qin)舞(wu)(wu)(wu)陽(yang)捧著(zhu)(zhu)督(du)亢的(de)地(di)圖(tu),一(yi)(yi)步(bu)步(bu)走上秦(qin)(qin)國(guo)(guo)朝(chao)堂(tang)的(de)臺階。秦(qin)(qin)舞(wu)(wu)(wu)陽(yang)一(yi)(yi)見(jian)(jian)秦(qin)(qin)國(guo)(guo)朝(chao)堂(tang)的(de)那種(zhong)陣式(shi),不(bu)(bu)由得(de)害(hai)怕(pa)的(de)發起(qi)(qi)(qi)抖來(lai),臉色(se)蒼白。使秦(qin)(qin)國(guo)(guo)群(qun)臣(chen)大(da)(da)為驚詫。荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)只得(de)對(dui)秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)說道(dao):“北方(fang)蠻夷粗野之(zhi)(zhi)人,從未(wei)沒(mei)見(jian)(jian)過如此大(da)(da)的(de)場(chang)面,未(wei)免有(you)些害(hai)怕(pa),請大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)諒解。”王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)對(dui)荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)說:“叫秦(qin)(qin)舞(wu)(wu)(wu)陽(yang)把(ba)地(di)圖(tu)給你,你一(yi)(yi)個人上來(lai)吧。”荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)從秦(qin)(qin)舞(wu)(wu)(wu)陽(yang)手(shou)里(li)接過地(di)圖(tu),捧著(zhu)(zhu)木匣上去,獻給秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)。秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)打開木匣,果然是(shi)(shi)(shi)樊于(yu)期(qi)的(de)頭顱。秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)又(you)叫荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)拿地(di)圖(tu)來(lai)。荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)把(ba)一(yi)(yi)卷地(di)圖(tu)慢(man)慢(man)打開,直到(dao)圖(tu)窮(qiong)匕(bi)(bi)現。當荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)右手(shou)拿起(qi)(qi)(qi)匕(bi)(bi)首,左(zuo)手(shou)抓住嬴政(zheng)(zheng)的(de)袖子(zi)正要說話(hua)。秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)此時大(da)(da)驚,出(chu)于(yu)本能(neng)反應,起(qi)(qi)(qi)身掙脫開了荊(jing)(jing)軻(ke)(ke),荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)抓著(zhu)(zhu)的(de)袖子(zi)被扯斷(duan)。秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)想將佩劍(jian)拔出(chu),但劍(jian)太(tai)長,心里(li)又(you)著(zhu)(zhu)急,劍(jian)沒(mei)有(you)拔出(chu)來(lai)。荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)向秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)撲來(lai),秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)環柱(zhu)逃避,荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)緊追秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)。旁邊雖有(you)許多人,但是(shi)(shi)(shi)都手(shou)無寸鐵;而(er)(er)殿(dian)下的(de)武(wu)士,按秦(qin)(qin)國(guo)(guo)的(de)規定(ding),沒(mei)有(you)秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)召(zhao)(zhao)令(ling)是(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)準上殿(dian)的(de),官員中(zhong)有(you)個侍醫夏無且,急中(zhong)生智,拿起(qi)(qi)(qi)手(shou)里(li)的(de)藥袋(dai)對(dui)準荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)扔(reng)了過去。因為荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)揚要起(qi)(qi)(qi)手(shou)來(lai)擋避這(zhe)個藥袋(dai),而(er)(er)使他(ta)分了神(shen)。這(zhe)時,一(yi)(yi)邊的(de)大(da)(da)臣(chen)對(dui)著(zhu)(zhu)秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)喊道(dao)“大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)背(bei)負著(zhu)(zhu)劍(jian)鞘(qiao),背(bei)負著(zhu)(zhu)就能(neng)拔出(chu)來(lai)了”。秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)抓住剛才夏無且制(zhi)造的(de)機會,將劍(jian)負于(yu)背(bei)拔出(chu),剎那間斬斷(duan)了荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)左(zuo)股(gu),荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)因傷栽(zai)倒到(dao)地(di)上,勉強坐(zuo)起(qi)(qi)(qi),右手(shou)把(ba)匕(bi)(bi)首向秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)擲去,擊中(zhong)桐柱(zhu),擦出(chu)火花。嬴政(zheng)(zheng)再用(yong)(yong)劍(jian)砍他(ta),荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)用(yong)(yong)手(shou)去接,五個手(shou)指應聲(sheng)而(er)(er)落。荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)自知大(da)(da)事未(wei)成(cheng),倚柱(zhu)而(er)(er)笑(xiao),對(dui)秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)說:“事情之(zhi)(zhi)所以(yi)不(bu)(bu)能(neng)成(cheng)功,是(shi)(shi)(shi)因為我(wo)想活捉你的(de),一(yi)(yi)定(ding)要你同我(wo)們訂下條(tiao)約(yue)來(lai)回報(bao)太(tai)子(zi)啊。”此時,侍從的(de)武(wu)士已受秦(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)命令(ling),趕上殿(dian)來(lai)結果了荊(jing)(jing)軻(ke)(ke)的(de)性命。而(er)(er)秦(qin)(qin)舞(wu)(wu)(wu)陽(yang)也被侍從的(de)武(wu)士砍殺于(yu)朝(chao)堂(tang)的(de)臺階下。
事后秦(qin)(qin)王(wang)政大(da)怒,命令(ling)大(da)將(jiang)王(wang)翦攻(gong)打燕(yan)(yan)國(guo),燕(yan)(yan)太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)帶兵抵抗(kang),無奈非(fei)(fei)秦(qin)(qin)軍(jun)(jun)(jun)的(de)對手(shou)。秦(qin)(qin)王(wang)政二(er)十一年(公元前226年)秦(qin)(qin)軍(jun)(jun)(jun)攻(gong)下燕(yan)(yan)國(guo)都薊,燕(yan)(yan)王(wang)喜與太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)逃往(wang)遼東郡(jun)。秦(qin)(qin)王(wang)又派大(da)將(jiang)李信率軍(jun)(jun)(jun)追擊(ji),非(fei)(fei)要(yao)將(jiang)太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)拿住(zhu),否則不肯罷休。燕(yan)(yan)王(wang)喜聽從了代王(wang)嘉的(de)計(ji)策,被迫縊死太(tai)子(zi)(zi)丹(dan),將(jiang)太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)的(de)人(ren)頭獻給秦(qin)(qin)軍(jun)(jun)(jun)求和。暫緩了危局。秦(qin)(qin)軍(jun)(jun)(jun)便南下攻(gong)打魏(wei)國(guo)和楚(chu)國(guo),當魏(wei)楚(chu)兩國(guo)被滅之后,便轉而收拾燕(yan)(yan)國(guo)。秦(qin)(qin)王(wang)政二(er)十五年(公元前222年),秦(qin)(qin)軍(jun)(jun)(jun)攻(gong)打遼東,俘燕(yan)(yan)王(wang)喜,燕(yan)(yan)國(guo)滅亡。
秦(qin)王政(zheng)重用尉繚(liao),一心想(xiang)獨霸(ba)中原,不斷向各(ge)國(guo)進攻。他(ta)拆散了燕國(guo)和趙國(guo)的聯盟,使(shi)燕國(guo)丟了好(hao)幾座城。
燕(yan)(yan)國(guo)(guo)的太子丹原來(lai)留在秦(qin)國(guo)(guo)當人質(zhi),他(ta)(ta)見秦(qin)王政決心兼并(bing)列國(guo)(guo),又奪去(qu)了(le)燕(yan)(yan)國(guo)(guo)的土地,就偷偷地逃回燕(yan)(yan)國(guo)(guo)。他(ta)(ta)恨透了(le)秦(qin)國(guo)(guo),一心要替燕(yan)(yan)國(guo)(guo)報仇。但他(ta)(ta)既不操練兵馬,也不打算聯絡諸(zhu)侯(hou)共同抗秦(qin),卻把燕(yan)(yan)國(guo)(guo)的命運寄托在刺(ci)客身上。他(ta)(ta)把家產全拿出來(lai),找尋能刺(ci)秦(qin)王政的人。
后來,太子丹物色到(dao)了一(yi)個很有本領(ling)的(de)勇士,名(ming)叫荊軻。他把荊軻收在門(men)下(xia)當上賓,把自(zi)己的(de)車馬給荊軻坐,自(zi)己的(de)飯食、衣服讓荊軻一(yi)起享用。荊軻當然很感(gan)激(ji)太子丹。
公元前230年(nian),秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)滅(mie)了(le)韓國(guo)(guo)(guo);過了(le)兩年(nian),秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)大將王翦(音jiān)占領了(le)趙國(guo)(guo)(guo)都(dou)城邯鄲,一直(zhi)向(xiang)北(bei)進(jin)軍,逼近了(le)燕(yan)國(guo)(guo)(guo)。
燕太子丹十(shi)分(fen)焦急,就(jiu)去找荊軻。太子丹說:“拿(na)兵力(li)去對付秦(qin)(qin)(qin)國,簡(jian)直像拿(na)雞蛋(dan)去砸石頭(tou);要(yao)聯合各國合縱抗秦(qin)(qin)(qin),看(kan)來(lai)也辦不到了。我想,派(pai)一位(wei)勇士,打扮成使者去見秦(qin)(qin)(qin)王,挨近秦(qin)(qin)(qin)王身邊,逼他退還諸侯的(de)土地。秦(qin)(qin)(qin)王要(yao)是(shi)答(da)應了最好,要(yao)是(shi)不答(da)應,就(jiu)把(ba)他刺(ci)死。您(nin)看(kan)行不行?”
荊軻說:“行(xing)是行(xing),但(dan)要挨近秦王身邊,必定得(de)先叫他(ta)相信我(wo)們是向他(ta)求和去(qu)的。聽說秦王早(zao)想得(de)到燕國最(zui)肥沃的土(tu)地督亢(kang)(在河北(bei)涿縣一帶)。還有秦國將軍樊于(yu)期,現(xian)在流亡在燕國,秦王正在懸(xuan)賞(shang)通(tong)緝他(ta)。我(wo)要是能拿著(zhu)樊將軍的頭和督亢(kang)的地圖去(qu)獻給秦王,他(ta)一定會(hui)接見我(wo)。這樣,我(wo)就(jiu)可以對(dui)付他(ta)了。”
太(tai)子(zi)丹感到(dao)為難,說(shuo):“督亢(kang)的地圖(tu)好辦;樊將軍受秦(qin)國迫(po)害來(lai)投奔我(wo),我(wo)怎么忍心傷害他呢?”
荊(jing)軻(ke)知道太(tai)子(zi)丹心里不(bu)(bu)忍,就私下去(qu)找樊(fan)于(yu)期,跟樊(fan)于(yu)期說:“我(wo)有(you)一個主意(yi),能幫助燕(yan)國解除(chu)禍(huo)患,還能替將軍報仇,可就是說不(bu)(bu)出(chu)口。”
樊于期(qi)連忙說:“什么主意(yi),你快說啊!”
荊軻說:“我(wo)決定去行(xing)刺,怕的(de)就是見(jian)不到秦(qin)王的(de)面。現在秦(qin)王正在懸賞通緝你,如果我(wo)能夠(gou)帶著你的(de)頭顱去獻(xian)給他(ta),他(ta)準能接見(jian)我(wo)。”
樊于期(qi)說:“好,你(ni)就(jiu)拿去吧!”說著,就(jiu)拔出(chu)寶劍(jian),抹脖子自殺(sha)了。
太子丹事(shi)前準備了一(yi)把(ba)(ba)鋒利的(de)匕首(shou),叫工匠用(yong)毒藥煮煉過。誰只要被這把(ba)(ba)匕首(shou)刺出(chu)一(yi)滴血,就(jiu)會立刻氣絕(jue)身(shen)死(si)。他把(ba)(ba)這把(ba)(ba)匕首(shou)送給荊軻(ke),作(zuo)為行刺的(de)武器,又派(pai)了個(ge)年(nian)才(cai)十三歲(sui)的(de)勇士秦舞(wu)陽,做荊軻(ke)的(de)副手。
公元前227年(nian),荊軻(ke)從(cong)燕(yan)國出(chu)發到咸陽(yang)去。太子(zi)丹和(he)少數賓客穿上(shang)白(bai)衣白(bai)帽,到易水(shui)(在今(jin)河北易縣)邊(bian)送(song)別。臨行的時候,荊軻(ke)給(gei)大家唱了一(yi)首歌:
“風蕭(xiao)(xiao)蕭(xiao)(xiao)兮易(yi)水寒,
壯士一去(qu)兮不復還。”
大(da)家(jia)聽了(le)他(ta)悲壯(zhuang)的歌聲,都傷心得流(liu)下眼淚。荊(jing)軻拉著秦舞陽跳上車(che),頭也不回地(di)走(zou)了(le)。
荊軻到了(le)咸陽。秦王政(zheng)一聽燕國派(pai)使者把樊(fan)于(yu)期(qi)的(de)(de)頭顱和(he)督亢的(de)(de)地圖都(dou)送來了(le),十分高興,就命令在(zai)咸陽宮接見荊軻。
朝見(jian)的(de)儀式(shi)開始了。荊軻捧著裝了樊于期頭(tou)顱的(de)盒子,秦舞陽捧著督亢的(de)地圖(tu),一(yi)步(bu)步(bu)走上秦國朝堂(tang)的(de)臺階(jie)。
秦舞(wu)陽一見秦國朝堂那副威嚴樣子(zi),不由(you)得(de)害(hai)怕得(de)發起抖來。
秦王政(zheng)左右(you)的(de)侍衛一(yi)見,吆喝了一(yi)聲,說:“使者(zhe)干么變了臉色(se)?”
荊軻(ke)回頭一瞧(qiao),果然見秦(qin)舞陽的(de)臉又青又白,就賠笑對(dui)秦(qin)王(wang)說:“粗野的(de)人,從(cong)來沒見過(guo)大王(wang)的(de)威嚴,免(mian)不了有點害怕,請大王(wang)原諒。”
秦王(wang)政畢竟有(you)點(dian)懷疑,對(dui)荊軻(ke)說:“叫秦舞陽(yang)把地圖給你,你一(yi)個(ge)人上來吧(ba)。”
荊(jing)軻(ke)(ke)從秦舞陽手里(li)接過地圖(tu),捧著木匣上去,獻給(gei)秦王政。秦王政打(da)開(kai)木匣,果然是樊于期的頭顱。秦王政又叫荊(jing)軻(ke)(ke)拿地圖(tu)來。荊(jing)軻(ke)(ke)把一卷地圖(tu)慢(man)慢(man)打(da)開(kai),到地圖(tu)全都打(da)開(kai)時,荊(jing)軻(ke)(ke)預先(xian)卷在(zai)地圖(tu)里(li)的一把匕(bi)首(shou)就露(lu)出(chu)來了(le)。
秦王政一見,驚得跳(tiao)了起來。
荊軻連忙抓起匕首(shou),左(zuo)手(shou)拉住秦王(wang)政(zheng)的袖子,右手(shou)把匕首(shou)向秦王(wang)政(zheng)胸口直(zhi)扎(zha)過去。
秦王(wang)政使勁(jing)地向后一(yi)轉身,把那只袖子掙斷了(le)。他跳過旁(pang)邊的屏風,剛要往外(wai)跑(pao)。荊軻拿著(zhu)匕(bi)首追了(le)上來,秦王(wang)政一(yi)見跑(pao)不了(le),就繞(rao)著(zhu)朝堂上的大銅柱子跑(pao)。荊軻緊緊地逼著(zhu)。
兩個人(ren)像走馬燈似(si)地直轉悠。
旁邊雖然有許多官員,但是都手無(wu)寸(cun)鐵;臺階下的武士,按秦國的規矩,沒(mei)有秦王命令(ling)是不準上殿的,大(da)家(jia)都急得六(liu)神無(wu)主,也沒(mei)有人召(zhao)臺下的武士。
官(guan)員中有個伺候(hou)秦(qin)王政的醫生(sheng),急(ji)中生(sheng)智,拿(na)起手里的藥袋(dai)對(dui)準荊軻扔了過去(qu)。荊軻用手一揚,那(nei)只藥袋(dai)就飛(fei)到一邊去(qu)了。
就在這一(yi)眨眼的工夫(fu),秦王政往前(qian)一(yi)步,拔出寶劍,砍斷(duan)了(le)荊軻的左腿。
荊(jing)軻站(zhan)立不住,倒在(zai)地上。他拿匕(bi)首(shou)直向秦王政扔過去。秦王政往右(you)邊只一(yi)閃,那把匕(bi)首(shou)就從(cong)他耳邊飛過去,打在(zai)銅柱子上,“嘣”的一(yi)聲,直迸火星兒。
秦王(wang)政見(jian)荊(jing)軻(ke)手里沒有武器(qi),又(you)上前向荊(jing)軻(ke)砍(kan)了幾(ji)劍。荊(jing)軻(ke)身上受(shou)了八處劍傷,自己知道已經失(shi)敗,苦笑著說:“我(wo)沒有早下手,本來是想先逼你退還燕國的土地。”
這(zhe)時候,侍從的武士已(yi)經一起趕上殿來,結果了(le)荊軻的性(xing)命(ming)。臺階下的那個秦舞陽,也早就給武士們殺(sha)了(le)。
《詠荊軻》
陶淵明
燕丹善養(yang)士(shi),⑵志在(zai)報強嬴。⑶
招集百夫良,⑷歲暮得荊卿(qing)。⑸
君子死知己,提劍出燕京;
素(su)驥(ji)鳴廣陌(mo),⑹慷慨(kai)送我行。
雄發指危冠,猛(meng)氣充長纓。
飲(yin)餞易水上,四座列群英(ying)。
漸離擊悲(bei)筑,⑺宋意(yi)唱高聲。⑻
蕭蕭哀風(feng)逝,淡淡寒波生。
商音更流涕(ti),羽奏壯士驚。⑼
心(xin)知去不歸,且有后世名。
登車何時(shi)顧(gu),飛(fei)蓋入秦(qin)庭(ting)。⑽
凌厲越(yue)萬(wan)里,逶迤過(guo)千(qian)城。
圖窮事自(zi)至,⑾豪主正怔(zheng)營。⑿
惜哉(zai)劍術疏,奇功遂不成。
其人雖已沒(mei),千載有(you)余情。
【譯文】
燕(yan)國太子喜歡收養門客,目的是對(dui)秦國報仇雪恨。
他到處招(zhao)集有本領(ling)的人(ren),這一年(nian)年(nian)底募得了荊卿。
君子(zi)重義氣為自己而死,荊軻仗劍(jian)就要(yao)辭別燕京。
白(bai)色駿馬在大路上(shang)鳴(ming)叫,眾人(ren)意氣激昂為他(ta)送行。
個個同仇(chou)敵愾怒(nu)發沖冠,勇猛之(zhi)氣(qi)似要沖斷帽纓。
易水邊擺(bai)下盛大的(de)別宴,在座的(de)都是(shi)人中(zhong)的(de)精英。
漸離擊筑筑聲(sheng)慷(kang)慨悲壯,宋意唱歌歌聲(sheng)響遏行云。
座席中(zhong)吹過蕭(xiao)蕭(xiao)的衰風(feng),水面上漾起淡淡的波(bo)紋。
唱到商音聽者無不流淚,奏到羽音荊(jing)軻(ke)格外驚心。
他明(ming)知這(zhe)一去不再回(hui)返,留下的姓名將萬古長(chang)存。
登車(che)而去(qu)何曾有所眷顧,飛(fei)車(che)直馳那(nei)秦(qin)國的(de)官廷。
勇往直前行程超過萬里,曲折行進(jin)所(suo)經何止千(qian)城。
翻完地(di)(di)圖(tu)忽地(di)(di)現出匕首(shou),秦(qin)王(wang)一(yi)見不由(you)膽(dan)顫心驚。
可(ke)惜呀!只可(ke)惜劍術欠佳,奇功偉(wei)績終(zhong)于未能完成。
荊軻其(qi)人(ren)雖(sui)然早已死去,他的精神永遠激(ji)勵(li)后人(ren)。
【注釋】
⑴本(ben)篇詠史(shi),歌頌荊(jing)軻的(de)俠義,惋惜(xi)他的(de)失(shi)敗(bai)。荊(jing)軻為燕太(tai)子丹復讎(chou),以匕首逼秦王,不成被殺。事跡(ji)見《史(shi)記·剌(la)客列傳》。
⑵燕丹:戰國燕王(wang)喜(xi)太子名丹。
⑶強嬴:指秦國。秦為嬴姓。
⑷百(bai)夫良(liang)(liang):能匹敵(di)百(bai)人(ren)(ren)的良(liang)(liang)士。春秋(qiu)時(shi)秦國子(zi)(zi)車氏(shi)的三(san)子(zi)(zi),國人(ren)(ren)稱之(zhi)(zhi)為(wei)三(san)良(liang)(liang),《詩(shi)經·黃鳥》稱之(zhi)(zhi)為(wei)“百(bai)夫之(zhi)(zhi)特”。
⑸荊(jing)(jing)卿(qing):即荊(jing)(jing)軻,燕國(guo)人謂之荊(jing)(jing)卿(qing)。
⑹素(su)驥(ji):白(bai)馬(ma)。《史記(ji)》說荊軻(ke)從燕出發時燕太子(zi)丹及賓(bin)客著白(bai)衣(yi)冠(喪服)相送(song)易水上。作者本此翻創(chuang)為白(bai)馬(ma)送(song)行。
⑺漸離:人名(ming),姓高。筑:樂器(qi)名(ming),似箏,十三弦(xian),頸(jing)細(xi)而曲。
⑻宋意:燕國的勇士。
⑼商、羽(yu):各為五音之一。
⑽蓋(gai):車篷。飛(fei)(fei)蓋(gai):似謂車行如飛(fei)(fei),極(ji)言(yan)其迅速。一說“飛(fei)(fei)”字形容其高,就是“飛(fei)(fei)閣”、“飛(fei)(fei)檐(yan)”的飛(fei)(fei)。
⑾圖(tu)窮:荊(jing)軻獻秦王督亢地(di)圖(tu),中藏匕首。秦王展(zhan)圖(tu),圖(tu)窮而匕首現。荊(jing)軻取匕首刺(ci)秦王。“事”,即指行刺(ci)。
⑿豪主(zhu):指秦王。怔營(ying):惶懼。
秦將王翦破趙,虜(lu)趙王,盡收其地(di)(di),進(jin)兵北略(2)地(di)(di),至燕南界。
太(tai)(tai)子丹(dan)恐懼,乃請荊卿(qing)(3)曰(yue):“秦兵旦暮渡易(yi)水(4),則(ze)雖欲長(chang)侍(shi)(5)足下(xia),豈可得(de)哉?”荊卿(qing)曰(yue):“微(wei)太(tai)(tai)子言,臣(chen)(chen)愿得(de)謁之(zhi)(6)。今行而無信,則(ze)秦未可親也(7)。夫今樊(fan)將(jiang)軍(8),秦王(wang)購之(zhi)金千斤(9),邑萬家(jia)。誠能得(de)樊(fan)將(jiang)軍首,與燕督亢(10)之(zhi)地圖(tu)獻(xian)秦王(wang),秦王(wang)必說(11)見臣(chen)(chen),臣(chen)(chen)乃得(de)有以(yi)報(太(tai)(tai)子)。”太(tai)(tai)子曰(yue):“樊(fan)將(jiang)軍以(yi)窮(qiong)困(kun)來(lai)歸丹(dan),丹(dan)不忍以(yi)己之(zhi)私,而傷長(chang)者之(zhi)意(yi),愿足下(xia)更(geng)慮(lv)之(zhi)(12)!”
荊軻知太(tai)子不(bu)忍,乃遂私見(jian)樊於期(qi)(qi),曰(yue):“秦之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)遇(13)將(jiang)軍(jun),可謂深(shen)(14)矣。父母(mu)宗族,皆為(wei)戮沒(15)。今(jin)聞購將(jiang)軍(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)首,金千斤,邑萬(wan)家(jia),將(jiang)奈(nai)何?”樊將(jiang)軍(jun)仰天太(tai)息流涕曰(yue):“吾每念(nian),常痛于骨髓(sui),顧計不(bu)知所出耳!(16)”軻曰(yue):“今(jin)有一言,可以(yi)(yi)解燕國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)患(huan),而(er)(er)報將(jiang)軍(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)仇(chou)者(zhe),何如?”樊於期(qi)(qi)乃前(qian)曰(yue):“為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奈(nai)何?”荊軻曰(yue):“愿得將(jiang)軍(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)首以(yi)(yi)獻秦,秦王必喜而(er)(er)善(17)見(jian)臣。臣左手把(ba)(18)其(qi)袖,而(er)(er)右(you)手揕(zhèn)(19)其(qi)胸,然則將(jiang)軍(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)仇(chou)報,而(er)(er)燕國(guo)(guo)見(jian)陵之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)恥(20)除矣。將(jiang)軍(jun)豈有意乎(hu)?”樊於期(qi)(qi)偏袒(tan)(tǎn)扼(è)腕而(er)(er)進(21)曰(yue):“此(ci)臣之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)日(ri)夜(ye)切齒拊(fu)(fǔ)心(22)也,乃今(jin)得聞教(jiao)!”遂自(zi)刎。
太子(zi)聞(wen)之,馳往,伏尸而哭,極(ji)哀。既已,不可奈何(he),乃遂(sui)收盛(chéng)(23)樊於期之首,函封之(24)。
于是太子預求天下之(zhi)(zhi)利匕首,得趙(zhao)人(ren)徐夫人(ren)(25)之(zhi)(zhi)匕首,取之(zhi)(zhi)百(bai)金,使工以藥淬(cui)(cuì)之(zhi)(zhi)(26)。以試(shi)人(ren),血濡(rú)縷(lv)(27),人(ren)無不立死者。乃為裝(zhuang)遣荊軻。
燕國有(you)勇士秦武(wu)(wu)陽(即秦舞(wu)(wu)陽,在《史記》中為(wei)“秦舞(wu)(wu)陽”),年(nian)十二,殺人,人不敢(gan)與忤(wǔ)視(28)。乃令秦武(wu)(wu)陽為(wei)副(29)。
荊軻有所待,欲與俱(ju)(30),其人(ren)居遠(yuan)未(wei)來,而為留(liu)待。頃之(zhi)(zhi)未(wei)發(fa)(fa),太子遲(chi)之(zhi)(zhi)(31)。疑其有改悔,乃復請(qing)之(zhi)(zhi)曰(yue):“日(ri)以盡矣,荊卿豈無意哉?丹請(qing)先遣秦武陽(yang)!”荊軻怒,叱(chi)(chì)太子曰(yue):“今(jin)(jin)日(ri)往(wang)而不反者,豎子也(32)!今(jin)(jin)提一匕(bi)首入不測(33)之(zhi)(zhi)強秦,仆所以留(liu)者,待吾客(ke)與俱(ju)。今(jin)(jin)太子遲(chi)之(zhi)(zhi),請(qing)辭決矣(34)!”遂發(fa)(fa)。
太(tai)子(zi)及賓(bin)客知(zhi)其事者,皆白衣冠以送之。至易水上(shang),既祖,取道(35)。高(gao)漸離(36)擊筑,荊軻和(hè)而歌,為變徵(zhǐ)之聲(37),士(shi)皆垂淚涕泣。又(you)前(qian)而為歌曰:“風蕭蕭兮(xi)易水寒,壯士(shi)一去兮(xi)不復(fu)還!”復(fu)為慷(kang)慨羽聲(38),士(shi)皆瞋(chēn)目(mu)(39),發(fa)盡上(shang)指(zhi)冠。于(yu)是荊軻遂就車而去,終已不顧(40)。
既至秦,持千金之資(zi)幣物(41),厚(hou)遺(wèi)秦王(wang)寵臣中庶(shu)子蒙嘉(jia)(42)。
嘉(jia)為先(xian)言(yan)于秦王(wang)曰:“燕王(wang)誠(cheng)振(zhen)怖(43)大王(wang)之(zhi)威,不敢興兵以拒(ju)大王(wang),愿舉國為內臣。比(44)諸(zhu)侯之(zhi)列,給貢(gong)職(zhi)如(ru)郡縣(xian)(45),而得奉守先(xian)王(wang)之(zhi)宗廟(46)。恐(kong)懼不敢自陳,謹斬樊於期頭,及(ji)獻燕之(zhi)督亢之(zhi)地圖,函封,燕王(wang)拜送于庭,使使(47)以聞大王(wang)。唯大王(wang)命之(zhi)(48)。”
秦王聞(wen)之,大喜。乃(nai)朝服,設九賓,見燕使者(zhe)咸(xian)陽宮。
荊軻奉(49)樊於期頭函,而秦(qin)武(wu)陽奉地(di)圖匣,以(yi)次進(50)。至陛(bi)(51)下,秦(qin)武(wu)陽色變振恐(kong),群臣怪之,荊軻顧笑武(wu)陽(52),前為謝曰:“北蠻夷之鄙人(ren),未(wei)嘗見天子,故振懾(shè),愿大王少假借之(53),使畢使于(yu)前(54)。”秦(qin)王謂(wei)軻曰:“起,取武(wu)陽所持圖!”
軻既取圖(tu)奉(feng)之(zhi)(zhi),發(fa)(fā)(55)圖(tu),圖(tu)窮而匕首(shou)(shou)見(jian)。因左(zuo)手把秦王(wang)之(zhi)(zhi)袖(xiu),而右手持匕首(shou)(shou)揕之(zhi)(zhi)。未至身,秦王(wang)驚,自引而起,絕袖(xiu)(56)。拔劍(jian),劍(jian)長,操其室(shi)(57)。時恐急,劍(jian)堅(58),故不可立拔。
荊軻(ke)逐(zhu)秦(qin)(qin)王,秦(qin)(qin)王還(huan)柱而(er)(er)走。群(qun)臣驚(jing)愕(e),卒(zu)起(qi)不意,盡失其度(59)。而(er)(er)秦(qin)(qin)法,群(qun)臣侍(shi)殿上者,不得(de)(de)持(chi)尺兵(60);諸郎中(61)執兵,皆陳殿下(xia),非有(you)詔不得(de)(de)上。方急(ji)時,不及召(zhao)下(xia)兵,以(yi)(yi)故荊軻(ke)逐(zhu)秦(qin)(qin)王,而(er)(er)卒(zu)(cù)惶急(ji)無以(yi)(yi)擊軻(ke),而(er)(er)乃以(yi)(yi)手共(gong)搏之(zhi)。
是(shi)時,侍醫夏無且(jū)以其(qi)所(suo)奉藥囊提(ti)(dǐ)(62)軻。秦王方還柱(zhu)走(zou),卒惶急不知所(suo)為。左(zuo)右乃(nai)曰:“王負劍(63)!王負劍!”遂拔以擊荊軻,斷其(qi)左(zuo)股。荊軻廢(64),乃(nai)引(65)其(qi)匕(bi)首提(ti)秦王,不中(zhong),中(zhong)柱(zhu)。秦王復擊軻,被八創(chuāng)(66)。
軻自知事不就,倚柱而笑,箕(jī)踞(67)以(yi)罵(ma)曰:“事所以(yi)不成者,乃欲(yu)以(yi)生劫(68)之,必得約契(qi)以(yi)報太子也。”
左右既前,斬(zhan)荊軻(ke)。秦王目眩良久。
(詳見《史(shi)記》、《戰國策》)
(1)秦(qin)將(jiang)王翦破(po)趙,虜趙王:這是(shi)(shi)公元前228年(nian)的事。荊軻刺秦(qin)王是(shi)(shi)在第二年(nian)。
(2)收:占(zhan)領。北(bei):向北(bei)(名詞用(yong)作狀語)。略:通(tong)掠,掠奪(duo)(duo),奪(duo)(duo)取。
(3)荊(jing)卿:燕(yan)人(ren)稱荊(jing)軻為荊(jing)卿。卿,古代對人(ren)的敬稱。
(4)旦暮渡易(yi)水(shui):早晚就要(yao)渡過易(yi)水(shui)了(le)。旦暮,早晚,極言時(shi)間短暫(zan)。易(yi)水(shui),在(zai)河北省西部,發源于易(yi)縣,在(zai)定興縣匯入南拒馬河。
(5)長(chang)侍:長(chang)久侍奉。
(6)微太子言,臣愿得謁之:即使(shi)太子不(bu)說,我也要請(qing)求行動。微,假如沒有(you)。謁,拜訪(fang)。
(7)今行而(er)無(wu)信,則秦未可親也:當下去卻沒有(you)什么憑(ping)(ping)信之(zhi)物,就無(wu)法接(jie)近秦王。信:憑(ping)(ping)信之(zhi)物。親:親近,接(jie)近。
(8)樊將軍:即下(xia)文的樊於期,秦國將領,因(yin)得罪秦王,逃(tao)到燕國。
(9)秦王(wang)購(gou)之金(jin)千斤,邑(yi)萬家:秦王(wang)用一千斤金(jin)(當時以銅(tong)為金(jin))和一萬戶人口的封(feng)地做賞格(ge),懸賞他(ta)的頭。購(gou),重金(jin)征求(qiu)。邑(yi),封(feng)地。
(10)督(du)亢:今河(he)北省易縣,霸(ba)縣一帶,是燕國(guo)土地肥沃的地方。
(11)說(shuo):同(tong)“悅”,喜(xi)歡,高興。
(12)更慮之:再(zai)想(xiang)想(xiang)別的辦(ban)法(fa)。更,再(zai)、另外。
(13)遇:對(dui)待。
(14)深,這里是刻毒的意(yi)思。
(15)戮沒:殺戮和(he)沒收。重要的人殺掉(diao),其他人等收為奴婢。
(16)顧計不(bu)知(zhi)所出(chu)耳:只是想不(bu)出(chu)什么辦(ban)法罷了。顧,不(bu)過,只是,表輕(qing)微轉(zhuan)折(zhe)。
(17)善:好好地。
(18)把:握,抓住(zhu)。
(19)揕:刺。
(20)見陵之恥(chi):被欺侮的恥(chi)辱。見,被。陵,侵犯,欺侮。
(21)偏袒扼腕(wan)而進:脫下一只衣袖,握(wo)住手(shou)腕(wan),走(zou)近一步。這里形(xing)容(rong)激動憤怒的樣子。偏袒,袒露一只臂膀(bang)。扼:握(wo)住。
(22)拊心:捶胸,這里形容(rong)非常心痛。
(23)盛:裝。
(24)函封之:用(yong)匣(xia)子封裝起來。函,用(yong)匣(xia)子。
(25)徐夫人(ren):姓(xing)徐,名夫人(ren)。一個收藏(zang)匕(bi)首的人(ren)。
(26)工:工匠(jiang)。以藥淬之(zhi):在淬火時把(ba)毒(du)藥浸到匕首上。淬,把(ba)燒紅(hong)的鐵器浸入(ru)水或者(zhe)其他液體,急速(su)冷卻,使之(zhi)硬化。
(27)濡(ru)縷:沾(zhan)濕(shi)衣縷。濡(ru),浸濕(shi),沾(zhan)濕(shi)。
(28)忤(wu)視:正眼看(kan)。忤(wu),逆。意思是迎著目光看(kan)。
(29)為副(fu):做助手。
(30)荊軻(ke)有所待,欲與俱(ju):荊軻(ke)等待一個人(ren),想同他一起去。
(31)遲之:嫌荊軻動身遲緩。
(32)往而不反者(zhe),豎(shu)(shu)子也:去了而不能(neng)好好回來復命的(de),那是沒用(yong)的(de)人(ren)。反,通“返”。豎(shu)(shu)子,對人(ren)的(de)蔑稱。
(33)不測:難以預料(liao),表示兇險。
(34)請辭(ci)決(jue)矣:我就(jiu)辭(ci)別(bie)(bie)(bie)了。請,請允許我,表示客(ke)氣。辭(ci)決(jue),辭(ci)別(bie)(bie)(bie),告別(bie)(bie)(bie)。
(35)既(ji)祖(zu),取道:祭過路神(shen),就要上路。祖(zu),臨行祭路神(shen),引申為踐(jian)行和(he)送別。
(36)高(gao)漸離:荊軻的(de)朋(peng)友。秦始皇(huang)統一中國后,高(gao)漸離因擅長擊筑(竹制(zhi)的(de)樂(le)器),秦始皇(huang)叫(jiao)他在(zai)左(zuo)右侍(shi)奉。一天,高(gao)漸離得著機(ji)會,用筑去打秦始皇(huang),要為燕(yan)國報仇,沒打中,遇(yu)害。
(37)為(wei)變(bian)徵(zhi)之聲(sheng):發出變(bian)徵(zhi)的(de)聲(sheng)音。古時音樂分為(wei)宮,商,角,徵(zhi),羽,變(bian)徵(zhi),變(bian)宮七(qi)音,變(bian)徵(zhi)是徵(zhi)音的(de)變(bian)調(diao),聲(sheng)調(diao)悲涼。
(38)慷慨羽(yu)聲(sheng):聲(sheng)調(diao)激憤的(de)羽(yu)聲(sheng)。
(39)瞋(chen)目:形容發怒時瞪(deng)大(da)眼睛的(de)樣子。
(40)終已不顧:始終不曾回頭。形容意志堅決(jue)。
(41)持千金之資幣物:拿著價(jia)值(zhi)千金的禮物。幣,禮品(pin)。
(42)厚遺(yi)秦(qin)王(wang)寵臣中庶(shu)子蒙嘉(jia):以(yi)厚禮贈(zeng)送給秦(qin)王(wang)的寵臣中庶(shu)子蒙嘉(jia)。遺(yi):贈(zeng)送。
(43)誠:確實。振(zhen)怖:懼(ju)怕。振(zhen),通“震”。
(44)比(bi):并,列。
(45)給貢職(zhi)如郡縣:像秦國的郡縣那樣(yang)貢納賦稅。給,供。
(46)奉守先(xian)(xian)王之(zhi)宗廟(miao):守住祖(zu)先(xian)(xian)的宗廟(miao)。意思是保(bao)存祖(zu)先(xian)(xian)留下(xia)的國土。
(47)使使:派遣使者。前一個(ge)“使”是(shi)動詞(ci)(ci),派遣,名(ming)詞(ci)(ci)作動詞(ci)(ci);后(hou)一個(ge)“使”是(shi)名(ming)詞(ci)(ci),使者。
(48)唯(wei)(wei)大王命之:意思(si)是一切聽大王的吩(fen)咐(fu)。唯(wei)(wei),希望(wang)的意思(si)。
(49)奉:兩手(shou)捧著。
(50)以次進:按先后順序進來。
(51)陛:殿(dian)前的臺階。
(52)顧(gu)笑武陽(yang):回頭沖武陽(yang)笑。顧(gu),回頭看。
(53)少(shao)假借之(zhi):稍微原諒他(ta)些。少(shao):通“稍”。假借,寬容,原諒。
(54)使(shi)畢使(shi)于前:讓他在(zai)大王面前完(wan)成使(shi)命。
(55)發:打開。
(56)自(zi)引而起,絕袖:自(zi)己掙著站起來,袖子斷(duan)了(le)。引,指身子向(xiang)上(shang)起。絕:掙斷(duan)。
(57)操(cao)其室(shi):握住(zhu)劍鞘。室(shi),指(zhi)劍鞘。
(58)劍堅:劍插得(de)緊。
(59)還:通“環”,繞(rao)。卒(zu)起不(bu)意(yi),盡失其度:事情突然(ran)(ran)發生(sheng),沒意(yi)料到,全(quan)都失去(qu)常態(tai)。卒(zu),通“猝(cu)”,突然(ran)(ran)。
(60)尺兵:尺寸之兵,指各種(zhong)兵器。
(61)郎中:宮廷的(de)侍衛(wei)。
(62)提(ti):擲擊。
(63)負劍:負劍于背。
(64)廢:倒下(xia)。
(65)引:舉起。
(66)被八創:荊軻受了八處劍傷。被,受。創,傷。
(67)箕踞:坐在地上,兩(liang)腳(jiao)張開,形狀像箕。這是(shi)一種輕慢傲視對方的姿態(tai)。
(68)劫:強迫(po),威逼(其訂立盟約)。
秦王必說見臣說,通(tong)“悅”,yuè,高興(xing)。
日以盡(jin)矣(yi)以,通“已(yi)”,已(yi)經(jing)。
而(er)燕國見陵之恥除(chu)矣(yi)陵,通“凌”,凌辱。
今(jin)日往而不反者反,通“返(fan)(fan)”。返(fan)(fan)回
請(qing)辭(ci)決(jue)矣(yi)決(jue),通“訣”,訣別(bie)。
燕王拜送于庭庭,通(tong)“廷(ting)”。
燕王誠振(zhen)怖(bu)大王之威振(zhen),通“震”,震懾。
愿大王少假(jia)借之少,通(tong)“稍”。
圖窮而匕首見見,通“現(xian)”。出現(xian)
秦王(wang)還柱而走(zou)還,通(tong)“環”,繞。
卒起不意卒,通“猝”,cù,倉促(cu),突然。
古今異義
1、仰天太息流涕
古義:眼淚。今義:鼻涕。
2、樊將軍以窮困來歸丹
古義:走投無路,陷于困境(jing)。今義:生活貧困,經濟困難。
3、丹不忍以己(ji)之(zhi)私,而傷(shang)長(chang)者之(zhi)意
古(gu)義:品德高尚(shang)之人,此指樊將軍。今(jin)義:年長之人。
4、將(jiang)軍豈有意乎
古義:有心意,此引申為同意、愿意。今(jin)義還有“故意”之意。
5、秦之(zhi)遇(yu)將軍,可謂深矣
遇:古義(yi):對(dui)待。今義(yi):遇到,碰以。深(shen):古義(yi):刻毒,今義(yi):有(you)深(shen)度,與(yu)“淺”相對(dui)。
6、樊於期偏袒扼(e)腕而進(jin)
古義(yi):解衣裸(luo)露一(yi)臂。今義(yi):偏護一(yi)方,保(bao)護一(yi)方不受傷害。
7、于是太子(zi)預求天下之利(li)匕首
古義:在這時,今義;表順承關(guan)系(xi)或(huo)另(ling)提一事。
8、終已不顧
古(gu)義(yi):不(bu)(bu)回頭。今義(yi):不(bu)(bu)照(zhao)顧(gu),不(bu)(bu)考慮不(bu)(bu)顧(gu)忌。
9、左右乃曰
古義(yi):皇帝周圍的(de)侍(shi)衛人(ren)員。今義(yi):表兩種(zhong)方向;或表大(da)體范圍;有時亦有控(kong)制之(zhi)義(yi)。
10、今有一言,可(ke)以解燕國之患
古義:可以用它來(lai),為“可以之(zhi)”的省略。今(jin)義:表可能、能夠(gou)、許可。
11、秦王購之金千斤(jin)
金(jin):古代指金(jin)屬總稱(cheng),用于流通(tong)貨幣時,先秦指黃(huang)金(jin),后來(lai)指銀,文中指銅。今義:特指黃(huang)金(jin)。
一詞多義
見
1.見陵之恥:被(bei)(表被(bei)動)
2.圖窮(qiong)而(er)匕(bi)首見:通"現(xian)",看到
3.秦王必(bi)喜而善見臣:召見
誠
誠能得樊將軍(jun)首:如(ru)果
燕王誠振怖(bu)大王之威:實在(zai)
顧
顧計(ji)不知所出:不過,只(zhi)是(shi)
顧笑武陽:回頭
將(jiang)軍宜枉駕(jia)顧之:回來
為
父母宗族,皆為戮沒:被(bei)(為表被(bei)動)
乃為裝遣荊軻:準(zhun)備
為變徵之聲:發出
文言特殊句式
①判斷句 此臣日夜切(qie)齒拊心也(ye) 今日往(wang)而不反(fan)者,豎子也(ye)
②省略(lve)句 秦王購之(zhi) ( 以 ) 金千(qian)斤 欲與 ( 之(zhi) ) 俱 (往(wang))
③被動(dong)句 父母宗族,皆(jie)為戮沒 燕(yan)國見陵(ling)之(zhi)恥除矣
④倒裝句 常痛于骨髓 太(tai)子及賓客知其事者(zhe) 秦(qin)王購(gou)之金千斤,邑萬家(jia)
詞類活用
進兵北略地 方位名詞作狀語(yu),向北。
函封之 名(ming)詞作狀語,用(yong)匣(xia)子。
前為謝曰 方位名詞作動(dong)詞,走(zou)上前。
樊於期乃前(qian)曰 方(fang)位(wei)名詞活(huo)用為動詞,走上前(qian)。左右既前(qian)同(tong)上。
其人居遠形容詞活(huo)用作名詞,遠的(de)地方。(省略“于(yu)”)
使(shi)(shi)使(shi)(shi)以聞(wen)大王(wang) 動詞使(shi)(shi)動用(yong)法,使(shi)(shi)……聽(ting)到(dao)。
太(tai)子遲(chi)之 形容(rong)詞(ci)意動用法,以……為遲(chi)。
發(fa)盡上指冠 名(ming)詞作(zuo)狀(zhuang)語(yu),向(xiang)上。
群臣怪(guai)之 形(xing)容詞意動用法(fa),以(yi)……為(wei)怪(guai)。
箕踞(ju)以(yi)罵曰 名(ming)詞作狀(zhuang)語,像(xiang)簸箕一(yi)樣。
秦兵旦(dan)暮渡易(yi)水 偏(pian)指一方(fang),馬上(shang)。
乃欲以生劫之 形容詞(ci)作狀(zhuang)語,活著。