《次元明韻寄子由》是北(bei)宋(song)詩人黃庭(ting)堅(jian)創作(zuo)的一首七言(yan)律詩。此(ci)詩首聯感慨時(shi)光如(ru)逝水,功業難成(cheng);頷(han)聯描寫(xie)春天景(jing)物,花開江漲(zhang),而(er)懷(huai)遠之情見于言(yan)外,如(ru)作(zuo)畫之著(zhu)色;頸(jing)聯敘寫(xie)懷(huai)抱,以虛(xu)(xu)詞領句,以作(zuo)轉(zhuan)(zhuan)折;尾聯又(you)轉(zhuan)(zhuan)筆感嘆兄弟之思,欲歸而(er)不(bu)得,只好聽任(ren)時(shi)光流(liu)轉(zhuan)(zhuan),催生(sheng)白發(fa)而(er)已。詩寫(xie)景(jing)時(shi)流(liu)麗(li)綿密,議論時(shi)疏朗有致,輕(qing)重虛(xu)(xu)實,對比分明,一直被人當作(zuo)律詩的樣板。
次元(yuan)明1韻寄(ji)子(zi)由2
半世交親3隨(sui)逝水4,幾人圖畫入凌(ling)煙(yan)5?
春風(feng)春雨(yu)花經眼6,江北江南水(shui)拍天。
欲解銅章(zhang)7行8問(wen)道9,定知(zhi)石友10許忘年(nian)11。
脊令12各有(you)思歸恨,日月相(xiang)催雪(xue)滿顛13。
1.元明:黃庭堅(jian)的哥(ge)哥(ge)黃大臨的字。
2.子(zi)由:蘇軾的弟弟蘇轍的字。元明有詩寄與(yu)在筠(yun)州(今江西高安懸)監鹽(yan)酒稅的子(zi)由,庭堅依(yi)其用韻(yun)次第(di)同作。
3.交親:指相互親近,友好交往。
4.逝水:暗用(yong)《論語》“子(zi)在川上(shang)曰:‘逝者如斯夫,不舍晝夜。’”
5.凌(ling)煙(yan):閣名(ming),在(zai)(zai)唐代(dai)長安太(tai)極宮內(nei)。唐太(tai)宗(zong)曾令著(zhu)名(ming)人物畫家閻(yan)立本將功臣長孫無(wu)忌(ji)等二十(shi)四人的像畫在(zai)(zai)閣內(nei),以表彰(zhang)他們(men)的勛(xun)勞。這(zhe)兩句是(shi)說他們(men)兄(xiong)弟交好,已有多年(nian),但都在(zai)(zai)政爭中遭到(dao)失(shi)敗,時光像流水般過去了,卻沒有為國(guo)家效(xiao)力的機(ji)會。
6.經眼:過目。
7.銅(tong)章(zhang):指縣令(ling)的印,史容注引(yin)《漢(han)官儀》:“縣令(ling)秩五百石,銅(tong)章(zhang)墨綬。”
8.行:將。
9.問道(dao)(dao):就是要(yao)向子(zi)由學道(dao)(dao)。出(chu)于《莊(zhuang)子(zi)·在宥》:“黃(huang)帝聞(wen)廣(guang)成(cheng)子(zi)在空同之上,故往見之,曰(yue):‘敢問至道(dao)(dao)之精(jing)。’”
10.石友(you)(you):指志同(tong)(tong)道合的(de)金(jin)石之交。指子由。潘岳(yue)《金(jin)谷詩(shi)》:“投分(fen)寄石友(you)(you),白首同(tong)(tong)所歸。”(《晉(jin)書·潘岳(yue)傳》)
11.忘年:指朋友投(tou)契,不計年歲的大(da)小(xiao)差(cha)別。梁(liang)何(he)遜弱冠有才,范云對他很稱賞,“因結忘年交(jiao)好”(《梁(liang)書·文學(xue)·何(he)遜傳》)。蘇(su)轍比黃庭(ting)堅大(da)七歲。許忘年,是(shi)說料想子由定會同意自己的要(yao)求。
12.脊令(ling):借指兄(xiong)弟(di)。“脊令(ling)”是一種水鳥(niao),朱熹《集傳》:“脊令(ling)飛則鳴,行則搖,有急(ji)難(nan)之意,故以起興。”后人(ren)常用“脊令(ling)”借指兄(xiong)弟(di)。《詩經·雅·常棣》:“脊令(ling)在(zai)原,兄(xiong)弟(di)急(ji)難(nan)。”
13.雪(xue)滿顛:比喻白發滿頭。
半世交往,親密的情誼像流水般(ban)地過去,有幾人能建立功(gong)名,繪像在凌煙?
又(you)(you)是春(chun)風,又(you)(you)是春(chun)雨(yu),又(you)(you)是番春(chun)花過眼(yan);我悵望著(zhu)江(jiang)南,悵望著(zhu)江(jiang)北,只見到波浪拍天。
我想(xiang)解下銅印辭去官職前去尋求人(ren)生的真(zhen)諦,知道你(ni)這位金石之友一(yi)定不會嫌棄,彼(bi)此忘掉年齡(ling)輩分的界限(xian)。
我們(men)都深深地思念著(zhu)自己的兄長,但欲歸(gui)不得,日月相催,都已是白發(fa)蒼顏。
這首詩(shi)是元豐四年(1081年)黃庭(ting)堅知吉州太和(he)縣(今江西泰(tai)和(he))時所作,年三十七歲(sui)。這時蘇(su)轍(子由(you)(you))貶(bian)官在筠州(治所在今江西高安)監(jian)鹽(yan)酒稅。黃庭(ting)堅兄(xiong)黃元明(名(ming)大臨(lin))寄給(gei)子由(you)(you)的詩(shi),起二句說:“鐘(zhong)鼎功名(ming)淹管(guan)庫,朝廷翰墨寫(xie)風(feng)煙。”黃庭(ting)堅次(ci)韻作此詩(shi)寄子由(you)(you)。
黃(huang)(huang)庭堅(1045—1105),字魯直(zhi),自號山谷道(dao)人,晚號涪翁,洪州分寧(今江西(xi)修(xiu)水)人。治平(ping)年(nian)間(1064—1067)進士。宋(song)哲宗(zong)時(shi)以校書郎為(wei)《神宗(zong)實錄》檢討官,遷著作佐郎。后因(yin)修(xiu)史“多誣(wu)”遭貶。早年(nian)以詩文受知于蘇軾,與(yu)張(zhang)耒、晁補之、秦觀并稱“蘇門四(si)(si)學士”。與(yu)蘇軾齊(qi)名,世稱“蘇黃(huang)(huang)”。詩以杜甫為(wei)宗(zong),有“奪胎換骨”、“點鐵成金(jin)”之論,風格奇硬(ying)拗澀(se),開創(chuang)江西(xi)詩派,在(zai)宋(song)代影響頗大。又能詞。兼擅行書、草書,為(wei)“宋(song)四(si)(si)家”之一。有《山谷集(ji)》、《山谷琴趣(qu)外篇》。
詩首聯就對,突破律詩常格,是(shi)(shi)學(xue)杜(du)甫《登高》一類詩的(de)痕(hen)跡(ji)。首句平(ping)平(ping)而起(qi),感(gan)慨年(nian)華猶如逝水,筆勢很坦蕩(dang)。次句提出問(wen)題,指出朋友中這(zhe)么多人,有誰能夠建(jian)功立業圖形凌煙閣呢(ni)?問(wen)得(de)很自(zi)然,稍(shao)見有一絲(si)不平(ping)之氣透出,但不是(shi)(shi)劍拔弩(nu)張式的(de)直(zhi)露刻(ke)薄語。詩雖(sui)然用對偶,因為用的(de)是(shi)(shi)流水對,語氣直(zhi)貫(guan),既均(jun)齊(qi)又(you)不呆板,這(zhe)樣作對是(shi)(shi)黃庭堅(jian)的(de)拿(na)手好戲。
“春(chun)(chun)風春(chun)(chun)雨”二句是名聯,在對偶上(shang)又(you)改用(yong)當句對,語句跳蕩輕(qing)快。在詩意上(shang),由上(shang)聯半世交(jiao)親(qin),幾人得遂功名的感慨而聯想到朋友間(jian)聚散無(wu)端,相會無(wu)期。在表現(xian)上(shang)只是具體(ti)說(shuo)春(chun)(chun)天(tian)到來,滿眼春(chun)(chun)雨春(chun)(chun)花,悵望江(jiang)北江(jiang)南,春(chun)(chun)水生波,浪(lang)花拍天(tian)。詩全用(yong)景(jing)(jing)語,無(wu)一字涉情,但自然令人感到興象高妙,情深無(wu)邊。黃庭堅詩很喜歡故作奇語,像這(zhe)樣(yang)清通秀麗、融情入(ru)景(jing)(jing)的語句不很多,看似自然,實際上(shang)費盡爐錘而復歸于自然,代表了(le)江(jiang)西(xi)詩派熔詞鑄句的最(zui)高成(cheng)就(jiu)。
五(wu)、六句轉入議論,以虛詞(ci)領(ling)句,以作轉折。詩說自(zi)(zi)己(ji)要解下官印,尋求(qiu)人生(sheng)的(de)(de)真諦(di),想來對(dui)方(fang)(fang)這樣(yang)的(de)(de)金石交,一(yi)定(ding)會忘掉年齡(ling)的(de)(de)差異,共(gong)同(tong)研道。這兩句得贈答詩正體(ti),一(yi)方(fang)(fang)面(mian)表(biao)(biao)示自(zi)(zi)己(ji)對(dui)蘇轍的(de)(de)人品仰慕,并(bing)恰到好處地進行(xing)頌揚,一(yi)方(fang)(fang)面(mian)又表(biao)(biao)明自(zi)(zi)己(ji)的(de)(de)心意志向。因為詩中加(jia)入了(le)自(zi)(zi)己(ji),便不顯得空洞,不單是應酬,這樣(yang)寫(xie)就使被(bei)贈者覺得自(zi)(zi)然,也容易引起讀(du)者的(de)(de)共(gong)鳴。
末(mo)二句又(you)(you)轉筆,說自(zi)己(ji)(ji)(ji)與蘇轍都在(zai)懷念自(zi)己(ji)(ji)(ji)的兄長,但欲歸不得(de),空自(zi)惆(chou)悵,時(shi)光(guang)飛度,日月催人(ren),二人(ren)都是(shi)滿頭白發了。黃庭堅(jian)與哥哥元明、蘇轍與哥哥蘇軾,兄弟間感情(qing)(qing)都很好,詩所以(yi)作(zuo)雙收,把(ba)共同的感情(qing)(qing)鑄合在(zai)一起(qi)。詩又(you)(you)通過《詩經》典,寫兄弟之情(qing)(qing),與題目所說自(zi)己(ji)(ji)(ji)是(shi)和哥哥原韻相結合。這樣收,含蓄不露,又(you)(you)具有獨特(te)性,所以(yi)方東樹稱贊說:“收別有情(qing)(qing)事,親切。”
黃庭(ting)(ting)堅喜歡步韻(yun)(yun)以顯露才(cai)氣(qi),同一韻(yun)(yun),他(ta)往往賡和四(si)五次(ci)(ci)之多(duo)。他(ta)曾經(jing)自夸(kua)說:“見子瞻粲(can)字(zi)韻(yun)(yun)詩(shi)和答,三入四(si)返,不困而愈崛奇(qi),輒次(ci)(ci)韻(yun)(yun)。”在黃庭(ting)(ting)堅詩(shi)集中(zhong),次(ci)(ci)韻(yun)(yun)詩(shi)占了很(hen)大比(bi)例,如(ru)《戲呈孔(kong)毅夫》詩(shi),用的是(shi)書、珠等窄韻(yun)(yun),疊(die)(die)和了多(duo)首,都(dou)自然而富有變(bian)化,很(hen)見工(gong)力。但也有不少詩(shi)片(pian)面追(zhui)求(qiu)新巧,賣弄(nong)才(cai)氣(qi),成為(wei)后世口實。這(zhe)首《次(ci)(ci)元明韻(yun)(yun)寄子由》是(shi)他(ta)疊(die)(die)韻(yun)(yun)詩(shi)中(zhong)的佳篇,全詩(shi)四(si)句(ju),都(dou)用同一韻(yun)(yun),雖是(shi)和作,但絲毫不見局(ju)促,為(wei)人稱道。
其次(ci),黃庭堅這首詩(shi)中間(jian)兩聯,一寫(xie)景(jing),一議論,寫(xie)景(jing)時流麗綿(mian)密(mi),議論時疏朗有致,輕重虛實,對(dui)比(bi)分明,一直被人(ren)當作律詩(shi)的樣板(ban)。
胡(hu)守仁先生點評:山谷締交(jiao)于(yu)東坡(po)兄弟,情誼甚深,其政(zheng)治立(li)場(chang)大抵相同,俱(ju)落祐黨籍。子由(you)之從績溪(xi)謫地還朝,山谷有詩相贈,喜(xi)形于(yu)色(se)。此詩寫作時間在前,其中言交(jiao)親有不少已經物故,至于(yu)畫像凌煙(yan)閣者幾何人(ren)(ren)哉(zai)!且看萬(wan)花開落于(yu)春(chun)風春(chun)雨中,時光如此之速,而(er)江北江南水勢(shi)拍天,一片茫(mang)茫(mang),行(xing)旅如此之艱,睹此情景,何若退隱之為得(de)。想子由(you)同此心理。況俱(ju)有兄弟之思,安可因循仕途(tu)而(er)不歸也(ye)?首聯對(dui)得(de)令(ling)人(ren)(ren)不覺,頷聯筆勢(shi)宏放,且字字有出處,又不害(hai)其為己詩。楊誠(cheng)齋《詩話》曾拈(nian)出以示人(ren)(ren),蓋以為作詩之妙(miao)用(yong)也(ye)。
方(fang)東(dong)樹《昭昧詹言(yan)》續卷(juan)七(qi)說:“此詩足(zu)供揣模取(qu)法。”
楊萬里說:“春風春雨(yu),江(jiang)北江(jiang)南,詩(shi)家常用(yong)(yong)。杜云‘且看欲盡花經眼’,退(tui)之云‘海水昏昏水拍天’。此以(yi)四字(zi)合三字(zi),入口便(bian)成詩(shi)句(ju),不至生梗(geng)。要誦(song)詩(shi)之多,擇字(zi)之精,始乎摘用(yong)(yong),久而自出肺腑,縱橫出波,用(yong)(yong)亦可,不用(yong)(yong)亦可。”