藥品定位
商(shang)城(cheng)縣位于河南省(sheng)東南邊陲的(de)(de)大(da)別山腹地,地處江淮之間。這里(li)地貌多姿,森林密布,氣候溫和(he)(he),降水(shui)豐沛(pei),土質肥沃,大(da)氣、水(shui)質均無(wu)污染。優越(yue)的(de)(de)自然環境極適宜中藥(yao)材(cai)的(de)(de)生長,是(shi)著名(ming)的(de)(de)"藥(yao)鄉"。商(shang)城(cheng)桔梗的(de)(de)主(zhu)要(yao)特征(zheng)就是(shi)龍(long)頭鳳尾菊花心,堪稱藥(yao)中奇葩,在同(tong)類產品中獨(du)一(yi)無(wu);二,揚(yang)名(ming)海內外,被載入《中國藥(yao)典》注釋版本和(he)(he)越(yue)南《藥(yao)志》。1986年被國家醫藥(yao)管理局列為第一(yi)批對外保密名(ming)種(zhong),被譽為"商(shang)桔梗"。
藥性鑒定
桔(jie)梗(geng)(geng)主要是(shi)以根莖干燥后(hou)入藥(yao)(yao)(yao)(yao),查最早的(de)(de)(de)中藥(yao)(yao)(yao)(yao)專著(zhu)(zhu)《神(shen)農本(ben)草經》就載(zai)有(you)桔(jie)梗(geng)(geng)的(de)(de)(de)性味(wei)功能(neng),說是(shi)"桔(jie)梗(geng)(geng)。味(wei)辛微溫。主胸肋痛如刀刺。腹(fu)滿(man)腸鳴幽幽。驚恐悸(ji)氣"。明代李(li)時(shi)珍(zhen)所(suo)著(zhu)(zhu)《本(ben)草綱(gang)目》對桔(jie)梗(geng)(geng)的(de)(de)(de)藥(yao)(yao)(yao)(yao)用(yong)(yong)價值的(de)(de)(de)記(ji)載(zai)更加詳細,《本(ben)草綱(gang)目》草部第十二卷載(zai):"白藥(yao)(yao)(yao)(yao)。梗(geng)(geng)草。薺尼。【主治(zhi)】胸肋痛如刀刺,腹(fu)滿(man)腸鳴幽幽,驚恐悸(ji)氣。利五臟腸胃,補血氣,除寒(han)熱(re)風痹,溫中消谷,療(liao)喉咽痛,下蠱毒。"其它版(ban)本(ben)的(de)(de)(de)藥(yao)(yao)(yao)(yao)用(yong)(yong)植物(wu)或醫(yi)學著(zhu)(zhu)述(shu),也都有(you)桔(jie)梗(geng)(geng)的(de)(de)(de)詳細記(ji)載(zai)。就現代醫(yi)學觀點(dian)來看(kan),桔(jie)梗(geng)(geng)的(de)(de)(de)根部主要含桔(jie)梗(geng)(geng)皂(zao)甙,一(yi)般來說,野生(sheng)桔(jie)梗(geng)(geng)藥(yao)(yao)(yao)(yao)用(yong)(yong)效(xiao)果比栽培的(de)(de)(de)強(qiang),未剝皮(pi)的(de)(de)(de)比剝皮(pi)的(de)(de)(de)強(qiang),生(sheng)長期為兩年的(de)(de)(de)作(zuo)用(yong)(yong)最強(qiang)。桔(jie)梗(geng)(geng)的(de)(de)(de)藥(yao)(yao)(yao)(yao)理一(yi)是(shi)主要有(you)祛痰作(zuo)用(yong)(yong)。二是(shi)具有(you)降(jiang)低血糖的(de)(de)(de)作(zuo)用(yong)(yong),可治(zhi)療(liao)糖尿病,對絮狀表皮(pi)癬(xian)菌有(you)抑制作(zuo)用(yong)(yong)。三是(shi)有(you)催乳的(de)(de)(de)作(zuo)用(yong)(yong)。
經濟價值
除(chu)去桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)的(de)藥(yao)用(yong)(yong)(yong)(yong)價值外,由(you)于(yu)鮮食(shi)(shi)桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)美味(wei)(wei)可口(kou),防病(bing)健身(shen),所以中(zhong)國大部分省份(fen)都有把桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)地上嫩莖葉(xie)和地下肉質(zhi)根做菜(cai)吃的(de)習慣,近(jin)幾年更是(shi)在很多國家(jia)掀起了吃桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)熱,桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)因(yin)此又有了"土人參"的(de)美名。日本、韓(han)國、東南亞及歐美國家(jia),食(shi)(shi)用(yong)(yong)(yong)(yong)桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)銷量(liang)越(yue)來(lai)越(yue)大,國際(ji)市場需求猛增(zeng)。。食(shi)(shi)用(yong)(yong)(yong)(yong)桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)肉質(zhi)根在早春和晚秋均(jun)可采挖(wa),去掉皮(pi),泡去苦味(wei)(wei)后,撕成細絲炒食(shi)(shi)、涼拌(ban)或加工(gong)成咸菜(cai),別有風味(wei)(wei)。食(shi)(shi)用(yong)(yong)(yong)(yong)桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)嫩莖葉(xie)時,可于(yu)每年的(de)3至5月間采集,開水燙完涼水浸泡后,用(yong)(yong)(yong)(yong)于(yu)炒食(shi)(shi)、做湯、涼拌(ban)或鹽漬(zi)。由(you)于(yu)鮮桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)的(de)藥(yao)理作(zuo)用(yong)(yong)(yong)(yong)和所含的(de)豐富營(ying)養(yang)物(wu)質(zhi)成份(fen),桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)還可以用(yong)(yong)(yong)(yong)來(lai)泡酒,性(xing)味(wei)(wei)功能與藥(yao)用(yong)(yong)(yong)(yong)桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)相同。用(yong)(yong)(yong)(yong)桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)根加工(gong)的(de)桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)粉,以食(shi)(shi)療主治咽喉腫痛、糖(tang)尿病(bing)等癥;桔(jie)(jie)(jie)梗(geng)(geng)皮(pi)(加工(gong)廢棄物(wu))由(you)于(yu)具(ju)有抑制絮狀表皮(pi)癬菌的(de)作(zuo)用(yong)(yong)(yong)(yong),因(yin)此被(bei)作(zuo)為(wei)生產高(gao)檔(dang)化妝品的(de)配方(fang)原料。
藥方選錄
① 治肺(fei)癰,咳而胸滿,振寒脈數,咽干不(bu)渴(ke),時出濁唾腥臭,久久吐(tu)膿如(ru)米粥者:
桔梗(geng)(geng)一兩,甘(gan)草(cao)二(er)兩。上(shang)二(er)味,以(yi)水三(san)升,煮取(qu)一升,分溫再服(fu),則吐膿血也。(《金匱(kui)要略》桔梗(geng)(geng)湯)
② 治(zhi)痰嗽喘急不定:桔梗一兩半(ban)(ban)。搗羅為(wei)散(san),用童子小(xiao)便(bian)半(ban)(ban)升,煎取(qu)四合(he),去(qu)滓溫服(fu)。(《簡要濟眾方》)
③ 治喉痹及(ji)毒氣:桔梗二兩。水(shui)三(san)升(sheng),煮取(qu)一升(sheng),頓(dun)服之(zhi)。(《千金方))
④ 治寒(han)(han)實結胸,無熱(re)證者:桔(jie)梗三分(fen),巴豆一分(fen)(去皮、心(xin),熬黑,研(yan)如脂),貝母三分(fen)。上三味為散,以白飲和服,強人半(ban)錢匕,羸者減之。病在膈上必吐,在膈下(xia)必利(li),不利(li),進熱(re)粥一杯(bei),利(li)過不止,進冷粥一杯(bei)。(《傷(shang)寒(han)(han)論(lun)》白散)
⑤ 治牙(ya)疳臭爛:桔梗(geng)、茴香(xiang)等分。燒研敷之。(《衛生易(yi)簡方》)。
⑥ 治傷寒痞氣,胸滿欲死:桔梗、枳殼(炙,去穰(rang))各一(yi)兩。上(shang)銼如米豆大,用(yong)水(shui)一(yi)升(sheng)半,煎減(jian)半,去滓,分(fen)二服。(《蘇沈良方》枳殼湯)
市場環境
商(shang)城(cheng)縣得大自然之(zhi)所(suo)(suo)賜,地理條件(jian)獨(du)特,所(suo)(suo)產(chan)的桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)不(bu)但具有(you)"龍頭鳳(feng)尾(wei)菊花心"的優良品質,并且本縣境內(nei)桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)資源非(fei)常豐富(fu),生產(chan)歷史悠長(chang)(chang),最高年(nian)(nian)產(chan)量可達(da)70萬(wan)斤。據(ju)明(ming)嘉靖三十年(nian)(nian)(1551年(nian)(nian))《商(shang)城(cheng)縣志(zhi)》"藥(yao)(yao)之(zhi)屬"記載(zai),當時已有(you)包括(kuo)桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)在(zai)內(nei)的32種地道(dao)藥(yao)(yao)材(cai)銷往(wang)各地,距今(jin)已有(you)400多(duo)年(nian)(nian)的歷史。由于"商(shang)桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)"等(deng)商(shang)城(cheng)產(chan)地道(dao)特色藥(yao)(yao)材(cai)產(chan)量大、質量好(hao),因而備(bei)受推(tui)崇,吸引了各地藥(yao)(yao)商(shang)前來進貨,商(shang)賈云集,大道(dao)上推(tui)載(zai)藥(yao)(yao)材(cai)的"小紅車(che)"(人力獨(du)輪車(che))南(nan)來北往(wang),絡(luo)繹不(bu)絕。當時的商(shang)城(cheng),藥(yao)(yao)材(cai)市場非(fei)常興旺,藥(yao)(yao)材(cai)行(xing)棧多(duo)達(da)40余家,中(zhong)藥(yao)(yao)店(dian)鋪10余家,商(shang)城(cheng)一直被(bei)稱為(wei)"桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)之(zhi)鄉"。進入20世紀60年(nian)(nian)代以后,隨著(zhu)市場需求量的增(zeng)(zeng)長(chang)(chang),造(zao)成(cheng)桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)的市場緊缺,桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)的收購價(jia)格一漲再(zai)漲,由每公斤的0.54元(yuan)(yuan)遞增(zeng)(zeng)到0.88元(yuan)(yuan)、1.4元(yuan)(yuan)、1.7元(yuan)(yuan),到1982年(nian)(nian)漲到每公斤2元(yuan)(yuan),增(zeng)(zeng)長(chang)(chang)8倍多(duo)。桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)行(xing)情的增(zeng)(zeng)長(chang)(chang)帶(dai)來了"掠(lve)奪(duo)式"的經營(ying)和(he)采(cai)挖,導致野生桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)資源急劇下(xia)降,蘊藏量急劇減(jian)少,資源接(jie)近(jin)枯竭,桔(jie)梗(geng)(geng)(geng)幾乎成(cheng)了"絕根(gen)"。
種植產量
1969年,商城(cheng)縣(xian)桔(jie)梗野(ye)(ye)生變家(jia)種(zhong)試驗獲得成功,首開了(le)全國人工(gong)栽培(pei)桔(jie)梗新(xin)紀錄。經過(guo)不(bu)斷總結(jie)提高,擴大種(zhong)植,形(xing)成了(le)大面積生產(chan),提供(gong)了(le)大量商品藥材,彌補了(le)野(ye)(ye)生資源(yuan)的(de)不(bu)足。1983年,商城(cheng)縣(xian)桔(jie)梗留存面積2000余(yu)畝,桔(jie)梗收購量穩定在30萬斤左右。
商(shang)桔(jie)梗(geng)的(de)發展(zhan)(zhan),已逐(zhu)步走上了(le)一(yi)條野生種(zhong)保(bao)純(chun)、栽培面積擴大、加工層次提高(gao)、種(zhong)植逐(zhu)步規范的(de)可持續發展(zhan)(zhan)之路。隨(sui)著(zhu)桔(jie)梗(geng)開發的(de)多元化,桔(jie)梗(geng)全(quan)草都被派上了(le)用場,傳統的(de)桔(jie)梗(geng)也由(you)醫用向(xiang)醫膳、食(shi)用、野菜、保(bao)健品(pin)、滋補品(pin)和旅(lv)游產品(pin)等(deng)方向(xiang)發展(zhan)(zhan),鮮(xian)食(shi)桔(jie)梗(geng)更是被稱(cheng)作是"大別山(shan)的(de)人(ren)參(can)"。商(shang)城的(de)桔(jie)梗(geng)產業已成(cheng)為山(shan)區人(ren)民脫貧致富的(de)一(yi)條重要門路。