《秋(qiu)來(lai)》是唐代詩(shi)人李(li)賀(he)(he)的詩(shi)作。此詩(shi)以桐風(feng)、衰(shuai)燈、寒素(su)、冷香、秋(qiu)墳、恨(hen)血等意象構成一(yi)幅凄涼(liang)的畫面,抒發悲(bei)秋(qiu)之情(qing),感嘆(tan)命(ming)運(yun)不濟,報(bao)國無門,寫盡了(le)(le)作者心(xin)中的悲(bei)涼(liang)和(he)痛苦(ku)。全詩(shi)寄(ji)情(qing)于物,以浪漫主(zhu)義的以幻寫真的獨特手法,在深遠的悲(bei)憤和(he)瑰麗奇(qi)特的藝(yi)術形(xing)象間達到了(le)(le)和(he)諧的統一(yi),體現了(le)(le)李(li)賀(he)(he)詩(shi)歌詭譎凄異的風(feng)格。
秋來
桐風驚心壯士苦⑴,衰燈(deng)絡緯(wei)啼寒素⑵。
誰看(kan)青簡一編書⑶,不遣花蟲粉空蠹⑷。
思牽今夜腸應直,雨冷香魂吊書客⑸。
秋墳鬼唱鮑家詩⑹,恨血千(qian)年土中(zhong)碧⑺。
⑴桐風:指(zhi)吹過(guo)梧桐葉(xie)的秋風。壯士:詩人自(zi)稱。
⑵衰燈:暗淡的(de)燈光(guang)。絡緯:蟲名,俗(su)稱紡織娘,因秋(qiu)天(tian)(tian)季(ji)節轉涼(liang)而哀鳴(ming),其(qi)聲似紡線。寒(han)素:白色(se)的(de)秋(qiu)天(tian)(tian)。一說為(wei)寒(han)布,或(huo)謂貧(pin)寒(han)之(zhi)人。
⑶青簡(jian):青竹簡(jian)。一編書:指詩(shi)人的一部詩(shi)集。竹簡(jian)書久無人讀,蠹(du)蟲就(jiu)在其中生長。
⑷不遣(qian):不讓。花蟲:蛀蝕(shi)器物、書籍的蟲子。蠹(dù):蛀蝕(shi)。
⑸香魂(hun)吊書客:指前代詩人(ren)(ren)的魂(hun)魄來慰問詩人(ren)(ren)。香魂(hun),才人(ren)(ren)志士(shi)之魂(hun),一(yi)作(zuo)“鄉魂(hun)”。書客,詩人(ren)(ren)自指。
⑹鮑(bao)家詩:指南(nan)朝宋鮑(bao)照的(de)詩。鮑(bao)照曾寫過《擬行路難》組詩,抒發(fa)懷才(cai)不(bu)遇之情。
⑺“恨血”句:《莊(zhuang)子·外物(wu)篇》:“萇弘死于蜀,藏其血,三年化為碧。”
秋(qiu)風驚(jing)人(ren)心,壯士辛(xin)苦(ku)著作急,有(you)似昏燈(deng)里,紡織娘啼叫著催織寒(han)衣(yi)。
日后誰來讀我用竹簡寫下的這編書(shu),不使它被蠹蟲蛀成粉屑和洞隙(xi)?
這(zhe)思想牽扯著,今(jin)晚我的肚腸也要愁(chou)直了,雨滴冷颼颼,像有古詩人的靈魂來慰吊。
秋夜墳場上(shang),詩鬼們誦讀(du)著(zhu)鮑(bao)氏(shi)的詩句,他們的怨血(xue)在土中化作碧玉,千年難消。
《秋來》一(yi)(yi)詩(shi)當作(zuo)于唐憲宗元和(he)十(shi)一(yi)(yi)年(816),為(wei)詩(shi)人(ren)臨終之(zhi)言。一(yi)(yi)說此詩(shi)作(zuo)于元和(he)八年(813),為(wei)詩(shi)人(ren)辭官還(huan)居昌谷(gu)時(shi)。
李(li)賀(790—816),唐(tang)代詩(shi)人(ren)。字(zi)長(chang)吉,福(fu)昌(今(jin)河南宜陽(yang)西(xi))人(ren)。唐(tang)皇室遠支,家(jia)世早已沒落,仕途(tu)偃蹇,僅(jin)曾官(guan)(guan)奉禮(li)郎。因避家(jia)諱(hui),被迫(po)不得應進士科考試,韓愈曾為(wei)之(zhi)作《諱(hui)辯》。和沈亞之(zhi)友善(shan)。其詩(shi)長(chang)于樂(le)府,多(duo)表現政治上(shang)不得意的悲憤,對宦官(guan)(guan)專權、藩鎮割(ge)據的現實,也(ye)有(you)所揭露(lu)、諷(feng)刺(ci)。又因其多(duo)病早衰,生(sheng)活(huo)困頓(dun),詩(shi)中(zhong)于世事(shi)滄(cang)桑、生(sheng)死榮枯,感(gan)觸尤多(duo)。善(shan)于熔鑄詞采,馳騁(cheng)想像,運用神話傳說,創造出新奇(qi)瑰麗的詩(shi)境,在詩(shi)史上(shang)獨樹一幟,嚴(yan)羽《滄(cang)浪詩(shi)話》稱為(wei)“李(li)長(chang)吉體”。但也(ye)有(you)刻(ke)意雕琢之(zhi)病。有(you)《昌谷集》。
李賀流傳后世(shi)的(de)(de)二百多首(shou)(shou)詩(shi)中,“鬼”詩(shi)有十多首(shou)(shou)。此(ci)詩(shi)寫(xie)秋天來臨時詩(shi)人的(de)(de)愁苦情懷,從(cong)其陰(yin)森料峭、鬼魅(mei)飄飄的(de)(de)風格來看,就是一首(shou)(shou)“鬼”詩(shi)。
“日月擲人(ren)去,有(you)志不獲騁”,這(zhe)原是(shi)古往(wang)今來有(you)才智之士的(de)共同感(gan)(gan)慨。詩(shi)人(ren)對于時光的(de)流(liu)逝(shi)表現了特異的(de)敏感(gan)(gan),以致(zhi)秋風吹(chui)落梧桐(tong)樹(shu)葉子的(de)聲(sheng)音也使他驚(jing)心(xin)動魄(po),無限悲(bei)苦。這(zhe)時,殘燈(deng)照壁,又聽得墻腳邊絡(luo)緯哀鳴;那(nei)鳴聲(sheng),在(zai)詩(shi)人(ren)聽來仿佛(fo)是(shi)在(zai)織著寒天的(de)布,提(ti)醒人(ren)們(men)秋深天寒,快到歲(sui)末(mo)了。詩(shi)開頭一(yi)、二(er)句(ju)(ju)點出“秋來”,抒發由此而(er)引出的(de)由“驚(jing)”轉(zhuan)“苦”的(de)感(gan)(gan)受,首句(ju)(ju)“驚(jing)心(xin)”說明詩(shi)人(ren)心(xin)里(li)震動的(de)強烈。第(di)二(er)句(ju)(ju)“啼寒素”,這(zhe)個寒字,既指歲(sui)寒,更指聽絡(luo)緯啼聲(sheng)時的(de)心(xin)寒。在(zai)感(gan)(gan)情上直承上句(ju)(ju)的(de)“驚(jing)”與“苦”。
這一(yi)、二兩句(ju)是全(quan)詩的(de)引(yin)子。一(yi)個“苦(ku)”字(zi)(zi)給全(quan)詩定下了(le)基調,籠罩以下六句(ju)。“誰(shui)看(kan)青簡一(yi)編書,不遣花蟲粉(fen)空(kong)蠹(du)”,上句(ju)正面提(ti)問,下句(ju)反面補足。面對衰燈,耳(er)聽秋聲(sheng),詩人感(gan)慨萬端,他(ta)發出一(yi)聲(sheng)長(chang)長(chang)的(de)嘆息:“自己寫下的(de)這些嘔心(xin)嚦血的(de)詩篇(pian),又有(you)誰(shui)來賞識(shi)而(er)不致讓蠹(du)蟲白白地蛀蝕成粉(fen)末呢?”情調感(gan)傷(shang),與首句(ju)的(de)“苦(ku)”字(zi)(zi)相呼應。
五、六(liu)句緊接上面兩(liang)句的(de)(de)意思。詩(shi)(shi)人(ren)(ren)輾(zhan)轉(zhuan)反側,徹夜無眠,深(shen)深(shen)為世(shi)無知音、英雄(xiong)無主的(de)(de)憂(you)憤愁(chou)思所纏繞(rao)折磨,似乎九曲(qu)回腸(chang)都要(yao)拉成直的(de)(de)了(le)。詩(shi)(shi)人(ren)(ren)痛苦地(di)思索(suo)著(zhu)(zhu),思索(suo)著(zhu)(zhu),在(zai)衰燈明滅之中(zhong),仿佛(fo)看到賞識他的(de)(de)知音就在(zai)眼前,在(zai)灑(sa)窗冷雨的(de)(de)淅(xi)瀝聲中(zhong),一位古代詩(shi)(shi)人(ren)(ren)的(de)(de)“香魂(hun)(hun)”前來(lai)吊問他這個(ge)“書(shu)客”來(lai)了(le)。這兩(liang)句,詩(shi)(shi)人(ren)(ren)的(de)(de)心(xin)(xin)情(qing)極其沉痛,用(yong)筆又極其詭譎多姿。習(xi)慣上以“腸(chang)回”“腸(chang)斷”表示悲痛欲絕(jue)的(de)(de)感情(qing),李賀卻自鑄新詞,采(cai)用(yong)“腸(chang)直”的(de)(de)說(shuo)法,愁(chou)思縈繞(rao)心(xin)(xin)頭,把紆曲(qu)百結(jie)的(de)(de)心(xin)(xin)腸(chang)牽直,形象地(di)寫(xie)出了(le)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)愁(chou)思的(de)(de)深(shen)重、強烈,可見他用(yong)語的(de)(de)新奇。憑(ping)吊這種事情(qing),一般只是(shi)生者(zhe)對死(si)者(zhe)做,他卻反過來(lai)說(shuo)鬼魂(hun)(hun)前來(lai)憑(ping)吊他這個(ge)不幸的(de)(de)生者(zhe),更是(shi)石破(po)天驚的(de)(de)詩(shi)(shi)中(zhong)奇筆。
“雨冷香魂吊書客”,詩人畫(hua)出(chu)了一幅(fu)十分凄清幽冷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫(hua)面,而且有(you)畫(hua)外音,在風雨淋涔之中,他仿佛隱隱約約聽到(dao)秋墳中的(de)(de)(de)(de)(de)(de)鬼魂,在唱著鮑照(zhao)(zhao)當年抒發(fa)“長恨(hen)(hen)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩,他的(de)(de)(de)(de)(de)(de)遺恨(hen)(hen)就像萇(chang)弘的(de)(de)(de)(de)(de)(de)碧血(xue)那樣永(yong)遠難以(yi)消(xiao)釋。詩人表面上是說鮑照(zhao)(zhao),實際上是借他人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)酒杯,澆自(zi)己胸中的(de)(de)(de)(de)(de)(de)塊壘。志士才(cai)人懷才(cai)不遇(yu),這正(zheng)是千古同恨(hen)(hen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)事(shi)情。
此詩上半(ban)(ban)篇(pian)采(cai)用的(de)(de)(de)是常(chang)見(jian)的(de)(de)(de)由景入情的(de)(de)(de)寫(xie)(xie)法,下半(ban)(ban)篇(pian)則是全詩最(zui)有光(guang)彩的(de)(de)(de)部分。“思(si)牽今夜腸應(ying)(ying)直”,在牽腸情思(si)的(de)(de)(de)引發下,一個又一個恍惚迷離的(de)(de)(de)幻象(xiang)在眼前(qian)頻頻浮(fu)現,創(chuang)造出(chu)了富有浪漫主義色彩的(de)(de)(de)以幻象(xiang)寫(xie)(xie)真情的(de)(de)(de)獨特境(jing)界。詩人深廣的(de)(de)(de)悲憤與(yu)(yu)(yu)瑰麗(li)奇特的(de)(de)(de)藝術形象(xiang)之間達(da)到(dao)了極(ji)其和諧(xie)的(de)(de)(de)統一。在用韻(yun)上,后半(ban)(ban)篇(pian)也與(yu)(yu)(yu)前(qian)半(ban)(ban)篇(pian)不同。前(qian)半(ban)(ban)篇(pian)雖然悲苦、哀(ai)怨(yuan),但還能長(chang)歌當(dang)哭,痛痛快(kuai)快(kuai)地(di)唱出(chu),因而所選(xuan)用的(de)(de)(de)韻(yun)字正(zheng)好是聲(sheng)調悠長(chang)、切(qie)合(he)抒寫(xie)(xie)哀(ai)怨(yuan)之情的(de)(de)(de)去聲(sheng)字“素”與(yu)(yu)(yu)“蠹”。到(dao)后半(ban)(ban)篇(pian),與(yu)(yu)(yu)抒寫(xie)(xie)傷痛已(yi)極(ji)的(de)(de)(de)感情相適應(ying)(ying),韻(yun)腳也由哀(ai)怨(yuan)、悠長(chang)的(de)(de)(de)去聲(sheng)字變為抑郁(yu)短促的(de)(de)(de)入聲(sheng)字“客”與(yu)(yu)(yu)“碧”。
這是(shi)一(yi)首著名(ming)的“鬼(gui)”詩(shi)(shi),其實,詩(shi)(shi)所(suo)要表現的并(bing)不是(shi)“鬼(gui)”,而是(shi)抒情(qing)(qing)詩(shi)(shi)人的自我形象。香魂來吊(diao)、鬼(gui)唱鮑詩(shi)(shi)、恨血(xue)化碧等等形象出現,主要是(shi)為了表現詩(shi)(shi)人抑郁未伸的情(qing)(qing)懷(huai)。詩(shi)(shi)人在(zai)人世(shi)間找不到知音,只能在(zai)陰冥世(shi)界尋求同調(diao),感(gan)情(qing)(qing)十分悲涼。
宋代劉(liu)辰翁(weng)《箋注(zhu)評點李長吉歌詩》卷一:非長吉自挽耶?只秋(qiu)夜讀書,自吊其苦,何其險語至此。然無一字(zi)不合(he)。
明末清初曾益注《昌谷集》卷一(yi):凡(fan)人秋(qiu)來感(gan)傷易生(sheng)。壯士志在千古,故一(yi)聞桐風(feng),則(ze)(ze)心中若驚而(er)(er)起(qi)凋落(luo)之感(gan),況對殘燈、聆絡緯而(er)(er)值寒(han)素之景。故云“誰見”。即殺(sha)青(qing)為之,所不免(mian)也(ye)。思至此(ci),而(er)(er)永(yong)夜(ye)不寐,腸輪若牽(qian)而(er)(er)為之直(zhi)矣(yi)。斯(si)時也(ye),誰復知我(wo),則(ze)(ze)唯有冷雨之侵、香魂之吊而(er)(er)已。是形雖存,其(qi)去死亡幾何,而(er)(er)能(neng)不抱恨也(ye)哉(zai)。試聽秋(qiu)墳(fen)所唱(chang)鮑(bao)家之詩,彼其(qi)長恨之端(duan),困結莫(mo)解,如萇弘之血(xue)化碧(bi)千年,終不磨(mo)滅(mie)耳。《蒿里(li)》喪歌,鮑(bao)照(zhao)《代蒿里(li)行》,代為死者之言(yan),故唱(chang)《蒿里(li)》者,即鬼唱(chang)也(ye)。
明末清初(chu)黃周星《唐詩(shi)快》卷二:唱詩(shi)之鬼(gui),豈即客之魂(hun)耶?“鮑家詩(shi)”,何其(qi)聽之歷(li)歷(li)不爽(末句下)!
清(qing)代姚(yao)文(wen)燮《昌(chang)谷集注》卷一:衰梧颯颯,促織(zhi)鳴(ming)空。壯士感(gan)時,能(neng)無激烈!乃世之(zhi)浮華干祿者,濫致青紫,即(ji)緗帙(zhi)滿架,僅能(neng)飽蠹(du)。安知苦吟之(zhi)士,文(wen)思(si)精(jing)細,腸為(wei)之(zhi)直?凄風(feng)苦雨(yu),感(gan)吊悲歌。因(yin)思(si)古來才(cai)人(ren)懷才(cai)不遇,抱恨泉(quan)壤,土中碧血,千載難消,此悲秋所由來也。
清代葉矯然《龍(long)性堂詩話(hua)續(xu)集》:(賀詩)至(zhi)七言則天(tian)拔(ba)超(chao)忽,以不作意為奇而奇者為最上。如《高軒(xuan)過》之(zhi)“二(er)十八宿(su)羅心胸”、“筆補造化天(tian)無功”,《昆侖使(shi)者》之(zhi)“金盤玉露(lu)自(zi)淋漓,元氣(qi)茫(mang)茫(mang)收不得”,《宮街鼓》之(zhi)“磓碎千年田長白(bai),孝(xiao)武秦(qin)皇聽(ting)不得”、“幾回天(tian)上葬神仙,漏聲相(xiang)將(jiang)無斷絕”……《夢(meng)天(tian)》之(zhi)“遙望齊州九點煙(yan),一泓海水杯中瀉”,《秋來》之(zhi)“不遣花蟲(chong)粉空蠹”、“雨冷香魂吊(diao)書客”,諸(zhu)如此(ci)類,真所謂“咳唾(tuo)落(luo)九天(tian),隨風生珠(zhu)玉”者耶(ye)!
清(qing)代(dai)黎(li)簡(jian)《黎(li)二(er)樵批(pi)點黃陶(tao)庵評本(ben)李長吉(ji)集》卷(juan)一:言(yan)誰(shui)能(neng)守此(ci)殘編,如防(fang)蠹然?憤詞(ci)也(ye)(“誰(shui)看青簡(jian)”二(er)句下)。恐(kong)老死似此(ci)也(ye),至(zhi)此(ci)詩佳亦何濟耶(末二(er)句下)?
清代紀昀(yun)《四(si)庫全書總目(mu)》:(賀)所用(yong)典故,率多(duo)點化其(qi)意(yi),藻飾其(qi)文,宛轉關生(sheng),不名一格。如(ru)(ru)“羲(xi)和(he)敲(qiao)日(ri)玻璃(li)聲(sheng)”句,因羲(xi)和(he)馭(yu)日(ri)而生(sheng)“敲(qiao)日(ri)”,因“敲(qiao)日(ri)”而生(sheng)“玻璃(li)聲(sheng)”,非(fei)真(zhen)有(you)(you)“敲(qiao)日(ri)”事也。又(you)如(ru)(ru)“秋墳鬼(gui)唱鮑家(jia)詩”,因鮑照有(you)(you)《蒿(hao)里吟(yin)》而生(sheng)“鬼(gui)唱”,因“鬼(gui)唱”而生(sheng)“秋墳”,非(fei)真(zhen)有(you)(you)“唱詩”事也。循(xun)文衍(yan)義,詎得(de)其(qi)真(zhen)!