《風(feng)(feng)(feng)(feng)賦》是戰國(guo)末期文學家宋(song)玉創作的(de)文學作品。這篇文章以風(feng)(feng)(feng)(feng)為(wei)題材,分(fen)為(wei)四個層次。首先寫(xie)(xie)(xie)宋(song)玉與(yu)楚襄王(wang)間關于風(feng)(feng)(feng)(feng)的(de)一段對話,提出(chu)庶(shu)人不能(neng)享受大王(wang)之風(feng)(feng)(feng)(feng);接著(zhu)描(miao)寫(xie)(xie)(xie)風(feng)(feng)(feng)(feng)的(de)性(xing)(xing)質(zhi)和動態(tai);再描(miao)寫(xie)(xie)(xie)大王(wang)之雄風(feng)(feng)(feng)(feng)的(de)性(xing)(xing)狀,指出(chu)它“清(qing)涼增(zeng)欷,清(qing)清(qing)泠(ling)(ling)泠(ling)(ling),愈病析醒,發明耳(er)目,寧體便(bian)人”;最后描(miao)寫(xie)(xie)(xie)庶(shu)人之雌風(feng)(feng)(feng)(feng)的(de)性(xing)(xing)狀,指出(chu)它“驅溫致濕,中(zhong)心(xin)慘怛,生病造熱(re)”,不利于人。
作品(pin)采用夸張的(de)(de)手法(fa),通過“大王之雄風”和(he)“庶人之雌(ci)風”的(de)(de)對(dui)(dui)比描寫,使大王奢侈豪(hao)華的(de)(de)生活(huo)和(he)庶人貧(pin)窮悲慘(can)的(de)(de)生活(huo)形成(cheng)鮮明的(de)(de)對(dui)(dui)照,揭露社(she)會生活(huo)中不(bu)平(ping)等的(de)(de)現象。通篇采用鋪陳筆法(fa),刻畫風的(de)(de)動態十分細致。
楚襄王(wang)1游于蘭臺之(zhi)宮2,宋(song)玉(yu)景(jing)差(cha)3侍4。有風颯(sa)5然而(er)至,王(wang)乃披襟6而(er)當(dang)之(zhi)7,曰(yue)(yue):“快哉此風!寡人(ren)8所與庶(shu)人(ren)9共10者邪11?”宋(song)玉(yu)對曰(yue)(yue):“此獨12大王(wang)之(zhi)風耳(er),庶(shu)人(ren)安13得14而(er)共之(zhi)!”
王曰:“夫風(feng)(feng)者,天地之氣,溥15暢16而(er)至(zhi),不擇貴(gui)賤(jian)高下而(er)加焉(yan)。今(jin)子獨以為寡人之風(feng)(feng),豈有(you)說乎(hu)?”宋玉對曰:“臣(chen)聞于師:枳17句18來(lai)19巢20,空穴(xue)來(lai)風(feng)(feng)21。其(qi)22所托23者然24,則風(feng)(feng)氣殊25焉(yan)。”
王曰(yue):“夫26風始27安28生哉?”宋(song)玉(yu)對曰(yue):“夫風生于(yu)(yu)(yu)(yu)地,起(qi)于(yu)(yu)(yu)(yu)青蘋29之(zhi)末。侵淫(yin)30溪谷31,盛怒(nu)32于(yu)(yu)(yu)(yu)土囊33之(zhi)口(kou)。緣(yuan)34泰山35之(zhi)阿36,舞于(yu)(yu)(yu)(yu)松(song)柏(bo)之(zhi)下,飄忽37淜滂(pang)38,激(ji)飏39熛怒(nu)40。耾耾41雷(lei)聲42,回(hui)穴43錯迕(wu)44。蹶石45伐木46,梢殺(sha)林莽47。至其(qi)將(jiang)衰也,被麗(li)披(pi)離48,沖(chong)孔49動楗50,眴煥粲爛51,離散轉移(yi)52。故(gu)其(qi)清(qing)涼雄風,則飄舉53升降54。乘(cheng)凌55高城56,入于(yu)(yu)(yu)(yu)深(shen)宮(gong)57。邸58華(hua)59葉(xie)而振60氣(qi),徘徊(huai)于(yu)(yu)(yu)(yu)桂61椒62之(zhi)間,翱翔于(yu)(yu)(yu)(yu)63激(ji)水(shui)64之(zhi)上(shang)(shang)。將(jiang)擊芙蓉(rong)之(zhi)精65。獵66蕙67草,離68秦蘅69,概70新夷71,被72荑(ti)楊(yang)73,回(hui)穴沖(chong)陵74,蕭條眾(zhong)芳75。然后徜徉76中庭77,北上(shang)(shang)玉(yu)堂78,躋79于(yu)(yu)(yu)(yu)羅幃80,經于(yu)(yu)(yu)(yu)洞房81,乃得為(wei)大(da)王之(zhi)風也。故(gu)其(qi)風中人(ren)狀82,直83憯凄84惏栗85,清(qing)涼增86欷87。清(qing)清(qing)泠泠88,愈(yu)病析(xi)酲90,發明耳目91,寧體便人(ren)92。此所(suo)謂大(da)王之(zhi)雄風也。”
王(wang)曰:“善哉論(lun)事(shi)93!夫(fu)(fu)庶人之風(feng),豈94可聞乎(hu)?”宋玉對曰:“夫(fu)(fu)庶人之風(feng),塕然95起于(yu)窮巷96之間(jian),堀堁97揚塵,勃郁98煩冤99,沖孔襲100門。動沙堁101,吹死灰102,駭103溷(hun)(hun)濁104,揚腐馀105,邪(xie)薄106入甕牖107,至于(yu)室(shi)廬108。故其風(feng)中人狀,直憞109溷(hun)(hun)郁邑110,毆溫致濕111,中心(xin)112慘怛(da)113,生病造熱114。中唇115為(wei)胗(zhen)116,得(de)目(mu)為(wei)蔑117,啗齰嗽獲118,死生不卒119。此所謂庶人之雌風(feng)也(ye)。”
1、楚襄王(wang):即楚頃襄王(wang),名橫,楚懷王(wang)之子,周(zhou)赧王(wang)十七年至五十二年(前298—前263)在位。
2、蘭臺之(zhi)宮:朝廷(ting)收藏典籍、收羅文士之(zhi)所,也為楚王冶游(you)之(zhi)處,在郢都(dou)以(yi)東(dong),漢(han)北云夢之(zhi)西。
3、景(jing)差:楚大夫,《漢書·古今人(ren)表》做“景(jing)磋”。“差”為“磋”之省借。
4、侍(shi)(shi):站(zhan)立左右侍(shi)(shi)候,這里指隨(sui)從。
5、颯:風聲。
6、披(pi)襟(jin):敞開衣(yi)襟(jin)。
7、當之(zhi):迎著風。當,對著,面對。
8、寡(gua)人:古代君王對自己的(de)謙稱,意為“寡(gua)德之(zhi)人”。
9、庶人:眾人,指人民。
10、共:指共同享有。
11、邪:同“耶”,疑問語氣詞(ci)。
12、獨:唯獨,只是。
13、安:疑問(wen)代詞,怎么。
14、得:得以,能(neng)夠。
15、溥:通(tong)“普”,普遍。
16、暢:暢通。
17、枳:一(yi)種落葉(xie)小喬木,也稱枸橘,枝(zhi)條彎曲,有刺。
18、句(ju)(gōu):彎曲。
19、來:招致(zhi)。
20、巢:用作動詞,筑巢。
21、空穴來風:有洞穴的地(di)方(fang)就有風進(jin)來。空穴,連綿詞,即孔穴。
22、其:指“鳥(niao)巢”和“風”。
23、托:依靠,憑借。
24、然:如此(ci),這樣。
25、殊:異,不同(tong)。
26、夫(fu):句(ju)首發語(yu)詞(ci),無實義(yi)。
27、始(shi):開(kai)始(shi),最初(chu)。
28、安(an):怎樣。
29、青蘋(pin)(pín)之末:即青蘋(pin)的葉(xie)尖。蘋(pin),蕨類(lei)植物,多年生淺水草本。亦稱“四葉(xie)菜(cai)”,“田(tian)字草”。
30、侵淫(yin):漸漸進入。
31、溪谷:山谷。
32、盛怒(nu):暴怒(nu),形容風(feng)勢猛烈。
33、囊(náng):洞穴。
34、緣:沿著。
35、泰山:大山。泰:通“太”。
36、阿(ē):山(shan)曲。
37、飄忽:往(wang)來不定的樣子,此處形容風很大。
38、淜滂(péng pāng):大風(feng)吹打物體發出的(de)聲音(yin)。
39、激飏(yáng):鼓動(dong)疾(ji)飛。
40、熛(biao)(biāo)怒:形容風勢(shi)猛(meng)如烈火(huo)。熛(biao),火(huo)勢(shi)飛(fei)揚。
41、耾(hong)耾(hong)(hóng hóng):風聲(sheng)。
42、雷聲:言風(feng)聲如雷。
43、回穴:風向(xiang)不定,疾速(su)回蕩。
44、錯迕(wǔ):盤旋錯雜貌(mao)。
45、蹶(jué)石(shi):搖動山石(shi),飛沙走石(shi)。蹶,撼(han)動。
46、伐(fa)木:摧斷樹木。
47、梢(shāo)殺林莽(mǎng):摧毀樹林和野草(cao)。梢殺,指毀傷草(cao)木。莽,草(cao)叢。
48、被(bei)麗、披離:皆(jie)連綿詞,四散的樣子。
49、沖孔:沖進孔穴。
50、動楗(jiàn):吹動門閂。楗,門閂。
51、眴(xuàn)煥、粲爛:皆連(lian)綿詞(ci),色彩鮮明(ming)、光華燦爛的樣子(zi)。
52、離散轉移:形(xing)容微風向四(si)處飄散的樣子。
53、飄(piao)舉:飄(piao)飛、飄(piao)動的意(yi)思。
54、升降:偏義復詞,“升”意。
55、乘凌:上升。乘,升。
56、高城(cheng):高大的城(cheng)垣。
57、深宮:深邃的(de)宮苑(yuan)。
58、邸(dǐ):通(tong)“抵”,觸(chu)。
59、華:同“花”。
60、振:搖動、振蕩。
61、桂(gui):桂(gui)樹,一種(zhong)香木。
62、椒(jiāo):花椒,一種香木。
63、翱翔(xiang):形容風像(xiang)鳥一(yi)樣在空中翱翔(xiang)回旋。
64、激(ji)水(shui):激(ji)蕩(dang)的(de)流水(shui),猶(you)言急水(shui)。
65、芙(fu)蓉之(zhi)精(jing):芙(fu)蓉的(de)花(hua)朵。精(jing),通“菁”,即(ji)華(花(hua))。
66、獵:通(tong)“躐(lie)”,踐踏,此處為吹(chui)掠(lve)之意。
67、蕙(huì):香草名,和蘭草同類。
68、離:經歷(li)。《史記·蘇秦列傳》張守節(jie)《正義》:“離,歷(li)也。”
69、秦(qin)蘅:本產于秦(qin)地(今天水一(yi)帶)的一(yi)種杜(du)衡。
70、概:古代(dai)量谷物時刮平(ping)斗斛(hu)的器具(ju),此處為吹(chui)平(ping)意(yi)。
71、新夷(yi):即“辛夷(yi)”,又(you)名“留夷(yi)”,一種香草。
72、被:覆(fu)蓋,此(ci)處為掠過(guo)之(zhi)意。
73、荑(tí)楊:初(chu)生的楊樹。
74、回穴(xue)沖(chong)陵(ling):回旋于(yu)洞穴(xue)之中,沖(chong)激(ji)于(yu)陵(ling)陸之上。沖(chong),沖(chong)撞。陵(ling),通“凌”,侵(qin)犯。
75、蕭(xiao)條眾芳(fang):使(shi)各種香花香草凋零衰敗。蕭(xiao)條在此處(chu)用(yong)為動詞。
76、倘佯(cháng yáng):猶(you)“徘徊”。
77、中庭:庭院之中。一說即(ji)位置居中的庭院。
78、玉堂(tang):玉飾的(de)殿堂(tang),亦為殿堂(tang)的(de)美稱。
79、躋(jī):上(shang)升,登上(shang)。
80、羅幃(wei)(wéi):用絲羅織成的帷(wei)幔。
81、洞房:指(zhi)宮殿中深(shen)邃的內室。洞,深(shen)。
82、中(zhong)(zhòng)人(ren)狀(zhuang):指風吹到人(ren)身上的樣子。中(zhong),吹中(zhong),吹到。狀(zhuang),狀(zhuang)況,情形(xing)。
83、直:特(te)意(yi),特(te)別。
84、憯(cǎn)凄:凄涼、悲痛的樣(yang)子。
85、惏栗(li):寒冷的(de)樣子。
86、增:通“層”,重復,反復。
87、欷(xī):唏噓。本是嘆(tan)息或嘆(tan)息聲(sheng),這里(li)是說(shuo)在酷熱的天(tian)氣,遇(yu)到一(yi)陣清涼的風(feng)吹來(lai),不禁(jin)爽快地舒(shu)了一(yi)口氣。
88、清清泠(ling)(líng)泠(ling):清涼的(de)樣子。
89、愈病:治好病。
90、析酲(chéng):解酒。酲,病酒,酒后(hou)困倦眩暈的狀態。
91、發明(ming)耳目:使耳目清明(ming)。發,開(kai)。明(ming),使之(zhi)明(ming)亮(liang)。
92、寧(ning)體(ti)便人:使身(shen)體(ti)安(an)寧(ning)舒(shu)適。
93、論事:分析事理。
94、豈:通(tong)“其”,表(biao)示期望。
95、塕(weng)(wěng)然:風忽然而(er)起的樣子。
96、窮巷:偏僻(pi)小巷。
97、堀(ku)(kū)堁(kè):風(feng)吹起灰塵(chen)。堀(ku),沖起。堁,塵(chen)埃(ai)。
98、勃(bo)郁(yu):抑郁(yu)不(bu)平。
99、煩冤:煩躁憤(fen)懣。
100、襲:入。
101、沙(sha)(sha)堁:沙(sha)(sha)塵,沙(sha)(sha)土。
102、死灰:冷卻的灰燼。
103、駭:驚起。此處為攪動之意。
104、溷(hun)(hun)(hùn)濁:指污穢骯臟之物。溷(hun)(hun),通“混(hun)”。
105、腐(fu)馀(yú):腐(fu)爛(lan)的(de)垃圾。
106、邪薄:指(zhi)風從(cong)旁侵入。邪,通“斜(xie)”。薄,迫(po)近。
107、甕(weng)牖(you)(wèng yǒu):在土墻(qiang)上挖一個圓孔鑲入(ru)破甕(weng)做(zuo)成的窗戶。甕(weng),一種圓底圓口(kou)的陶(tao)制器(qi)。牖(you),窗戶。
108、室廬:指(zhi)庶人(ren)所居住的(de)簡陋小屋。廬,草屋。
109、憞(dùn)溷:煩(fan)亂。
110、郁邑:憂(you)悶。
111、毆溫(wen)致濕:驅來溫(wen)濕之氣,使人得濕病。毆,通“驅”。
112、中(zhong)心(xin)(xin):即心(xin)(xin)中(zhong)。
113、慘(can)怛(da)(da)(dá):悲(bei)慘(can)憂傷。怛(da)(da),痛苦。
114、造熱:得熱病。
115、中唇(chun):吹(chui)到人的嘴唇(chun)上。
116、胗(zhěn):唇(chun)上生的瘡。
117、得(de)目(mu)為(wei)蔑:吹(chui)進眼里就得(de)眼病。
118、啗齰嗽(sou)獲(dàn zé sòu huò):中風后口動的(de)樣子。啗,吃。齰,咬。嗽(sou),嚼。嗽(sou),吸吮(shun)。獲,大(da)叫。
119、死生不卒(zu):不死不活(huo)(huo)。此言中風后的狀態。生,活(huo)(huo)下來,指病愈。卒(zu),通“猝”,倉卒(zu),比較快地(di)。
楚(chu)襄王在蘭臺宮(gong)游玩,由宋玉(yu)、景差陪同。一陣風(feng)颯(sa)(sa)颯(sa)(sa)吹來,楚(chu)襄王就敞開(kai)衣(yi)襟迎著吹來的清(qing)風(feng)說(shuo):“這風(feng)好(hao)爽快(kuai)呵(he)!這是我與百(bai)姓(xing)共同享受的嗎?”宋玉(yu)回答(da)道:“這只(zhi)是大(da)王享受的風(feng),百(bai)姓(xing)怎(zen)么(me)能(neng)與王共同享受它呢(ni)!”
楚襄(xiang)王說。“風(feng)是天(tian)地間流動的空氣,它普(pu)遍而暢(chang)通無阻(zu)地吹送過(guo)來,不(bu)分貴(gui)賤高(gao)下(xia),都能吹到。現在你卻認(ren)為(wei)只(zhi)有我才能享受它,難道有什么理(li)由嗎?”宋玉答道。“我聽(ting)老師說,枳樹彎曲(qu)多叉,就(jiu)容易(yi)招引鳥來作(zuo)窩。有空洞的地方,風(feng)就(jiu)會吹過(guo)來。由于所依(yi)托的環境條件不(bu)同,風(feng)的氣勢也就(jiu)不(bu)同了。”
楚(chu)襄(xiang)王(wang)問道:“那(nei)風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng),最初是從哪里(li)生(sheng)(sheng)成的(de)(de)(de)呢?”宋(song)玉答道:“風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)在(zai)(zai)(zai)大(da)(da)(da)地(di)上(shang)(shang)生(sheng)(sheng)成的(de)(de)(de),從青翠小草(cao)(cao)(cao)尖上(shang)(shang)興起,逐(zhu)漸(jian)擴展到山(shan)谷,在(zai)(zai)(zai)大(da)(da)(da)山(shan)洞口怒吼,沿(yan)著大(da)(da)(da)山(shan)坳(ao),在(zai)(zai)(zai)松(song)柏林(lin)下狂舞。疾風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)往來(lai)(lai)不(bu)定(ding),形(xing)成撞擊(ji)物(wu)體的(de)(de)(de)聲音(yin);風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)勢(shi)迅疾飄揚,猶(you)如怒火飛騰(teng),風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)聲如雷(lei),風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)勢(shi)交錯相雜(za)。飛砂走石,大(da)(da)(da)風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)摧樹(shu)折木(mu),沖擊(ji)森林(lin)原野。等薊風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)勢(shi)逐(zhu)漸(jian)平(ping)息下來(lai)(lai),風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)力微弱,四面散開(kai),只能透進(jin)小孔,搖動(dong)門栓了(le)。風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)定(ding)塵息之(zhi)后,景(jing)物(wu)顯得鮮明(ming)(ming)燦爛,微風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)漸(jian)漸(jian)向四面飄散。所以(yi)使(shi)人(ren)感(gan)到清(qing)涼(liang)(liang)(liang)舒暢的(de)(de)(de)雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng),就飄動(dong)升降,凌越高高的(de)(de)(de)城墻,進(jin)入深深的(de)(de)(de)王(wang)宮。它吹動(dong)花草(cao)(cao)(cao),散發(fa)香氣,在(zai)(zai)(zai)桂(gui)樹(shu)和椒樹(shu)之(zhi)間往來(lai)(lai)回旋,在(zai)(zai)(zai)疾流的(de)(de)(de)水徊(huai)上(shang)(shang)緩緩飛翔。于是風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)吹拂水上(shang)(shang)的(de)(de)(de)荷花,掠過蕙(hui)草(cao)(cao)(cao),分開(kai)秦蘅,吹平(ping)新夷,覆蓋在(zai)(zai)(zai)初生(sheng)(sheng)的(de)(de)(de)草(cao)(cao)(cao)木(mu)之(zhi)上(shang)(shang),它急劇回旋沖擊(ji)山(shan)陵(ling),致使(shi)各種芳草(cao)(cao)(cao)香花凋零(ling)殆(dai)盡。然(ran)后風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)就在(zai)(zai)(zai)院子里(li)徘(pai)徊(huai),向北吹進(jin)宮室(shi),上(shang)(shang)升到絲織的(de)(de)(de)帷帳里(li),進(jin)入深邃的(de)(de)(de)內室(shi),這才成為(wei)大(da)(da)(da)王(wang)的(de)(de)(de)風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)了(le)。所以(yi)那(nei)種風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)吹到人(ren)身上(shang)(shang),其情狀簡直(zhi)凄涼(liang)(liang)(liang)、寒冷得很,清(qing)涼(liang)(liang)(liang)的(de)(de)(de)冷風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)使(shi)人(ren)為(wei)之(zhi)感(gan)嘆。清(qing)清(qing)涼(liang)(liang)(liang)涼(liang)(liang)(liang)的(de)(de)(de),既(ji)能治病,又(you)可(ke)解(jie)酒,使(shi)人(ren)耳聰目明(ming)(ming),身心安寧,這就是所說的(de)(de)(de)唯大(da)(da)(da)王(wang)所有(you)的(de)(de)(de)雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)呀(ya)!”
楚襄(xiang)王(wang)說(shuo)。“你對這件(jian)事解說(shuo)論述得(de)(de)太好了!那(nei)(nei)么老(lao)百(bai)(bai)姓(xing)的(de)風,是(shi)不(bu)是(shi)也(ye)可以說(shuo)給我聽聽呢(ni)?”宋玉(yu)回答說(shuo):“老(lao)百(bai)(bai)姓(xing)的(de)風是(shi)從(cong)冷落偏僻的(de)小(xiao)巷中忽然刮起(qi)(qi)來(lai)的(de),揚(yang)起(qi)(qi)的(de)塵土(tu),煩(fan)(fan)躁憤懣地(di)回旋盤轉(zhuan),沖(chong)擊空隙(xi),侵(qin)入門戶。刮起(qi)(qi)塵沙,吹(chui)散(san)灰堆(dui),攪起(qi)(qi)污穢骯(ang)臟(zang)的(de)東西,揚(yang)起(qi)(qi)腐爛的(de)垃圾(ji),歪歪斜(xie)斜(xie)逼近用破甕(weng)口做(zuo)的(de)窗(chuang)戶,一直吹(chui)到(dao)百(bai)(bai)姓(xing)住(zhu)的(de)草屋(wu)里。所以那(nei)(nei)種(zhong)風吹(chui)到(dao)人身上,其情狀(zhuang)簡(jian)直令人心煩(fan)(fan)意亂,憂(you)郁苦悶,受(shou)到(dao)悶熱(re)之(zhi)氣,得(de)(de)了濕病,使人內心愁昔(xi),生病發燒。風吹(chui)到(dao)嘴唇(chun)上就生唇(chun)瘡,吹(chui)剄眼睛(jing)上就使得(de)(de)眼睛(jing)紅腫,受(shou)風得(de)(de)病后(hou)使人嘴巴抽搐,咬牙(ya)吮咂、大叫(jiao),陷于半死不(bu)活(huo)狀(zhuang)態。這就是(shi)所講(jiang)的(de)老(lao)百(bai)(bai)姓(xing)的(de)雌(ci)風呀。”
襄王(wang)的(de)父親懷(huai)王(wang)昏(hun)庸無能、剛愎自用(yong),他(ta)聽信讒言,疏遠賢臣,拒(ju)諫飾非,始而為秦(qin)使(shi)張(zhang)儀的(de)花(hua)言巧(qiao)語(yu)所惑,背齊聯(lian)(lian)秦(qin),繼而輕舉(ju)妄動大舉(ju)伐秦(qin),喪師失地(di),最(zui)后(hou)為秦(qin)昭王(wang)所誘,客死于異國。襄王(wang)繼位后(hou),不僅沒(mei)有改(gai)弦(xian)更(geng)張(zhang),遠小(xiao)人而親賢能,反(fan)而變本(ben)加厲,至(zhi)于忘記(ji)君國大仇,與(yu)秦(qin)聯(lian)(lian)姻結好(hao),其腐(fu)朽愚昧(mei)有甚于懷(huai)王(wang)。
據(ju)《史記(ji)·楚世家》記(ji)載,懷王(wang)于(yu)(yu)(yu)頃(qing)襄王(wang)三年客死(si)于(yu)(yu)(yu)秦(qin)后,“襄王(wang)七年,楚迎(ying)婦于(yu)(yu)(yu)秦(qin),秦(qin)楚復(fu)平。”“十四(si)年,楚頃(qing)襄王(wang)與(yu)秦(qin)昭王(wang)好會于(yu)(yu)(yu)宛,結和親。”“十六(liu)年,與(yu)秦(qin)昭王(wang)好會于(yu)(yu)(yu)鄢。”“十九年,秦(qin)伐(fa)楚,楚軍敗(bai),割上庸、漢北地(di)予秦(qin)。……二十一年,秦(qin)將白起遂(sui)拔我郢,燒先王(wang)墓夷陵(ling)。楚襄王(wang)兵敗(bai),遂(sui)不(bu)復(fu)戰,東北保于(yu)(yu)(yu)陳城。”于(yu)(yu)(yu)此可見(jian)楚襄王(wang)不(bu)思振作、與(yu)殺父仇(chou)人握手言歡終于(yu)(yu)(yu)慘敗(bai)以(yi)至割地(di)遷都(dou)等種種衰(shuai)敗(bai)之狀(zhuang)。
楚國的(de)國勢雖然日趨(qu)式微,可是(shi)作為(wei)國君的(de)襄王卻沉湎(mian)于(yu)驕奢淫佚的(de)生活中。他帶著侍臣們到處游賞,或(huo)登(deng)高唐(tang)之(zhi)臺,或(huo)游云(yun)夢之(zhi)浦,想入非非,樂而忘返(見(jian)宋玉的(de)《高唐(tang)賦》與《神女賦》)。襄王如此追求享受而置國家衰(shuai)敗于(yu)不顧,身為(wei)侍臣的(de)宋玉感到憂慮(lv),于(yu)是(shi)便借風為(wei)題,寫了這篇賦。
宋玉,戰國(guo)末期(qi)辭賦(fu)家。據記載,為(wei)楚(chu)國(guo)鄢(yan)(今屬湖(hu)北)人。出(chu)身寒微,曾事(shi)楚(chu)襄王,為(wei)小臣,不(bu)得志(zhi),是屈(qu)原之后(hou)楚(chu)國(guo)有名的(de)辭賦(fu)家。王逸《楚(chu)辭章句》中說宋玉是屈(qu)原的(de)學生(sheng)。《漢書(shu)·藝文志(zhi)》載有宋玉賦(fu)16篇(pian),但篇(pian)目已不(bu)可考證。《隋書(shu)·經(jing)籍志(zhi)》載有《宋玉集》三卷,現已亡佚。其中《登徒子好色(se)賦(fu)》廣為(wei)流傳。
宋玉(yu)辭(ci)賦抒發(fa)了寒士(shi)的(de)(de)(de)不(bu)(bu)平(ping)之鳴,觸(chu)及了楚國的(de)(de)(de)黑暗統治。然而更多的(de)(de)(de)是自我懷(huai)才不(bu)(bu)遇的(de)(de)(de)哀(ai)嘆,窮愁(chou)失志的(de)(de)(de)悲吟。他的(de)(de)(de)作(zuo)品鋪陳排比,描寫細膩,辭(ci)意婉轉,情景交融,在(zai)藝術上有所創新和貢(gong)獻,對漢代(dai)辭(ci)賦創作(zuo)有很大的(de)(de)(de)影響。
全文可據楚王與宋(song)玉的(de)四次問答而分為四段。
第一段(duan),宋玉(yu)提出風有大王之風和庶人之風的(de)不同。
第二段(duan),引(yin)“枳句來巢,空穴來風”的(de)成語作譬,說明(ming)風的(de)氣勢(shi)因所依托的(de)環境(jing)條(tiao)件(jian)而有不(bu)同。
第(di)三(san)段,先描繪風(feng)(feng)的(de)產(chan)生過程與(yu)由盛到衰(shuai)的(de)動態,然后分三(san)層敘寫(xie)“大(da)王之(zhi)雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)”。第(di)一(yi)層,從(cong)“故其清(qing)涼雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)”到“入(ru)于(yu)深宮”,寫(xie)這股(gu)“雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)”的(de)興起;第(di)二層,從(cong)“抵華(hua)葉而振氣”到“乃得為大(da)王之(zhi)風(feng)(feng)也”,描敘“大(da)王之(zhi)風(feng)(feng)”的(de)形成,并寫(xie)出(chu)了宮苑內(nei)韻富麗景(jing)象;從(cong)“故其風(feng)(feng)中人”到“此所謂大(da)王之(zhi)雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)也”,交(jiao)代了“大(da)王之(zhi)雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)”的(de)特點和“寧體便(bian)人”的(de)效果。
第四段,寫(xie)“庶(shu)人之雌(ci)風(feng)”,也分(fen)三層(ceng)(ceng)。從“王曰:善哉,論(lun)事”到(dao)“沖孔襲門(men)”為(wei)第一層(ceng)(ceng),記述“雌(ci)風(feng)”的(de)興起;從“動沙堁”到(dao)“至于室廬”為(wei)第二(er)層(ceng)(ceng),介(jie)紹(shao)這股(gu)“雌(ci)風(feng)”形成的(de)過程(cheng),第三層(ceng)(ceng),從“故其風(feng)中人”到(dao)“此所謂庶(shu)人之雌(ci)風(feng)也”,描寫(xie)“庶(shu)人之雌(ci)風(feng)”的(de)特性及其致(zhi)人“生病造熱(re)”的(de)惡果。
文章把風(feng)分為“大王(wang)之雄(xiong)風(feng)”和“庶人之雌風(feng)”來加(jia)以描寫,是托物寫意(yi),反映了王(wang)侯貴族生(sheng)活(huo)的奢侈和平民百(bai)姓的貧窮(qiong)苦(ku)(ku)難,客觀上(shang)揭(jie)示了當時社會貧富懸殊的不平等現象。作者諷諫楚襄王(wang),希望他不要再(zai)沉溺(ni)于養尊處優、淫(yin)樂無度的生(sheng)活(huo)中(zhong);對于庶民的疾苦(ku)(ku),也表示了一定的同(tong)情。
一、想象豐富
文(wen)章(zhang)以風為題材,從“楚襄王游于蘭臺之宮,宋玉、景差侍。有(you)風颯然而(er)至”開(kai)始,至“此所謂(wei)庶人之雌(ci)風也”結束,緊扣(kou)住風展開(kai)描(miao)寫,完全得力于作者的(de)想象。
作者(zhe)想(xiang)象(xiang)風的(de)形成是(shi)“生于(yu)(yu)地,起(qi)于(yu)(yu)青(qing)蘋之末(mo)”;想(xiang)象(xiang)風的(de)擴(kuo)展(zhan)是(shi)“侵(qin)淫溪谷(gu),盛怒(nu)于(yu)(yu)土囊之口。緣泰山(shan)之阿,舞于(yu)(yu)松柏之下”;想(xiang)象(xiang)風勢(shi)的(de)迅(xun)猛(meng)是(shi)“飄(piao)忽(hu)淜滂,激飏熛(biao)怒(nu)。耾耾雷聲,回穴錯迕。蹶石(shi)伐木,梢殺(sha)林莽(mang)”;想(xiang)象(xiang)風勢(shi)的(de)平(ping)息是(shi)“被麗披離,沖(chong)孔動(dong)楗。眴煥(huan)粲爛(lan),離散轉(zhuan)移(yi)”。作者(zhe)還想(xiang)象(xiang)了風“入于(yu)(yu)深宮”和“起(qi)于(yu)(yu)窮巷之間”的(de)不同情(qing)景。沒有這些細致入微的(de)想(xiang)象(xiang),就沒有感人的(de)藝術魅力,也就不能起(qi)任何(he)的(de)諷諭作用。
自然界的(de)風(feng)(feng)只有(you)(you)強弱之(zhi)不同,而沒(mei)有(you)(you)什么“雄風(feng)(feng)”、“雌風(feng)(feng)”的(de)區別(bie)(bie),更(geng)沒(mei)有(you)(you)打上什么大王和庶(shu)人(ren)的(de)標志(zhi)。作者對兩極分(fen)化(hua)、貧富懸殊的(de)社會現實深有(you)(you)感慨,于(yu)是想(xiang)象(xiang)出風(feng)(feng)有(you)(you)雌雄之(zhi)別(bie)(bie),雄風(feng)(feng)屬于(yu)君王,雌風(feng)(feng)屬于(yu)庶(shu)民。其意在(zai)于(yu)通過這種奇特的(de)想(xiang)象(xiang)、藝(yi)術(shu)的(de)夸張,以達到勸誡楚王的(de)目的(de)。
二、鋪敘周密
賦的(de)(de)主要表達(da)(da)手段是鋪(pu)陳(chen)。劉勰在《文(wen)心雕龍》里談到(dao)(dao)作(zuo)賦時指出(chu):“擬諸形(xing)容,則言務(wu)纖密(mi)。”此(ci)文(wen)就是用語(yu)纖密(mi)、鋪(pu)敘周(zhou)全的(de)(de)典范。關(guan)(guan)于(yu)(yu)(yu)(yu)風由形(xing)成(cheng)至平息的(de)(de)描寫,鋪(pu)敘就極(ji)其(qi)周(zhou)密(mi),文(wen)章(zhang)對(dui)“大(da)王(wang)之(zhi)雄(xiong)風”的(de)(de)精細(xi)刻(ke)劃:“故(gu)其(qi)清涼雄(xiong)風,則飄舉升降,乘凌高層(ceng),入(ru)于(yu)(yu)(yu)(yu)深宮。抵華葉而振(zhen)氣(qi),徘徊于(yu)(yu)(yu)(yu)桂椒(jiao)(jiao)之(zhi)間,翱(ao)翔于(yu)(yu)(yu)(yu)激水之(zhi)上(shang)。將擊芙(fu)蓉之(zhi)精,獵蕙(hui)草(cao),離秦蘅,概(gai)新夷,被荑楊,回穴沖(chong)陵(ling),蕭(xiao)條眾芳(fang)。然后(hou)徜(chang)徉中(zhong)(zhong)庭,北上(shang)玉堂(tang),躋于(yu)(yu)(yu)(yu)羅(luo)帷,經于(yu)(yu)(yu)(yu)洞房,乃(nai)得(de)為(wei)大(da)王(wang)之(zhi)風也。”作(zuo)者在交代了風由“乘凌高層(ceng),入(ru)于(yu)(yu)(yu)(yu)深宮”之(zhi)后(hou),細(xi)敘其(qi)經宮苑(yuan),抵“中(zhong)(zhong)庭”,上(shang)“玉堂(tang)”,穿(chuan)“羅(luo)帷”,至“洞房”的(de)(de)歷程,一(yi)路寫來,不厭其(qi)煩。關(guan)(guan)于(yu)(yu)(yu)(yu)花草(cao)樹(shu)木之(zhi)類,更是細(xi)細(xi)著墨,極(ji)力(li)刻(ke)劃。除了“華葉”、“眾芳(fang)”的(de)(de)概(gai)述(shu)外,樹(shu)寫了桂樹(shu)、花椒(jiao)(jiao)樹(shu)、新夷樹(shu)、楊樹(shu),花寫了荷(he)花,草(cao)寫了蕙(hui)草(cao)、杜蘅,盡情(qing)描畫(hua)了宮苑(yuan)的(de)(de)美麗。關(guan)(guan)于(yu)(yu)(yu)(yu)“庶人之(zhi)雌風”,作(zuo)者也極(ji)盡鋪(pu)陳(chen)之(zhi)能事。“故(gu)其(qi)風中(zhong)(zhong)人”以(yi)下,以(yi)“直憞溷郁邑,毆溫致(zhi)濕,中(zhong)(zhong)心慘(can)(can)怛,生(sheng)病(bing)造熱。中(zhong)(zhong)唇為(wei)胗,得(de)目(mu)為(wei)篾,啗齰嗽獲,死生(sheng)不卒(zu)”等句,從體內寫到(dao)(dao)體外,詳細(xi)地描繪出(chu)這股“雌風”給“庶人”所帶來的(de)(de)痛苦,形(xing)象(xiang)地反映出(chu)平民百姓極(ji)其(qi)悲慘(can)(can)的(de)(de)生(sheng)活。周(zhou)密(mi)的(de)(de)鋪(pu)敘,達(da)(da)到(dao)(dao)了情(qing)盡意足的(de)(de)效果。
三、對比強烈
文章以“大王之(zhi)(zhi)雄風”和(he)“庶(shu)人之(zhi)(zhi)雌(ci)風”對比描述的(de)方法,顯(xian)示出楚(chu)王生(sheng)活(huo)的(de)豪奢(she)和(he)庶(shu)民(min)生(sheng)活(huo)的(de)凄(qi)苦,以寄托諷諫之(zhi)(zhi)意。因(yin)此對比越(yue)(yue)強烈,就越(yue)(yue)反映楚(chu)王與(yu)庶(shu)民(min)生(sheng)活(huo)條件的(de)天壤之(zhi)(zhi)別,越(yue)(yue)能起(qi)到諷諫的(de)作用(yong)。
作者處處將“大王之(zhi)(zhi)雄(xiong)(xiong)(xiong)風(feng)”與(yu)(yu)“庶人(ren)(ren)(ren)之(zhi)(zhi)雌(ci)風(feng)”進行對比。從(cong)風(feng)的(de)(de)(de)(de)產(chan)生(sheng)來看,“雄(xiong)(xiong)(xiong)風(feng)”起于(yu)“高城”之(zhi)(zhi)上(shang),氣(qi)象不(bu)凡;“雌(ci)風(feng)”起于(yu)“窮(qiong)巷之(zhi)(zhi)間”,顯得卑俗(su)。從(cong)風(feng)的(de)(de)(de)(de)走向來看,“雄(xiong)(xiong)(xiong)風(feng)”入于(yu)“深宮(gong)”,達于(yu)“洞房(fang)”,那(nei)里富麗堂皇;“雌(ci)風(feng)”入于(yu)“甕牖”,至(zhi)于(yu)“室廬”,那(nei)里凋敝破(po)敗(bai),從(cong)風(feng)所吹(chui)動(dong)的(de)(de)(de)(de)物(wu)體來看,“雄(xiong)(xiong)(xiong)風(feng)。吹(chui)拂(fu)著“桂(gui)椒(jiao)”、“芙蓉之(zhi)(zhi)精”、“蕙草”、“秦蘅(heng)”等等,芳(fang)香(xiang)襲人(ren)(ren)(ren);“雌(ci)風(feng)”則“動(dong)沙堁,吹(chui)死灰,駭溷濁,揚腐馀”,致使臭氣(qi)熏(xun)天。從(cong)風(feng)吹(chui)到(dao)人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)身上(shang)所產(chan)生(sheng)的(de)(de)(de)(de)影響來看,“雄(xiong)(xiong)(xiong)風(feng)”“愈病析(xi)酲,發(fa)明耳目(mu),寧體便人(ren)(ren)(ren)”,效果極佳;“雌(ci)風(feng)”卻“生(sheng)病造熱,中唇(chun)為胗,得目(mu)為蔑”,帶來可怕的(de)(de)(de)(de)災難。通過(guo)詳(xiang)盡(jin)的(de)(de)(de)(de)多方面的(de)(de)(de)(de)對比,突出“雄(xiong)(xiong)(xiong)風(feng)”與(yu)(yu)“雌(ci)風(feng)”的(de)(de)(de)(de)截然不(bu)同,這就深刻地揭露了(le)人(ren)(ren)(ren)與(yu)(yu)人(ren)(ren)(ren)完(wan)全不(bu)平(ping)等的(de)(de)(de)(de)社會現實。
四、辭采華麗
賦(fu)文講(jiang)求詞(ci)藻華(hua)麗。這(zhe)篇文章鋪(pu)采(cai)摛文,辭藻艷麗,這(zhe)在描寫(xie)“大王之(zhi)(zhi)雄(xiong)風(feng)”一段(duan)里(li)(li)表現(xian)最為突出。那些芳香鮮(xian)麗的(de)(de)花草、精致華(hua)美(mei)(mei)的(de)(de)宮室(shi),無(wu)不(bu)展現(xian)于(yu)作(zuo)者的(de)(de)筆(bi)下,顯(xian)示出悅(yue)目的(de)(de)繪(hui)畫之(zhi)(zhi)美(mei)(mei)。作(zuo)者還(huan)喜歡使(shi)用駢辭儷句(ju),如(ru)“徘(pai)徊于(yu)桂椒之(zhi)(zhi)間,翱翔(xiang)于(yu)激(ji)水之(zhi)(zhi)上(shang)(shang)”,“中唇為胗(zhen),得目為蔑”,“回穴沖陵”,“愈病析酲”,“寧體便人”,“沖孔(kong)襲門”,“驅溫致濕(shi)”,“生(sheng)病造熱(re)”等(deng)等(deng),或兩(liang)句(ju)成偶(ou),或句(ju)中自對(dui),看上(shang)(shang)去美(mei)(mei)如(ru)聯(lian)璧,讀起來瑯瑯上(shang)(shang)口,造成圓環動聽的(de)(de)音樂之(zhi)(zhi)美(mei)(mei)。在三、四兩(liang)段(duan)里(li)(li),都有四個(ge)動賓結構(gou)的(de)(de)三字句(ju):寫(xie)“雄(xiong)風(feng)”是(shi)“獵蕙草,離秦蘅,概新夷(yi),被荑楊”,寫(xie)“雌風(feng)”是(shi)“動沙堁,吹死灰,駭溷濁,揚腐馀”。這(zhe)兩(liang)組句(ju)子短(duan)促有力,在兩(liang)段(duan)中遙相對(dui)應,而動詞(ci)的(de)(de)變換,又使(shi)它們在嚴整(zheng)之(zhi)(zhi)中顯(xian)現(xian)出參差之(zhi)(zhi)美(mei)(mei)。由此觀(guan)之(zhi)(zhi),宋玉的(de)(de)《風(feng)賦(fu)》確實開了漢(han)賦(fu)辭采(cai)華(hua)麗的(de)(de)先河。
劉勰(xie):宋玉《風》、《釣》,爰錫名號,與(yu)詩畫境,六義附庸,蔚成大國(guo)。
孫月峰:命意造(zao)語,皆入神境,然卻又是眼(yan)前、口頭掉出,全不艱深費力,允為賦(fu)家絕技。
周平園(yuan):此賦(fu)體(ti)似散文,但其漸畫風處,有王者、庶(shu)人(ren)不同,且押腳俱用韻,自是賦(fu)體(ti),已開《赤(chi)壁》、《秋聲》等賦(fu)之先;而篇法劈分兩扇,前后遙對,局亦本之《周書·秦誓》篇。
梅(mei)曾亮:居深宮(gong)之(zhi)(zhi)(zhi)中,有池沼之(zhi)(zhi)(zhi)觀(guan),花(hua)木之(zhi)(zhi)(zhi)娛,玉堂羅(luo)帷之(zhi)(zhi)(zhi)適,豈知庶民(min)之(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)居者,乃(nai)窮巷饔牖沙(sha)堁之(zhi)(zhi)(zhi)中,穢濁腐馀之(zhi)(zhi)(zhi)側乎?莊言之(zhi)(zhi)(zhi),殊(shu)索(suo)然無味,借風之(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)經歷(li)言之(zhi)(zhi)(zhi),而君民(min)苦樂之(zhi)(zhi)(zhi)懸絕自見,是為神妙而不可測也。
黃徹(che):東(dong)坡謂宋玉(yu)對楚王雄風,譏其知已不知人也。
劉熙載:宋玉《風賦》出于《雅》;《登徒子好色(se)賦》出于《風》,二者品居最上(shang)。