人物生平
身世背景
趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)曙是宋太宗(zong)趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)光(guang)義的重(zhong)孫,宋真宗(zong)趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)恒之弟(di)商王(wang)(wang)趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)元份的孫子,宋仁宗(zong)趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)禎堂(tang)兄(xiong)濮安懿王(wang)(wang)趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)允(yun)讓的第十(shi)三子,母親為(wei)仙游縣君任氏(shi)。最初,江(jiang)寧節(jie)度使(shi)趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)允(yun)讓(“濮安懿王(wang)(wang)”的稱(cheng)號是仁宗(zong)后來加封的)夢見(jian)兩(liang)條(tiao)龍(long)與(yu)太陽一起墜落,就用(yong)衣服接著。到明(ming)道元年(1032年)正月三日,趙(zhao)(zhao)(zhao)(zhao)曙在宣(xuan)平坊宅第出生(sheng)的時候,紅光(guang)照遍居室,有人看見(jian)黃龍(long)在紅光(guang)中(zhong)游動。
幼年過繼
宋仁宗趙禎自己沒(mei)有兒子(三個兒子全部早夭(yao)),于(yu)是在景祐二年(nian)(1035年(nian)),幼年(nian)的(de)趙曙被仁宗接入皇宮(gong),賜名為趙宗實,交(jiao)給曹皇后(hou)(后(hou)來(lai)的(de)曹太后(hou))撫養。
趙(zhao)宗實(shi)(后(hou)來(lai)的英宗趙(zhao)曙)天性極為(wei)孝順,喜好讀(du)書,不做(zuo)嬉游玩(wan)樂的事情,穿的用的節儉(jian)樸素得像一個儒者(zhe)。常(chang)穿著(zhu)朝服見他的老(lao)師,說:“你(ni)是(shi)我的老(lao)師,不敢不以禮(li)相見。”當時吳(wu)王宮(gong)教授吳(wu)充進(jin)呈《宗室(shi)六箴(zhen)》,仁宗把它交給宗正(zheng),趙(zhao)宗實(shi)把內容寫在屏風上來(lai)約束自(zi)己。
景(jing)祐三年(1036年),趙宗實被封為左監門衛率府副率,后升為右羽林軍(jun)大將軍(jun)、宜州刺史。
寶(bao)元二年(1039年),仁(ren)宗的(de)親生兒(er)子豫王趙昕出生后,趙宗實(shi)出宮(gong)回到(dao)生父(fu)趙允讓身邊。
立為儲君
慶(qing)歷三年(nian)(1043年(nian))正月,豫王趙(zhao)昕早夭。皇祐二年(nian)(1050年(nian)),趙(zhao)宗實(即后來(lai)的趙(zhao)曙)的官職升(sheng)為右衛大將軍、岳州團練使。
嘉祐三年(1058年),濮安懿王逝世后,把所佩帶(dai)(dai)(dai)(dai)過的玩物分給各位兒(er)子,趙宗實所得到的,全部分給了那些等安葬父親后就要離開這(zhe)里的王府(fu)舊人(ren)(ren)。宗室子弟中有人(ren)(ren)借了金(jin)帶(dai)(dai)(dai)(dai)卻拿銅(tong)帶(dai)(dai)(dai)(dai)還,主管的人(ren)(ren)把這(zhe)事(shi)告(gao)訴他,趙宗實說(shuo):“這(zhe)真是我的帶(dai)(dai)(dai)(dai)啊(a)!”便(bian)接受(shou)下來。曾讓殿前(qian)侍(shi)者給他賣(mai)掉(diao)犀(xi)帶(dai)(dai)(dai)(dai),那犀(xi)帶(dai)(dai)(dai)(dai)值錢三十萬,被(bei)弄丟了,趙宗實也不追(zhui)問。
嘉(jia)祐三年(nian)(1058年(nian))6月,丞相韓琦、龍圖閣直學士包拯(zheng)等(deng)人又向仁宗(zong)(zong)提立皇太(tai)子的事情,仁宗(zong)(zong)說后宮(gong)又有(you)懷孕的,此事等(deng)等(deng)再說。結果沒多久,后宮(gong)確實生(sheng)產,但是個女孩。當時(shi)趙(zhao)(zhao)宗(zong)(zong)實剛好因生(sheng)父趙(zhao)(zhao)允讓(rang)逝(shi)世(shi)服喪。
嘉祐六年(nian)(1061年(nian))十(shi)月(yue)十(shi)二日,朝廷打(da)算起用趙宗(zong)實(shi)(shi)擔任秦州(zhou)防御史(shi)、知(zhi)(zhi)宗(zong)正寺,趙宗(zong)實(shi)(shi)以守(shou)喪(sang)期未滿而(er)推辭(ci)(ci)。趙宗(zong)實(shi)(shi)四次上奏(zou)推辭(ci)(ci),朝廷才允許他繼續守(shou)喪(sang)。守(shou)喪(sang)完畢之后(hou),趙宗(zong)實(shi)(shi)又被(bei)授(shou)給(gei)秦州(zhou)防御使、知(zhi)(zhi)宗(zong)正寺,他再次推辭(ci)(ci)。
嘉祐七年(nian)(1062年(nian))八(ba)月,朝廷允許趙宗(zong)實罷去(qu)宗(zong)正(zheng)一職,又擔任岳州團練使。
同年八月初四(si),趙宗(zong)實被立(li)為皇(huang)(huang)子(zi);初九,改(gai)名(ming)趙曙。趙曙聽到(dao)詔(zhao)命后(hou)稱病,推辭當皇(huang)(huang)子(zi),請潭王(wang)宮(gong)教(jiao)授周孟陽撰寫奏疏,周孟陽做(zuo)了些勸(quan)誡,趙曙連忙拜謝。奏疏上了十(shi)多遍,仁(ren)(ren)宗(zong)沒(mei)有(you)同意,下詔(zhao)同判大宗(zong)正事安國公從古等人(ren)前往勸(quan)告服從命令(ling),于是眾(zhong)臣(chen)到(dao)趙曙臥室扶(fu)起他送入皇(huang)(huang)宮(gong)。趙曙才答應做(zuo)皇(huang)(huang)子(zi),并告誡舍(she)人(ren)說(shuo):“謹(jin)慎(shen)地守好我(wo)的(de)屋舍(she),皇(huang)(huang)上有(you)了后(hou)嗣,我(wo)就(jiu)回來。”八月三十(shi)日,趙曙出現在清居殿。從此以后(hou),趙曙每(mei)天兩次朝拜仁(ren)(ren)宗(zong),有(you)時還到(dao)皇(huang)(huang)宮(gong)內服侍仁(ren)(ren)宗(zong)。九月,趙曙被封為齊州防御(yu)史、巨鹿郡公。
繼位為帝
嘉祐八年(nian)(1063年(nian))農歷三月(yue),仁(ren)宗(zong)逝世。夏四(si)月(yue)初一,曹皇(huang)后發布遺詔,讓趙曙(shu)繼承皇(huang)帝位。文武百官(guan)(guan)進(jin)入宮廷,痛哭哀悼。韓琦讀仁(ren)宗(zong)遺詔制命(ming)。趙曙(shu)到東(dong)殿接見文武百官(guan)(guan)。正式(shi)即位,是為(wei)宋英宗(zong)。四(si)月(yue)初二,大赦天下(xia),賜給百官(guan)(guan)爵加一等,獎(jiang)賞(shang)各軍。
趙曙想為仁宗(zong)守喪三年(nian),命令韓琦(qi)代(dai)理軍政事(shi)務,宰(zai)相大臣(chen)等不答應,趙曙才收(shou)回成命。四(si)(si)(si)月初四(si)(si)(si),趙曙生病。派韓贄等人向契丹報告(gao)英宗(zong)即皇(huang)帝位的消息。四(si)(si)(si)月初五,尊奉曹(cao)皇(huang)后(hou)(hou)為皇(huang)太后(hou)(hou)。四(si)(si)(si)月初八,下(xia)詔請求皇(huang)太后(hou)(hou)共(gong)同(tong)處理軍國要事(shi)。四(si)(si)(si)月十四(si)(si)(si)日(ri)(ri),皇(huang)太后(hou)(hou)到(dao)小(xiao)殿(dian)(dian)垂(chui)簾聽政,宰(zai)臣(chen)又到(dao)小(xiao)殿(dian)(dian)簾前上奏國事(shi)。四(si)(si)(si)月十四(si)(si)(si)日(ri)(ri),制作受命寶印。四(si)(si)(si)月十六日(ri)(ri),任命皇(huang)長子趙頊為安州(zhou)觀察使(shi)、光國公。
兩宮失和
趙(zhao)曙即位之(zhi)初,由(you)于生病便由(you)曹太后來垂簾聽政。一些宦官不斷向曹太后說趙(zhao)曙的壞話,致(zhi)使兩宮嫌(xian)隙萌生,關(guan)系頗(po)為緊(jin)張。
為(wei)(wei)了(le)調(diao)解(jie)兩宮矛(mao)盾(dun),韓琦和歐(ou)陽(yang)修先(xian)(xian)對曹太后說:“您(nin)侍(shi)候先(xian)(xian)帝(di)仁(ren)宗這么(me)(me)多年,天(tian)下誰不(bu)知道您(nin)是(shi)一(yi)個又(you)賢德、又(you)寬(kuan)厚、又(you)仁(ren)慈、又(you)通達的(de)(de)(de)人(ren),為(wei)(wei)什么(me)(me)現在會(hui)和兒子過不(bu)去(qu)呢?他(ta)是(shi)個病人(ren),您(nin)不(bu)至于和他(ta)一(yi)般見識吧。難道您(nin)希(xi)望別人(ren)象議(yi)論天(tian)下其(qi)他(ta)繼母(mu)那樣(yang)去(qu)議(yi)論您(nin)嗎?”他(ta)們又(you)對趙曙說:“自古以來,天(tian)下賢明(ming)的(de)(de)(de)君主不(bu)計其(qi)數(shu),人(ren)們為(wei)(wei)什么(me)(me)唯(wei)獨稱頌舜(shun)為(wei)(wei)大孝(xiao)(xiao)子?難道其(qi)他(ta)人(ren)都不(bu)孝(xiao)(xiao)順?當然不(bu)是(shi)。父(fu)(fu)母(mu)慈愛(ai)而子女孝(xiao)(xiao)順是(shi)很(hen)平常(chang)的(de)(de)(de)事情。如果父(fu)(fu)母(mu)作的(de)(de)(de)不(bu)好(hao)而子女依然孝(xiao)(xiao)敬有加,那才值得稱道啊。過去(qu)太后是(shi)個什么(me)(me)樣(yang)的(de)(de)(de)人(ren)難道您(nin)還不(bu)清楚?您(nin)只管盡您(nin)作人(ren)子的(de)(de)(de)孝(xiao)(xiao)心(xin),相(xiang)信太后一(yi)定不(bu)會(hui)虧待了(le)您(nin)。”在大家的(de)(de)(de)勸解(jie)下,兩宮之間的(de)(de)(de)矛(mao)盾(dun)得以逐(zhu)步緩和。
病愈親政
參見詞條:濮議
治(zhi)平元年(1064年)五(wu)月(yue)(yue),趙(zhao)曙(shu)病體(ti)恢復(fu),曹太后(hou)撤簾還政(zheng)。趙(zhao)曙(shu)親政(zheng)僅半個(ge)月(yue)(yue),宰相(xiang)韓琦等人(ren)就向他提議請求有關部門討論(lun)趙(zhao)曙(shu)生父的名分問題(ti)。當時仁(ren)宗逝世已有14個(ge)月(yue)(yue),趙(zhao)曙(shu)批示,等過了仁(ren)宗大祥(中國古代漢族喪禮儀(yi)式(shi)之(zhi)一(yi),父、母(mu)喪后(hou)兩周年(即(ji)第二十五(wu)個(ge)月(yue)(yue))舉行的祭禮)再議。
治平元(yuan)年(1064年),京畿、宋、亳、陳、許、汝、蔡、唐(tang)、潁、曹(cao)、濮、濟(ji)、單、濠、泗、廬、壽、楚(chu)、杭、宣、洪、鄂、施、渝(yu)等州,光化軍(jun)、高郵軍(jun)發生大水災(zai),趙曙(shu)派遣使(shi)臣巡(xun)視,疏(shu)治河道(dao),賑(zhen)濟(ji)撫恤(xu)災(zai)民,免除災(zai)民賦稅。
同(tong)年(nian),西蕃瞎(xia)氈(zhan)的(de)兒(er)子瞎(xia)欺米(mi)征歸附宋朝。
治平二年(1065年)農歷四月(yue)初九,韓琦等再次提(ti)出(chu)(chu)趙(zhao)(zhao)曙生父的(de)名分問題,于是,趙(zhao)(zhao)曙出(chu)(chu)詔將議案(an)送至太常(chang)禮院,交兩制以(yi)上(shang)官員討論。由此引(yin)發了(le)一場持續(xu)18個(ge)月(yue)的(de)論戰,這就是北(bei)宋(song)史上(shang)的(de)“濮議”事件(jian)。
治平三(san)年(1066年),中書(shu)(shu)(shu)(shu)大臣共同議(yi)事于垂拱(gong)殿,當(dang)時(shi)韓琦(qi)正(zheng)(zheng)在家中祭祀,趙(zhao)(zhao)曙(shu)特意將(jiang)其召來(lai)商(shang)議(yi),當(dang)時(shi)即議(yi)定(ding)(趙(zhao)(zhao)曙(shu)生父)濮王稱皇考,由歐(ou)陽(yang)修(xiu)(xiu)親筆寫了(le)(le)(le)兩份詔(zhao)書(shu)(shu)(shu)(shu),交(jiao)給(gei)了(le)(le)(le)趙(zhao)(zhao)曙(shu)一(yi)(yi)份。到中午時(shi)分,太后(hou)派了(le)(le)(le)一(yi)(yi)名(ming)宦(huan)官,將(jiang)一(yi)(yi)份封好的(de)文書(shu)(shu)(shu)(shu)送至中書(shu)(shu)(shu)(shu)省,韓琦(qi)、歐(ou)陽(yang)修(xiu)(xiu)等人打開文書(shu)(shu)(shu)(shu),相視而笑(xiao)。這份文書(shu)(shu)(shu)(shu)正(zheng)(zheng)是歐(ou)陽(yang)修(xiu)(xiu)起(qi)草的(de)詔(zhao)書(shu)(shu)(shu)(shu),多了(le)(le)(le)太后(hou)的(de)簽押(ya)。趙(zhao)(zhao)曙(shu)便立刻下詔(zhao)停止討論(lun)。同時(shi)又將(jiang)宰相與執政(zheng)們(men)召來(lai),商(shang)量如何平息百官的(de)情緒(xu),以(yi)穩(wen)定(ding)時(shi)局(ju)。趙(zhao)(zhao)曙(shu)最后(hou)同意了(le)(le)(le)歐(ou)陽(yang)修(xiu)(xiu)等人的(de)意見,將(jiang)呂誨等三(san)名(ming)御史貶出(chu)京(jing)師(shi)。
治平三年(nian)(1066年(nian))十(shi)一(yi)月(yue)(yue)初八,趙(zhao)曙再次生病(bing),同年(nian)十(shi)二月(yue)(yue)在宰(zai)相韓琦的建議(yi)下,立長子趙(zhao)頊(xu)為太子。
因病去世
有(you)一(yi)天,趙曙對趙頊說(shuo):“按照國家(jia)的(de)舊制度(du),士大(da)夫的(de)兒(er)子有(you)娶皇帝女兒(er)的(de),公主們都因身價高升而避開公婆(po)的(de)尊長(chang)地位(wei),這(zhe)(zhe)于情(qing)于理都說(shuo)不(bu)過去。我總是(shi)在想這(zhe)(zhe)件事,醒時睡時都為此感到(dao)不(bu)安,怎么能因為富貴(gui)的(de)緣故,而違背一(yi)般的(de)人倫長(chang)幼之(zhi)序呢?可以下詔有(you)關部門改掉(diao)這(zhe)(zhe)個規矩(ju)。”遇上患病,趙曙沒有(you)實現這(zhe)(zhe)一(yi)愿(yuan)望。
治平四年正月八日丁(ding)巳(1067年1月25日),趙曙(shu)因病駕崩于福寧殿,享年36歲,殯于殿西階,廟(miao)號英宗,群臣上謚憲文肅武宣(xuan)孝皇帝。八月二十(shi)七日,葬趙曙(shu)于永厚陵(ling)(今(jin)河南鞏義(yi)孝義(yi)堡)。
為政舉措
政治
趙(zhao)曙繼續任用仁(ren)宗(zong)時的(de)改革派重臣韓(han)琦、歐陽修、富弼等(deng)人。鑒于仁(ren)宗(zong)以來(lai)的(de)弊政(zheng),趙(zhao)曙向執(zhi)政(zheng)宰輔(fu)們提出了裁救積弊的(de)問題,征求大(da)(da)臣們的(de)意見;還(huan)下詔(zhao)將各品級官(guan)員的(de)轉遷(qian)年限加以延(yan)長,在一定(ding)程度(du)上緩解了“冗官(guan)”現象給朝廷財政(zheng)造成的(de)壓(ya)力(li)。為(wei)廣納人才、為(wei)國選(xuan)賢,趙(zhao)曙命(ming)宰執(zhi)大(da)(da)臣推薦才行之士以充館職。
經濟
趙曙執政(zheng)時,封(feng)樁庫、左藏(zang)庫等國庫空虛。以(yi)治平二年(1065年)為例,這一(yi)年宋朝歲入雖達一(yi)億一(yi)千六(liu)百一(yi)十三萬銀(yin)兩,官費、軍費等支出卻達一(yi)億二千零三十四(si)萬銀(yin)兩,入不敷出。
文化
趙(zhao)曙(shu)還(huan)非(fei)常重(zhong)視讀書(shu)和書(shu)籍的(de)編(bian)寫(xie)整理。治平元年(nian)(nian)(1064年(nian)(nian)),司(si)馬光寫(xie)成了(le)一部《歷(li)年(nian)(nian)圖》進呈(cheng)給(gei)趙(zhao)曙(shu),趙(zhao)曙(shu)對此大(da)加贊(zan)賞(shang)。
治平(ping)三(san)年(1066年),趙(zhao)曙(shu)(shu)命司馬(ma)(ma)光(guang)設局專(zhuan)(zhuan)修《資治通鑒》。趙(zhao)曙(shu)(shu)同意(yi)司馬(ma)(ma)光(guang)選聘助手(shou)成(cheng)立書(shu)局編寫歷代君臣事(shi)跡的(de)請求(qiu),批(pi)(pi)示(shi)將書(shu)局設在(zai)崇(chong)文院(yuan)內,特允許其(qi)借調(diao)龍圖閣(ge)(ge)、天章閣(ge)(ge)、昭文館、史館、集賢院(yuan)、秘閣(ge)(ge)的(de)書(shu)籍。不僅如此(ci),趙(zhao)曙(shu)(shu)還批(pi)(pi)準提供皇帝專(zhuan)(zhuan)用的(de)筆墨、繒帛,劃撥專(zhuan)(zhuan)款(kuan),供給書(shu)局人員水果、糕點,并(bing)調(diao)宦(huan)官進行服務(wu)。趙(zhao)曙(shu)(shu)的(de)批(pi)(pi)示(shi),極大(da)地改善了司馬(ma)(ma)光(guang)編修史書(shu)的(de)條(tiao)件,使(shi)編寫《資治通鑒》的(de)宏偉事(shi)業(ye)自一開始就(jiu)有(you)了堅實(shi)的(de)后盾。司馬(ma)(ma)光(guang)為了報答趙(zhao)曙(shu)(shu)的(de)知遇之(zhi)恩,在(zai)此(ci)后漫長的(de)19年里(li),將全部(bu)(bu)精力都耗在(zai)《資治通鑒》這部(bu)(bu)巨著的(de)編纂上。
歷史評價
司馬光:臣聞陛下(xia)昔在(zai)藩邸(di)事(shi)濮王,承順顏色,備(bei)盡孝(xiao)道。凡宮中之事(shi),濮王皆委陛下(xia)干之,無(wu)不平允。
王稱:英宗皇帝之在潛藩也(ye),允(yun)蹈(dao)恭儉,力行(xing)禮(li)義(yi),而(er)天(tian)資明叡,物望攸屬。仁宗皇帝雅知其賢,授以(yi)(yi)重器。在位五載,盡(jin)循父道。雖以(yi)(yi)憂勤(qin)損壽,然甚盛之德,固(gu)已度越前(qian)王,憲章(zhang)后嗣(si)矣!
脫(tuo)脫(tuo):昔人有言,天之所命(ming),人不能(neng)違(wei)。信哉!英宗以(yi)明哲之資,膺繼(ji)統之命(ming),執心固讓(rang),若將(jiang)終身,而卒踐帝位(wei),豈非天命(ming)乎?及其臨政(zheng),臣下有奏,必問朝廷故事與古(gu)治所宜,每有裁(cai)決,皆出(chu)群臣意表。雖以(yi)疾疹(zhen)不克大有所為,然使百(bai)世之下,欽仰(yang)高風,詠(yong)嘆(tan)至德,何其盛也!彼隋晉(jin)王廣(guang)、唐魏王泰(tai)窺覦神(shen)器,矯揉奪嫡,遂啟禍原,誠何心哉!誠何心哉!
王(wang)夫之(zhi):然而英宗有難處者于(yu)此:君子之(zhi)守道(dao)也(ye),不(bu)昧其初。濮王(wang)之(zhi)薨,英宗嘗執三(san)年之(zhi)喪矣。未為天(tian)子而父(fu)之(zhi),已為天(tian)子而不(bu)父(fu),則始末不(bu)相(xiang)應(ying)。而前(qian)之(zhi)哀戚,以大位而改其素,安(an)能不(bu)耿(geng)耿(geng)焉。此則仁宗之(zhi)過也(ye)。