劉淵(yuan)(?~310年),字元(yuan)海,新興郡匈奴人(ren),十六國時期(qi)漢趙(zhao)開國皇帝,匈奴首領冒頓單于(yu)后代,南匈奴單于(yu)于(yu)夫羅(luo)之(zhi)孫,左賢王(wang)劉豹之(zhi)子,母為(wei)呼延氏(shi)。
劉(liu)淵文(wen)武雙(shuang)全,擅長騎射。父親死后(hou),接掌部落事務。后(hou)趁(chen)西晉發生八王之(zhi)亂,割據并(bing)州地(di)區,在(zai)永興元年(nian)(304年(nian))以“兄亡弟紹”為(wei)名建立(li)漢國,設置文(wen)武百(bai)官,追尊后(hou)主劉(liu)禪。永嘉二年(nian)(308年(nian)),正式稱帝(di),年(nian)號(hao)永鳳,遷都(dou)平陽(yang)。期間派遣劉(liu)曜、喬晞、劉(liu)欽、劉(liu)景、劉(liu)聰、王彌、石勒(le)等攻城略地(di),但未能攻下洛陽(yang)。河瑞二年(nian)(310年(nian))去世,在(zai)位六年(nian),謚號(hao)光文(wen)皇帝(di),廟號(hao)高(gao)祖。
劉(liu)淵(yuan)是西漢時(shi)期(qi)匈(xiong)奴首領(ling)冒頓(dun)單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)的后裔。漢高祖劉(liu)邦將一位(wei)宗室(shi)之女,作(zuo)為和(he)親(qin)公主嫁給冒頓(dun)單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu),并與冒頓(dun)單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)相約為兄弟,所以(yi),冒頓(dun)單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)的子孫都(dou)以(yi)劉(liu)氏為姓。
東(dong)漢建武初年(nian)(25年(nian)),烏珠留(liu)(liu)若鞮單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)之(zhi)子右奧鞬日逐王比(bi)自稱(cheng)南單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu),進入西河(he)的(de)(de)(de)(de)美稷(ji)定(ding)居,當時(shi)離(li)石的(de)(de)(de)(de)左(zuo)國(guo)城就是單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)遷移的(de)(de)(de)(de)宮廷(ting)。中平(ping)年(nian)間(184年(nian)―190年(nian)),羌(qiang)渠單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)派其(qi)子于(yu)(yu)(yu)扶(fu)(fu)(fu)羅(luo)率兵(bing)(bing)援(yuan)助東(dong)漢,討(tao)平(ping)黃巾軍(jun)。當時(shi)正碰上羌(qiang)渠單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)被國(guo)人所(suo)殺,因此于(yu)(yu)(yu)扶(fu)(fu)(fu)羅(luo)將所(suo)率的(de)(de)(de)(de)兵(bing)(bing)眾留(liu)(liu)駐在東(dong)漢,自稱(cheng)單(dan)(dan)于(yu)(yu)(yu)。緊接著董(dong)卓叛亂,于(yu)(yu)(yu)扶(fu)(fu)(fu)羅(luo)率兵(bing)(bing)劫(jie)掠太原、河(he)東(dong),后(hou)駐扎(zha)河(he)內。于(yu)(yu)(yu)扶(fu)(fu)(fu)羅(luo)死后(hou),其(qi)弟(di)呼(hu)(hu)廚泉(quan)繼(ji)位,任命于(yu)(yu)(yu)扶(fu)(fu)(fu)羅(luo)之(zhi)子劉豹(bao)為(wei)(wei)左(zuo)賢(xian)王,劉豹(bao)即劉淵的(de)(de)(de)(de)父親。后(hou)來,曹操將呼(hu)(hu)廚泉(quan)的(de)(de)(de)(de)兵(bing)(bing)眾分(fen)為(wei)(wei)五部,任命劉豹(bao)為(wei)(wei)左(zuo)部帥,其(qi)余部帥也都由劉姓(xing)擔任。
太康年(nian)間(280年(nian)―290年(nian)),改變舊制,設置都尉,匈奴各部(bu)(bu)中,左部(bu)(bu)居住在太原的(de)茲(zi)氏,右部(bu)(bu)居住在祁(qi)地,南部(bu)(bu)居住在蒲子,北(bei)部(bu)(bu)居住在新興,中部(bu)(bu)居住在大(da)陵。劉(liu)姓雖然分居在五部(bu)(bu),但(dan)是(shi)從大(da)的(de)范圍上(shang)看,他們都是(shi)居住在晉陽的(de)汾水和澗水一帶。
劉(liu)淵(yuan)(yuan)年幼時(shi),就非常(chang)聰慧。劉(liu)淵(yuan)(yuan)七歲時(shi)母親呼(hu)延氏(shi)去世,他(ta)(ta)傷心(xin)得(de)捶胸頓足(zu),嚎啕大(da)哭(ku),旁人(ren)都被(bei)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)悲(bei)傷所(suo)感(gan)動,宗族、部(bu)落的(de)(de)(de)人(ren)都贊賞(shang)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)孝(xiao)順。當(dang)時(shi),曹魏(wei)司空(kong)王昶等(deng)人(ren)聽說后(hou)也非常(chang)贊賞(shang)劉(liu)淵(yuan)(yuan),并且派人(ren)前去吊唁。劉(liu)淵(yuan)(yuan)自幼愛好學(xue)(xue)習(xi),拜上(shang)黨人(ren)崔游為(wei)師,學(xue)(xue)習(xi)《毛詩(shi)》、《京氏(shi)易》和《馬氏(shi)尚書》,他(ta)(ta)尤其喜愛《春秋左(zuo)氏(shi)傳》、《孫吳兵法》這兩部(bu)書,大(da)致(zhi)都能(neng)誦讀(du),而(er)《史記》、《漢(han)書》及諸(zhu)子(zi)的(de)(de)(de)著作(zuo),沒有不(bu)(bu)(bu)閱讀(du)的(de)(de)(de)。劉(liu)淵(yuan)(yuan)曾經對一起(qi)學(xue)(xue)習(xi)的(de)(de)(de)同學(xue)(xue)朱紀、范隆說:“我(wo)每次看書傳的(de)(de)(de)時(shi)候,往往禁不(bu)(bu)(bu)住要鄙(bi)棄隨何、陸賈(jia)的(de)(de)(de)缺(que)乏武功,周(zhou)勃(bo)、灌(guan)嬰的(de)(de)(de)缺(que)少(shao)文(wen)才。道(dao)是由人(ren)來發揚光大(da)的(de)(de)(de),一個方面(mian)的(de)(de)(de)知識不(bu)(bu)(bu)了解,本來就是君子(zi)所(suo)看不(bu)(bu)(bu)起(qi)的(de)(de)(de)。隨何、陸賈(jia)遇上(shang)漢(han)高祖而(er)不(bu)(bu)(bu)能(neng)夠建立(li)起(qi)封(feng)侯的(de)(de)(de)功業,周(zhou)勃(bo)、灌(guan)嬰跟(gen)隨漢(han)文(wen)帝而(er)不(bu)(bu)(bu)能(neng)開創(chuang)教(jiao)化的(de)(de)(de)大(da)業,可惜啊!”
于是(shi)劉淵開始學習(xi)武(wu)學知(zhi)識(shi)和技(ji)能,精(jing)妙(miao)出眾,他臂(bei)長(chang)而善(shan)于射箭,體(ti)力超(chao)過(guo)一般人(ren)(ren)(ren)(ren)。姿(zi)態、儀表魁梧,身高(gao)八尺(chi)四寸(cun),胡須(xu)長(chang)三尺(chi)多(duo),心口上(shang)有三根紅色(se)的毫(hao)毛,長(chang)三尺(chi)六(liu)寸(cun)。當時,屯留人(ren)(ren)(ren)(ren)崔(cui)懿之、襄陵人(ren)(ren)(ren)(ren)公(gong)師(shi)彧等都(dou)善(shan)于給人(ren)(ren)(ren)(ren)看(kan)相,見到(dao)劉淵,他們都(dou)非常(chang)驚奇(qi),并且(qie)(qie)相互轉告說:“這人(ren)(ren)(ren)(ren)的形體(ti)、相貌(mao)不一般,是(shi)我(wo)從(cong)來沒(mei)見到(dao)過(guo)的。”于是(shi),他們對(dui)劉淵都(dou)非常(chang)崇敬,彼此間(jian)按照名(ming)分建立(li)起恩(en)情(qing)。太原人(ren)(ren)(ren)(ren)王渾像對(dui)待(dai)朋友一樣虛心地(di)對(dui)待(dai)他,并且(qie)(qie)讓(rang)他的兒子(zi)王濟(ji)拜見他。
咸熙年(nian)(nian)(nian)間(264~265年(nian)(nian)(nian)),劉(liu)淵(yuan)作為(wei)人質(zhi)住在(zai)洛陽(yang),受到當(dang)時曹魏權(quan)臣司(si)(si)馬昭厚待。泰始年(nian)(nian)(nian)間(265年(nian)(nian)(nian)~275年(nian)(nian)(nian))以后,王渾多次在(zai)晉武(wu)(wu)帝(di)(di)司(si)(si)馬炎面前推薦他(ta)(ta)(ta),于是(shi)晉武(wu)(wu)帝(di)(di)召見劉(liu)淵(yuan),與(yu)他(ta)(ta)(ta)交談(tan),非常賞識。晉武(wu)(wu)帝(di)(di)對王濟說(shuo)(shuo):“劉(liu)淵(yuan)的(de)(de)容顏、儀(yi)表,即使是(shi)春秋的(de)(de)由(you)余、漢代的(de)(de)金日(ri)磾不(bu)(bu)(bu)(bu)能高出他(ta)(ta)(ta)。”王濟接著(zhu)說(shuo)(shuo):“劉(liu)淵(yuan)的(de)(de)外在(zai)儀(yi)表、容顏,實在(zai)如陛下您(nin)所說(shuo)(shuo)。然(ran)而,他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)文武(wu)(wu)才干(gan)又超出由(you)余、金日(ri)磾很遠(yuan)。陛下您(nin)若能委任他(ta)(ta)(ta)統領東南地區(qu)的(de)(de)事務,那么,吳(wu)會(hui)地區(qu)就(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)愁不(bu)(bu)(bu)(bu)能平(ping)定(ding)。”晉武(wu)(wu)帝(di)(di)欣然(ran)贊許。但是(shi)孔恂、楊珧(yao)進言(yan)說(shuo)(shuo):“依臣觀(guan)察,劉(liu)淵(yuan)的(de)(de)才干(gan)現在(zai)恐怕沒有人能與(yu)他(ta)(ta)(ta)相比。陛下若是(shi)不(bu)(bu)(bu)(bu)重用他(ta)(ta)(ta),便成不(bu)(bu)(bu)(bu)了大(da)氣(qi)候(hou)。若是(shi)授予他(ta)(ta)(ta)權(quan)力,樹立他(ta)(ta)(ta)威望,那么,平(ping)定(ding)吳(wu)地之(zhi)后,恐怕他(ta)(ta)(ta)就(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)再向(xiang)北渡江回(hui)師了。劉(liu)淵(yuan)與(yu)我(wo)們(men)(men)不(bu)(bu)(bu)(bu)是(shi)一個民族,必然(ran)會(hui)有異心。現在(zai),委任他(ta)(ta)(ta)治理本部(bu)的(de)(de)事務,我(wo)們(men)(men)已為(wei)陛下您(nin)感到擔(dan)心,若是(shi)還(huan)要將天然(ran)險阻之(zhi)地賜給(gei)他(ta)(ta)(ta),恐怕是(shi)不(bu)(bu)(bu)(bu)行(xing)的(de)(de)。”晉武(wu)(wu)帝(di)(di)默然(ran)不(bu)(bu)(bu)(bu)語。
泰始(shi)六年(nian)(270年(nian))與咸寧四年(nian)(278年(nian)),禿(tu)發(fa)鮮卑部首領(ling)禿(tu)發(fa)樹(shu)機(ji)能(neng)兩(liang)次(ci)擊敗(bai)(bai)斬(zhan)殺(sha)(sha)秦州(zhou)(zhou)(zhou)刺史(shi)胡烈(lie)和涼州(zhou)(zhou)(zhou)刺史(shi)楊欣,于是(shi)(shi)西晉(jin)(jin)發(fa)兵秦、涼二州(zhou)(zhou)(zhou),準備平定(ding)叛亂,但晉(jin)(jin)軍初戰潰敗(bai)(bai),所以(yi)晉(jin)(jin)武(wu)帝訪求將帥(shuai)們(men)收復失地的(de)(de)辦(ban)法(fa),上黨人李憙說:“陛下您若是(shi)(shi)真的(de)(de)能(neng)夠征發(fa)匈奴(nu)五部的(de)(de)兵眾,授予劉(liu)淵(yuan)(yuan)一個將帥(shuai)的(de)(de)封(feng)號,讓他(ta)們(men)向西部進軍,那么(me),西部的(de)(de)秦州(zhou)(zhou)(zhou)、涼州(zhou)(zhou)(zhou)便(bian)指日可定(ding)。”孔恂說:“李公的(de)(de)話(hua),不(bu)完全(quan)符合消除禍患(huan)的(de)(de)情理(li)。”李憙勃然大怒道:“憑(ping)匈奴(nu)人的(de)(de)強悍,劉(liu)淵(yuan)(yuan)的(de)(de)熟悉兵法(fa),讓他(ta)們(men)奉命去顯示皇上的(de)(de)圣武(wu),有什么(me)不(bu)能(neng)得到!”孔恂接著說:“劉(liu)淵(yuan)(yuan)若是(shi)(shi)能(neng)夠平定(ding)涼州(zhou)(zhou)(zhou),斬(zhan)殺(sha)(sha)樹(shu)機(ji)能(neng),恐怕涼州(zhou)(zhou)(zhou)境(jing)內又要亂了(le)。蛟龍得到云雨(yu),就不(bu)再是(shi)(shi)池塘中無法(fa)施展能(neng)耐的(de)(de)小東西了(le)。”晉(jin)(jin)武(wu)帝于是(shi)(shi)放棄(qi)任用(yong)劉(liu)淵(yuan)(yuan)的(de)(de)打(da)算。
后來(lai),王(wang)彌從洛(luo)陽東(dong)回故鄉東(dong)萊(lai),劉(liu)(liu)淵(yuan)在(zai)(zai)九曲河濱為(wei)王(wang)彌餞(jian)行,流(liu)著淚(lei)對王(wang)彌說(shuo):“王(wang)渾、李憙因為(wei)同鄉的(de)(de)(de)緣故而對我(wo)有所(suo)(suo)了解,他(ta)們常常稱道(dao)、推薦我(wo),可是一些(xie)人(ren)(ren)也乘(cheng)機向(xiang)皇上大(da)進(jin)讒言(yan),這(zhe)些(xie)都不(bu)是我(wo)所(suo)(suo)希(xi)望的(de)(de)(de),相反,剛好足以(yi)對我(wo)構成危害。我(wo)本來(lai)并沒(mei)有做官(guan)的(de)(de)(de)想(xiang)法,這(zhe)一點只有您(nin)知道(dao)。恐怕我(wo)會死(si)在(zai)(zai)洛(luo)陽,永遠與您(nin)訣別了。”因此(ci)情緒(xu)激昂(ang),盡情地(di)喝(he)酒,大(da)聲(sheng)地(di)慨嘆、呼叫,聲(sheng)音嘹亮,在(zai)(zai)坐的(de)(de)(de)人(ren)(ren)禁不(bu)住因此(ci)而流(liu)淚(lei)。齊王(wang)司(si)馬攸(you)當時正在(zai)(zai)九曲,聽(ting)說(shuo)此(ci)事便派人(ren)(ren)快(kuai)馬去察看,看見(jian)劉(liu)(liu)淵(yuan)在(zai)(zai)那里,于(yu)是對晉(jin)武帝說(shuo):“陛下您(nin)如(ru)果不(bu)除掉劉(liu)(liu)淵(yuan),恐怕并州(zhou)就不(bu)能夠長久地(di)安定(ding)。”王(wang)渾又進(jin)言(yan)道(dao):“劉(liu)(liu)淵(yuan)是長者,我(wo)王(wang)渾替(ti)君(jun)王(wang)擔保講(jiang)明此(ci)事。況且大(da)晉(jin)正要向(xiang)少數(shu)民族表明用(yong)誠信相待,用(yong)德(de)政(zheng)使遠方的(de)(de)(de)人(ren)(ren)歸附,怎么能夠憑(ping)連萌芽狀態都沒(mei)有的(de)(de)(de)嫌疑殺戮別人(ren)(ren)送來(lai)伺(si)候(hou)的(de)(de)(de)人(ren)(ren)質,以(yi)表明晉(jin)朝恩德(de)不(bu)廣(guang)呢?”晉(jin)武帝同意王(wang)渾所(suo)(suo)言(yan),最(zui)終沒(mei)有殺劉(liu)(liu)淵(yuan)。
咸寧(ning)五(wu)年(nian)(279年(nian)),劉(liu)(liu)淵的(de)(de)父親左(zuo)部帥劉(liu)(liu)豹(bao)去世(shi),西晉(jin)(jin)朝廷于是(shi)任(ren)命劉(liu)(liu)淵為(wei)(wei)代(dai)理左(zuo)部帥。太(tai)康十(shi)年(nian)(289年(nian)),晉(jin)(jin)武帝任(ren)命劉(liu)(liu)淵為(wei)(wei)北部都尉。劉(liu)(liu)淵在任(ren)期間,嚴明刑法(fa),禁(jin)止各種奸邪惡行,他不(bu)看重(zhong)財物,愛好(hao)施舍,與他人(ren)相(xiang)交,推(tui)(tui)誠相(xiang)見。于是(shi)匈奴五(wu)部的(de)(de)豪(hao)杰都紛紛投奔到他的(de)(de)門下,就連(lian)幽(you)州(zhou)、冀州(zhou)知名的(de)(de)儒(ru)生(sheng),后學中杰出的(de)(de)人(ren)士(shi),都不(bu)遠千里(li)來此游歷。永(yong)熙元(yuan)年(nian)(290年(nian)),晉(jin)(jin)惠(hui)帝司馬衷(zhong)繼位,由外戚楊(yang)駿輔佐朝政,楊(yang)駿便任(ren)命劉(liu)(liu)淵為(wei)(wei)建(jian)威(wei)將軍、五(wu)部大都督(du),封爵為(wei)(wei)漢光鄉侯。元(yuan)康末年(nian)(300年(nian)),劉(liu)(liu)淵因為(wei)(wei)部人(ren)叛(pan)逃出塞而被免官。不(bu)久,成都王司馬穎鎮守鄴(ye)城,上表推(tui)(tui)薦(jian)劉(liu)(liu)淵擔任(ren)寧(ning)朔將軍、監五(wu)部軍事。
晉惠(hui)帝時,因八王(wang)之亂(luan)(luan)戰火(huo)再(zai)起,趙王(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)倫、齊王(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)冏及長(chang)沙(sha)王(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)乂(yi)先(xian)后以軍事(shi)力量上臺掌(zhang)權,司(si)(si)(si)馬(ma)倫更曾篡位稱帝,當時天下大亂(luan)(luan),盜(dao)賊(zei)蜂起。劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)的(de)(de)(de)堂(tang)祖父,原來(lai)的(de)(de)(de)北部都尉、左賢王(wang)劉(liu)(liu)宣(xuan)等人(ren)(ren)秘密商議(yi)說:“以往,我們(men)的(de)(de)(de)先(xian)人(ren)(ren)與漢(han)朝約為兄弟,憂和(he)喜共同享(xiang)有(you)。漢(han)朝滅亡以來(lai),魏、晉繼而興(xing)(xing)起,我們(men)單(dan)(dan)于(yu),雖(sui)然有(you)一(yi)個空虛的(de)(de)(de)名號,可(ke)是(shi)(shi)不再(zai)擁有(you)哪怕一(yi)尺土地(di)的(de)(de)(de)基(ji)業,從王(wang)侯慢慢下降到同平民差(cha)不多。現在司(si)(si)(si)馬(ma)氏親骨(gu)肉間相互(hu)殘殺,天下一(yi)片動(dong)蕩(dang),我們(men)建(jian)立國家(jia)、復興(xing)(xing)祖業的(de)(de)(de)時機到了。左賢王(wang)劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)的(de)(de)(de)姿貌、風儀和(he)才能超人(ren)(ren)絕世,上天倘若不是(shi)(shi)要(yao)光(guang)大單(dan)(dan)于(yu),不就虛生這種偉人(ren)(ren)了嗎?”于(yu)是(shi)(shi)秘密地(di)共同推舉(ju)劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)為大單(dan)(dan)于(yu),并且派他們(men)的(de)(de)(de)黨羽呼延攸到鄴(ye)城,將(jiang)秘謀的(de)(de)(de)內(nei)容(rong)告訴(su)劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)。劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)請求回(hui)故地(di)會合行送(song)葬之禮,司(si)(si)(si)馬(ma)穎沒有(you)答應。于(yu)是(shi)(shi)劉(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)讓呼延攸先(xian)回(hui)去,告訴(su)劉(liu)(liu)宣(xuan)等人(ren)(ren)招集五部人(ren)(ren)眾,會同宜陽的(de)(de)(de)諸(zhu)多胡人(ren)(ren),表面上宣(xuan)稱響應司(si)(si)(si)馬(ma)穎,實際上卻是(shi)(shi)要(yao)圖謀叛變。
永安(an)元年(nian)(nian)(304年(nian)(nian)),司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying)擊敗司馬(ma)(ma)乂,成(cheng)為(wei)(wei)(wei)(wei)皇太弟,任(ren)命(ming)(ming)劉(liu)(liu)淵(yuan)為(wei)(wei)(wei)(wei)屯騎校尉。不(bu)久,東(dong)海王司馬(ma)(ma)越和陳(chen)昣等與晉(jin)惠(hui)帝征(zheng)討司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying),駐扎在(zai)蕩陰(yin)。司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying)任(ren)命(ming)(ming)劉(liu)(liu)淵(yuan)為(wei)(wei)(wei)(wei)代理輔國將(jiang)軍(jun),負責北(bei)城防守諸事務。等到(dao)晉(jin)惠(hui)帝六(liu)軍(jun)戰敗時,司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying)任(ren)命(ming)(ming)劉(liu)(liu)淵(yuan)為(wei)(wei)(wei)(wei)冠軍(jun)將(jiang)軍(jun),封為(wei)(wei)(wei)(wei)盧(lu)奴伯。不(bu)久,并州(zhou)刺史東(dong)贏公司馬(ma)(ma)騰、安(an)北(bei)將(jiang)軍(jun)王浚(jun),起(qi)兵(bing)討伐司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying)。劉(liu)(liu)淵(yuan)勸司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying)說(shuo):“現在(zai)二鎮的(de)(de)(de)(de)人(ren)驕橫(heng)強(qiang)(qiang)暴,兵(bing)眾十萬(wan),恐怕不(bu)是(shi)宿衛軍(jun)以及都(dou)城附近的(de)(de)(de)(de)兵(bing)士所能(neng)抵抗得了(le)的(de)(de)(de)(de),我(wo)請(qing)求回去(qu)(qu)為(wei)(wei)(wei)(wei)殿(dian)(dian)下(xia)您(nin)(nin)勸說(shuo)五部(bu)的(de)(de)(de)(de)人(ren)馬(ma)(ma)來赴國難。”司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying)說(shuo):“五部(bu)的(de)(de)(de)(de)人(ren)馬(ma)(ma)可以擔保前來嗎?即使能(neng)夠前來參戰,鮮卑、烏(wu)丸(wan)之(zhi)人(ren)強(qiang)(qiang)勁、快捷如同(tong)風云,是(shi)那么(me)容易抵擋的(de)(de)(de)(de)嗎?我(wo)想護(hu)送皇上(shang)回洛(luo)陽,以避開(kai)他(ta)(ta)們的(de)(de)(de)(de)鋒芒,接(jie)著再慢(man)慢(man)地告示天(tian)下(xia),以叛(pan)亂(luan)的(de)(de)(de)(de)名義,名正言順地制服他(ta)(ta)們。您(nin)(nin)認為(wei)(wei)(wei)(wei)怎(zen)樣?”劉(liu)(liu)淵(yuan)回答(da)說(shuo):“殿(dian)(dian)下(xia)是(shi)武帝之(zhi)子(zi),對王室有突出的(de)(de)(de)(de)功勞,有威望(wang)、恩澤廣,天(tian)下(xia)人(ren)都(dou)欽佩您(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)風范,誰不(bu)想為(wei)(wei)(wei)(wei)殿(dian)(dian)下(xia)您(nin)(nin)赴湯蹈(dao)火、獻出生命(ming)(ming)呢(ni)?這種情況下(xia),征(zheng)發(fa)士兵(bing)有什么(me)困難呢(ni)?王浚(jun)是(shi)個小人(ren),東(dong)嬴公只是(shi)個偏遠(yuan)的(de)(de)(de)(de)旁枝,他(ta)(ta)們哪能(neng)與殿(dian)(dian)下(xia)您(nin)(nin)抗衡(heng)!殿(dian)(dian)下(xia)您(nin)(nin)如果(guo)一(yi)離(li)(li)開(kai)鄴宮,就(jiu)等于向他(ta)(ta)人(ren)示弱,這樣,洛(luo)陽到(dao)達(da)得了(le)嗎?縱然到(dao)達(da)洛(luo)陽,恐怕威望(wang)、權力就(jiu)不(bu)在(zai)殿(dian)(dian)下(xia)您(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)手里(li)。一(yi)紙檄(xi)文,一(yi)尺書信,有誰肯(ken)去(qu)(qu)為(wei)(wei)(wei)(wei)他(ta)(ta)人(ren)尊奉這些!況且(qie)東(dong)胡(hu)的(de)(de)(de)(de)強(qiang)(qiang)悍不(bu)能(neng)超過(guo)五部(bu)之(zhi)人(ren),希望(wang)殿(dian)(dian)下(xia)您(nin)(nin)鼓勵、安(an)撫兵(bing)眾,平定混亂(luan),鎮守住鄴城,我(wo)當為(wei)(wei)(wei)(wei)殿(dian)(dian)下(xia)您(nin)(nin)以二部(bu)的(de)(de)(de)(de)兵(bing)力摧毀(hui)東(dong)嬴公,以三部(bu)的(de)(de)(de)(de)兵(bing)力斬殺王浚(jun),兩個小人(ren)的(de)(de)(de)(de)首級指(zhi)日就(jiu)可懸掛在(zai)鄴城城頭。”司馬(ma)(ma)穎(ying)(ying)非常高興(xing),于是(shi)任(ren)命(ming)(ming)劉(liu)(liu)淵(yuan)為(wei)(wei)(wei)(wei)北(bei)部(bu)單于、參丞相軍(jun)事。劉(liu)(liu)淵(yuan)回到(dao)左國城(今山西(xi)離(li)(li)石)后,劉(liu)(liu)宣等人(ren)便為(wei)(wei)(wei)(wei)劉(liu)(liu)淵(yuan)上(shang)大單于的(de)(de)(de)(de)稱號,二十日之(zhi)間就(jiu)聚眾五萬(wan),定都(dou)離(li)(li)石。
及后(hou)(hou),王(wang)(wang)浚派將(jiang)軍祁弘率領鮮(xian)(xian)卑(bei)兵(bing)眾進(jin)攻鄴城,司馬(ma)穎戰敗。于(yu)是(shi)(shi),挾持天(tian)(tian)(tian)子(zi)向南朝(chao)(chao)洛陽奔(ben)逃(tao)。劉(liu)(liu)淵(yuan)說:“司馬(ma)穎不(bu)(bu)(bu)聽(ting)我(wo)(wo)(wo)(wo)的(de)(de)(de)(de)話,自己向相反的(de)(de)(de)(de)方向潰(kui)逃(tao),真是(shi)(shi)蠢才。然而(er),我(wo)(wo)(wo)(wo)與他有(you)言在(zai)(zai)先,不(bu)(bu)(bu)能不(bu)(bu)(bu)去救他。”于(yu)是(shi)(shi),命令右于(yu)陸王(wang)(wang)劉(liu)(liu)景、左獨鹿王(wang)(wang)劉(liu)(liu)延(yan)年等(deng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)率領步(bu)兵(bing)騎兵(bing)二萬(wan),將(jiang)去討伐鮮(xian)(xian)卑(bei)。劉(liu)(liu)宣(xuan)等(deng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)堅決勸阻道(dao):“晉(jin)朝(chao)(chao)昏庸無(wu)道(dao),他們(men)(men)像對(dui)(dui)奴(nu)隸一樣(yang)(yang)對(dui)(dui)待(dai)我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men),所以(yi)右賢(xian)王(wang)(wang)劉(liu)(liu)猛非常憤怒(nu),承(cheng)受(shou)不(bu)(bu)(bu)了心中怨恨(hen),想(xiang)有(you)所作(zuo)為,當時(shi)正碰上(shang)(shang)(shang)(shang)晉(jin)朝(chao)(chao)綱紀還未松弛,大事(shi)還沒(mei)有(you)成就,右賢(xian)王(wang)(wang)就被殺戮(lu),這(zhe)是(shi)(shi)單(dan)(dan)于(yu)的(de)(de)(de)(de)恥辱(ru)啊。現(xian)(xian)在(zai)(zai),司馬(ma)氏(shi)父子(zi)兄弟(di)互相殘殺,這(zhe)是(shi)(shi)上(shang)(shang)(shang)(shang)天(tian)(tian)(tian)厭惡(e)晉(jin)朝(chao)(chao)的(de)(de)(de)(de)德(de)行(xing),將(jiang)天(tian)(tian)(tian)下(xia)授(shou)予我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)。單(dan)(dan)于(yu)積德(de)在(zai)(zai)身,連晉(jin)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)都(dou)佩服,現(xian)(xian)在(zai)(zai),正應該振(zhen)興我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)國家和民族,恢復呼韓邪(xie)的(de)(de)(de)(de)基業,這(zhe)樣(yang)(yang),鮮(xian)(xian)卑(bei)、烏丸可(ke)(ke)以(yi)作(zuo)為我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)的(de)(de)(de)(de)援助力量(liang),怎(zen)么(me)可(ke)(ke)以(yi)阻擋他們(men)(men)而(er)去拯救仇敵呢(ni)!現(xian)(xian)在(zai)(zai),上(shang)(shang)(shang)(shang)天(tian)(tian)(tian)借我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)的(de)(de)(de)(de)手來消滅(mie)晉(jin)朝(chao)(chao),不(bu)(bu)(bu)能夠違背天(tian)(tian)(tian)意。違背天(tian)(tian)(tian)意就不(bu)(bu)(bu)吉祥,違背眾人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)意愿就不(bu)(bu)(bu)能成就事(shi)業。上(shang)(shang)(shang)(shang)天(tian)(tian)(tian)賜予了而(er)不(bu)(bu)(bu)接受(shou),反過來就會受(shou)到(dao)上(shang)(shang)(shang)(shang)天(tian)(tian)(tian)的(de)(de)(de)(de)責備。希望(wang)單(dan)(dan)于(yu)不(bu)(bu)(bu)要(yao)遲疑了。”劉(liu)(liu)淵(yuan)聽(ting)后(hou)(hou)說道(dao):“說得對(dui)(dui)。應該做(zuo)(zuo)高(gao)山峻嶺,怎(zen)么(me)能甘心做(zuo)(zuo)低(di)矮的(de)(de)(de)(de)小土丘呢(ni)!天(tian)(tian)(tian)下(xia)的(de)(de)(de)(de)帝(di)王(wang)(wang)也不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)固(gu)定(ding)不(bu)(bu)(bu)變的(de)(de)(de)(de),大禹出自東(dong)戎,周文王(wang)(wang)出生在(zai)(zai)西夷,誰該做(zuo)(zuo)帝(di)王(wang)(wang),只(zhi)是(shi)(shi)按德(de)行(xing)的(de)(de)(de)(de)高(gao)低(di)授(shou)予。現(xian)(xian)在(zai)(zai),我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)有(you)兵(bing)眾十多萬(wan),而(er)每個(ge)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)都(dou)相當于(yu)晉(jin)朝(chao)(chao)十個(ge)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren),如果我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)擊鼓進(jin)軍、摧(cui)(cui)垮晉(jin)朝(chao)(chao),必(bi)將(jiang)如同(tong)摧(cui)(cui)枯(ku)拉朽。這(zhe)樣(yang)(yang),最理想(xiang)的(de)(de)(de)(de),可(ke)(ke)以(yi)成就漢(han)高(gao)祖一樣(yang)(yang)的(de)(de)(de)(de)基業,最差的(de)(de)(de)(de)也不(bu)(bu)(bu)失做(zuo)(zuo)一個(ge)曹(cao)魏。盡管如此,晉(jin)朝(chao)(chao)的(de)(de)(de)(de)百姓不(bu)(bu)(bu)一定(ding)贊同(tong)我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)。漢(han)朝(chao)(chao)統(tong)治(zhi)天(tian)(tian)(tian)下(xia)的(de)(de)(de)(de)時(shi)間(jian)久(jiu)長,恩澤深入人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)心。所以(yi),昭烈帝(di)劉(liu)(liu)備僅(jin)在(zai)(zai)一州(zhou)的(de)(de)(de)(de)土地上(shang)(shang)(shang)(shang)奔(ben)馳,就可(ke)(ke)以(yi)與天(tian)(tian)(tian)下(xia)相抗衡。我(wo)(wo)(wo)(wo)又是(shi)(shi)漢(han)朝(chao)(chao)劉(liu)(liu)氏(shi)的(de)(de)(de)(de)外甥,我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)的(de)(de)(de)(de)祖先曾與漢(han)朝(chao)(chao)相約為兄弟(di),兄長滅(mie)亡了,弟(di)弟(di)來繼承(cheng),不(bu)(bu)(bu)也是(shi)(shi)應該的(de)(de)(de)(de)嗎?況且(qie),我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)還可(ke)(ke)以(yi)稱漢(han),追認(ren)并尊奉后(hou)(hou)主劉(liu)(liu)禪,以(yi)此來使天(tian)(tian)(tian)下(xia)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)期望(wang)歸(gui)向我(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)。”于(yu)是(shi)(shi),遷都(dou)到(dao)左國城。不(bu)(bu)(bu)久(jiu),遠(yuan)方來歸(gui)附的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)達到(dao)數萬(wan)。
元(yuan)(yuan)熙元(yuan)(yuan)年(304年),劉(liu)(liu)淵在南郊筑壇設祭(ji),自稱漢王,赦免(mian)境內(nei)囚(qiu)犯,建年號為元(yuan)(yuan)熙,追尊劉(liu)(liu)禪為孝懷皇帝,建造漢高(gao)祖(zu)以(yi)下三祖(zu)五宗的(de)神位進行祭(ji)祀,立妻呼延氏為王后。署(shu)置百官(guan),任(ren)命劉(liu)(liu)宣(xuan)為丞相,以(yi)崔游為御史大夫,宗室劉(liu)(liu)宏(hong)為太(tai)尉,其余的(de)人授官(guan)各有等差,國號為漢(史稱漢趙(zhao)、前趙(zhao))。
東嬴公、并(bing)州刺史司(si)馬(ma)騰聞訊(xun),派(pai)將軍聶玄(xuan)討(tao)伐劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan),戰(zhan)于大(da)(da)陵(今(jin)(jin)山西(xi)文(wen)水(shui)),聶玄(xuan)軍大(da)(da)敗(bai)(bai),司(si)馬(ma)騰害怕,于是(shi)率領(ling)并(bing)州二萬多戶百姓逃到(dao)山東,到(dao)處侵犯、騷擾(rao)。劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)乘勝進軍,派(pai)遣建武將軍劉(liu)(liu)(liu)(liu)曜接連攻(gong)(gong)下太原、泫氏、屯留、長子、中(zhong)都(dou)。元(yuan)熙(xi)二年(305年),司(si)馬(ma)騰又(you)派(pai)司(si)馬(ma)瑜(yu)(yu)、周良、石鮮(xian)等(deng)人(ren)(ren)率軍討(tao)伐劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan),他們(men)駐扎在離(li)石的(de)汾(fen)城。劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)派(pai)遣武牙將軍劉(liu)(liu)(liu)(liu)欽等(deng)六(liu)軍迎戰(zhan)司(si)馬(ma)瑜(yu)(yu)等(deng)人(ren)(ren)。四(si)(si)次交戰(zhan),司(si)馬(ma)瑜(yu)(yu)都(dou)被擊敗(bai)(bai),于是(shi),劉(liu)(liu)(liu)(liu)欽整頓軍隊,凱旋回師。同年,離(li)石發生大(da)(da)饑荒,劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)遷居黎亭,以便食用邸閣(ge)屯積(ji)的(de)糧食。劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)留太尉劉(liu)(liu)(liu)(liu)宏、護軍馬(ma)景守(shou)(shou)離(li)石,派(pai)大(da)(da)司(si)農(nong)卜(bu)豫運(yun)送糧食供(gong)給(gei)他們(men)。接著,任命前將軍劉(liu)(liu)(liu)(liu)景為(wei)使持(chi)節、征(zheng)討(tao)大(da)(da)都(dou)督、大(da)(da)將軍,在版橋(qiao)截擊劉(liu)(liu)(liu)(liu)琨,被劉(liu)(liu)(liu)(liu)琨擊敗(bai)(bai),于是(shi),劉(liu)(liu)(liu)(liu)琨進據晉陽。侍中(zhong)劉(liu)(liu)(liu)(liu)殷、王(wang)育規(gui)勸劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)道(dao):“殿下您從起(qi)兵至今(jin)(jin)已一年,然而,只據守(shou)(shou)在偏遠(yuan)的(de)地(di)方(fang),威(wei)望還未遠(yuan)震,如果真的(de)能夠命令將士四(si)(si)出(chu)攻(gong)(gong)擊,抓住機會(hui),大(da)(da)膽地(di)決戰(zhan),斬殺劉(liu)(liu)(liu)(liu)琨,平定河東,建立皇帝的(de)名號,向南大(da)(da)舉進軍,攻(gong)(gong)克(ke)長安,并(bing)將它作(zuo)為(wei)國都(dou),再率領(ling)關(guan)中(zhong)的(de)兵眾席卷洛陽,就像轉動指掌一樣容易(yi)。這也是(shi)漢高(gao)祖之(zhi)所以能開創(chuang)宏基、消滅強楚的(de)策略。”劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)高(gao)興地(di)說(shuo)道(dao):“這就是(shi)我之(zhi)所想啊。”于是(shi)進據河東,攻(gong)(gong)占蒲阪(今(jin)(jin)山西(xi)省永縣)、平陽(今(jin)(jin)山西(xi)省臨(lin)汾(fen)市)。接著,劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)進入蒲子,并(bing)將它作(zuo)為(wei)都(dou)城,河東、平陽屬縣的(de)各壘壁都(dou)投(tou)(tou)降(jiang)于他。當時,汲桑在趙魏起(qi)兵,上郡四(si)(si)部(bu)鮮(xian)卑陸逐延、氐族(zu)酋長單征(zheng)、東萊人(ren)(ren)王(wang)彌以及石勒等(deng)人(ren)(ren)都(dou)相繼投(tou)(tou)降(jiang)劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan),劉(liu)(liu)(liu)(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)(yuan)都(dou)授予他們(men)官(guan)爵(jue)。
永嘉二年(308年),劉淵(yuan)正式稱帝(di),大(da)(da)赦境內囚犯(fan),改年號為(wei)(wei)永鳳(feng)。任(ren)命大(da)(da)將軍劉和(he)為(wei)(wei)大(da)(da)司馬,封(feng)(feng)梁王(wang)(wang),尚(shang)書令劉歡(huan)樂為(wei)(wei)大(da)(da)司徒,封(feng)(feng)陳留王(wang)(wang),御史大(da)(da)夫呼延(yan)翼為(wei)(wei)大(da)(da)司空,封(feng)(feng)雁門(men)郡(jun)(jun)公(gong),宗室(shi)中以(yi)親疏為(wei)(wei)等級,皆封(feng)(feng)郡(jun)(jun)縣王(wang)(wang),異姓中以(yi)功勞、謀略為(wei)(wei)等級,皆封(feng)(feng)郡(jun)(jun)縣公(gong)侯。太史令宣于修之(zhi)(zhi)(zhi)對(dui)劉淵(yuan)進(jin)言道:“陛(bi)下您雖然(ran)如龍騰起,如鳳(feng)翱翔,接(jie)受大(da)(da)任(ren)。然(ran)而,晉朝余部尚(shang)未(wei)消滅,皇族居室(shi)窄陋,紫(zi)宮星座的(de)變(bian)化,還指向(xiang)晉氏,不出三年,必定(ding)能夠攻(gong)克洛陽(yang)。蒲子地域崎嶇狹小,不可長久安身。平陽(yang)有(you)(you)(you)天子之(zhi)(zhi)(zhi)氣,又兼是(shi)陶唐的(de)舊都(dou),希望陛(bi)下您上(shang)合天象之(zhi)(zhi)(zhi)變(bian),下合地理之(zhi)(zhi)(zhi)祥。”于是(shi)遷都(dou)平陽(yang)。有(you)(you)(you)人從汾水中得到(dao)玉璽,上(shang)面的(de)文字是(shi)“有(you)(you)(you)新保之(zhi)(zhi)(zhi)”,大(da)(da)概是(shi)王(wang)(wang)莽時的(de)玉璽,得到(dao)的(de)人順便增加了“淵(yuan)海光”三字,劉淵(yuan)認(ren)為(wei)(wei)是(shi)自己的(de)好征(zheng)兆,于是(shi)大(da)(da)赦境內囚犯(fan),改年號為(wei)(wei)河(he)瑞。又封(feng)(feng)他的(de)兒子劉裕為(wei)(wei)齊(qi)王(wang)(wang),劉隆為(wei)(wei)魯王(wang)(wang)。
不久,劉淵(yuan)命(ming)其子劉聰(cong)和王彌進攻(gong)洛陽,劉曜和趙(zhao)固等(deng)人作為(wei)后繼。西(xi)晉東海王司(si)馬越派平北(bei)將(jiang)軍(jun)(jun)曹武(wu)、將(jiang)軍(jun)(jun)宋抽、彭默等(deng)人迎戰,晉軍(jun)(jun)大敗。劉聰(cong)等(deng)率(lv)軍(jun)(jun)迅速到達宜陽。平昌(chang)公司(si)馬模派將(jiang)軍(jun)(jun)淳于定(ding)、呂毅(yi)等(deng)率(lv)軍(jun)(jun)從長安討伐劉聰(cong)軍(jun)(jun),在(zai)宜陽決(jue)戰,淳于定(ding)等(deng)大敗。劉聰(cong)依(yi)仗連續(xu)的勝利,沒(mei)有(you)設防,弘農太守垣延假稱投降,乘夜(ye)偷襲,劉聰(cong)軍(jun)(jun)大敗而回,劉淵(yuan)穿著(zhu)白衣服前(qian)來迎接(jie)。
同年(nian)冬,再次征發士(shi)卒,派遣劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)、王(wang)彌(mi)(mi)與劉(liu)(liu)曜(yao)、劉(liu)(liu)景(jing)等(deng)(deng)人(ren)率(lv)(lv)領(ling)(ling)精銳騎兵(bing)五萬去進攻洛(luo)(luo)陽(yang),派呼(hu)延翼率(lv)(lv)步兵(bing)接應,結果,在黃(huang)河南面將晉軍(jun)打敗(bai)。劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)進軍(jun),駐扎(zha)在洛(luo)(luo)陽(yang)西明門(men)(men),西晉護軍(jun)賈胤乘夜接近他(ta)們,在大(da)(da)夏門(men)(men)大(da)(da)戰(zhan),斬殺劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)的將領(ling)(ling)呼(hu)延顥,呼(hu)延顥軍(jun)潰敗(bai)。劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)向(xiang)南撤退,在洛(luo)(luo)水構筑壁壘,不(bu)久,又(you)進駐宣(xuan)陽(yang)門(men)(men),劉(liu)(liu)曜(yao)駐扎(zha)在上東門(men)(men),王(wang)彌(mi)(mi)駐扎(zha)在廣陽(yang)門(men)(men),劉(liu)(liu)景(jing)攻擊大(da)(da)夏門(men)(men),劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)親自到(dao)中岳嵩山求神,命令將領(ling)(ling)劉(liu)(liu)厲、呼(hu)延朗(lang)等(deng)(deng)負責指(zhi)揮留(liu)守(shou)的士(shi)兵(bing)。東海王(wang)司(si)馬(ma)(ma)越命令參軍(jun)孫詢、將軍(jun)丘光(guang)、樓裒等(deng)(deng)人(ren)率(lv)(lv)領(ling)(ling)手(shou)下勇士(shi)三千(qian),從宣(xuan)陽(yang)門(men)(men)攻擊并斬殺呼(hu)延朗(lang)。劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)得(de)到(dao)消息后快(kuai)馬(ma)(ma)趕回,劉(liu)(liu)厲因害怕劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)給自己(ji)治罪,于是投水而死(si)。王(wang)彌(mi)(mi)勸劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)說(shuo):“現在既然(ran)失(shi)利,而洛(luo)(luo)陽(yang)又(you)非常牢(lao)固,殿下您不(bu)如回師,以后再慢慢地圖謀。我(wo)當在兗州(zhou)、豫州(zhou)之間招(zhao)募(mu)兵(bing)士(shi),收(shou)聚糧食,以等(deng)(deng)待進攻的日(ri)期(qi)。”宣(xuan)于修之又(you)勸劉(liu)(liu)淵說(shuo):“辛未(wei)那一(yi)年(nian),當攻下洛(luo)(luo)陽(yang)。現在晉朝的紫氣(qi)還很盛(sheng),大(da)(da)軍(jun)不(bu)回,必定失(shi)敗(bai)。”劉(liu)(liu)淵派黃(huang)門(men)(men)郎傅詢快(kuai)馬(ma)(ma)召劉(liu)(liu)聰(cong)(cong)等(deng)(deng)回師。王(wang)彌(mi)(mi)從轘(huan)轅撤出(chu),司(si)馬(ma)(ma)越派薄盛(sheng)等(deng)(deng)人(ren)率(lv)(lv)兵(bing)追擊,雙(shuang)方在新汲大(da)(da)戰(zhan),王(wang)彌(mi)(mi)軍(jun)大(da)(da)敗(bai)。于是整頓蒲阪的防守(shou),回到(dao)平陽(yang)。
劉淵任命劉歡樂為太傅(fu),劉聰(cong)為大司徒,劉延年為大司空,劉洋為大司馬(ma),赦免境(jing)內囚犯。又立妻子(zi)單(dan)氏為皇(huang)后,兒子(zi)劉和為皇(huang)太子(zi)、劉乂為北海王(wang)。
永(yong)嘉四(si)年(310年)七月(yue),劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)臥病(bing),準(zhun)備囑(zhu)托后事(shi),任命劉(liu)歡樂為(wei)(wei)太宰,劉(liu)洋(yang)為(wei)(wei)太傅,劉(liu)延(yan)年為(wei)(wei)太保,劉(liu)聰(cong)為(wei)(wei)大(da)司(si)馬(ma)、大(da)單于,并且統領尚(shang)書事(shi)務,在平陽西(xi)(xi)部(bu)建造單于臺,任命其子(zi)(zi)劉(liu)裕(yu)為(wei)(wei)大(da)司(si)徒(tu)。劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)病(bing)重,召劉(liu)歡樂和(he)劉(liu)洋(yang)等人到宮禁中(zhong)接受遺詔,輔佐(zuo)朝(chao)政。八月(yue),劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)在光(guang)(guang)極殿去(qu)世,共在位(wei)六年。劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)死后,其子(zi)(zi)劉(liu)和(he)繼位(wei)。不(bu)久,劉(liu)聰(cong)自西(xi)(xi)明門(men)攻入(ru)西(xi)(xi)室,殺劉(liu)和(he)自立。同年九月(yue),劉(liu)聰(cong)葬劉(liu)淵(yuan)(yuan)(yuan)于永(yong)光(guang)(guang)陵,上謚號(hao)(hao)為(wei)(wei)光(guang)(guang)文皇(huang)帝,廟號(hao)(hao)高祖。
先世
祖(zu)父:于扶羅,持至尸逐侯單于。
父親(qin):劉豹,南(nan)匈(xiong)奴左賢王(wang)、匈(xiong)奴左部帥。
母親:呼延氏。
妻妾
正(zheng)室:呼(hu)延(yan)皇后,大司空、雁門郡公(gong)呼(hu)延(yan)翼女。(子劉(liu)和)
正(zheng)室:單皇(huang)后,氐族首領(ling)單征女,昭武尊太后。(子劉乂)
妾室:張夫人,昭(zhao)武尊為帝(di)太后,謚光獻皇后。(子劉(liu)聰(cong))
兒子
長子:劉和,字(zi)玄(xuan)泰(tai),漢趙第二位皇帝。
次子:劉恭,字玄門。
四子:劉聰(cong),字玄明,漢趙第(di)三位皇帝。
五子:劉裕,字不(bu)詳,封為齊王,官(guan)至大司徒。
六子:劉隆,字不詳,封為(wei)魯(lu)王(wang),官至(zhi)尚(shang)書令。
七(qi)子:劉乂,字(zi)不詳,封為北海王。
司(si)馬炎(yan):劉元海(hai)容儀(yi)機(ji)鑒(jian),雖(sui)由余、日磾無以加也。
王濟:淵(yuan)有(you)文武長(chang)才,陛下任以(yi)東南之(zhi)事,吳不(bu)足平也(ye)。
孔恂、楊珧(yao):臣觀(guan)元(yuan)海之才(cai),當今懼(ju)無其(qi)比(bi),陛下若(ruo)輕其(qi)眾(zhong),不足以成事(shi);若(ruo)假之威權,平吳之后,恐(kong)其(qi)不復北渡(du)也(ye)。
房玄齡:或篡通都之(zhi)鄉,或擁(yong)數州之(zhi)地,雄(xiong)圖內卷,師旅外并(bing),窮兵兇(xiong)于(yu)(yu)勝負,盡(jin)人命于(yu)(yu)鋒鏑,其為戰國者一百三十六載,抑元海為之(zhi)禍首(shou)云。
司馬光:劉(liu)淵以匈奴遺(yi)種,乘晉室之衰,奄有河汾。天(tian)下(xia)蠭起之眾輻(fu)輳而歸之,石(shi)勒、王彌皆北面為臣(chen)。聰(cong)承其故業遂陷兩都,執辱二帝(di),矜(jin)夸(kua)淫縱,殘暴無(wu)親,幸以病終,墳草未生(sheng),家為屠戮矣。
謝采伯:若劉淵、聰、粲、曜,石勒、虎、閔,苻生,赫連勃勃等,其兇徒逆儔,淫酷屠(tu)戮,無復人(ren)理,禍亦不旋踵矣。
張大齡:自古(gu)夷狄為中(zhong)國(guo)患者(zhe)有矣(yi),未(wei)聞入而(er)帝中(zhong)國(guo)也(ye)者(zhe),有之,自劉淵始。當(dang)晉全盛(sheng)時(shi),淵以壯年游京師(shi),與諸名士遨游成均,持論上下,固彬(bin)彬(bin)雋爽才也(ye),不(bu)過謂由(you)余、金日(ri)禪之儔耳。焉知(zhi)竊伏輦轂,睥睨宮闕(que),私心曰:“此(ci)可取而(er)代乎。”世儒睹郭欽、江統之說不(bu)行,深為司馬氏惜(xi),不(bu)知(zhi)此(ci)曹漸(jian)染(ran)華夏之風者(zhe),百來年其文(wen)雅博洽既與中(zhong)國(guo)士大夫埒,而(er)驍悍(han)魁桀,拔山貫鐵之勇,非華人可得而(er)仿(fang)佛也(ye)。即(ji)使驅(qu)之去而(er)未(wei)必即(ji)去,既去而(er)未(wei)必不(bu)來。我知(zhi)其害,必不(bu)止侵鎬方,犯(fan)涇(jing)陽,圍白(bai)登,入甘泉,如周漢之事而(er)遂已也(ye)。況中(zhong)國(guo)先亂,而(er)彼(bi)有所以乘其隙哉!然淵每聞諸將屠殺之慘,則深戒(jie)諭(yu)之,用賢納諫,恭儉勤勞,卓有中(zhong)國(guo)君人之度。
王夫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi):劉淵(yuan)雖挾桀敖不(bu)逞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)材(cai),然其(qi)(qi)始志亦豈遽(ju)爾哉?觀(guan)其(qi)(qi)譏隨、陸(lu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)無武,絳、灌之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)無文,則(ze)亦自期于隨、陸(lu)、絳、灌之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中而(er)已矣(yi)。其(qi)(qi)既歸五部(bu),聞(wen)司馬(ma)穎(ying)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)敗,尚欲(yu)為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)擊鮮卑、烏桓,則(ze)猶未必遽(ju)背晉而(er)思滅(mie)(mie)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也。司馬(ma)穎(ying)延(yan)而(er)挑(tiao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),劉宣(xuan)等推而(er)嗾之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),始以流毒天下,而(er)覆晉室。乃匈奴自款塞以來,蕃育于西河(he)有(you)年矣(yi),淵(yuan)匪茹而(er)逞,不(bu)再世而(er)子孫(sun)宗族及其(qi)(qi)種類駢死于靳(jin)準,無孑(jie)遺焉,則(ze)淵(yuan)毒天下還以自毒,淵(yuan)亦何利有(you)穎(ying)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)挑(tiao)、宣(xuan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)嗾,以糜爛冒頓以來數十傳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)苗裔部(bu)落于崇朝也?司馬(ma)穎(ying)一潰其(qi)(qi)防(fang),而(er)河(he)決(jue)魚爛,滅(mie)(mie)其(qi)(qi)宗而(er)赤淵(yuan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)族,亦憯矣(yi)哉!
劉淵對部眾的暴行顯得不能容(rong)忍,如一次派(pai)遣匈奴人喬晞(xi)(xi)進(jin)(jin)攻(gong)西河郡,喬晞(xi)(xi)先殺(sha)(sha)不肯投降的介(jie)休縣令賈渾,后殺(sha)(sha)哭罵他的賈渾妻子宗(zong)氏。劉淵知(zhi)道后大(da)怒,將喬晞(xi)(xi)追回并(bing)降秩四等,又(you)為賈渾收葬。又(you)將領劉景(jing)一次進(jin)(jin)攻(gong)黎陽,在(zai)延津擊敗晉將王(wang)堪后在(zai)黃(huang)河將三萬(wan)多人溺死,劉淵知(zhi)道后大(da)怒,更說:“劉景(jing)還有(you)何顏面見朕!天道又(you)怎能接受這種事!我(wo)想消滅的只是司馬氏,平(ping)民有(you)何罪!”于是貶劉景(jing)的官位。
劉(liu)豹(bao)的(de)(de)妻子(zi)呼延氏(shi)(shi),曹魏嘉平年(nian)(nian)間(jian)(249年(nian)(nian)―254年(nian)(nian)),曾在龍門祈(qi)求神(shen)賜給她(ta)兒子(zi),不一(yi)(yi)會兒,有(you)一(yi)(yi)條頭上長(chang)有(you)兩只角的(de)(de)大(da)魚,擺動(dong)著(zhu)鰭,晃動(dong)著(zhu)鱗游到(dao)祭神(shen)的(de)(de)地(di)方,很長(chang)時間(jian)以(yi)后才游走(zou)。巫師(shi)們(men)見(jian)到(dao)這(zhe)種情(qing)景都感到(dao)非(fei)常奇異,他們(men)說:“這(zhe)是(shi)(shi)(shi)好的(de)(de)征(zheng)兆(zhao)。”當(dang)天晚(wan)上呼延氏(shi)(shi)夢見(jian)白天所(suo)看見(jian)的(de)(de)那(nei)條魚變成了(le)(le)人。他左手拿(na)著(zhu)一(yi)(yi)樣東(dong)西,約有(you)半(ban)個雞(ji)蛋大(da),景象(xiang)誘人。他交(jiao)給呼延氏(shi)(shi)說:“這(zhe)是(shi)(shi)(shi)太(tai)陽的(de)(de)精(jing)華,吃了(le)(le)它就能(neng)生下(xia)貴子(zi)。”醒(xing)后,呼延氏(shi)(shi)講給劉(liu)豹(bao)聽,劉(liu)豹(bao)說:“這(zhe)是(shi)(shi)(shi)好的(de)(de)征(zheng)兆(zhao)。以(yi)往,我讓邯(han)鄲張冏(jiong)的(de)(de)母親(qin)司徒氏(shi)(shi)給我看相(xiang),她(ta)說我會有(you)顯貴的(de)(de)子(zi)孫,三代后我們(men)家一(yi)(yi)定非(fei)常昌盛,司徒氏(shi)(shi)的(de)(de)話與現在發生的(de)(de)事情(qing)是(shi)(shi)(shi)相(xiang)符的(de)(de)。”此后,過(guo)了(le)(le)十三個月,呼延氏(shi)(shi)生下(xia)了(le)(le)劉(liu)淵(yuan)。劉(liu)淵(yuan)生下(xia)時,左手上有(you)淵(yuan)字的(de)(de)紋路,于是(shi)(shi)(shi),劉(liu)豹(bao)就以(yi)淵(yuan)作(zuo)他的(de)(de)名字。