白(bai)石山位于桂(gui)平市(shi)麻垌鎮白(bai)石村,距桂(gui)平市(shi)區(qu)35公里。為中國36洞天中的(de)第21洞天,宋代開(kai)始在(zai)山上(shang)修建寺觀,明(ming)代以后成為道佛(fo)兼有(you)的(de)旅(lv)游勝地。晉朝著名的(de)道教理論家、醫學家、煉丹術家葛(ge)洪曾在(zai)此修煉。
白石山(shan)海(hai)拔650米,山(shan)體石質屬紅色砂鑠巖。按地質考古(gu)學說(shuo)屬“中生代”,約(yue)開始于兩億三千萬年前(qian),結束于六(liu)千七百萬年前(qian)。景區面積近11平方公里。該山(shan)雙峰雄(xiong)峙,東為(wei)獨(du)秀峰,孤峰插(cha)天;西為(wei)蓮(lian)花蕊,是白石山(shan)的(de)主峰,懸崖奇險,天氣晴朗時,方圓百里之內都可(ke)見其(qi)身(shen)影。山(shan)麓有壽圣寺、煉丹(dan)灶(zao)、面壁僧和環山(shan)古(gu)城堡,山(shan)上有青云峽、云梯(ti)、漱玉泉(quan)、會仙(xian)觀以及(ji)飛鼠(shu)巖。
白石山坐落在桂平市城區以南35公里的(de)(de)(de)麻垌圩北面8公里處(chu),海(hai)拔(ba)650米,為(wei)中國(guo)道家三十六洞(dong)天中的(de)(de)(de)第二十一洞(dong)天,宋代開始(shi)在山上修(xiu)建寺(si)觀(guan),明(ming)代以后成為(wei)旅(lv)游勝地(di)(di)。山之東為(wei)獨秀(xiu)峰(feng),孤峰(feng)插天;西(xi)為(wei)蓮花蕊,又(you)稱鵝頭峰(feng),險峻奇異(yi),是白石山的(de)(de)(de)主峰(feng)。山上奇景異(yi)穴,峭拔(ba)、險峻、秀(xiu)麗,憑眺生輝。山麓上有(you)仙(xian)宮牌坊(fang)、壽圣寺(si)、三清觀(guan),還(huan)有(you)環山古城堡、摩崖石刻、青玉(yu)峽、云梯、漱玉(yu)泉、會(hui)仙(xian)觀(guan)、煉丹(dan)灶、面壁僧、瘦仙(xian)巖和(he)飛(fei)鼠巖等。白石山的(de)(de)(de)奇異(yi)景觀(guan),吸引著人們前來游覽(lan)。著名地(di)(di)理學家徐霞客(ke)曾到此考察,寫下了(le)《白石游記》。
游(you)人登(deng)山(shan)(shan),將到山(shan)(shan)麓,可見懸崖(ya)峭(qiao)壁之下有一石,高約(yue)二丈,狀如人立,面(mian)(mian)朝石壁,頭戴(dai)僧(seng)帽,身披(pi)袈裟。縣志上稱之為“面(mian)(mian)壁僧(seng)”。昔達摩祖(zu)師面(mian)(mian)壁十年傳(chuan)為佳話(hua),而(er)此“僧(seng)”面(mian)(mian)壁不知幾千萬年矣!
在白(bai)石(shi)山麓,舊名三寶殿,又稱壽圣(sheng)院,俗稱大寺(si)。宋(song)嘉柘(zhe)三年(nian)(公元1058年(nian))動(dong)工興建,歷十年(nian)而(er)成。寺(si)前有用朱砂石(shi)雕(diao)砌的牌坊,坊高(gao)七米(mi),寬六米(mi),上刻熙寧(ning)元年(nian)(1068年(nian))宋(song)神宗(zong)趙頊敕賜題額“壽圣(sheng)寺(si)”三字和栩栩如生的八仙像。寺(si)的前座是三寶殿,后座高(gao)閣(ge)巍峨(e),左右為客廳(ting)、僧舍。寺(si)之右側(ce)有會真觀。
壽圣寺(si)后峭壁千仞,上刻(ke)“白(bai)石洞(dong)天”四(si)字,每字約一(yi)(yi)平方丈,為明代(dai)末年本縣舉人楊大(da)(da)節所(suo)書。傳說他為了寫(xie)好這幾(ji)個大(da)(da)宇,付(fu)出了長達十(shi)多(duo)年的(de)(de)艱辛勞動。事后,他特地寫(xie)了一(yi)(yi)首《紀興詩》:“乘興摩崖十(shi)八年,漫將(jiang)名姓立崖前(qian),山靈自有生花筆(bi),請我狂(kuang)書塞洞(dong)天。”細看“白(bai)石洞(dong)天”四(si)字,運筆(bi)遒勁,的(de)(de)確有點“狂(kuang)書”的(de)(de)味(wei)道。
壽圣寺(si)后峭(qiao)壁(bi)下(xia)有(you)(you)圓(yuan)(yuan)珠池(chi),又稱漱玉泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)。這是一眼方圓(yuan)(yuan)約二(er)米(mi)的(de)山(shan)(shan)泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)。過去每日(ri)晨昏寺(si)僧(seng)敲響鐘鼓(gu),泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)水(shui)(shui)便會象燒(shao)開的(de)水(shui)(shui)涌起(qi)。但據明(ming)代地理學家(jia)徐(xu)霞客實地考察,此說(shuo)純屬穿鑿附會。明(ming)崇禎十年(公(gong)元(yuan)1637年)七(qi)月廿三(san)日(ri),徐(xu)霞客專程(cheng)到白(bai)石(shi)山(shan)(shan)考察,他(ta)在(zai)游記(ji)(ji)中(zhong)談到了(le)這件事:“峭(qiao)壁(bi)下(xia)有(you)(you)圓(yuan)(yuan)珠池(chi),水(shui)(shui)自(zi)半崖滴下(xia)者,下(xia)圓(yuan)(yuan)潭承之,無他(ta)異(yi)也。”按志(zhi):山(shan)(shan)北有(you)(you)漱玉泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan),而(er)(er)《西事珥》與《百粵(yue)風土記(ji)(ji)》俱謂(wei)其泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)聞鐘鼓(gu)則沸(fei)溢(yi)而(er)(er)起(qi),止則寂(ji)然(ran),詫以(yi)為異(yi)。余謂(wei)泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)之沸(fei)寂(ji),自(zi)有(you)(you)常度,乃僧(seng)之候泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)而(er)(er)鳴鐘鼓(gu),非泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)之聞聲而(er)(er)為寂(ji)沸(fei)也。及抵白(bai)石(shi),先詢之三(san)清觀(guan),再(zai)征之白(bai)石(shi)寺(si)并漱玉之名,不知何指(zhi);而(er)(er)聞鐘泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)沸(fei)之說(shuo),山(shan)(shan)僧(seng)茫然(ran)。洵皆好事之言也。”經過后人的(de)長期觀(guan)察,證實徐(xu)霞客的(de)記(ji)(ji)述是科學的(de),準確的(de)。泉(quan)(quan)(quan)(quan)(quan)水(shui)(shui)清沏見底,四時不涸(he),且甘甜可口。游人至此,口干(gan)舌燥,飲之不啻瓊漿玉液。
出壽圣寺往右行(xing)約一(yi)(yi)里,有個寬約百余平(ping)方米的(de)巖(yan)洞,叫(jiao)三(san)(san)清(qing)(qing)巖(yan)。巖(yan)洞之前有廟(miao)宇(yu),內供道(dao)教尊奉的(de)玉清(qing)(qing)元始天尊、上清(qing)(qing)靈寶道(dao)君、太清(qing)(qing)太上老君等三(san)(san)位神仙(xian),因稱三(san)(san)清(qing)(qing)觀(guan)。洞廳一(yi)(yi)側有洞穴,寬約一(yi)(yi)平(ping)方米,據說(shuo)此洞與北流縣勾(gou)漏洞相(xiang)通,東晉有名(ming)的(de)道(dao)家葛洪常(chang)由此洞來往兩(liang)地煉(lian)丹(dan)。至今,洞穴旁有煉(lian)丹(dan)遺跡及葛洪塑像。
登(deng)白(bai)(bai)石山巔,可見一道白(bai)(bai)色(se)的(de)(de)城(cheng)墻(qiang)環(huan)繞半山,每(mei)隔一、二(er)百米有城(cheng)門(men)與外面相(xiang)通。城(cheng)門(men)上(shang)設(she)定更樓。傳說這道環(huan)山古城(cheng)墻(qiang)建于清咸(xian)豐年間,即(ji)太平天(tian)國(guo)中期。那時,由廣東(dong)天(tian)地(di)(di)會首領陳(chen)開、李文茂領導(dao)的(de)(de)一支(zhi)起(qi)義軍,沿(yan)西江而上(shang),攻占潯州(zhou)府城(cheng),定為秀京(jing),建立了大成(cheng)國(guo)。在(zai)此(ci)(ci)期間,潯州(zhou)府、桂平縣的(de)(de)地(di)(di)方官員只(zhi)好跑到白(bai)(bai)石山,依山憑險,筑起(qi)城(cheng)墻(qiang),負(fu)隅頑抗。此(ci)(ci)后這道蜿蜓曲折,有若玉帶的(de)(de)“小長城(cheng)”,便成(cheng)了白(bai)(bai)石山的(de)(de)奇景(jing)之一。
又名青玉(yu)峽(xia),俗稱洞門巷,是攀(pan)登白石、進入(ru)洞天的(de)必經之路。峽(xia)的(de)兩旁削壁(bi)千仞,懸(xuan)崖(ya)峭壁(bi)之間,一(yi)條寬僅兩米(mi),高約三(san)、四百(bai)米(mi)的(de)石巷穿崖(ya)而(er)上,中有石階。游人攀(pan)登在險陡的(de)石階上,仰望天空(kong),只剩下(xia)一(yi)道彎彎的(de)藍線,因此又稱“一(yi)線天”。
在蒼(cang)玉峽之(zhi)上(shang),白(bai)玉山(shan)奇景之(zhi)一,酷似高懸(xuan)云端(duan)的(de)一把(ba)梯子(zi),因(yin)名云梯。又叫“三十(shi)六階(jie)”,隱寓“腳踏云梯上(shang)青天(tian)”之(zhi)意。梯凡一百(bai)三十(shi)六階(jie),系在一塊長形(xing)巨崖上(shang)開鑿而(er)成的(de)石磴,寬(kuan)約一米,陡(dou)而(er)險,足有(you)七十(shi)度(du)以(yi)上(shang)的(de)坡度(du)。游人攀(pan)登其(qi)上(shang),一種如李白(bai)詩中所說的(de)“山(shan)從(cong)人而(er)起(qi),云自(zi)馬頭生”的(de)感覺(jue)油然而(er)起(qi)。膽(dan)小者往往望(wang)而(er)卻步。
由云梯再上數百(bai)米(mi),有(you)(you)個大巖洞,洞廳(ting)內有(you)(you)“神(shen)仙腳(jiao)印”。“白(bai)石洞天”指(zhi)的就是(shi)這個地方(fang)。明代(dai)在(zai)此建造了接連(lian)五間的廟宇,叫會仙觀(guan)。內供神(shen)像(xiang)數十尊,均(jun)精雕細(xi)刻,栩栩如生。其中一個臉頰精瘦(shou),雙目炯炯有(you)(you)神(shen),雙肋(lei)肋(lei)骨歷歷可數,人(ren)稱“瘦(shou)仙”。可惜經過(guo)“文革”動亂,所(suo)有(you)(you)神(shen)像(xiang)已蕩然無存。會仙觀(guan)外(wai)有(you)(you)會仙亭,相傳(chuan)有(you)(you)緣(yuan)份(fen)的人(ren),可以在(zai)這里與神(shen)仙相會。
白石山(shan)以西數里有飛(fei)(fei)(fei)(fei)鼠(shu)巖。一座石山(shan),兩塊如山(shan)大石互(hu)相撐持,構(gou)成(cheng)“八”字形(xing)的(de)洞口,這就是飛(fei)(fei)(fei)(fei)鼠(shu)巖。巖的(de)四周丘陵起伏(fu),利于飛(fei)(fei)(fei)(fei)鼠(shu)棲息(xi)活動。巖內洞廳高50余米,寬30余米,深20多(duo)米,棲息(xi)飛(fei)(fei)(fei)(fei)鼠(shu)數以十(shi)萬計(ji)。每到傍晚(wan)時分,飛(fei)(fei)(fei)(fei)鼠(shu)成(cheng)群結隊由洞中飛(fei)(fei)(fei)(fei)出覓食,黑(hei)壓壓的(de)一大片(pian),在(zai)空中形(xing)成(cheng)一朵烏云(yun),發出類似海濤一樣(yang)的(de)巨大響聲,景象異(yi)常壯觀。
(道教三十(shi)(shi)六洞天(tian)之第二十(shi)(shi)一(yi).白(bai)石洞天(tian).歷書(shu)記(ji)截為白(bai)石洞天(tian)在(zai)鬰林(lin)(lin)州(zhou)(zhou)南(nan)海之南(nan),又云和州(zhou)(zhou),即廣西(xi)壯族自治區玉(yu)林(lin)(lin)市東南(nan)方向(xiang)三,四(si)十(shi)(shi)公(gong)里(li)處.)
道教三十六洞(dong)天之第(di)二(er)十一“秀樂長真(zhen)天仙(xian)人洞(dong)府”即今之廣西桂平白石(shi)(shi)山,又稱白石(shi)(shi)洞(dong)天。
徐霞客《桂(gui)(gui)平(ping)白(bai)石游記》全文(wen)(編者注:桂(gui)(gui)平(ping)古稱(cheng)布山,南朝后(hou)稱(cheng)桂(gui)(gui)平(ping),為(wei)古桂(gui)(gui)林(lin)郡、郁林(lin)郡之治(zhi)所):
二(er)十(shi)二(er)日早,雨(yu)復(fu)淋(lin)漓不休。〔留靜(jing)聞、顧仆(pu)寓潯之南(nan)(nan)門,〕覓擔夫(fu)為(wei)(wei)(wei)勾漏、白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)、都峽三山(shan)(shan)游(you)。晨餐(can)(can)后(hou)雨(yu)止(zhi),乃(nai)發,即(ji)從(cong)驛前南(nan)(nan)渡郁江。五(wu)(wu)里(li)(li)(li)(li),灘(tan)頭(tou)村(cun)(cun)。又(you)(you)三里(li)(li)(li)(li)為(wei)(wei)(wei)車路江,下(xia)(xia)有石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)梁。梁外(wai)水(shui)(shui)(shui)發,〔小水(shui)(shui)(shui)自(zi)東(dong)南(nan)(nan)西北(bei)(bei)入(ru)郁,〕舟得而(er)(er)(er)(er)至(zhi)焉。南(nan)(nan)二(er)里(li)(li)(li)(li)為(wei)(wei)(wei)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)橋(qiao)(qiao)(qiao)村(cun)(cun)。(人家(jia)至(zhi)此(ci)(ci),惟灘(tan)頭(tou)及石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)橋(qiao)(qiao)(qiao)二(er)村(cun)(cun),眾俱蒼莽(mang)矣(yi)。)從(cong)此(ci)(ci)南(nan)(nan)望,白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)(shan)與(yu)獨秀挺峙,若在三十(shi)里(li)(li)(li)(li)外(wai),而(er)(er)(er)(er)土人云(yun):“尚六十(shi)里(li)(li)(li)(li)而(er)(er)(er)(er)遙(yao),竟日之力猶不能到(dao)。”蓋山(shan)(shan)路迂(yu)隔也。由石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)橋(qiao)(qiao)(qiao)村(cun)(cun)而(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan),蒼莽(mang)中(zhong)四高中(zhong)洼,平地(di)(di)多伏(fu)莽(mang)突土之石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),多分裂區匯之波。二(er)里(li)(li)(li)(li),得回石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)壑(he),四面環叢,中(zhong)潴清(qing)流,有淵墜(zhui)成潭(tan),有迸(beng)裂成隙,水(shui)(shui)(shui)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)容與(yu)(閑暇自(zi)得的樣子),亦荒野中(zhong)異景也。(按先潯城(cheng)南(nan)(nan)十(shi)五(wu)(wu)里(li)(li)(li)(li)有潦水(shui)(shui)(shui),曠(kuang)野中(zhong)天然怪(guai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)甃其(qi)(qi)旁,水(shui)(shui)(shui)泉深碧清(qing)澄(cheng),中(zhong)有巨魚,人不敢捕,即(ji)此(ci)(ci)無疑。)更(geng)南(nan)(nan),則(ze)(ze)匯潭(tan)更(geng)多。(疑即(ji)《志》所稱南(nan)(nan)湖(hu)。)上(shang)有岡為(wei)(wei)(wei)橫南(nan)(nan)墟,(或湖(hu)南(nan)(nan)之訛(e)。)有一(yi)婦(fu)人結(jie)茅(mao)(mao)貫酒其(qi)(qi)上(shang),去郡(jun)蓋十(shi)五(wu)(wu)里(li)(li)(li)(li)矣(yi)。其(qi)(qi)東(dong)有山(shan)(shan),自(zi)南(nan)(nan)而(er)(er)(er)(er)北(bei)(bei)垂(chui)抵此(ci)(ci),從(cong)其(qi)(qi)西漸升(sheng)而(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan),迸(beng)穴愈多,皆(jie)(jie)平地(di)(di)下(xia)(xia)陷(xian),或長如峽,或圓如井(jing),中(zhong)皆(jie)(jie)叢石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),玲瓏攢嵌(qian),下(xia)(xia)則(ze)(ze)淵水(shui)(shui)(shui)澄(cheng)澈。蓋其(qi)(qi)地(di)(di)中(zhong)二(er)三丈之下(xia)(xia),皆(jie)(jie)伏(fu)流潛通(tong),其(qi)(qi)上(shang)皆(jie)(jie)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)骨噓結(jie),偶骨裂土迸(beng),則(ze)(ze)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)出(chu)而(er)(er)(er)(er)穴陷(xian)焉。下(xia)(xia),皆(jie)(jie)伏(fu)流潛通(tong),其(qi)(qi)上(shang)皆(jie)(jie)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)骨噓結(jie),偶骨裂土迸(beng),則(ze)(ze)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)出(chu)而(er)(er)(er)(er)穴陷(xian)焉。于是升(sheng)涉溝(gou)垅,又(you)(you)三里(li)(li)(li)(li),乃(nai)入(ru)山(shan)(shan)塢(wu)(wu),則(ze)(ze)山(shan)(shan)皆(jie)(jie)純(chun)土,無復(fu)嶙峋之石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),而(er)(er)(er)(er)塢(wu)(wu)中(zhong)皆(jie)(jie)禾田(tian)曲(qu)蟠四麓(lu)矣(yi)。又(you)(you)二(er)里(li)(li)(li)(li),上(shang)湖(hu)塘(tang)嶺(ling),坡(po)陀相間,嶺(ling)壑(he)重疊。十(shi)里(li)(li)(li)(li),抵容塘(tang)村(cun)(cun),有潭(tan)匯水(shui)(shui)(shui),數(shu)十(shi)家(jia)聚(ju)居(ju)山(shan)(shan)半(ban)。又(you)(you)南(nan)(nan)陟一(yi)嶺(ling),共二(er)里(li)(li)(li)(li),渡一(yi)溪(xi)橋(qiao)(qiao)(qiao),上(shang)嶺(ling)為(wei)(wei)(wei)官(guan)坂墟。墟有一(yi)婦(fu)結(jie)茅(mao)(mao)貫酒,與(yu)橫南(nan)(nan)同。郡(jun)中(zhong)至(zhi)此(ci)(ci)三十(shi)里(li)(li)(li)(li),為(wei)(wei)(wei)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)(shan)行(xing)之中(zhong)道(dao),乃(nai)餐(can)(can)粥茅(mao)(mao)店(dian)中(zhong)。從(cong)岐東(dong)南(nan)(nan)逾嶺(ling),十(shi)里(li)(li)(li)(li),為(wei)(wei)(wei)姚村(cun)(cun)。村(cun)(cun)亦百家(jia)之聚(ju),依山(shan)(shan)匯水(shui)(shui)(shui),真山(shan)(shan)中(zhong)之樂墅也。渡一(yi)小溪(xi),又(you)(you)南(nan)(nan)逾嶺(ling),五(wu)(wu)里(li)(li)(li)(li),為(wei)(wei)(wei)木角村(cun)(cun)。村(cun)(cun)在白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)(shan)之北(bei)(bei)麓(lu),去山(shan)(shan)尚十(shi)里(li)(li)(li)(li),日有余照而(er)(er)(er)(er)山(shan)(shan)雨(yu)復(fu)來,謀止(zhi)宿其(qi)(qi)處而(er)(er)(er)(er)村(cun)(cun)人無納者。村(cun)(cun)楊姓,俱閉門避客。徘徊抵暮,坐舂(chong)舍(置(zhi)放舂(chong)米石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)碓的小棚(peng))間擬度其(qi)(qi)夜。既而(er)(er)(er)(er)一(yi)舂(chong)傍主人啟扉納焉,為(wei)(wei)(wei)之晚炊(chui)而(er)(er)(er)(er)宿。
二十三(san)日(ri)(ri)(ri)早飯(fan),別木角主(zhu)人,授火(huo)錢,固辭(ci)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)納。何前倨(ju)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)后(hou)(hou)恭(先前倨(ju)傲(ao)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)后(hou)(hou)恭謙(qian))耶?由(you)其(qi)(qi)(qi)(qi)東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)越一(yi)(yi)嶺,由(you)岐徑(jing)望白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)(shan)(shan))而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)趨(qu)。其(qi)(qi)(qi)(qi)山(shan)(shan)(shan)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)攢崖(ya)(ya)(ya)絕,東(dong)(dong)北(bei)特聳(song)一(yi)(yi)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu),峭(qiao)拔弧懸(xuan)(xuan),直(zhi)(zhi)上(shang)(shang)(shang)與(yu)(yu)白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)齊頂(ding)(ding),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)則(ze)(ze)(ze)若(ruo)傍(bang)若(ruo)離(li),直(zhi)(zhi)剖(pou)(pou)其(qi)(qi)(qi)(qi)根。崖(ya)(ya)(ya)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)多赭(zhe)赤(chi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)色,謂(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)“白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)”,豈不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)以(yi)色起(qi)(qi)耶?五(wu)里(li)(li),路漸沒草間。渡一(yi)(yi)溪,嶺半(ban)得一(yi)(yi)出(chu)家,傍(bang)舍(she)(she)植芭蕉(jiao)甚盛。亟(ji)投(tou)問(wen)路,始(shi)知大道尚在(zai)西(xi)南(nan)(nan)(nan),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)此(ci)(ci)(ci)乃(nai)岐中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)岐也(ye)(ye)。由(you)其(qi)(qi)(qi)(qi)左(zuo)登(deng)山(shan)(shan)(shan),東(dong)(dong)向(xiang)(xiang)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)上(shang)(shang)(shang),望周塘(tang)村在(zai)路右塢中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),相隔坑阪已(yi)(yi)兩三(san)重(zhong)(zhong)也(ye)(ye)。由(you)土(tu)山(shan)(shan)(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)脊轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan),五(wu)里(li)(li),度(du)一(yi)(yi)山(shan)(shan)(shan)坳(ao)。稍東(dong)(dong)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan)折,直(zhi)(zhi)抵山(shan)(shan)(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)北(bei)麓,則(ze)(ze)(ze)獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu)已(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)可見(jian),惟轟(hong)崖(ya)(ya)(ya)盤(pan)削,下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)多平(ping)突之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)質雖不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)玲瓏,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)盤(pan)亙疊出(chu),又(you)作一(yi)(yi)態(tai)也(ye)(ye)。直(zhi)(zhi)上(shang)(shang)(shang)一(yi)(yi)里(li)(li),抵崖(ya)(ya)(ya)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)。轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan),一(yi)(yi)里(li)(li),為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)三(san)清(qing)巖(yan)(yan)。其(qi)(qi)(qi)(qi)巖(yan)(yan)西(xi)向(xiang)(xiang),橫開(kai)(kai)大穴(xue),闊十余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)丈(zhang)(zhang),高不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)過(guo)二丈(zhang)(zhang),深(shen)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)過(guo)五(wu)丈(zhang)(zhang),石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)俱平(ping)燥,惟左(zuo)后(hou)(hou)深(shen)入(ru)(ru)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)東(dong)(dong),然(ran)(ran)低庳(bēi矮)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)逾尺(chi)(chi),所(suo)云(yun)(yun)(yun)南(nan)(nan)(nan)通勾漏者(zhe)即(ji)(ji)指此(ci)(ci)(ci)。余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)謂(wei)山(shan)(shan)(shan)脈自此(ci)(ci)(ci)與(yu)(yu)勾漏南(nan)(nan)(nan)接,若(ruo)此(ci)(ci)(ci)洞高峙(zhi)山(shan)(shan)(shan)半(ban),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)其(qi)(qi)(qi)(qi)山(shan)(shan)(shan)四面(mian)孤懸(xuan)(xuan),謂(wei)穴(xue)道潛通,夫難入(ru)(ru)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)誰試之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)耶?右壁盡(jin)處(chu)有(you)(you)(you)穴(xue)大如(ru)管,泉(quan)自中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)滴下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),懸(xuan)(xuan)四五(wu)尺(chi)(chi),僧(seng)布(bu)竹承(cheng)(cheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),清(qing)冷異常(chang)。下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)丈(zhang)(zhang)余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu),匯為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)一(yi)(yi)潭(tan),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)甚深(shen)澈,指為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)“龍潭(tan)”云(yun)(yun)(yun)。巖(yan)(yan)內(nei)有(you)(you)(you)一(yi)(yi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)如(ru)舡(chuan),臥可為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)榻,坐可為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)幾(ji)。巖(yan)(yan)列(lie)三(san)清(qing)像,故(gu)以(yi)“三(san)清(qing)”為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)名(ming),即(ji)(ji)白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)洞矣(yi)(yi)(yi)。又(you)南(nan)(nan)(nan)半(ban)里(li)(li),為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)大寺。甚古,后(hou)(hou)倚崖(ya)(ya)(ya)壁,有(you)(you)(you)觀(guan)音堂甚敞(chang)。其(qi)(qi)(qi)(qi)左(zuo)峭(qiao)壁下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)有(you)(you)(you)圓珠池,亦水自半(ban)崖(ya)(ya)(ya)滴下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)者(zhe),下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)甃圓潭(tan)承(cheng)(cheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),無他(ta)異也(ye)(ye)。按《志》,山(shan)(shan)(shan)北(bei)有(you)(you)(you)漱玉(yu)(yu)泉(quan),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)《西(xi)事珥》與(yu)(yu)《百粵(yue)(yue)鳳土(tu)記(ji)》俱謂(wei)其(qi)(qi)(qi)(qi)泉(quan)暮聞(wen)鐘鼓則(ze)(ze)(ze)沸(fei)溢(yi)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)起(qi)(qi),止則(ze)(ze)(ze)寂(ji)然(ran)(ran),詫以(yi)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)異。余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)謂(wei)泉(quan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)沸(fei)寂(ji),自有(you)(you)(you)常(chang)度(du),乃(nai)僧(seng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)候泉(quan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)鳴鐘鼓,非泉(quan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)聞(wen)聲而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)沸(fei)寂(ji)也(ye)(ye)。及(ji)抵白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),先詢之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)三(san)清(qing)觀(guan),再(zai)征(zheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)寺并漱玉(yu)(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)名(ming),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)知何指,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)聞(wen)鐘泉(quan)沸(fei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)說,山(shan)(shan)(shan)僧(seng)茫然(ran)(ran)。洵皆(jie)好事之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)言也(ye)(ye)。寺僧(seng)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)瀹茗,余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)急于(yu)(yu)會仙(xian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勝,即(ji)(ji)以(yi)行(xing)(xing)囊置(zhi)僧(seng)舍(she)(she),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)候茗,由(you)后(hou)(hou)寺南(nan)(nan)(nan)循(xun)崖(ya)(ya)(ya)壁行(xing)(xing)。已(yi)(yi)東(dong)(dong)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)上(shang)(shang)(shang),入(ru)(ru)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)峽(xia)(xia)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)。其(qi)(qi)(qi)(qi)峽(xia)(xia)兩峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)剖(pou)(pou),上(shang)(shang)(shang)摩(mo)層霄,中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)裂駢(pian)隙(xi),相距不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)及(ji)丈(zhang)(zhang),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)懸(xuan)(xuan)亙千(qian)余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)尺(chi)(chi),俱不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)即(ji)(ji)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)離(li),若(ruo)引(yin)(yin)繩墨(墨線(xian)、墨汁)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)裁削之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)者(zhe),即(ji)(ji)俗所(suo)夸(kua)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)“一(yi)(yi)線(xian)天”,無以(yi)過(guo)也(ye)(ye)。磴懸(xuan)(xuan)其(qi)(qi)(qi)(qi)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),時有(you)(you)(you)巨石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)當(dang)關,輒(zhe)置(zhi)梯以(yi)度(du),連躋(ji)六梯,始(shi)逾峽(xia)(xia)登(deng)坳(ao)。坳(ao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)南(nan)(nan)(nan)北(bei),俱猶重(zhong)(zhong)崖(ya)(ya)(ya)摩(mo)夾(jia)。乃(nai)稍北(bei)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan),循(xun)坳(ao)左(zuo)行(xing)(xing),則(ze)(ze)(ze)虬木盤(pan)云(yun)(yun)(yun),叢篁(huang)蔭日(ri)(ri)(ri),身度(du)霄漢之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)上(shang)(shang)(shang),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)知午(wu)日(ri)(ri)(ri)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),真(zhen)異境(jing)也(ye)(ye)。至(zhi)是(shi)(shi)東(dong)(dong)嶂稍開(kai)(kai),始(shi)見(jian)獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)在(zai)東(dong)(dong)北(bei),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)塢中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)又(you)起(qi)(qi)一(yi)(yi)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng),正(zheng)(zheng)與(yu)(yu)獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu)對(dui)峙(zhi),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)高殺其(qi)(qi)(qi)(qi)三(san)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)(yi),〔宛然(ran)(ran)蓮蕊(rui)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)擎,但(dan)四面(mian)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)諸峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)所(suo)掩,惟此(ci)(ci)(ci)得睹(du)全體耳。〕又(you)北(bei)攀懸(xuan)(xuan)崖(ya)(ya)(ya)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)上(shang)(shang)(shang),木根交絡石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)間,為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)梯為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)絙(gēng粗索),足躡(nie)手(shou)緣(yuan),無非此(ci)(ci)(ci)矣(yi)(yi)(yi)。已(yi)(yi)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)一(yi)(yi)壑,有(you)(you)(you)澗自頂(ding)(ding)西(xi)向(xiang)(xiang)墜(zhui)峽(xia)(xia),累潭(tan)搗穴(xue)。由(you)峽(xia)(xia)右復懸(xuan)(xuan)梯上(shang)(shang)(shang)登(deng),宛轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)三(san)梯,遂(sui)行(xing)(xing)平(ping)岡間。其(qi)(qi)(qi)(qi)外乃(nai)萬丈(zhang)(zhang)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)削之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)崖(ya)(ya)(ya),其(qi)(qi)(qi)(qi)內(nei)即(ji)(ji)絕頂(ding)(ding)漱根之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)峽(xia)(xia),內(nei)外皆(jie)喬(qiao)松叢木,一(yi)(yi)道深(shen)碧,間有(you)(you)(you)日(ri)(ri)(ri)影下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)墜(zhui),如(ru)篩金飏(yáng)翠,閃(shan)映無定。出(chu)林則(ze)(ze)(ze)鑿(zao)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)成(cheng)磴,又(you)植竹回(hui)關,躋(ji)磴轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)關,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)會仙(xian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)巖(yan)(yan)岈然(ran)(ran)南(nan)(nan)(nan)向(xiang)(xiang)矣(yi)(yi)(yi)。其(qi)(qi)(qi)(qi)巖(yan)(yan)皆(jie)黃赤(chi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),上(shang)(shang)(shang)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)開(kai)(kai)窟,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)內(nei)漸湊合,旁(pang)無氤氳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)竅(qiao)(qiao),上(shang)(shang)(shang)無滴瀝九乳,與(yu)(yu)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)巖(yan)(yan)同(tong);而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)地位高迥,境(jing)路幽去(qu)。五(wu)里(li)(li)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)云(yun)(yun)(yun)梯杳(yao)藹(ai),(自大寺來(lai),約有(you)(you)(you)五(wu)里(li)(li)。)千(qian)秋之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鶴影縱橫,非有(you)(you)(you)棲霞餐液之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)緣(yuan),誰得而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)至(zhi)哉!時已(yi)(yi)過(guo)午(wu),中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)有(you)(you)(you)云(yun)(yun)(yun)寮,綰鑰(yao)已(yi)(yi)久(jiu),灶(zao)無宿火(huo),囊乏黃粱,無從掃葉煮泉(quan),惟是(shi)(shi)倚筇臥石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),隨枕(zhen)上(shang)(shang)(shang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)自寐自醒,看下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)界(jie)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)云(yun)(yun)(yun)來(lai)云(yun)(yun)(yun)去(qu)。日(ri)(ri)(ri)既(ji)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)舂,炎威少(shao)退,乃(nai)起(qi)(qi),從巖(yan)(yan)右躡(nie)削崖(ya)(ya)(ya),凌(ling)絕頂(ding)(ding)。崖(ya)(ya)(ya)雖危峭(qiao)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)層遙(yao),盤(pan)隔處(chu)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)有(you)(you)(you)子石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),圓如(ru)鵝卵,嵌(qian)突齒(chi)(chi)齒(chi)(chi),上(shang)(shang)(shang)露其(qi)(qi)(qi)(qi)半(ban),藉為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)麗趾(腳踩踏)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)級,援手(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)階。不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)覺一(yi)(yi)里(li)(li),已(yi)(yi)騰踴峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)頭(tou),東(dong)(dong)向(xiang)(xiang)與(yu)(yu)獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu)對(dui)揖(yi)矣(yi)(yi)(yi)。蓋此(ci)(ci)(ci)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)正(zheng)(zheng)從潯州(zhou)來(lai),所(suo)望獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)西(xi)白(bai)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)絕頂(ding)(ding),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu)四面(mian)聳(song)削如(ru)無柱,非羽輪不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能翔其(qi)(qi)(qi)(qi)上(shang)(shang)(shang)。(粵(yue)(yue)西(xi)三(san)獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)桂城最著,)柳州(zhou)面(mian)一(yi)(yi)罅(xia),梯峽(xia)(xia)上(shang)(shang)(shang)躋(ji),頗如(ru)太華三(san)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng),上(shang)(shang)(shang)分仙(xian)掌(zhang),下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)懸(xuan)(xuan)尺(chi)(chi)峽(xia)(xia),透險跖危。此(ci)(ci)(ci)真(zhen)青柯嫡冢(zhǒng墳墓(mu)),他(ta)未見(jian)其(qi)(qi)(qi)(qi)比也(ye)(ye)。何者(zhe)?桂、朔、柳、融諸峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)非不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)亭亭如(ru)碧簪班(ban)筍,然(ran)(ran)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)質青幻,片片如(ru)芙蓉攢合,竅(qiao)(qiao)受躡(nie),痕受攀,無難直(zhi)(zhi)躋(ji);而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)此(ci)(ci)(ci)則(ze)(ze)(ze)赤(chi)膚(fu)赭(zhe)影,一(yi)(yi)劈萬仞,縱覆鐘列(lie)柱,連轟(hong)駢(pian)峙(zhi),非披隙(xi)導窾(kuǎn),隨其(qi)(qi)(qi)(qi)腠理,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能排(pai)空(kong)插翅也(ye)(ye)。〔獨(du)秀(xiu)(xiu)(xiu)(xiu)、蓮蕊(rui)二峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng),為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)此(ci)(ci)(ci)峰(feng)(feng)(feng)(feng)(feng)門戶,其(qi)(qi)(qi)(qi)內(nei)環壑深(shen)塹,虧蔽日(ri)(ri)(ri)月,重(zhong)(zhong)岡間之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),人無至(zhi)者(zhe)。〕坐眺久(jiu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),乃(nai)仍下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)會仙(xian)。別巖(yan)(yan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),歷三(san)梯,三(san)里(li)(li)至(zhi)峽(xia)(xia)坳(ao)上(shang)(shang)(shang),見(jian)峽(xia)(xia)左(zuo)一(yi)(yi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),倚崖(ya)(ya)(ya)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)起(qi)(qi),上(shang)(shang)(shang)并崖(ya)(ya)(ya)端(duan)(duan)倚云(yun)(yun)(yun),下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)有(you)(you)(you)線(xian)罅(xia)透日(ri)(ri)(ri)。急賈(jia)勇穿其(qi)(qi)(qi)(qi)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),則(ze)(ze)(ze)其(qi)(qi)(qi)(qi)隙(xi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)即(ji)(ji)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)離(li),僅(jin)容側身而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)進,其(qi)(qi)(qi)(qi)上(shang)(shang)(shang)或連或缺(que)。既(ji)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)漸下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),南(nan)(nan)(nan)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)(zhuan)出(chu)罅(xia),則(ze)(ze)(ze)飛石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)上(shang)(shang)(shang)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)懸(xuan)(xuan)嵌(qian),危不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)可躋(ji)矣(yi)(yi)(yi)。返出(chu)峽(xia)(xia)坳(ao),見(jian)倚石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)側,復有(you)(you)(you)一(yi)(yi)道上(shang)(shang)(shang)出(chu)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)端(duan)(duan),用懸(xuan)(xuan)殊甚,乃(nai)流沙滾溜而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)成(cheng)者(zhe)。心(xin)益不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能已(yi)(yi),復攀根引(yin)(yin)蔓而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)登(deng)。躋(ji)其(qi)(qi)(qi)(qi)端(duan)(duan),誘入(ru)(ru)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)闕中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),則(ze)(ze)(ze)倚石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)西(xi)盡(jin)處(chu)也(ye)(ye),與(yu)(yu)前崖(ya)(ya)(ya)夾(jia)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)成(cheng)闕。穿闕而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan),則(ze)(ze)(ze)飛石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)南(nan)(nan)(nan)懸(xuan)(xuan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)上(shang)(shang)(shang)也(ye)(ye),瞰(kan)前罅(xia)正(zheng)(zheng)在(zai)其(qi)(qi)(qi)(qi)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)。遂(sui)攀登(deng)倚石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)頂(ding)(ding),則(ze)(ze)(ze)一(yi)(yi)臺中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)懸(xuan)(xuan),四崖(ya)(ya)(ya)環峙(zhi),見(jian)上(shang)(shang)(shang)又(you)或連或缺(que),參(can)錯不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)齊。正(zheng)(zheng)憑眺間,聞(wen)雷聲殷殷,仍下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)峽(xia)(xia)坳(ao),歷六梯,一(yi)(yi)里(li)(li)西(xi)出(chu)峽(xia)(xia),又(you)一(yi)(yi)里(li)(li),北(bei)返大寺。亟(ji)問(wen)餐于(yu)(yu)僧(seng),濯足于(yu)(yu)泉(quan),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)雷雨(yu)適(shi)至(zhi)。先是(shi)(shi),余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)至(zhi)上(shang)(shang)(shang)梯,遇寺中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)肄業(即(ji)(ji)未完成(cheng)學業)諸生,見(jian)余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)登(deng)巖(yan)(yan)久(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),亦乘興(xing)共登(deng),至(zhi)是(shi)(shi)未返,困于(yu)(yu)雨(yu)。而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)平(ping)南(nan)(nan)(nan)有(you)(you)(you)鄉貢梁凌(ling)霄者(zhe),開(kai)(kai)繹(yi)帷寺中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),見(jian)余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)輒(zhe)有(you)(you)(you)傾蓋(朋(peng)友相遇余(yu)(yu)(yu)(yu)(yu)切交談(tan))之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)雅,為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)挑燈夜談(tan)。中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)夜雷雨(yu)大奮,臥室淋(lin)漓。
二(er)(er)(er)十四日作詩(shi)與(yu)梁(liang)君(jun)別,各殷勤(qin)執手(shou),訂后期焉(yan)。西(xi)(xi)(xi)向(xiang)下(xia)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan),望羅(luo)叢(cong)巖在三(san)十里(li)(li)(li)(li)(li)外(wai),初欲從此(ci)而(er)南(nan)(nan)(nan)趨郁(yu)(yu)林。及一里(li)(li)(li)(li)(li),抵(di)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)下(xia),渡小(xiao)蔂。又(you)(you)(you)西(xi)(xi)(xi)二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li)(li),過周塘(tang)(tang)(tang),則(ze)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)谷回(hui)互,羅(luo)叢(cong)已(yi)不可(ke)見(jian)。問其道,多未(wei)諳者(zhe)(zhe)。云須南(nan)(nan)(nan)至麻(ma)洞(dong)墟(xu)(xu),始有路(lu)西(xi)(xi)(xi)行(xing)(xing)。又(you)(you)(you)南(nan)(nan)(nan)三(san)里(li)(li)(li)(li)(li),路(lu)分為(wei)二(er)(er)(er),大(da)道由(you)東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)上山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan),岐徑(jing)由(you)西(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)(nan)涉(she)塢。余(yu)(yu)強(qiang)從西(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)(nan)者(zhe)(zhe),一里(li)(li)(li)(li)(li),逾(yu)一嶺,漸不得道。二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li)(li),南(nan)(nan)(nan)行(xing)(xing)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)莽間。又(you)(you)(you)一里(li)(li)(li)(li)(li)南(nan)(nan)(nan)下(xia)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan),始有路(lu)自(zi)西(xi)(xi)(xi)北來,隨(sui)之(zhi)東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)去,由(you)塢塍出(chu)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)夾中(zhong)(zhong)。二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li)(li),抵(di)干(gan)沖(chong),始值(zhi)北來大(da)道,山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)始開。有小(xiao)溪自(zi)東(dong)(dong)而(er)西(xi)(xi)(xi),又(you)(you)(you)有自(zi)南(nan)(nan)(nan)向(xiang)入(ru)之(zhi)者(zhe)(zhe)。涉(she)澗,隨(sui)南(nan)(nan)(nan)水(shui)而(er)上,村(cun)(cun)落(luo)依焉(yan)。于(yu)是山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)分東(dong)(dong)西(xi)(xi)(xi)兩(liang)界,中(zhong)(zhong)則(ze)平疇(chou)南(nan)(nan)(nan)衍,深溪北流(liu)。西(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)(nan)二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li)(li),過一獨木橋。又(you)(you)(you)南(nan)(nan)(nan)三(san)里(li)(li)(li)(li)(li),山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)坡突(tu)處,麻(ma)洞(dong)墟(xu)(xu)在焉(yan)。是日墟(xu)(xu)期,時已(yi)過一獨木橋。又(you)(you)(you)南(nan)(nan)(nan)三(san)里(li)(li)(li)(li)(li),山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)坡突(tu)處,麻(ma)洞(dong)墟(xu)(xu)在焉(yan)。是日墟(xu)(xu)期,時已(yi)過午,乃就壚(酒店)而(er)餐(can)。其西(xi)(xi)(xi)有岐,西(xi)(xi)(xi)向(xiang)逾(yu)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)為(wei)高(gao)塘(tang)(tang)(tang)路(lu),覓高(gao)塘(tang)(tang)(tang)趁墟(xu)(xu)者(zhe)(zhe)問之(zhi),言:“由(you)此(ci)至羅(luo)叢(cong)巖尚五(wu)十里(li)(li)(li)(li)(li),高(gao)塘(tang)(tang)(tang)未(wei)得其中(zhong)(zhong)火(huo),欲西(xi)(xi)(xi)北渡郁(yu)(yu)江乃至。”余(yu)(yu)聞(wen)之(zhi)悵然,姑留為(wei)后游,遂南(nan)(nan)(nan)隨(sui)散墟(xu)(xu)者(zhe)(zhe)循西(xi)(xi)(xi)界山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)而(er)趨。五(wu)里(li)(li)(li)(li)(li),有村(cun)(cun)連聚于(yu)東(dong)(dong)界大(da)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)之(zhi)下(xia),猶麻(ma)洞(dong)之(zhi)聚落(luo)也。又(you)(you)(you)南(nan)(nan)(nan),山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)塢稍轉(zhuan)而(er)西(xi)(xi)(xi),仍南(nan)(nan)(nan)共(gong)五(wu)里(li)(li)(li)(li)(li),為(wei)石(shi)(shi)馬村(cun)(cun)。村(cun)(cun)倚(yi)西(xi)(xi)(xi)麓(lu)(lu),有石(shi)(shi)倚(yi)東(dong)(dong)麓(lu)(lu),若馬之(zhi)突(tu)焉(yan)。西(xi)(xi)(xi)麓(lu)(lu)之(zhi)后,其上石(shi)(shi)峰突(tu)兀,是為(wei)穿石(shi)(shi)寨。土人(ren)言其石(shi)(shi)中(zhong)(zhong)穿,可(ke)透出(chu)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)后,余(yu)(yu)望而(er)未(wei)之(zhi)見(jian)也。又(you)(you)(you)南(nan)(nan)(nan)五(wu)里(li)(li)(li)(li)(li)為(wei)大(da)沖(chong),聚落(luo)環(huan)倚(yi)西(xi)(xi)(xi)麓(lu)(lu)。于(yu)是塢窮疇(chou)轉(zhuan),截山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)為(wei)池(chi),回(hui)坡為(wei)田,遂復向(xiang)山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)坳(ao)矣。由(you)大(da)沖(chong)上行(xing)(xing),又(you)(you)(you)五(wu)里(li)(li)(li)(li)(li),路(lu)出(chu)馬頭嶺之(zhi)南(nan)(nan)(nan),過山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)脊(ji)。其水(shui)北流(liu)者(zhe)(zhe),經干(gan)沖(chong)由(you)車路(lu)江入(ru)潯;南(nan)(nan)(nan)流(liu)者(zhe)(zhe),經都合(he)入(ru)秀江,北轉(zhuan)高(gao)塘(tang)(tang)(tang)、羅(luo)行(xing)(xing)而(er)入(ru)郁(yu)(yu)。出(chu)坳(ao),復東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)得平疇(chou),山(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)(shan)仍兩(liang)開。五(wu)里(li)(li)(li)(li)(li),宿于(yu)中(zhong)(zhong)都峽。
二十五日由(you)都(dou)峽(xia)(xia)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)行,二里(li)(li),渡一(yi)(yi)橋,有(you)(you)岐(qi)從東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)隨水(shui)(shui)(shui)登(deng)(deng)坡,一(yi)(yi)里(li)(li)為(wei)回龍墟(xu)(xu),墟(xu)(xu)猶未(wei)全集也(ye)(ye)。坡南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)水(shui)(shui)(shui)復(fu)(fu)西(xi)(xi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)去,渡板橋,更(geng)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)三(san)(san)里(li)(li),則(ze)塢窮而(er)上(shang)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)。逾(yu)(yu)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)下,一(yi)(yi)里(li)(li)出山(shan)(shan),則(ze)山(shan)(shan)塢復(fu)(fu)開。南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)行三(san)(san)里(li)(li),為(wei)羅播村(cun)。東(dong)(dong)渡一(yi)(yi)溪,逾(yu)(yu)小(xiao)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling),又涉一(yi)(yi)溪,共(gong)一(yi)(yi)里(li)(li),南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)向登(deng)(deng)山(shan)(shan)甚(shen)峻,曰大(da)山(shan)(shan)坪,又曰六合嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)。從其(qi)上(shang)北(bei)眺潯州(zhou)(zhou)西(xi)(xi)山(shan)(shan),遠在(zai)百里(li)(li)外,而(er)東(dong)(dong)有(you)(you)大(da)山(shan)(shan)屏列,西(xi)(xi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)亦(yi)(yi)有(you)(you)高峰,惟白石反為(wei)東(dong)(dong)北(bei)近山(shan)(shan)所(suo)(suo)掩不得見。平(ping)行其(qi)上(shang)二里(li)(li),出南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)坳,嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)頭叢木蓊密。從其(qi)右(you)行,又一(yi)(yi)里(li)(li)下山(shan)(shan)。又一(yi)(yi)里(li)(li),山(shan)(shan)壑四交,中(zhong)成奧(ao)谷,有(you)(you)小(xiao)水(shui)(shui)(shui)自(zi)東(dong)(dong)而(er)西(xi)(xi)。越其(qi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan),從中(zhong)道復(fu)(fu)登(deng)(deng)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling),一(yi)(yi)里(li)(li),逾(yu)(yu)而(er)東(dong)(dong),入山(shan)(shan)峽(xia)(xia)。峽(xia)(xia)北(bei)麓(lu)堰水(shui)(shui)(shui)滿(man)塢,瀠浸山(shan)(shan)谷。乃循(xun)峽(xia)(xia)沿水(shui)(shui)(shui)東(dong)(dong)入南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)轉,一(yi)(yi)里(li)(li)漸升,水(shui)(shui)(shui)亦(yi)(yi)漸涸。復(fu)(fu)逾(yu)(yu)山(shan)(shan)坳,路循(xun)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)右(you)升分嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)界。二里(li)(li),復(fu)(fu)下渡山(shan)(shan)脊,路循(xun)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)左一(yi)(yi)里(li)(li),下核桃嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling),則(ze)有(you)(you)大(da)溪自(zi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)而(er)來,至(zhi)此(ci)西(xi)(xi)折去。〔即(ji)潯郡(jun)西(xi)(xi)繡(xiu)江(jiang)上(shang)流(liu)也(ye)(ye),發源自(zi)平(ping)山(shan)(shan)墟(xu)(xu),乃大(da)容(rong)(rong)山(shan)(shan)西(xi)(xi)北(bei)水(shui)(shui)(shui)。大(da)容(rong)(rong)東(dong)(dong)西(xi)(xi)有(you)(you)兩繡(xiu)江(jiang):一(yi)(yi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)自(zi)廣東(dong)(dong)高州(zhou)(zhou),北(bei)至(zhi)北(bei)流(liu)縣(xian),合大(da)容(rong)(rong)東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)水(shui)(shui)(shui),經容(rong)(rong)縣(xian)注于(yu)郁,此(ci)容(rong)(rong)縣(xian)繡(xiu)江(jiang)也(ye)(ye);一(yi)(yi)即(ji)此(ci)水(shui)(shui)(shui),為(wei)潯上(shang)流(liu)之(zhi)繡(xiu)江(jiang)。〕路循(xun)溪向東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)逾(yu)(yu)二嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling),共(gong)三(san)(san)里(li)(li),涉流(liu)渡江(jiang)。其(qi)水(shui)(shui)(shui)及(ji)腹,所(suo)(suo)謂(wei)橫塘渡也(ye)(ye),潯州(zhou)(zhou)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)界止(zhi)此(ci),江(jiang)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)即(ji)郁林州(zhou)(zhou)屬,為(wei)梧西(xi)(xi)北(bei)境焉。由(you)江(jiang)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)岸復(fu)(fu)溯(su)流(liu)逾(yu)(yu)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling),里(li)(li)始有(you)(you)聚落,時已過午,遂就炊村(cun)廬。炊飯畢,山(shan)(shan)雨大(da)作,坐待久之(zhi)。逾(yu)(yu)小(xiao)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)(ling)而(er)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan),村(cun)聚益連絡,所(suo)(suo)謂(wei)白堤者是,亦(yi)(yi)深山(shan)(shan)之(zhi)奧(ao)區也(ye)(ye)。過墟(xu)(xu)舍,取中(zhong)道渡小(xiao)橋,溯(su)橋右(you)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)行八里(li)(li),誤從路旁(pang)小(xiao)岐(qi)西(xi)(xi)入,得大(da)寨(zhai)村(cun),遂投宿主人李(li)翁家。翁具酒烹蛋(dan),山(shan)(shan)家風味(wei),與市邸迥別。
——錄(lu)自上海古藉出版社1980年版《徐(xu)霞客游記(ji)》卷三下