張翰字(zi)季鷹,吳郡人。有(you)(you)清才,善屬文,而(er)(er)縱任(ren)不拘(ju),時(shi)人號之(zhi)為江(jiang)東(dong)步(bu)兵。後謂同郡顧榮(rong)曰(yue):天下紛紜(yun),禍(huo)難未已(yi)。夫(fu)有(you)(you)四海之(zhi)名(ming)者(zhe),求(qiu)退良(liang)難。吾本(ben)山林間人,無(wu)望于時(shi)。子善以(yi)明防前,以(yi)智慮後。榮(rong)執其(疑缺(que)“手”字(zi))愴(chuang)然,翰因見(jian)秋風(feng)起,乃(nai)思吳中(zhong)菰菜鱸魚,遂命駕而(er)(er)歸(gui)。”(方框(kuang)內字(zi)殘,現據《晉書》補)
后(hou)紙有瘦(shou)金體書跋:“唐太子率更(geng)令(ling)歐(ou)陽詢(xun)書張翰帖。筆(bi)法險勁(jing),猛銳(rui)長驅(qu),智永(yong)亦(yi)復避鋒。雞(ji)林嘗遣使求(qiu)詢(xun)書,高(gao)宗聞而(er)嘆曰:“詢(xun)之書遠播四(si)夷。晚年筆(bi)力益(yi)剛勁(jing),有執法廷爭之風,孤峰崛起,四(si)面削成,非虛譽也”。
(注:禍:帖(tie)本(ben)殘(can)缺而無“禍”字(zi),按(an)文中原義,據《晉書·張翰傳》載“禍難(nan)未已”一語,擬定補(bu)上;榮(rong)執其(qi)手:帖(tie)印本(ben)缺一“手”字(zi),于(yu)文義不(bu)通(tong),依《晉書·張翰傳》所載“榮(rong)執其(qi)手,愴然(ran)曰”補(bu)上;命駕而歸(gui):帖(tie)印本(ben)“歸(gui)”字(zi)下有(you)“一”字(zi),查張翰本(ben)傳,該處(chu)不(bu)應有(you)“一”字(zi),應為刊印者(zhe)分開(kai)另(ling)一帖(tie)文時所殘(can)留。)
《張翰帖》內容(rong)取材于《晉(jin)書(shu)·文苑》(一說《世(shi)(shi)(shi)說新語(yu)》);晉(jin)人張翰富于才情(qing),為人舒放不羈(ji),曠達縱(zong)酒。他曾追隨(sui)賀循至洛陽做(zuo)了齊王的官,但是(shi)他并不快樂(le),時常思念江南故鄉,于是(shi)萌生隱(yin)退山林(lin)、遠(yuan)離亂世(shi)(shi)(shi)之念,后終棄(qi)官回鄉。《張翰貼》可(ke)能(neng)是(shi)歐陽詢讀史書(shu)時(一說《世(shi)(shi)(shi)說新語(yu)》)看到書(shu)籍上記(ji)錄(lu)的內容(rong)隨(sui)筆記(ji)下(xia)的。
歐陽詢(557—641),字(zi)信本,潭(tan)州臨湘(今湖南(nan)長沙)人,官(guan)至(zhi)太子率更令,充任弘文館學士(shi),與薛稷、褚遂良、虞世(shi)南(nan)并稱“初唐四家”。歐陽詢博通古今,在書(shu)(shu)(shu)(shu)法(fa)上(shang)盡通八體(ti),最擅長的(de)(de)是(shi)正書(shu)(shu)(shu)(shu)和行書(shu)(shu)(shu)(shu)。其書(shu)(shu)(shu)(shu)師(shi)法(fa)二(er)王,并對漢隸和魏晉以(yi)來的(de)(de)楷(kai)法(fa)加以(yi)吸收(shou),在隋碑樸茂峻(jun)整的(de)(de)基礎上(shang)創立了(le)“歐體(ti)”書(shu)(shu)(shu)(shu)法(fa),體(ti)方(fang)筆(bi)網,為初唐時期的(de)(de)典范楷(kai)書(shu)(shu)(shu)(shu)。歐書(shu)(shu)(shu)(shu)筆(bi)力瘦硬險(xian)勁而兼有腴潤之質,意態精密俊逸,結(jie)字(zi)中(zhong)宮收(shou)斂,外(wai)畫伸展。結(jie)體(ti)非常(chang)嚴謹,字(zi)形略(lve)長,森然(ran)凜(lin)然(ran),影響(xiang)了(le)后世(shi)書(shu)(shu)(shu)(shu)法(fa)。
結體
如(ru)果(guo)說(shuo)《仲(zhong)尼(ni)夢(meng)奠帖(tie)》帶有(you)比較(jiao)多的(de)(de)(de)楷書(shu)(shu)(shu)特(te)點(dian),那么(me)《張(zhang)翰思鱸(lu)帖(tie)》就(jiu)相(xiang)應的(de)(de)(de)減弱(ruo)了楷書(shu)(shu)(shu)的(de)(de)(de)制(zhi)約。當(dang)然,并不意味著楷書(shu)(shu)(shu)制(zhi)約的(de)(de)(de)消失。《張(zhang)翰帖(tie)》的(de)(de)(de)風格與(yu)歐陽(yang)詢(xun)的(de)(de)(de)楷書(shu)(shu)(shu)風格基本上是(shi)一(yi)致的(de)(de)(de),同是(shi)以險(xian)(xian)取勝。字的(de)(de)(de)重(zhong)心壓在(zai)左側,而以千(qian)鈞之勢(shi)出一(yi)奇筆(bi)壓向右(you)(you)側,使每(mei)個字的(de)(de)(de)結體(ti)形成一(yi)種逆反之勢(shi),然后(hou)再向右(you)(you)用力使之化險(xian)(xian)為夷(yi),真可(ke)謂“險(xian)(xian)中求(qiu)穩(wen),別有(you)樂趣”。該貼(tie)森若矛戟,風神(shen)(shen)嚴峻,跌蕩流(liu)暢。其書(shu)(shu)(shu)映帶起伏,凝(ning)重(zhong)遒(qiu)(qiu)勁(jing),結體(ti)取勢(shi)縱長,而更突岀,使其書(shu)(shu)(shu)法有(you)一(yi)種挺(ting)拔氣(qi)勢(shi),顯得爽爽有(you)神(shen)(shen),下筆(bi)勁(jing)利剛斷。前(qian)5字稍覺(jue)拘謹,后(hou)愈見生氣(qi)郁勃,用筆(bi)刀(dao)砍斧削,清勁(jing)峻整。結體(ti)緊(jin)峭遒(qiu)(qiu)美(mei),險(xian)(xian)中見夷(yi)。與(yu)其書(shu)(shu)(shu)《千(qian)字文》相(xiang)比,結體(ti)運筆(bi)近似而遠(yuan)勝;與(yu)王羲之帖(tie)相(xiang)比,尤近于(yu)《蘭亭序(xu)》,如(ru)“者、復、魚”等(deng)字。突岀體(ti)現了他行書(shu)(shu)(shu)“險(xian)(xian)勁(jing)瘦硬,崛(jue)起削成”之特(te)點(dian),故風神(shen)(shen)嚴于(yu)智永,而清雅不及右(you)(you)軍。
筆法
該帖(tie)的(de)筆畫較為豐腴,不像《卜(bu)商帖(tie)》那樣鋒芒畢露,結體(ti)結體(ti)不失嚴整,合乎法度,接近他所寫的(de)《千(qian)字(zi)文》。該帖(tie)筆法一絲不茍,起(qi)、行、收都交待得(de)很清(qing)楚,和歐陽詢的(de)楷(kai)書作品有相通(tong)之(zhi)處。其(qi)結字(zi)則(ze)在楷(kai)書基(ji)礎(chu)上加以驕縱,勢更開張,神更險(xian)峻。如(ru)“有、任、不、兵(bing)”等(deng)字(zi),乍看似屬平正,實則(ze)甚(shen)為奇崛(jue)。
該貼(tie)前八行(xing)(xing)歐(ou)陽(yang)詢還是很謹慎地用筆(bi)(bi)的(de)(de)(de)(de),這(zhe)(zhe)使(shi)結(jie)體形式也頗類楷(kai)書,可(ke)以(yi)(yi)(yi)看得(de)出作者并沒有放手(shou)。他的(de)(de)(de)(de)創作意(yi)圖仍為楷(kai)書的(de)(de)(de)(de)那一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)套技法(fa)(fa)所占領,有的(de)(de)(de)(de)字(zi)(zi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)筆(bi)(bi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)畫(hua)(hua)、一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)招一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)式都(dou)純(chun)然(ran)楷(kai)法(fa)(fa)。第九行(xing)(xing)開(kai)始(shi),歐(ou)陽(yang)詢舒(shu)展開(kai)了(le)(le),出現(xian)了(le)(le)新的(de)(de)(de)(de)面貌。這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)舒(shu)展可(ke)以(yi)(yi)(yi)從(cong)幾個方面來(lai)(lai)看,一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)是筆(bi)(bi)畫(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)連(lian)貫性增(zeng)(zeng)強了(le)(le),前八行(xing)(xing)還是一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)筆(bi)(bi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)畫(hua)(hua)有板有眼(yan)地進(jin)(jin)行(xing)(xing),節(jie)奏較慢,筆(bi)(bi)畫(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)交接處較多。當連(lian)貫性增(zeng)(zeng)加時(shi)(shi),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個字(zi)(zi)中(zhong)的(de)(de)(de)(de)筆(bi)(bi)畫(hua)(hua)交接處就(jiu)(jiu)明顯(xian)地減(jian)少了(le)(le),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)筆(bi)(bi)代過數筆(bi)(bi)的(de)(de)(de)(de)做法(fa)(fa)則增(zeng)(zeng)加了(le)(le),如(ru)“然(ran)”字(zi)(zi)就(jiu)(jiu)以(yi)(yi)(yi)兩筆(bi)(bi)告成。人們感到線條的(de)(de)(de)(de)交融開(kai)始(shi)密切起(qi)來(lai)(lai),增(zeng)(zeng)加了(le)(le)線條聯系(xi)的(de)(de)(de)(de)貫串。二是轉折(zhe)之下開(kai)始(shi)有了(le)(le)松(song)動,從(cong)棱角錚錚骨節(jie)畢現(xian)略微趨于圓動。這(zhe)(zhe)里用“略微”二字(zi)(zi)來(lai)(lai)表(biao)述,意(yi)即(ji)歐(ou)陽(yang)詢做得(de)十分(fen)(fen)艱難,以(yi)(yi)(yi)至于影(ying)響(xiang)到它在轉折(zhe)關口的(de)(de)(de)(de)融合。比如(ru)“乃、中(zhong)、鱸、遂”諸字(zi)(zi)就(jiu)(jiu)做得(de)略渾圓無(wu)跡,而“明、因、思、吳(wu)、魚(yu)”諸字(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)轉折(zhe)處,仍然(ran)是楷(kai)書式的(de)(de)(de)(de)。這(zhe)(zhe)樣寫(xie)起(qi)行(xing)(xing)書來(lai)(lai)就(jiu)(jiu)顯(xian)得(de)比較生硬、勉強,如(ru)果這(zhe)(zhe)種關節(jie)能“軟(ruan)化(hua)”一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)些,行(xing)(xing)氣(qi)將更加順暢。但是歐(ou)陽(yang)詢的(de)(de)(de)(de)行(xing)(xing)書受楷(kai)書的(de)(de)(de)(de)限制明顯(xian),該帖(tie)中(zhong)有時(shi)(shi)就(jiu)(jiu)穿(chuan)插(cha)了(le)(le)許多一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)本(ben)正經的(de)(de)(de)(de)楷(kai)書,如(ru)“時(shi)(shi)、子、善、智、因、菰”諸字(zi)(zi)為純(chun)粹楷(kai)書。歐(ou)陽(yang)詢總(zong)是有很清楚的(de)(de)(de)(de)楷(kai)書意(yi)識。在創作時(shi)(shi),他總(zong)是像分(fen)(fen)割塊(kuai)狀一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)樣地把感情分(fen)(fen)割成塊(kuai)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)塊(kuai)的(de)(de)(de)(de)固態(tai)狀,從(cong)而使(shi)感覺(jue)不能得(de)到進(jin)(jin)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)步的(de)(de)(de)(de)發揮。即(ji)使(shi)在某些行(xing)(xing)筆(bi)(bi)較快的(de)(de)(de)(de)筆(bi)(bi)意(yi)上(shang),也顯(xian)得(de)安排過于認真(zhen)。
宋徽宗趙(zhao)佶:“筆法(fa)險勁,猛銳長驅(qu)。”
清乾隆帝愛新覺羅·弘歷:“妙于取勢(shi),綽有(you)余妍(yan)。”