燕青是北京大名府人氏,自幼(you)父母雙(shuang)亡,由盧家(jia)撫養長大,是盧俊義(yi)的心腹家(jia)仆。他遍體花繡,善用弩箭(jian),精(jing)通(tong)相撲(pu),武藝高強,而且多才多藝,吹(chui)彈(dan)唱舞、各路鄉談、諸行百(bai)藝,無有(you)不(bu)精(jing)。
宋江繼任梁(liang)山(shan)寨主后,為(wei)(wei)壯大(da)梁(liang)山(shan)聲(sheng)勢(shi),派軍師吳用(yong)(yong)去賺盧(lu)(lu)俊(jun)義(yi)上(shang)山(shan)。吳用(yong)(yong)假扮算命先(xian)生,混入盧(lu)(lu)府為(wei)(wei)盧(lu)(lu)俊(jun)義(yi)算命,稱其(qi)將有(you)血(xue)光之災,需(xu)去東南一千里(li)外躲避,方可脫難。盧(lu)(lu)俊(jun)義(yi)深信不(bu)(bu)疑,欲(yu)帶(dai)管(guan)家(jia)李固前往(wang)泰安(an)(an)州(zhou)(zhou)經商(shang),以避災禍,并(bing)留燕(yan)青(qing)看管(guan)家(jia)中庫(ku)房。燕(yan)青(qing)極(ji)力勸阻,認為(wei)(wei)前往(wang)泰安(an)(an)州(zhou)(zhou)必經梁(liang)山(shan)泊,路上(shang)不(bu)(bu)安(an)(an)全(quan)。他(ta)還指出,算命先(xian)生定是梁(liang)山(shan)中人,是要誆騙盧(lu)(lu)俊(jun)義(yi)上(shang)山(shan)。盧(lu)(lu)俊(jun)義(yi)不(bu)(bu)聽。燕(yan)青(qing)又要隨行(xing)前去,盧(lu)(lu)俊(jun)義(yi)仍舊(jiu)拒絕(jue)。
盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義經(jing)過梁(liang)山時,遇到埋伏,最(zui)終被浪(lang)里白條張順活(huo)捉上山。宋江留盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義小(xiao)住,將李(li)固放回(hui),還對他謊稱盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義已在山寨落草。李(li)固與盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義的妻子賈(jia)(jia)氏(shi)早有私情(qing),便(bian)借(jie)機向官府告(gao)發,與賈(jia)(jia)氏(shi)霸占(zhan)盧(lu)(lu)(lu)家(jia)家(jia)產(chan)。盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義在梁(liang)山住了兩個月,告(gao)辭(ci)回(hui)家(jia),在北京城(cheng)外遇到燕(yan)青(qing)。燕(yan)青(qing)此時已被李(li)固趕出家(jia)門,淪為乞(qi)丐。他將實情(qing)告(gao)訴盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義,勸盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義莫要入城(cheng)。盧(lu)(lu)(lu)俊(jun)(jun)(jun)(jun)義不信,不顧(gu)燕(yan)青(qing)再三勸阻,執意(yi)入城(cheng)回(hui)府。
李固又向官府(fu)告發,稱盧俊(jun)(jun)義(yi)(yi)勾(gou)結叛匪,準(zhun)備(bei)里應外(wai)(wai)合攻打大名府(fu)。梁(liang)中書命人(ren)抓捕盧俊(jun)(jun)義(yi)(yi),嚴刑拷打,屈打成招后(hou)將其(qi)打入死牢。蔡(cai)福兄弟(di)受到柴進重(zhong)金(jin)委托,花(hua)錢(qian)打通(tong)關(guan)節,終使(shi)盧俊(jun)(jun)義(yi)(yi)由死罪改(gai)為刺(ci)配。差役董超、薛(xue)霸被李固買通(tong),在刺(ci)配途(tu)中欲殺盧俊(jun)(jun)義(yi)(yi),卻(que)被燕(yan)青(qing)放冷箭(jian)射死。燕(yan)青(qing)救下盧俊(jun)(jun)義(yi)(yi),背著他投奔梁(liang)山泊而去。中途(tu)在客店安歇時,燕(yan)青(qing)外(wai)(wai)出打野(ye)味,盧俊(jun)(jun)義(yi)(yi)卻(que)又被追捕的(de)官軍抓走。
燕青見盧俊義又被抓走,因無軍(jun)器,無力相救(jiu),便前往(wang)梁山泊求援(yuan),途中恰好(hao)遇到下山打探消息的楊雄、石秀。
楊雄與燕青回(hui)梁山報信(xin)。石(shi)秀則到北(bei)京(jing)城中打探消息(xi),得知盧俊義(yi)即將被(bei)斬,便只身劫(jie)法場,終(zhong)因寡不敵眾而被(bei)擒(qin)。梁山軍三(san)打大名(ming)府(fu),終(zhong)于救(jiu)出盧俊義(yi)和石(shi)秀。李固與賈氏出城逃難時,被(bei)燕青、張順擒(qin)住。
盧俊義獲救(jiu)后(hou),殺死李固、賈氏,與燕(yan)青同上梁(liang)山落草。東昌(chang)府之(zhi)戰時,燕(yan)青用(yong)弩箭(jian)(jian)射中張清戰馬,救(jiu)下(xia)郝思文,后(hou)又用(yong)箭(jian)(jian)射丁得(de)孫,使得(de)丁得(de)孫被(bei)呂方、郭盛(sheng)生擒。梁(liang)山排座次時,燕(yan)青排第三十六(liu)位,星(xing)號天(tian)巧星(xing),擔任步軍頭(tou)領。
宋江(jiang)東(dong)(dong)京觀燈,燕(yan)(yan)青與(yu)李逵扮(ban)做伴當,隨同(tong)下山。宋江(jiang)去見李師師,想通(tong)過(guo)她(ta)達到招安(an)的(de)目的(de),也是(shi)由燕(yan)(yan)青先(xian)行探路安(an)排。而之(zhi)后的(de)“黑旋風喬捉(zhuo)鬼”“梁山泊雙獻頭”“燕(yan)(yan)青打擂(lei)(lei)”幾個故(gu)事(shi),都是(shi)以燕(yan)(yan)青和李逵為主(zhu)(zhu)角,與(yu)全書主(zhu)(zhu)線關聯(lian)甚少(shao),很(hen)可能直接(jie)取材自元(yuan)雜(za)劇故(gu)事(shi)。其中“燕(yan)(yan)青打擂(lei)(lei)”一節中,燕(yan)(yan)青聽聞擎天(tian)柱任原(yuan)在泰(tai)安(an)州擺擂(lei)(lei)爭跤,兩年未遇敵手,便扮(ban)作(zuo)山東(dong)(dong)貨郎(lang),與(yu)李逵潛入泰(tai)安(an)州,在擂(lei)(lei)臺(tai)上以“鵓鴿旋”之(zhi)技撲倒任原(yuan)。
太(tai)尉高(gao)俅(qiu)(qiu)率軍征討梁山泊,卻三番兵敗,最終被(bei)張順擒上山寨。宋江卻想通過高(gao)俅(qiu)(qiu)促成招安(an),對他以禮相(xiang)待,還設宴款待。高(gao)俅(qiu)(qiu)醉后(hou)狂言蕩,自夸相(xiang)撲(pu)(pu)天下(xia)無對。盧俊(jun)義便(bian)(bian)讓燕青(qing)與高(gao)俅(qiu)(qiu)廝撲(pu)(pu)。燕青(qing)施展“守命撲(pu)(pu)”絕技,一跤便(bian)(bian)把(ba)高(gao)俅(qiu)(qiu)攧翻在地(di)。
高(gao)(gao)(gao)俅(qiu)下(xia)(xia)山時,宋江(jiang)讓(rang)蕭讓(rang)、樂和隨行,聽(ting)候招(zhao)安。但二人一到(dao)京(jing)(jing)師(shi),便被軟(ruan)禁府(fu)中(zhong)。宋江(jiang)也(ye)猜到(dao)高(gao)(gao)(gao)俅(qiu)必會在(zai)皇(huang)帝(di)(di)面前隱瞞兵敗之事(shi),便又命(ming)燕(yan)青與戴(dai)宗去(qu)東京(jing)(jing)探聽(ting)消息(xi)。燕(yan)青扮(ban)作小閑,再次去(qu)見(jian)李師(shi)師(shi),告(gao)知高(gao)(gao)(gao)俅(qiu)兵敗之事(shi),想請她轉奏(zou)皇(huang)帝(di)(di)。李師(shi)師(shi)卻只談論風月,數次言語(yu)撩(liao)撥,還要觀看他的紋身。燕(yan)青始終不為(wei)所(suo)動(dong),為(wei)擺脫她的糾(jiu)纏,與她結為(wei)姐弟,在(zai)她家中(zhong)住下(xia)(xia)。
宋徽(hui)宗(zong)(zong)來見李(li)師(shi)師(shi)時,燕(yan)青在李(li)師(shi)師(shi)的引見下(xia)得(de)以見到徽(hui)宗(zong)(zong),并通過吹簫、撥阮、唱曲(qu),得(de)到徽(hui)宗(zong)(zong)賞識。他假稱(cheng)自己曾被梁山擄(lu)劫三年,請徽(hui)宗(zong)(zong)赦罪。宋徽(hui)宗(zong)(zong)便賜(si)赦書,并詢問(wen)梁山備細。燕(yan)青趁機將高(gao)俅(qiu)征討兵(bing)敗之(zhi)(zhi)事奏知徽(hui)宗(zong)(zong),并稱(cheng)宋江(jiang)(jiang)“早望招安,愿與國家出(chu)力(li)”。次日,燕(yan)青又(you)去見太(tai)尉宿元景,轉達(da)宋江(jiang)(jiang)之(zhi)(zhi)意,請他促(cu)成招安,并與戴宗(zong)(zong)定計,從高(gao)俅(qiu)府(fu)中(zhong)救出(chu)蕭讓、樂和。最終,宋徽(hui)宗(zong)(zong)下(xia)詔招安,命宿元景到梁山宣詔。
梁山受招安后,燕青隨宋(song)江南(nan)征北戰,隸屬盧俊(jun)義麾下。
征討遼國時,燕青(qing)隨盧俊義(yi)攻破太乙(yi)混天象陣。 班師途中在雙林鎮(zhen)巧遇故(gu)友(you)許貫忠,獲贈(zeng)三晉山(shan)川城池關隘圖。
征討田虎時,燕(yan)青(qing)雖未有突出戰績,但卻曾(ceng)進獻三晉地圖。
征討王慶時,燕青(qing)在(zai)龍門關之戰(zhan)前勸(quan)諫盧俊(jun)義,讓他不要親自(zi)臨陣,被拒絕后又(you)調五百(bai)步兵,在(zai)平泉(quan)橋附近砍伐(fa)樹木,搭(da)(da)建(jian)浮橋。盧俊(jun)義交戰(zhan)失利,平泉(quan)橋被亂軍壓塌,全(quan)虧燕青(qing)搭(da)(da)建(jian)的浮橋,方使大軍得(de)以保全(quan)。 而在(zai)簡(jian)本水(shui)滸中,燕青(qing)則潛入越江城臥底,策反西水(shui)門守(shou)將胡(hu)俊(jun)、胡(hu)昷兄弟,并里應(ying)外(wai)合,協助(zhu)李俊(jun)奪(duo)取城池(chi)。
征討(tao)方(fang)臘(la)時,燕(yan)青(qing)(qing)假扮呂師囊帳前虞候,與解(jie)珍(zhen)、解(jie)寶(bao)一(yi)同混入揚州城外定(ding)浦村(cun),殺(sha)死勾(gou)結叛軍的陳觀父子。后(hou)化名云壁,隨柴進(jin)詐投方(fang)臘(la),以為宋軍內(nei)應。清溪之(zhi)戰時,燕(yan)青(qing)(qing)協助柴進(jin),陣前倒戈,殺(sha)死敵將方(fang)杰,引宋軍攻(gong)入幫源洞。
梁山軍平(ping)定方(fang)臘后,班師回(hui)朝。燕(yan)青私下去見(jian)盧(lu)(lu)俊義(yi)(yi),勸他(ta)(ta)急流勇退,隱姓埋名以(yi)終天年。盧(lu)(lu)俊義(yi)(yi)不肯。燕(yan)青又以(yi)漢高祖殺戮(lu)功臣之事勸諫,仍遭盧(lu)(lu)俊義(yi)(yi)拒絕(jue)。他(ta)(ta)只得(de)拜別盧(lu)(lu)俊義(yi)(yi),并留(liu)書給宋江,當夜便離軍而去,從此下落不明。
百回本續書
陳忱的(de)《水滸后(hou)傳》中(zhong),燕青冒死進(jin)入金營,探視被俘的(de)宋(song)(song)徽宗(zong),進(jin)獻青子(zi)黃柑,被盛贊為(wei)(wei)“草野忠(zhong)臣”。 他在大名(ming)府(fu)救出關勝(sheng),與(yu)李應等人一同在飲馬川落草,抗擊(ji)金兵。 后(hou)到(dao)海外(wai)投奔李俊(jun),推戴(dai)李俊(jun)為(wei)(wei)暹(xian)(xian)羅國王,被封(feng)為(wei)(wei)上柱國,贊畫一應機(ji)密。 最終因海外(wai)救駕(jia)之(zhi)功(gong),被宋(song)(song)高宗(zong)封(feng)為(wei)(wei)暹(xian)(xian)羅國太子(zi)少師、文(wen)成(cheng)侯(hou)。
錢彩的《說岳全傳》中,燕青是海(hai)鹽縣蛇山大王。宋高宗為躲避(bi)金兀術,乘船(chuan)入海(hai),結果在(zai)蛇山被小嘍啰抓住。燕青聽聞(wen)是宋朝(chao)皇帝,便(bian)命綁(bang)去砍了,卻被護駕(jia)的李綱怒斥痛罵。他便(bian)將高宗君臣送(song)回海(hai)中,讓他們自(zi)生自(zi)滅。
青蓮室主人的《后水滸傳》中,燕青托生為心月狐宿鉆(zhan)心蟲遍(bian)地錦(jin)殷尚赤。
70回本續書
俞萬春的《蕩寇志》中(zhong),燕青把(ba)守梁山泊后關(guan),與(yu)歐陽壽通交戰(zhan),因三關(guan)已(yi)失,心慌(huang)意亂(luan),不及(ji)使用袖弩,便被一鞭(bian)打(da)中(zhong)囟(xin)門,腦漿迸裂(lie)而(er)死。
程善之的《殘水(shui)滸》中,燕青協助盧俊義組合梁山軍官團(tuan)。 后歸順(shun)朝廷,被種師道授為(wei)清(qing)塞軍左廂都指(zhi)揮。
巴孤的《賊(zei)三國(guo)》中,燕青(qing)勸盧俊義激流勇退(tui),被拒后修書離去(qu)。最終(zhong)與關索、關鳳隱居(ju)五溪蠻。
張恨水(shui)的《水(shui)滸新(xin)傳》中,燕青參與(yu)抗(kang)金(jin),北宋滅亡(wang)后與(yu)盧俊義等三十三人(ren)被漢奸(jian)范(fan)瓊(qiong)用(yong)毒酒(jiu)毒死。
褚(chu)同(tong)慶(qing)的《水滸新傳》中,燕青是北地好(hao)漢(han),與石(shi)秀是同(tong)門師兄弟,曾在代(dai)北一(yi)帶抗擊遼(liao)兵。
王中文的《水(shui)滸別(bie)傳(chuan)之少水(shui)滸》中,燕青號稱(cheng)昆侖(lun)大師,推(tui)汴梁好漢赤眉郎君李佑為主,聚眾二萬,在沂蒙光華山起義(yi)。后與震雷澤王定六、太(tai)平崮(gu)裴宣等部(bu)義(yi)軍會師梁山,被推(tui)為梁山泊副都寨主,舉(ju)起“抗金反宋”的大旗(qi)。
傳統京劇中(zhong)與(yu)燕青有關的劇目主要(yao)有:
《大(da)名府》(一名《玉麒麟》,秦腔、豫劇、河(he)北梆子均有此劇目,湘劇有《金(jin)沙(sha)灘》)
《丁甲山》(一名《李逵(kui)負荊》,徽劇(ju)(ju)、高腔、河北(bei)梆(bang)子(zi)均有此劇(ju)(ju)目(mu))
《清風寨》(一名《娶李逵》,徽劇(ju)、滇(dian)劇(ju)、豫(yu)劇(ju)、河北梆子均(jun)有(you)此劇(ju)目,湘劇(ju)有(you)《青風嶺》)
《神州擂(lei)》(一名《燕(yan)青打擂(lei)》,漢劇、湘劇、秦(qin)腔、河北梆子都有此劇目)
袁(yuan)闊成(cheng)評書《水泊梁山》中,燕青占有(you)很重的(de)戲份,貫穿全書,可稱是書膽人物。評書將他(ta)設定(ding)為(wei)盧俊義的(de)義子。
而在單田(tian)芳評書《水滸外(wai)傳(chuan)》中(zhong),燕青又稱(cheng)玉面觀音飛(fei)行俠(xia),與時遷并稱(cheng)梁(liang)山二怪。
1972年電影《水(shui)滸傳》,姜大衛飾演燕青。
1975年(nian)電影《蕩寇志》,姜大(da)衛飾演燕青。
1983年電(dian)視劇《水滸傳》 ,楊寶龍飾(shi)演(yan)燕青。
1984年電影(ying)《浪子燕青》,魯國慶飾演燕青。
1986年(nian)電(dian)視劇《林沖》,湯鎮業(ye)飾演燕青。
1998年電視劇《水滸(hu)傳》,王光輝飾演燕青。
2004年電視(shi)劇(ju)《浪(lang)子(zi)燕青(qing)》,吳樾(yue)飾(shi)演燕青(qing)。
2008年電視劇《龍(long)虎山客棧》,劉(liu)冠翔飾演燕青。
2011年(nian)電視劇(ju)《水滸傳(chuan)》,嚴寬飾演燕青(qing)。
2013年電(dian)視劇《武松(song)》,榮(rong)少(shao)飾演燕青;
2013年電影《玉麒麟(lin)盧俊義》:張(zhang)旭飾演燕青(qing)。
《沁園春》
唇若涂朱,睛(jing)如點漆,面似堆瓊。有出人英武(wu),凌云志氣,資(zi)稟聰明。
儀(yi)表天(tian)然(ran)磊落,梁(liang)(liang)山上端的馳(chi)名。伊州古調(diao),唱出繞梁(liang)(liang)聲。
果然是藝(yi)苑專精,風月叢中第一(yi)名。聽鼓板(ban)喧云,笙聲嘹亮,暢敘幽情。
棍(gun)棒(bang)參(can)差,揎拳飛(fei)腳,四百軍州到處驚(jing)。人都羨英雄領袖,浪子燕(yan)青(qing)。
《七古》
罡星飛出東南角,四散奔流繞(rao)寥廓(kuo)。徽(hui)宗朝(chao)內(nei)長英雄(xiong),弟兄聚(ju)會梁(liang)山泊。
中(zhong)有一人名燕青,花繡遍身光閃爍(shuo)。鳳凰踏碎玉玲瓏,孔(kong)雀斜穿花錯(cuo)落(luo)。
一(yi)團(tuan)俊俏真(zhen)堪夸,萬種(zhong)風(feng)流誰(shui)可學。錦體社內奪頭籌,東岳廟(miao)中相賽(sai)博。
功成身退避嫌疑,心(xin)明(ming)機巧無(wu)差錯。世(shi)間無(wu)物堪比論,金(jin)風(feng)未動蟬(chan)先覺。
《七律》
燕青心膽堅如鐵,外貌風流卻異(yi)常(chang)。花柳曲中逢妓(ji)女(nv),洞房(fang)深處遇君王。
只因姓(xing)字題(ti)金榜,致使(shi)皇恩(en)降玉(yu)章。持(chi)本(ben)御書丹詔去,英雄(xiong)從(cong)此作忠良。
余象斗(dou):① 觀燕(yan)青苦不(bu)與主歸家,言緣(yuan)門求乞之情(qing),聞者痛然(ran)。嗟夫(fu)!夫(fu)真義仆矣(yi)。② 燕(yan)青此(ci)場(chang)面君,乃(nai)梁山一(yi)首功之將也。③ 燕(yan)青欲成一(yi)事,李(li)師師每(mei)每(mei)調之,其(qi)心不(bu)動,此(ci)真丈夫(fu)也:人莫能比之矣(yi)。
李卓吾:① 燕(yan)青救主(zhu)(zhu)已自難(nan)得,今之食君祿而不能為(wei)(wei)其主(zhu)(zhu)者,既(ji)不堪作奴。若(ruo)石家三郎,固(gu)然拚命,乃(nai)竟以孤(gu)身獨(du)立,從法場上救取盧生,非忠義包身,膽智雙絕,何以有此(ci)哉!如兩君者,真卓老所(suo)愿百(bai)拜為(wei)(wei)師者也(ye)。② 燕(yan)青不承應李師師,是大圣人,風流少年(nian)定以為(wei)(wei)滯貨(huo)。
金圣嘆:阮(ruan)小(xiao)二、阮(ruan)小(xiao)五、張橫、張順,都是(shi)(shi)中(zhong)(zhong)(zhong)上(shang)(shang)人物(wu)(wu)。燕青是(shi)(shi)中(zhong)(zhong)(zhong)上(shang)(shang)人物(wu)(wu),劉唐是(shi)(shi)中(zhong)(zhong)(zhong)上(shang)(shang)人物(wu)(wu),徐寧、董平是(shi)(shi)中(zhong)(zhong)(zhong)上(shang)(shang)人物(wu)(wu)。
袁無涯:① 柴(chai)進千(qian)金,都是俠氣(qi);燕青(qing)兩弩,都是義(yi)(yi)氣(qi):石秀(xiu)一(yi)(yi)跳(tiao),都是正氣(qi)。盧員(yuan)外有此弟(di)兄護持,其誰得(de)(de)而死之(zhi)!② 張清(qing)石子連打十五(wu)將(jiang),燕青(qing)一(yi)(yi)弩可(ke)謂差強人意。③ 燕青(qing)去得(de)(de)伶俐,李俊留(liu)得(de)(de)隱秀(xiu),俱得(de)(de)高人一(yi)(yi)著。④ 俊義(yi)(yi)單騎(qi)力敵四將(jiang),燕青(qing)一(yi)(yi)弩,虜退五(wu)里,技勇絕倫、有是主,方有是仆。
王望如:李固(gu)、燕青,同一仆也。固(gu)則為(wei)負義(yi)之(zhi)鴟鸮,無所(suo)不至(zhi)(zhi);青則為(wei)報(bao)恩之(zhi)犬馬,無所(suo)不至(zhi)(zhi)。
員外(wai)出(chu)門時(shi),信青(qing)(qing)不(bu)如信固;員外(wai)歸家時(shi),疑青(qing)(qing)并不(bu)疑固。果主(zhu)(zhu)人素無知人之(zhi)明乎(hu)?抑固之(zhi)賣主(zhu)(zhu)蒸母,習以成風(feng),而青(qing)(qing)之(zhi)殺身(shen)報主(zhu)(zhu),忠本性生者乎(hu)?
陳忱:① 戴宗之(zhi)(zhi)神行(xing)法,張清之(zhi)(zhi)石子,花榮之(zhi)(zhi)射,燕青(qing)之(zhi)(zhi)廝撲,安(an)道全之(zhi)(zhi)醫,可稱梁(liang)山(shan)泊(bo)五絕(jue)。② 燕青(qing)忠其主,敏于事,絕(jue)其技(ji),全于害,似有(you)大(da)學問、大(da)經濟、堪作救時宰相,非梁(liang)山(shan)泊(bo)人物可以(yi)比擬也。
張恨水(shui):燕青有過人(ren)之材,智足(zu)以辨(bian)奸(jian)料敵,勇足(zu)以沖鋒陷陣,而盧俊(jun)義不(bu)能用,俳憂蓄(xu)之,童廝(si)目(mu)之,而終以浮蕩疑(yi)之焉。良禽擇木(mu)而棲,士為知(zhi)己者死,青未免太不(bu)知(zhi)所(suo)擇所(suo)為矣。