張(zhang)孝祥是歷陽烏(wu)江(jiang)(今安徽和(he)縣烏(wu)江(jiang)鎮)人,為唐代詩人張(zhang)籍(ji)之七世(shi)孫(sun)。
靖康(kang)二(er)年(nian)(nian)(1127年(nian)(nian)),北宋為女真金(jin)朝所滅,徽(hui)、欽二(er)帝(di)被俘,同(tong)年(nian)(nian),康(kang)王趙構(即宋高宗(zong))在南(nan)(nan)京應(ying)天府(fu)稱(cheng)帝(di),建立了南(nan)(nan)宋政權。在南(nan)(nan)宋與金(jin)朝常年(nian)(nian)對(dui)峙(zhi)的風(feng)雨之(zhi)中,發生了百姓大規模南(nan)(nan)遷避(bi)難(nan)的情況。張孝祥之(zhi)父張祁亦率母領弟(di)避(bi)難(nan)移居(ju)至(zhi)明(ming)州(zhou)鄞(yin)縣(今浙江鄞(yin)縣)。
紹興二年(1132年),張(zhang)孝祥出生在(zai)(zai)明州(zhou)鄞縣桃源鄉(今(jin)寧波(bo)市鄞州(zhou)區橫街鎮(zhen))方廣寺的僧(seng)房中,并在(zai)(zai)鄞縣生活(huo)到十三歲。
由于(yu)(yu)孝(xiao)祥伯父(fu)張(zhang)(zhang)邵因不肯屈膝金朝(chao)而被拘禁(jin)在彼,而父(fu)張(zhang)(zhang)祁(qi)僅任(ren)小官(guan),張(zhang)(zhang)家在鄞縣(xian)又(you)無(wu)田產,因此較之(zhi)于(yu)(yu)陸游(you),朱熹,張(zhang)(zhang)元(yuan)干等出身書(shu)(shu)香(xiang)門(men)第,家境富足的同時代(dai)文人境況不同,張(zhang)(zhang)孝(xiao)祥是在貧苦中(zhong)成長,如(ru)王質在《于(yu)(yu)湖集序》中(zhong)所云 “故(gu)宋中(zhong)書(shu)(shu)舍人奮起荒涼寂寞之(zhi)鄉”。
紹興十四年(1144年),張(zhang)祁舉家返鄉(xiang),然而(er)并沒有回故鄉(xiang)歷(li)陽,而(er)是(shi)居于(yu)蕪(wu)湖(hu)(今安(an)徽省(sheng)蕪(wu)湖(hu)市),蕪(wu)湖(hu)位于(yu)長江之(zhi)南,金人威脅較(jiao)少(shao)。蕪(wu)湖(hu)、于(yu)湖(hu)二(er)縣(xian)名(ming)字唐后(hou)混淆,因此張(zhang)孝祥自號“于(yu)湖(hu)居士(shi)”,指代實際(ji)是(shi)蕪(wu)湖(hu),亦足見(jian)他(ta)對蕪(wu)湖(hu)這一第(di)二(er)故鄉(xiang)的(de)深厚感情。
張孝(xiao)祥自(zi)幼(you)(you)資質過人(ren)(ren),被視為神(shen)童(tong),《宋史》稱他“讀書一過目不(bu)忘(wang)”,《宣城張氏信譜傳(chuan)》說他“幼(you)(you)敏悟,書再(zai)閱(yue)成誦(song),文章(zhang)俊逸,頃(qing)刻千言,出人(ren)(ren)意表”。
紹興十七年(1147年),張(zhang)孝祥(xiang)十六歲,通過了(le)鄉(xiang)試,走出了(le)邁向仕途的(de)第一步。十八歲,孝祥(xiang)在建康從蔡清宇學,二(er)十二(er)歲時(shi),“再舉冠里選(xuan)” (張(zhang)孝伯《張(zhang)于湖先生(sheng)集序》)。到二(er)十三歲中狀(zhuang)元前,事(shi)跡大致如(ru)此。作為一個出身”荒涼寂寞(mo)“的(de)年青(qing)人(ren)(ren),能在同(tong)時(shi)代(dai)文(wen)人(ren)(ren)中脫穎而出,必有不(bu)凡之處,歸納起來,一是才(cai)華卓絕,如(ru)時(shi)人(ren)(ren)對(dui)他(ta)(ta)的(de)評價“天上張(zhang)公(gong)子(zi),少(shao)年觀(guan)國光”(王十朋(peng)),其次也(ye)有英邁的(de)性(xing)(xing)格(ge),“談笑翰(han)墨(mo),如(ru)風無蹤”(張(zhang)拭),“當其得意(yi),詩酒淋漓,醉墨(mo)縱橫,思(si)飄月外”(楊萬里)。從這些時(shi)人(ren)(ren)對(dui)他(ta)(ta)的(de)評價中,可見他(ta)(ta)自少(shao)年時(shi)代(dai)起,便(bian)具瀟灑倜儻(tang)的(de)氣質,英偉(wei)不(bu)羈性(xing)(xing)格(ge)。
紹興二十(shi)四年(nian)(1154年(nian)),張孝祥二十(shi)三(san)歲,參加廷試(shi)。高宗親(qin)自將其擢為(wei)第一(yi),居秦檜(gui)孫秦塤(xun)之上(shang),同(tong)榜(bang)中進士的有范成大(da)、楊萬里(li)、虞允文。此(ci)次科舉(ju)考試(shi),本來掌握(wo)在秦檜(gui)手(shou)中,因為(wei)高宗干預,張孝祥才(cai)能得中狀元。高中狀元一(yi)事,改(gai)變了他一(yi)生(sheng)命運。
登(deng)上政治舞臺不(bu)久,張(zhang)孝祥(xiang)便站在了(le)主戰(zhan)派一面,一則,他方(fang)第(di)不(bu)久便上言(yan)為岳(yue)飛鳴冤,二則,他在朝堂上對秦檜黨(dang)羽(yu)曹泳提親“不(bu)答”,這一對主和派鮮(xian)明(ming)的反(fan)(fan)對立場,使得他得罪(zui)秦檜一黨(dang)。秦檜指(zhi)使黨(dang)羽(yu)誣(wu)告其父張(zhang)祁殺嫂謀反(fan)(fan),將張(zhang)祁投入監獄,百般折磨,張(zhang)孝祥(xiang)因此牽連受(shou)難,幸而秦檜不(bu)久身死,才結束了(le)這段艱(jian)難的時期。
紹(shao)興(xing)二十(shi)四年(nian)(1154年(nian))至紹(shao)興(xing)二十(shi)九年(nian)(1159年(nian))的(de)(de)五年(nian)中,張孝祥(xiang)(xiang)官居臨安,接連異遷,直(zhi)至升(sheng)任為(wei)(wei)中書舍(she)人,為(wei)(wei)皇帝執(zhi)筆代言,平(ping)步青云之態,難免(mian)遭人嫉妒(du)。汪徹一(yi)(yi)紙彈劾,使(shi)其(qi)丟官外任。罷官以(yi)后(hou),張孝祥(xiang)(xiang)回蕪湖(hu)閑賦兩(liang)年(nian)半,在(zai)此期間(jian),金主(zhu)完顏亮南(nan)下。張孝祥(xiang)(xiang)雖無(wu)官職,仍舊密切關注戰(zhan)局變化(hua),并(bing)提出抗金計(ji)策,致書李顯忠、王權等大將,據(ju)陳戰(zhan)略。他(ta)(ta)的(de)(de)好友、同年(nian)進士虞(yu)允文在(zai)采石磯大敗金兵,迫使(shi)金主(zhu)完顏亮移(yi)師揚州(zhou)渡江,完顏亮最終(zhong)被部下叛(pan)將所殺,南(nan)宋朝(chao)廷得到(dao)相對的(de)(de)穩定。聽聞(wen)此事后(hou),張孝祥(xiang)(xiang)當即作了(le)一(yi)(yi)首《水調歌頭(tou)·聞(wen)采石磯戰(zhan)勝》,詞中所呼“我欲乘風去,擊楫(ji)誓中流!”表達了(le)他(ta)(ta)渴望能夠建(jian)功立業(ye),做(zuo)一(yi)(yi)番事業(ye)的(de)(de)心情(qing)。采石戰(zhan)后(hou),他(ta)(ta)赴(fu)建(jian)康,謁南(nan)宋主(zhu)戰(zhan)重臣張浚,席上賦《六州(zhou)歌頭(tou)》詞,慷(kang)慨(kai)激(ji)憤,張浚為(wei)(wei)之罷席。其(qi)愛國拳(quan)拳(quan)之心可鑒。
紹(shao)興三十二年(nian)(1162年(nian)),張(zhang)孝(xiao)祥復(fu)官(guan),知(zhi)撫州。隆(long)興元年(nian)(1163年(nian)),孝(xiao)宗即位,知(zhi)平江府,時值(zhi)宋軍遭(zao)符離之敗,損失慘重。
隆興二(er)年(1164年),張(zhang)浚(jun)推(tui)薦(jian)張(zhang)孝祥(xiang)(xiang),稱其“可負事(shi)(shi)任”,升遷為中(zhong)(zhong)書舍人(ren),遷直(zhi)學士院兼都督府(fu)參贊軍(jun)事(shi)(shi),領建康(kang)(kang)留守,盡管當時因為軍(jun)事(shi)(shi)失(shi)利,朝廷內議和(he)聲(sheng)大起,張(zhang)孝祥(xiang)(xiang)仍舊堅持自己主(zhu)戰(zhan)收(shou)(shou)復中(zhong)(zhong)原的(de)理想(xiang),向孝宗奏議。四月,張(zhang)浚(jun)被(bei)罷黜,八月逝世(shi)。十月,張(zhang)孝祥(xiang)(xiang)被(bei)罷為知建康(kang)(kang)府(fu)。主(zhu)戰(zhan)派(pai)完(wan)全失(shi)敗。湯思退指使尹檣彈劾(he)張(zhang)孝祥(xiang)(xiang),張(zhang)孝祥(xiang)(xiang)因此(ci)第二(er)次在政(zheng)治(zhi)(zhi)生涯上遭到(dao)打(da)擊(ji)和(he)排斥。雖然(ran)被(bei)打(da)擊(ji)重重,但(dan)是在無情政(zheng)治(zhi)(zhi)斗(dou)爭中(zhong)(zhong),張(zhang)孝祥(xiang)(xiang)更加堅定了自己主(zhu)戰(zhan)的(de)政(zheng)治(zhi)(zhi)主(zhu)張(zhang),認為只要能(neng)不(bu)懈奮斗(dou),就能(neng)成(cheng)功收(shou)(shou)復中(zhong)(zhong)原,而一味求和(he)茍安,是不(bu)可取的(de)。(參加《太平州學記》)
乾(qian)道元年(nian)(1165年(nian))至乾(qian)道二年(nian)(1166年(nian)),張孝祥復官,出任知靜(jing)江府。
乾道(dao)三年(1167年),張孝祥改知潭州(zhou)。
乾(qian)道四年(1168年),轉任知(zhi)荊南府、荊湖北路安撫(fu)使。次年三月,張孝祥請(qing)祠(ci)侍(shi)親(qin)獲準,回(hui)鄉(xiang)退隱(yin),絕意仕途。
在(zai)十幾(ji)年(nian)的(de)(de)(de)官(guan)場生(sheng)涯(ya)中,張孝(xiao)祥(xiang)幾(ji)番起(qi)落,終究(jiu)沒(mei)有(you)能實現(xian)自(zi)己的(de)(de)(de)政治抱負(fu),最(zui)后黯然離(li)開(kai)官(guan)場時(shi)的(de)(de)(de)心情是(shi)抑郁的(de)(de)(de),但(dan)是(shi)他為(wei)官(guan)期間,頗(po)有(you)治才(cai),懷著“惻(ce)袒愛民(min)(min)之誠心”,政績卓著。在(zai)撫州時(shi)他身先士卒,一人單(dan)馬與亂(luan)兵對峙,干凈利落的(de)(de)(de)平定了(le)兵亂(luan),離(li)開(kai)撫州之時(shi),父老夾(jia)道相送。在(zai)平江時(shi),他懲(cheng)治大姓奸商,收繳其(qi)(qi)米(mi)倉,第(di)二年(nian)饑荒,用收繳的(de)(de)(de)糧食接(jie)濟災民(min)(min);浙東大水,兩次(ci)上疏請不催兩浙積欠,由(you)于他的(de)(de)(de)努力,朝(chao)(chao)廷從其(qi)(qi)所請,使得(de)萬(wan)千災民(min)(min)得(de)以生(sheng)存。在(zai)建康時(shi),孝(xiao)祥(xiang)專心治理(li)水患,為(wei)民(min)(min)請命,招(zhao)撫流民(min)(min),處(chu)理(li)妥當,足見其(qi)(qi)才(cai)能與魄力。在(zai)潭州時(shi),孝(xiao)祥(xiang)關注農事(shi),勤勉公事(shi),善待于民(min)(min),使得(de)“獄事(shi)清靜,庭無留滯”(《敬簡堂記(ji)》)。最(zui)終在(zai)荊州任上,盡管不過短短數(shu)月(yue),心境對朝(chao)(chao)廷的(de)(de)(de)失望而愈發沉郁,孝(xiao)祥(xiang)仍舊盡忠職守(shou),加強(qiang)武(wu)備,整修軍(jun)塞,筑(zhu)堤防(fang)洪,建倉儲糧,置萬(wan)盈倉以儲漕(cao)運(yun)。而在(zai)其(qi)(qi)第(di)二故鄉蕪(wu)湖(hu)(hu),張孝(xiao)祥(xiang)更是(shi)捐出自(zi)己的(de)(de)(de)三百(bai)畝田地(di)為(wei)湖(hu)(hu),疏通水源,為(wei)蕪(wu)湖(hu)(hu)開(kai)通“水澤地(di)脈”(即今日(ri)鏡湖(hu)(hu))便可為(wei)證。
縱觀孝(xiao)祥出守六(liu)郡,所至(zhi)皆有(you)惠政,本著愛民之心,能(neng)因地制宜,做(zuo)出不同的(de)政策,切(qie)合(he)百姓的(de)要求,所以(yi)每能(neng)創出佳績(ji),受到人們的(de)敬重和懷念。
乾道六年(nian)(1170年(nian))三(san)月(yue),張孝(xiao)祥返還蕪湖(hu)。七月(yue),得急病(bing)而逝。卒(zu)年(nian)三(san)十八歲。對于(yu)其死因,據周密《齊東野(ye)語》:“以(yi)當暑送虞雍公(虞允文),飲蕪湖(hu)舟中(zhong),中(zhong)暑卒(zu)。”
張孝祥的死是讓人意外的,孝宗(zong)有用才不(bu)盡的嘆息(xi),他的好友、張浚之(zhi)子張拭(shi)更是哀悼(dao),著文(wen)以(yi)悼(dao)之(zhi)。
有(you)《于(yu)湖居士(shi)文集》40卷(juan)、《于(yu)湖詞(ci)》1卷(juan)傳(chuan)世。《全宋(song)詞(ci)》輯錄其(qi)223首詞(ci)。《全宋(song)詩(shi)》亦(yi)收錄其(qi)詩(shi)。其(qi)主要作品如下(xia):
詞
《六州歌(ge)(ge)頭(tou)(tou)·長淮(huai)望斷》《水(shui)(shui)調歌(ge)(ge)頭(tou)(tou)·聞采石磯戰勝》《念奴嬌·過洞(dong)庭》《浣溪沙(sha)·霜(shuang)日明霄水(shui)(shui)蘸(zhan)空》《西江月·問訊湖邊(bian)春色(se)》《西江月·阻風山峰下》《蝶戀花(hua)·懷于湖》《卜算子(zi)(zi)·雪月最相宜》《念奴嬌》《多麗》《二(er)郎神(shen)》《天仙子(zi)(zi)》《木(mu)蘭花(hua)慢·紫簫吹散(san)后》《水(shui)(shui)龍吟》《水(shui)(shui)龍吟·過浯溪》《水(shui)(shui)調歌(ge)(ge)頭(tou)(tou)·泛(fan)湘江》《水(shui)(shui)調歌(ge)(ge)頭(tou)(tou)·和龐佑父》《水(shui)(shui)調歌(ge)(ge)頭(tou)(tou)·金山觀(guan)月》
散文
《觀月記》
書法
《靜安府帖》《臨(lin)存帖》《關轍帖》《涇川(chuan)帖》《柴溝帖》《黃庭(ting)堅(jian)書(shu)伏波神祠詩(shi)卷》
詞
張孝祥作為南宋初(chu)期著名文(wen)人,其(qi)文(wen)體(ti)靡所不該,而(er)(er)憂國慨(kai)敵的情懷(huai)無所不在(zai)。客(ke)觀而(er)(er)言,張孝祥的文(wen)不如(ru)詩,而(er)(er)詩則不如(ru)詞(ci)(ci)(ci)。其(qi)詞(ci)(ci)(ci)“豪(hao)壯典麗”,并不局限于一(yi)種文(wen)風(feng),而(er)(er)尤以忠憤悲慨(kai)的愛國詞(ci)(ci)(ci)為世所名。
總(zong)觀張孝祥的愛國詞(ci)(ci)作,字里(li)行間(jian)無一不表達(da)了他對(dui)(dui)(dui)(dui)故國的哀思長懷,對(dui)(dui)(dui)(dui)北伐中(zhong)(zhong)原的謳歌頌揚和(he)對(dui)(dui)(dui)(dui)萎(wei)靡國事(shi)的感(gan)憤悲慨:如(ru)《浣溪沙·荊州(zhou)約(yue)馬舉先登城樓(lou)觀》寫(xie)(xie)“萬里(li)中(zhong)(zhong)原烽(feng)火北”,表達(da)了對(dui)(dui)(dui)(dui)在金人統治下的北中(zhong)(zhong)國的懷念;《水調歌頭·和(he)龐(pang)佑父(fu)》以(yi)“剪燭看吳(wu)鉤”,“擊(ji)楫誓(shi)中(zhong)(zhong)流”,表達(da)北伐抗敵的熱情。他的代表作《六州(zhou)歌頭》“長淮望(wang)斷”概(gai)括了自紹(shao)興和(he)議、隆(long)興元(yuan)年(nian)符離(li)兵敗(bai)后(hou)20余年(nian)間(jian)的社會狀況,對(dui)(dui)(dui)(dui)于南(nan)宋王朝不修邊備、不用賢才、實行屈(qu)辱求和(he)的政策,表示了極大的憤慨。詞(ci)(ci)中(zhong)(zhong)寫(xie)(xie)道:“聞(wen)道中(zhong)(zhong)原遺(yi)老,常南(nan)望(wang)、翠葆(bao)霓旌;使行人到此(ci)(ci),忠(zhong)憤氣填膺,有淚如(ru)傾。”據說當時他在建康留守席(xi)上賦此(ci)(ci)詞(ci)(ci),張浚讀了之(zhi)后(hou)深(shen)為感(gan)動,為之(zhi)罷(ba)席(xi)而去(qu)(《說郛》引《朝野遺(yi)記(ji)》)。清代陳廷焯《白雨齋詞(ci)(ci)話》也說這首詞(ci)(ci)“淋(lin)漓痛快,筆飽墨酣,讀之(zhi)令人起舞(wu)”,可見其影響之(zhi)大。
除卻立意(yi)鮮(xian)明的(de)(de)(de)愛國詞(ci)(ci)作(zuo)(zuo)外,張孝(xiao)祥的(de)(de)(de)詠(yong)懷詞(ci)(ci)也因(yin)其(qi)英姿奇(qi)氣(qi)的(de)(de)(de)高雅格調而為人(ren)稱頌,此(ci)類(lei)寫(xie)(xie)景寄情(qing)(qing)、因(yin)事(shi)立意(yi)之(zhi)(zhi)作(zuo)(zuo),如(ru)《念(nian)奴嬌(jiao)(jiao)·離思》《水調歌頭·泛湘(xiang)江》,通過(guo)對江上“處處風波惡”的(de)(de)(de)描(miao)(miao)繪(hui)和(he)對屈原的(de)(de)(de)吊(diao)念(nian),表(biao)達(da)了(le)自(zi)己“天(tian)涯漂泊”和(he)無辜被黜(chu)的(de)(de)(de)感慨(kai),隱(yin)約而含蓄的(de)(de)(de)表(biao)達(da)了(le)對朝廷的(de)(de)(de)不(bu)滿,而通過(guo)筆下描(miao)(miao)繪(hui)的(de)(de)(de)曠朗情(qing)(qing)境,亦展示了(le)自(zi)我(wo)胸(xiong)懷。這一種經常(chang)流露的(de)(de)(de)放曠、豁達(da)的(de)(de)(de)人(ren)生態度,顯然(ran)是受到(dao)蘇軾很(hen)深的(de)(de)(de)影響,譬如(ru)《西江月·洞(dong)庭》的(de)(de)(de)“世(shi)路如(ru)今已慣,此(ci)心到(dao)處悠然(ran)”,《浣溪沙》的(de)(de)(de)“已是人(ren)間不(bu)系舟,此(ci)心元自(zi)不(bu)驚鷗,臥看駭浪與天(tian)浮”等,在清(qing)疏淡遠(yuan)的(de)(de)(de)韻調中隱(yin)含著作(zuo)(zuo)者在飽受打擊之(zhi)(zhi)后的(de)(de)(de)牢騷不(bu)平(ping)。又(you)如(ru)《念(nian)奴嬌(jiao)(jiao)·過(guo)洞(dong)庭》是乾道二年(1166)因(yin)受讒毀(hui)罷(ba)官后自(zi)桂林北歸的(de)(de)(de)途中所(suo)作(zuo)(zuo)。上闋描(miao)(miao)寫(xie)(xie)“表(biao)里俱澄澈”的(de)(de)(de)洞(dong)庭湖景色,下闋抒發“肝肺皆(jie)冰雪”的(de)(de)(de)高潔胸(xiong)懷,被前人(ren)推為其(qi)詞(ci)(ci)作(zuo)(zuo)中最杰出的(de)(de)(de)一首。這類(lei)詞(ci)(ci)作(zuo)(zuo)境界清(qing)疏空闊,情(qing)(qing)調凄涼蕭颯,雖然(ran)沒有直(zhi)接(jie)寫(xie)(xie)社會現實(shi),但卻呈現出了(le)那個時代的(de)(de)(de)特(te)殊色彩。
除卻同國(guo)事緊密相關的(de)愛國(guo)詠懷詞(ci)(ci)外,張孝祥的(de)情詞(ci)(ci)也別具風(feng)格。其(qi)情詞(ci)(ci)深(shen)婉清(qing)麗,情切意深(shen),佳作尤推思念(nian)情人李氏(shi)的(de)幾(ji)首作品(pin),譬如(ru)《念(nian)奴嬌·風(feng)帆更起(qi)》中,“別岸風(feng)煙,孤舟燈火(huo),今夕知何處?不如(ru)江(jiang)月(yue),照伊(yi)清(qing)夜同去。”面對(dui)與愛人被迫分別,他的(de)內心是自責而痛苦的(de),江(jiang)月(yue)可以(yi)隨(sui)人,而人不如(ru)月(yue),身不由己,只能“默想(xiang)音容,遙(yao)憐兒(er)女,獨立衡皋(gao)暮。”又展現(xian)了詞(ci)(ci)人另一面多情的(de)內心世界。
張(zhang)孝祥的(de)才情也能從(cong)其隨手拈來(lai)的(de)早期寫景小詞中領(ling)略(lve)十(shi)分(fen),這類寫景詞清雅流麗,其中有許多(duo)描(miao)繪(hui)臨安景色的(de)作(zuo)品,譬如《西江月》中描(miao)繪(hui)西湖春(chun)色的(de)“十(shi)里(li)輕紅自笑,兩山(shan)濃翠相(xiang)呼”,或《菩薩(sa)蠻》中“吳波細卷東風急,斜(xie)陽半(ban)落蒼煙濕”。臨安不僅有清雅秀麗的(de)一(yi)面,也有繁華(hua)熱鬧的(de)一(yi)面,譬如《鷓(zhe)鴣天·春(chun)情》中描(miao)繪(hui)的(de)“杏花未遇疏(shu)(shu)疏(shu)(shu)雨(yu),楊柳初(chu)搖(yao)短短風”、“行行又入笙歌里(li),人在珠簾第幾重(zhong)?”寫出了杭州春(chun)日(ri)郊游盛況,讀來(lai)仿佛入畫境,春(chun)意(yi)盎然。——可見張(zhang)孝祥詞作(zuo)無論選材范(fan)疇,還是表現手法并不局(ju)限一(yi)隅(yu)。
據說張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)祥“平(ping)昔為詞(ci),未(wei)嘗著稿(gao),筆酣興健(jian),頃刻(ke)即成(cheng),初若不經(jing)意,反(fan)復究觀,未(wei)有一字無(wu)來(lai)處(chu)……所謂駿發踔厲(li),寓以(yi)(yi)詩人句(ju)法者(zhe)也(ye)(ye)(ye)。”(湯衡《張(zhang)(zhang)(zhang)紫微雅詞(ci)序(xu)》)因為是憑借激情(qing)進行創作(zuo),所以(yi)(yi)情(qing)感連貫,熱情(qing)澎湃,語(yu)言(yan)流暢自(zi)然(ran),又能融匯前人詩句(ju)而不見雕琢痕跡。 查(cha)禮(li)說:“于(yu)湖詞(ci)聲律宏邁,音節振拔,氣雄而調(diao)雅,意緩(huan)而語(yu)峭”(《銅(tong)鼓書堂遺稿(gao)》),正概括了張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)祥詞(ci)的基本特點。他寫詞(ci)也(ye)(ye)(ye)是有意地學習(xi)蘇軾,評論者(zhe)也(ye)(ye)(ye)多以(yi)(yi)為二人極其(qi)相似,如(ru)湯衡說:“自(zi)仇池(蘇軾)仙去,能繼其(qi)軌(gui)者(zhe),非公其(qi)誰與哉?”(《張(zhang)(zhang)(zhang)紫微雅詞(ci)序(xu)》)
張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)祥與張(zhang)(zhang)(zhang)元干一起號稱南渡(du)初期詞(ci)壇雙璧。張(zhang)(zhang)(zhang)孝(xiao)祥詞(ci)上承蘇軾,下開辛(xin)棄(qi)疾(ji)愛國詞(ci)派的(de)先河,是南宋詞(ci)壇豪放派的(de)代表人物之一。在詞(ci)史(shi)上占(zhan)有(you)比較(jiao)重(zhong)要的(de)地位(wei)。
詩
相較(jiao)(jiao)詞作流傳之廣,張孝祥(xiang)的(de)(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)聞名度(du)不高。較(jiao)(jiao)之詞作,于湖詩(shi)(shi)(shi)追求的(de)(de)(de)是另一(yi)種文學境界,韓元吉稱之為(wei)“清婉而(er)俊逸(yi)”,他的(de)(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)明(ming)(ming)顯受宋詩(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)氣質影(ying)響,學杜(du),學蘇,承受江西(xi)詩(shi)(shi)(shi)派(pai)影(ying)響。詩(shi)(shi)(shi)作內容包含對(dui)國事的(de)(de)(de)憂(you)懷(huai),對(dui)民生疾苦(ku)的(de)(de)(de)關懷(huai)以及羈旅感(gan)懷(huai),其中尤以感(gan)懷(huai)詩(shi)(shi)(shi)最佳(jia),其詩(shi)(shi)(shi)風(feng)的(de)(de)(de)清婉俊逸(yi),詩(shi)(shi)(shi)意的(de)(de)(de)深雋奇正和詩(shi)(shi)(shi)韻的(de)(de)(de)平實(shi)簡(jian)淡。譬如《宵征》中“竹輿(yu)出(chu)林薄,十里(li)月漸明(ming)(ming),光彩散草木(mu),涼意浸冠纓(ying)”,風(feng)格較(jiao)(jiao)其詞的(de)(de)(de)豪(hao)氣,詩(shi)(shi)(shi)情主體清淡。
文
張孝祥(xiang)文(wen)章,在當時(shi)就受(shou)到(dao)很高的評價,觀《于湖居士文(wen)集(ji)》,文(wen)集(ji)十六至(zhi)二十卷是他的政論、奏議、內外制等(deng)。這類文(wen)章,用詞精煉,想法獨到(dao)。較之奏議文(wen),因張孝祥(xiang)曾兩任中(zhong)書舍人,為皇帝代言(yan),因此其(qi)四(si)六應制文(wen),詞翰爽美,雖是公文(wen),卻并(bing)不呆(dai)板,氣質(zhi)古(gu)雅(ya),曉暢(chang)自然,為時(shi)所譽。孝祥(xiang)所撰游記不多,但所存數篇文(wen)字清雋,氣質(zhi)飄逸,寫景(jing)優秀,譬如《觀月記》。
張孝(xiao)祥(xiang)的(de)書法在(zai)南宋一代名氣甚(shen)著,高(gao)宗(zong)說他“必將(jiang)名世”,孝(xiao)宗(zong)亦在(zai)張孝(xiao)祥(xiang)去(qu)世后(hou)見(jian)(jian)到他遺墨“心(xin)實(shi)敬之(zhi)(zhi)”(葉紹翁《四(si)朝(chao)見(jian)(jian)聞錄(lu)》)。南宋朝(chao)諸多名家文(wen)(wen)人(ren),都對(dui)孝(xiao)祥(xiang)的(de)書法推崇有加。陸游謂“紫薇(wei)張舍(she)人(ren)書帖為當(dang)時所貴(gui)重(zhong),錦(jin)囊玉軸,無家無之(zhi)(zhi)。”——可(ke)見(jian)(jian)當(dang)時受歡(huan)迎程度之(zhi)(zhi)高(gao)。朱(zhu)熹語曰“安國天資敏(min)妙(miao),文(wen)(wen)章政事皆(jie)過人(ren)遠甚(shen)。其(qi)作字皆(jie)得古人(ren)用筆意。使其(qi)老壽(shou),更(geng)加學力,當(dang)益(yi)奇偉。”——贊賞之(zhi)(zhi)余,對(dui)其(qi)早逝也(ye)深表惋(wan)惜。楊萬里稱(cheng)“張安國書甚(shen)真(zhen)而放,然學之(zhi)(zhi)者未嘗見(jian)(jian)公之(zhi)(zhi)足于戶(hu)下者也(ye)。”——欣賞之(zhi)(zhi)情(qing)可(ke)見(jian)(jian)。更(geng)有曹勛,王十(shi)朋(peng),岳珂,董更(geng),谷中等(deng),都對(dui)張孝(xiao)祥(xiang)書法做(zuo)出了很高(gao)的(de)評價。
張孝祥(xiang)書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)作為南宋著名書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)家(jia),其(qi)(qi)淵源甚廣。孝祥(xiang)并(bing)不局限于(yu)一(yi)家(jia)之(zhi)(zhi)(zhi)長,而是廣學各家(jia)所能(neng),從而熔鑄出(chu)自(zi)(zi)己的(de)(de)(de)風(feng)格。其(qi)(qi)中(zhong)尤(you)以“學顏(yan)”,“崇米”為著。他的(de)(de)(de)書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa),一(yi)方面(mian)有(you)顏(yan)真卿書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)遒(qiu)勁(jing)(jing)雄偉,氣(qi)勢磅礴,蒼勁(jing)(jing)有(you)力(li)之(zhi)(zhi)(zhi)態,一(yi)方面(mian)也有(you)米芾書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)的(de)(de)(de)筆(bi)勢奔放,秀(xiu)拔清朗的(de)(de)(de)面(mian)貌。除(chu)了揣摩前人墨跡,勤奮(fen)苦練之(zhi)(zhi)(zhi)外,他也虛心求教當時書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)名家(jia)劉(liu)岑,提高草(cao)書(shu)(shu)水平。總體而言,張孝祥(xiang)各類書(shu)(shu)體皆通,而行草(cao)尤(you)具(ju)飄逸奔放之(zhi)(zhi)(zhi)勢——這和他本身(shen)瀟灑(sa)不羈(ji)的(de)(de)(de)性格分不開(kai),但同時,其(qi)(qi)字個體本身(shen)極(ji)具(ju)顏(yan)體的(de)(de)(de)陽剛之(zhi)(zhi)(zhi)美,力(li)道遒(qiu)勁(jing)(jing),“觀之(zhi)(zhi)(zhi)者壯”,而力(li)壯之(zhi)(zhi)(zhi)下,卻難(nan)掩(yan)其(qi)(qi)字清勁(jing)(jing)挺拔的(de)(de)(de)英秀(xiu)氣(qi)質,正如“枯竹(zhu)折松,駕(jia)雪凌霜(shuang)”(曹勛《跋張安國草(cao)書(shu)(shu)》),可(ke)謂”筆(bi)力(li)雄健,骨相奇(qi)偉,風(feng)格飄逸,氣(qi)質清勁(jing)(jing),并(bing)能(neng)自(zi)(zi)出(chu)新意(yi)“。他的(de)(de)(de)書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)盛行于(yu)南宋前期,在兩宋書(shu)(shu)壇上有(you)承前啟后的(de)(de)(de)作用(yong)。
趙構:①張栻孝祥詞翰(han)俱(ju)美(mei)。②必將名世(shi)。
王十(shi)朋:天上張公子,少年觀國(guo)光。高名一枝桂,遺(yi)愛六州(zhou)棠。出(chu)世(shi)才成佛,修文(wen)遽作郎。長(chang)沙屈賈誼,宣室竟凄涼。
張(zhang)拭(shi):談笑(xiao)翰墨,如風無蹤(zong)。
楊萬里:當其得意,詩酒淋(lin)漓(li),醉墨(mo)縱(zong)橫,思飄(piao)月外。
謝(xie)堯仁(ren):如(ru)大海之(zhi)起濤瀾,泰(tai)山之(zhi)騰云(yun)氣,倏(shu)(shu)散倏(shu)(shu)聚,倏(shu)(shu)明(ming)倏(shu)(shu)暗,雖千(qian)變萬化(hua),未(wei)易詰(jie)其端而尋其所(suo)窮。
脫脫:張孝祥早負(fu)才畯,蒞政揚(yang)聲,迨(dai)其兩持和戰,君子每嘆(tan)息焉。
錢基(ji)博(bo):①其(qi)詩文皆追摹蘇(su)軾(shi);而(er)平昔為詞,未嘗著(zhu)稿,筆(bi)酣(han)興健,得蘇(su)軾(shi)之(zhi)浩懷逸氣,襟抱開朗(lang),仍是含蓄不盡。②其(qi)詞與(yu)辛棄(qi)(qi)疾(ji)同出蘇(su)軾(shi)。然棄(qi)(qi)疾(ji)恣意(yi)橫溢,簡直文勢(shi);孝祥則抗首(shou)高歌,猶有詩情;所以發揚蹈厲之(zhi)中,猶有宛轉(zhuan)悠揚之(zhi)致(zhi)也。至棄(qi)(qi)疾(ji)則張脈僨興,而(er)粗厲猛起奮末廣賁之(zhi)音作矣。